Wyniki badań wraku Szczecin Zdroje 1 (SZD1) za pomocą kamery akustycznej ARIS w 2019 roku dr Piotr Maliński1, mgr inż. Paweł Mikołajewski2 1 Instytut Historyczny, Katedra Archeologii, Uniwersytet Szczeciński e-mail: piotr.malinski@usz.edu.pl, ORCID nr 0000-0002-4910-675X 2 Dział Hydrografii i Monitoringu, ESCORT Sp. z o.o., Szczecin e-mail: pawel.m@escort.home.pl, ORCID nr 0000-0001-9426-7432 Wrak Szczecin Zdroje 1 (SZD1) jest największym z 11 wraków spoczywających w rzece Regalicy, a zinwentaryzowanych w ramach projektu Etnoarcheologia podwodna Dolnej Odry. Wstępne badania wraków na wybranych odcinkach rzeki (grant Narodowego Centrum Nauki nr 2018/02/X/HS3/00475). Od lat budził on zainteresowanie wśród badaczy podwodnego dziedzictwa kulturowego, ponieważ prospekcje przy użyciu sonarów (skanującego i bocznego) oraz interferometrycznej echosondy wielowiązkowej nie pozwoliły zidentyfikować typu zatopionego statku, ani rozpoznać jego detali. Autorzy posteru doszli zatem do wniosku, że należy jeszcze raz przebadać wrak, wykorzystując jednak inny typ urządzenia hydrolokacyjnego – kamerę akustyczną. Umożliwia ona rejestrację przestrzeni podwodnej w sposób analogiczny do kamery optycznej, przekazując ruchomy obraz (video) w czasie rzeczywistym – nawet w warunkach całkowitego braku widoczności w wodzie. W istocie podwodna kamera akustyczna jest bowiem sonarem wielowiązkowym o adaptacyjnej rozdzielczości obrazowania (ang. Adaptive Resolution Imaging Sonar, ARIS). Badania wykonano w dniu 30 września 2019 roku z pokładu statku szkoleniowo-badawczego „Echo 2”. Jest to nowoczesna jednostka o długości 13 metrów, ze zintegrowanym systemem hydrograficznym, składającym się z echosond (jedno- i wielowiązkowej), sonarów (holowanego i skanującego), systemów pozycjonowania (satelitarnego i podwodnego), bezzałogowego pojazdu podwodnego i wspomnianej kamery akustycznej – Sound Metrics ARIS Explorer 1800. 2. Rufowa część wraku SZD1. Widoczna nadbudówka ze skajlajtem i zejściówką oraz płetwa sterowa wychylona w prawo. 1. Statek „Echo 2”, którego armatorem jest firma ESCORT Sp. z o.o. 3. Obraz akustyczny miejsca przełamania kadłuba pomiędzy rufą a śródokręciem. Cztery równoległe elementy widoczne pośrodku to wręgi. 5. Jeden z cylindrycznych obiektów podwodnych, spoczywających na dnie Regalicy przy wraku SZD1. 4. Część dziobowa wraku. Na pierwszym planie luk ładowni, na drugim – fordek z windą kotwiczną, wokół której unosi się w wodzie ławica ryb. Na podstawie analizy wyników badań wyciągnięto wniosek, że SZD1 to wrak barki towarowej (holowanej, bez własnego napędu), przeznaczonej do żeglugi śródlądowej. Była to barka o standardowym tonażu (300–350 ton), nazywanym tradycyjnie Berliner Maß. Ten typ jednostki znany jest pod nazwą Berliner Maßschiff i był produkowany w Niemczech od końca XIX do połowy XX wieku. Barki owego typu miały około 46 metrów długości i około 6,5 metra szerokości (wymiary ich kadłubów różniły się nieznacznie, gdyż budowano je w różnych stoczniach). Przyjrzano się dokładnie również uszkodzeniom kadłuba: jest on całkowicie przełamany w dwóch miejscach (na dnie leżą 3 osobne części wraku: dziobowa, środkową i rufowa), najbardziej zniszczone jest śródokręcie, duże fragmenty burt zostały oderwane, a krawędzie rozerwanych stalowych płyt poszycia są mocno postrzępione. Na tej podstawie wysnuto hipotezę, że barka mogła pójść na dno w wyniku eksplozji. Odnośnie domniemanego czasu zatonięcia jednostki, można podejrzewać, że nastąpiło ono podczas II wojny światowej. Uzyskane obrazy akustyczne ukazują również 17 obiektów podwodnych, leżących na dnie rzeki nieopodal wraku: 7 cylindrycznych, 6 liniowych, 3 prostopadłościenne i 1 toroidalny. Jak się wydaje, niektóre z tych obiektów mogły stanowić ładunek barki, który wysypał się z ładowni po przełamaniu kadłuba. Aby zweryfikować powyższe przypuszczenia, należałoby przeprowadzić na wraku SZD1 rekonesans nurkowy – a najlepiej podwodne badania archeologiczne. Jeśli takie prace zostaną podjęte w przyszłości, względy bezpieczeństwa wymagają, by uczestniczący w nich nurkowie posiadali uprawnienia saperskie. Literatura Autorzy ilustracji Podziękowania Maliński P., Mikołajewski P., Dźwiękowe obrazy z głębin. Rekonesans wrakowy na Regalicy z podwodną kamerą akustyczną ARIS, „Przegląd Uniwersytecki”, nr 4–6, 2020, s. 82–85. Mikołajewski P., Dokumentacja. Sprawozdanie i wyniki prac podwodnych. „Badanie przeszkody nawigacyjnej na dnie rzeki Regalica”, niepublikowany raport, Szczecin 2010. Teubert O., Die Binnenschiffahrt. Ein Handbuch für alle Beteiligten, Berlin 1932. 1. – Paweł Mikołajewski. 2–5. – Marika Kiliańczyk, Edyta Lewandowska, Tomasz Jankowski i Paweł Mikołajewski (załoga statku badawczego „Echo 2”). Autorzy posteru bardzo dziękują władzom firmy ESCORT Sp. z o.o., które wyraziły zgodę na nieodpłatne udostepnienie dla celów badań naukowych niepublikowanego raportu z pomiarów wraku stacjonarnym sonarem skanującym Kongsberg Mesotech MS1000 w 2010 roku.