SAKARYA KARASU İLÇESİ MEZARLIK VE MEZARTAŞLARI

I. ULUSLARARASI GELENEKSEL TÜRK MEZAR TAŞLARI 19 – 21 EYLÜL 2018 Bakü/AZERBEYCAN Editörler Doç. Dr. Celil ARSLAN Arş. Gör. Dr. Fadime ÖZLER Uzm. Mustafa MAYDA KHAZAR UNIVERSITY PRESS 2019 © Xəzər Universitəsi Nəşriyyatı, 2019 Bütün hüqüqlar qorunur. Editörler Doç. Dr. Celil ARSLAN Arş. Gör. Dr. Fadime ÖZLER Uzm. Mustafa MAYDA I. Uluslararası Geleneksel Türk Mezar Taşları. 19 – 21 EYLÜL 2018, Bakü/AZERBEYCAN. Xəzər Universitəsi Nəşriyyatı, 2019. səh. 536 ISBN 978-9952-20-122-2 SEMPOZYUM KURULLARI Onur Kurulu Prof. Dr. Muhammet GÜVEN Erciyes Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Hamlet İSFAHANLI Hazar Üniversitesi Rektörü Nailə VƏLIXANLI Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyi (National Museum Of History Of Azerbaijan) Direktörü Bilim Kurulu - Prof. Dr. Ali AKTAN - Erciyes Üniversitesi - Prof. Dr. Hakkı Önkal - Dokuz Eylül Üniversitesi Emekli - Prof. Dr. Halit Çal - Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi - Prof. Dr. Kerim Türkmen - Erciyes Üniversitesi - Prof. Dr. Hamza Gündoğdu- Sakarya Üniversitesi - Prof. Dr. Haşim Karpuz - Karatay Üniversitesi - Prof. Dr. Ali Baş - Selçuk Üniversitesi - Prof. Dr. Remzi Duran - Selçuk Üniversitesi - Prof. Dr. Mustafa Denktaş - Akdeniz Üniversitesi - Prof. Dr. Yıldıray Özbek - Akdeniz Üniversitesi - Prof. Dr. Abdullah Karaçağ - Akdeniz Üniversitesi - Prof. Dr. Bekir Deniz - Ardahan Üniversitesi - Prof. Dr. Ali Osman Uysal - Çanakkale On sekiz Mart Üniversitesi - Prof. Dr. Hüseyin Yurttaş - Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Recai Karahan - Yüzüncü Yıl Üniversitesi Prof. Dr. Kadir Pektaş - Pamukkale Üniversitesi Prof. Dr. Ahmet Nahmedov - Adnan Menderes Üniversitesi - Prof. Dr. Kubatbek TABALDİYEV - Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi - Prof. Dr. Orhan Kemal TAVUKÇU - Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Prof. Dr. Svetlana Bilyayeva - Ukrayna Bilimler Akademisi Prof. Dr. Lola Zvonareva - Rusya Bilimler Akademisi - i - Prof. Dr. Ludmila Bukalerova - Rusya Halklar Dostluğu Üniversitesi Prof. Dr. Sevinç ÜÇGÜL -Erciyes Üniversitesi Doç. Dr. Amantur CAPAROV -Kırgızistan İlimler Akademisi Doç. Dr. Abdımitalip MURZAKMETOV - Oş Devlet Üniversitesi Doç. Dr. Cengiz BUYAR - Kırgızistan Türkiye Manas Üniversitesi Doç. Dr. Mehmet Ekiz - Ömer Halis Demir Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Rüstem BOZER - Ankara Üniversitesi - Öğr. Gör.Napil Bazylkhan - Uluslarasi Turk Akademisi Arheolojik Ve Etnografik Merkezi Öğr.Gör. Ekhtur Altangerel - Mogolistan Ilimler Akademisi - Öğr. Gör. Munkhtulga Rinchinkhorol - Mogolistan Ilimler Akademisi Düzenleme Kurulu Doç. Dr. Celil ARSLAN Alovsat AMİRBEYLİ Arş. Gör. Fadime ÖZLER Arş. Gör. Dr. Mükerrem KÜRÜM Habibe Aliyeva (Erciyes Üniversitesi) ( Hazar Üniversitesi) (Erciyes Üniversitesi) (Adnan Menderes Üniversitesi) (Milli Azərbaycan Tarixi Muzesi National Museum of History of Azerbaijan) Sekreterya Doç. Dr. Celil ASLAN Arş. Gör. Fadime ÖZLER Mustafa MAYDA Hakan YILDIZ (Erciyes Üniversitesi) (Erciyes Üniversitesi) (Erciyes Üniversitesi) (Erciyes Üniversitesi) ii İÇİNDEKİLER Geçmişiyle İç İçe Yaşayan Milletin Hafızası: Mezar Taşları ....................... v Doç. Dr. Celil ARSLAN - Sempozyum Başkanı Eski Türklərin Kabir Türleri– Kurganlar ....................................................... 8 Prof Dr. Abbas SEYİDOV - Doç. Dr. Günel ALİBEYOVA Mudurnu (Bolu) Mezar Taşları.................................................................... 19 Dr. Öğrtim Üyesi Azize AKTAŞ YASA Saraybosna Ferhadiye Camisi Haziresinde Bulunan Mezar Taşları ............ 42 Öğr. Gör. Dr. Filiz CANYURT Kırklareli Karacaibrahim Mahallesi Eski Mezarlığı Osmanlı Dönemi Mezar Taşları ......................................................................................................... 60 Doç. Dr. Gülay APA KURTİŞOĞLU Yeddi Günbər Terbəsi Və Məzar Daşlari .................................................. 106 Ph.D Günel Seyidahmadli Azerbaycan'daki Tarihi Mezar Taşlarinin Epigrafik Kitabeleri ve Mevcut Durumlari Hakkinda .................................................................................. 111 Doç. Dr. Habibe ALİYEVA Türkiye Mezar Taşı Araştırmalarının Durumu ve Sorunları ...................... 130 Prof. Dr. Halit ÇAL Koçgiri Aşiretine Ait Mezar Taşlarındaki Motiflerin Dinler Tarihi Açısından İncelenmesi: Göksun-Keklikoluk Örneği .................................................. 157 Dr. Öğr. Üyesi İlbey DÖLEK Kayseri Selçuklu Dönemi Mezar Yapılarında Yer Alan Unvanlar..……………………………………………………………… .. 182 Prof. Dr. Kerim TÜRKMEN Tarihi Mezarlıklarda Koruma Planlaması Ve Sivil Toplum Kuruluşlarının Katkısı, Asce (Avrupa’nın Önemli Mezarlıkları Birliği) Modeli ............... 207 Yrd. Doç. Dr. Methiye Gül ÇÖTELİ iii Hassa Aktepe Türkmen Mezarlığında Üçlü Düzende Şahideler Üzerine Bir İnceleme .................................................................................................... 234 Dr. Öğr. Üyesi F. Mine TEMİZ - Arkeolog Demet KARA Muğla, Şeyh Külliyesi Haziresi Ve Mezar Taşları .................................... 265 Arş. Gör. Mükerrem KÜRÜM - Yüksek Mimar, Restoratör Bahar NAZLIAY Eski Türk Anit Kompleksi Ve Taş Heykelleri: Etnoarkeolojik Unsurları . 331 Araştırmacı Napıl Bazylkhan Məzar Daşı Yazıları – Epitafiyalar ............................................................ 340 Doç. Dr.Nazilə ABDULLAZADƏ Azerbaycan Sangaçal Sofi Hamid Mezarlığı At Tasvirli Mezartaşları ...... 347 Nazire Nalan GÖK Sakarya Karasu İlçesi Mezarlık Ve Mezartaşları ....................................... 385 Dr. Öğr. Üyesi Tülin ÇORUHLU Epigrafik Metinlerde Duygusal İfade Özellikleri Ve İsimlerin Duygu Yükü …………………………………………………………………………………………………………………………..474 Dr. Öğr. Üyesi Ülker İBRAHİMOVA Türk Mezar (Ölü) Taşlarının Ortaya Çıkışı, Gelişimi Ve Türk İslȃm Dönemindeki Devamı Ya Da Dönüşümü Üzerine ..................................... 482 Prof. Dr. Yaşar ÇORUHLU Hasankeyf Eski Mezarlık-2017 Kazısı- ..................................................... 524 Dr. Öğr. Üyesi Zekai ERDAL Azərbaycan Filmlərində Əks Olunmuş Ənənəvi Məzar Daşları…..……...524 Nurəngiz Abasqulu qızı Qarayeva iv SAKARYA KARASU İLÇESİ MEZARLIK VE MEZARTAŞLARI/ OTTOMAN CEMETERIES AND TOMBSTONES IN AKYAZI DISTRICT OF SAKARYA Dr. Öğr. Üyesi Tülin ÇORUHLU – Arş. Gör. Murat ALKAN Sakarya Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü ÖZET Türk Sanat tarihinde taş oyma sanatının önemli bir grubunu oluşturan mezar taşları aynı zamanda Türklerin yaşadıkları coğrafyaların belirlenmesinde de somut kültür varlıkları olarak karşımıza çıkar. Tahrip edilmeleri veya yer değiştirmeleri gerçek belgelerin yok edilmesi anlamına gelir. Mezar taşları biçimsel-teknik özellikleri ile üzerlerindeki yazı, motif vb. süslemeleri bakımından ait oldukları toplulukların sanatsal zevklerini ve kültürel seviyelerini yansıtır. İstanbul’un yaklaşık 150 km. doğusunda yer alan Sakarya ilinin Karasu ilçesi, Antik coğrafyanın Bithinya bölgesinde yer almakta olup, Sakarya nehrinin Karadenize döküldüğü noktada ve tarih boyunca önemli bir liman şehri ve ticaret merkezidir. Osmanlı devletinin kuruluş yıllarında Sultan Orhan Gazi döneminde Türk topraklarına katılmıştır. Doğal güzellikleri ve kaynakları ile ön plana çıkan ilçe 19.yüzyıldan ve özellikle 1876-77 Osmanlı Rus savaşı sonrasından itibaren büyük göçler almıştır. Kafkasya ve Doğu Karadeniz bölgesinden gelen halklar ile zengin bir kültürel yapıya sahiptir. Yoğun nüfus artışı, plansız sanayileşme, ayrıca bölgenin Kuzey Anadolu fay hattı üzerinde olması Taşınmaz kültür varlıklarının hızla yok olmasına neden olmuştur. Bu nedenlerden dolayı bölgenin Kültür Varlıkları envanterini hazırlamak üzere yapılan Sanat Tarihi yüzey araştırması kapsamında tespit edilen Türk dönemi mezar taşları bu bildirinin konusunu oluşturmaktadır. Yapılan araştırma sırasında Karasu merkez Yalı Mahallesi ile Küçük Karasu, İhsaniye, Manavpınarı ve Denizköy mezarlıklarında tespit edilen, 96 adet Osmanlı dönemine ait çoğu kitabeli mezar taşı, 5 adet kurgan tarzı mezar, çok sayıda menhir tarzı kitabesiz Yörük ve Türkmen mezar taşı ayrıntılı olarak belgelenmiştir. Kitabeli ve süslemeli olarak tespit edilen tespit taşlar genel olarak Osmanlı’nın başkent ve 385 taşra üslubunda geleneksel mezar taşı tipolojisi içinde değerlendirilirken, bazıları da sıra dışı formları ile yerel etkiler sergilemektedir. Söz konusu taşlar çizim ve fotografları eşliğinde Sanat Tarihi araştırmalarında ilk kez paylaşılacaktır. Bu bildirinin amacı yukarıda sözü edilen mezarlık ve mezar taşlarını çizim, resim, plan ve kitabe okunuşları ile birlikte sınıflandırarak bilim çevresi ile paylaşmaktır. Anahtar Kelimeler: Sakarya, Karasu, mezarlık, mezar taşı, süsleme. Abstract The tombstones, which constitute an important sub-group of stone carving art in the history of Turkish art, are also the concrete cultural properties in terms of the determination of the geographies where the Turks live. The destruction or displacement of them means the destruction of the actual documents. The tombstones reflect the artistic tastes and cultural levels of the communities they belong to in terms of their formal-technical features and the texts, ornament motifs etc. on them. Situated about 150 km east of Istanbul, the Karasu district of the province of Sakarya is located in the Bithinya region of the ancient geography and it is Karasu is located at the point where the Sakarya river flows into the Black Sea and is an important port city and trade center throughout history. It has become a Turkish territory in the Sultan Orhan Ghazi period during the rising years of the Ottoman state. Famous/Prominent for its natural beauty, the district has taken great migrations after the 19th century and especially after the 1876-77 Ottoman-Russian war. It has a rich cultural make up with peoples migrated from the Caucasus and Eastern Black Sea region. The intensive population growth, unplanned industrialization, and also the fact that the region is on the North Anatolian fault line have caused the rapid destruction of immovable cultural properties. For these reasons, the tombstones of the Turkish period, which were determined within the scope of the Art History Surface Survey that was held to make the inventory of the cultural properties of the region, constitute the subject of this proceeding. 96 tombstones with inscriptions from the Ottoman period, 5 kurgan style tombs, numerous menhir-style inscriptions, as well as Yoruk and Turkmen tombstones have been determined during the 386 survey in the cemeteries of Karasu district and İhsaniye, Manavpınarı ve Denizköy villages and have been documented in detail. The tombstones identified with inscriptions and ornament are generally evaluated under the traditional tombstone typology in the Ottoman capital and provincial style, while others exhibit local effects with their unusual forms. These stones will be shared with their drawings and photographs for the first time in the Art History researches in the context of drawings and photographs. The goal of this proceeding is to classify the cemetery and tombstones mentioned above together with their drawings, photographs, plans and inscription readings, and share them with the scientific community. Key Words: Sakarya, Karasu, cemetery, tomb stone, ornament. 1. GİRİŞ Sakarya ili Anadolu’nun kuzey batı köşesinde, Marmara bölgesinin kuzey doğusunda Karadeniz’e kıyısı olan bir ildir. Doğusunda Düzce ve Bolu, güneyinde Bilecik, batısında Kocaeli ve Bursa yer alır. İl adını Sakarya nehrinden almıştır. İstanbul’u Anadolu’ya bağlayan kara ve demiryolu üzerindedir. Antik Bithinya bölgesi içerisinde yer alan Sakarya stratejik konumu gereği tarih boyunca Asya Avrupa yol güzergâhı üzerinde, ticaret ve ordu yollarının önemli bir kavşak noktası olmuştur. Osmanlı beyliğinin kuruluş yıllarında Osman Gazi döneminde Türk topraklarına katılan bölge, 14.yüzyıl başından beri Türk yurdudur (Konukçu, 2005: 65-88). Bu araştırmaya konusunun yer aldığı Karasu ilçesi, Sakarya nehrinin Karadeniz’e döküldüğü noktada, tarih boyunca bölgenin önemli bir liman ve ticaret merkez olmuştu. Melen çayının denize döküldüğü yer ile Sakarya nehrinin denize döküldüğü yer arasında kalan Karasu toprakları, Osmanlı dönemi kayıtlarında, ‘İncirli’ olarak geçmektedir. Gemi yapımcılığı, denizcilik ve kömür işletmeciliği ile de dikkat çekmekte iken Karasu’dan çıkarılan kömür, Tersane-i Amire için kereste, fırın ve hamamlar için kütük ve hatap (odun) İstanbul piyasasına sevk edilmiştir (Çetin, 2005: 358, 387). Doğal güzellikleri ve coğrafi avantajları ile öne çıkan ilçe erken Türk yerleşmelerinde Yörük yurdu olarak geçerken (Konukçu, 2005: 43), 19.yüzyıldan ve özellikle 1876-77 Osmanlı Rus savaşından itibaren büyük göçler aldığı görülür. 387 Eskiden kaza merkezi olan Karasu, bir süre Ayanlar tarafından da yönetilmişti (Çetin, 2005: 379-380). Merkez, 1918-23 yıllarında arasında; balıkçılık, tarım ve su taşımacılığı ile ön plana çıkmaktaydı (Konukçu, 2017: 1-14). Bu bildirinin konusu, İlimizin Kültür varlıkları envanterini çıkarmak için yapılan arazi çalışmaları sırasında tespit edilen bulguların bir bölümünü oluşturan: ‘Sakarya İli Karasu ilçesi Osmanlı Dönemi Mezarlık ve Mezar Taşları’dır. Yalı Mahallesi Mezarlığı, Küçük Karasu köyü Mezarlığı, Küçük Karasu Sahil Mezarlığı, Manavpınarı Mezarlığı, Denizköy Mezarlığı, İhsaniye Mezarlığı ve Hürriyet Köyü Mezarlığı olmak üzere 7 ayrı mezarlıkta 147 adet kitabeli ve işlemeli Osmanlı mezar taşı tespit edilmiştir. Bunun yanında 20.yüzyıl öncesine ait kaba yonu taş şahideli çok sayıda Yörük ve Türkmen mezarları ile de karşılaşılmıştır. 2. MEZARLIKLAR 2.1. Yalı Mahallesi Mezarlığı Karasu’nın merkezinde, Ulu Cami’nin bitişiğinde bulunan ve günümüzde de gömülerin devam ettiği mezarlık, koruma kurulu tarafından mezarlık alanı olarak tescillidir. İçinde 18. ve 19. yüzyıla çok önemli mezar taşlarının bulunduğu alanda, eski mezar taşlarının tek bir parselde sıkışık bir şekilde toplanarak koruma altına alındığı görülmüştür. Mahallenin yaşlılarından Hasan Temel’in aktardığına göre, bu taşlardan bir kısmı, şimdiki Şehid Abanoz Lisesi’nin bulunduğu eski mezarlıktan buraya taşınmışlar. Mezarlık alanında gerçekleştirilen ayrıntılı çalışmada; menhir şeklinde dikilmiş çok sayıda taşın yan ısıra, aralarında 18.-19. yüzyıl Başkent üslubunun seçkin örneklerinin de bulunduğu 61 adet kitabeli ve işlemeli ve Osmanlı mezar taşı tespit edilmiştir. Ayrıca İstiklal savaşı halk kahramanlarından İpsiz Recep Anıtı da aynı mezarlıkta bulunmaktadır. Mezarlıktaki taşlardan en erken tarihlisi 1765/66 ve en geç tarihlisi 1928 tarihlidir (Katalog No: 1-55). Yalı Mahallesi Mezarlığı Karasu’nun 18.yüzyıl ikinci yarısı, 19.yüzyıl ve 20. Yüzyılın ilk çeyreğine ait taşları ile bölgenin tarihini aydınlatacak önemli veriler içermektedir. Arşiv vesikaları ve mezar taşlarından edinilen bilgilere göre 18.yüzyılın ilk yarısında bölgede yaşamış olan Hacı Hasanzade’nin oğlu İsmail Bey 1780 yılında bölgenin 388 Ayan’ı idi (Çetin, 2005: 386) . İsmail Ağa’nın eşi Rabia Hanım94, oğulları Mehmet ve Abdi Bey’dir. Karasu ayanı Hacı Hasanoğlu İsmail Ağanın oğlu Mehmet, ayan olmak için bölgede nüfus oluşturup, mal ve can kaybına girişerek eşkıyalık yapar ve bunun üzerine 1780 de cezalandırılır (Çetin, 2005: 387). Muhtemelen İsmail Ağa’nın ölümü üzerine çıkan bu Ayanlık kavgasında Karasu Ayanlığı kardeşi Silahşör Hacı Abdi Bey’e verilir95. Hacı Abdi Bey’in Mustafa Bey ve İsmail Bey adlarında iki oğlu, Rukiye, Rüveyde ve Habibe adlarında üç kızı olduğu yine mezar taşlarından anlaşılmaktadır96. Hacı Abdi beyin ilerleyen yaşından dolayı görevi 1800 lü yılların başında Oğlu Mustafa’ya devrettiği anlaşılmaktadır (Çetin, 2005: 380). Karasu Ayanı Mustafa Bey’den memnun olmaya halkın bir kısmı İmamoğlu’nu ayan yapmak istedi ise de 1815 tarihli bir belgeye göre Sultan II. Mahmut, Mustafa Bey’in görevine devam etmesine karar verir (Çetin, 2003: 27-28). II. Mahmut ‘un ıslahatları ile kaldırılan Ayanlık müessesesinde Hacı Abdi Bey oğlu Mustafa Bey (1818) son Karasu Ayanı olmuştur. Yalı Mahallesi mezarlığında bu aileden 11 kişinin mezar taşı bulunmaktadır. İpsiz Recep97; Milli Mücadele yıllarında Kuvay-yi Milliye saflarına katılıp, Batı Karadeniz’de Ereğli’den Boğazlara kadar olan bölgeyi çetesi ile birlikte savunan ve kontrolü altına alan Rizeli Recep Reistir. Aslen Rizeli Abdullah Emirali oğullarındandır ve 1862 de doğmuştur (Narin, 2015: 1515). Gençlik yıllarında korsanlık yaptığı için İpsiz lakabı kendine yakıştırılmıştır (Yüce, 1954: 93). Daha sonra Milli Mücadele yıllarında Karasu’nun Yenimahalle bölgesine yerleşmiş ve 19 Mayıs 1919’da Mustafa Kemal’in Samsun’a ayak bastığı sırada İncirli (Karasu) hükümet dairesi önünde toplanarak çetesi ile birlikte 10.000 kişilik bir miting ile 94 Rabia Hanım’ın, Yalı mahallesi mezarlığında H.1225 (M.1810/11) tarihli mezar taşı mevcuttur. 95 Yalı mahallesi mezarlığında mezar taşına göre 16 Ekim 1813 (H. 20 Şevval 1228)’de vefat etmiştir (Katalog no. 17) 96 Yalı Mahallesi Mezarlığı’ndaki şahidelere göre Mustafa Bey’in ölümü 1818, Abdi beyin kızları Rüveyde ve Rukiye Hanım’ın 1820, Habibe Hanım’ın 1818’dir. İsmail Beyin kızı Gönül Hanım’ın 1838 tarihli mezar taşı yine söz konusu mezarlıkta, diğer bir kızı olan Zeynep Hanım’ın 1837 tarihli taşı Küçük Karasu Mezarlığı’nda yer alır. 97 İpsiz Recep hakkındaki yayınlardan bazıları için bkz. Süleyman Kazmaz, İpsiz Recep, Türk Halk Kültürünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı, Ankara 1996; İhsan Birinci, “İpsiz Recep Çetesi”, Hayat Tarih Mecmuası, Yıl: 2, Cilt: 2, Sayı: 10, 1 Kasım 1966, s. 72-74; Ergun Hiçyılmaz, İpsiz Recep Kaldırın Silahları Şafak Boyu, Bilge Karınca Yayınları 2005. 389 Yunan işgalini protesto etmiştir. Bölgeye Yunan askerinin girişini engellerken, Rum ve Ermeni Köylerini de boşaltmıştır. 1925 yılında TBMM kararı ile kendisine İstiklal madalyası verilmiştir. 1928 yılında hayata veda eden bu halk kahramanı Karasu Yalı Mahallesindeki Ulu Caminin haziresine gömülmüş ve İstiklal Savaşındaki yararlılıklarından dolayı mezarı başına anıt dikilmiştir (Konukçu, 2017: 11). 2.2. Küçük Karasu Köyü Mezarlığı (Koordinatları: 41° 04' 15" N - 30° 47' 02" E). Karasu merkezinin doğusunda ve merkeze 4 km mesafede, D010 yolunun güneyinde yer alan bu günkü adı Karasu mahallesi olan yerleşim merkezi, Karasu’nun ilk yerleşim yeridir. Küçükkarasu Camisi’nin kuzeybatısında yer alan mezarlıkta, 18.-19. yüzyıla ait seçkin örnekleri barındıran mezarlıkta Osmanlıca kitabeli ve zengin süslemeli 11 erkek, 1 kadın baş taşı, 7 ayak taşı ve 5 adet kaba işlenmiş dikdörtgen prizma şeklinde, menhir olarak tabir edilen, taş tespit edilmiştir. Kitabeli ve işlemeli baş şahidelerinden kadın olan hotoz başlıklı, erkek taşlarından biri fes, yedi adedi örfi sarık ve bir adedi tarikat sikkelidir. Mezarlıktaki taşlardan en erken tarihlisi 1730, en geç tarihlisi 1898/99 yılını vermektedir. (Katalog No: 56-68). 2.3. Küçük Karasu Köyü Sahil Mezarlığı (Koordinatları: 41° 4' 43" N - 30° 46' 30" E). Karasu-Kocaali Karayolu’nun sahil kesiminde, Küçük Karasu köyünde yer alan ve büyük oranda fundalık ve çalılıklarla kaplı mezarlık alanının küçük bir bölümünde 4 adet kitabeli mezar tespit edilmiştir. Taşlardan 3 adedi erkek baş taşı, bir adedi ayak taşıdır. Baş taşlarından ikisi fesli, biri örfi sarıklıdır. Bu mezarlıktaki taşların en erken tarihlisi 1873/74, en geç tarihlisi 1883/84 dür (Katalog No: 69-71) 2.4. Manavpınarı Köyü Mezarlığı (Koordinatları: 41° 06' 16" N 30° 38' 8" E). Okul yapılırken dağıtılan eski mezarlıktan kalma 2 adet mezar taşı ile 1 mezar, Mehmet Gürbüz Evi’nin bahçesinde bulunmaktadır. Bir kadın mezarına ait olan taşlar 1882 tarihlidir. Köyün yaşlılarının ifadesine göre Mehmet Gürbüz’ün evinin parseline bitişik olan Köy İlkokulu, mezarlık alanı üzerine yapılmış ve okul inşaatı sırasında Osmanlı dönemi mezar taşları tahrip olmuştur. (Katalog No: 72) 2.5. İhsaniye Köyü Mezarlığı (Koordinatları: 41° 07' 4" N - 32° 37' 49" E). 390 Yeni Mahalleden Deniz Köye gidiş güzergâhında İhsaniye köyü içinde yer alan mezarlıkta yeni gömü devam etmekle birlikte iki adet kitabeli ve bir adet süslemeli ayak taşı olmak üzere 3 adet mezar şahidesi, çok sayıda dikdörtgen prizma şeklinde menhir tarzı taş ile fazlaca kaba yonu taştan oluşan mezar taşları ile karşılaşılmıştır. Kitabeli taşlar örfi sarıklı olup tarihleri 1883 ile 1904 olarak tespit edilmiştir (Katalog No: 73-74). 2.6. Deniz Köy Mezarlığı (Koordinatları: 41° 07' 14" N - 30° 33' 13" E). Yeni defin devam eden mezarlıkta, kaba yonu taşlardan yapılmış çok sayıda mezarlar, dikdörtgen prizma şeklinde menhir tarzı taşlar, kuru duvar tekniğiyle örülmüş duvarlarla çevrili ve üzeri ahşap hatıllarla örtülü kurgan tipi mezarlar ile de karşılaşılmıştır. Bu mezarlardan bir tanesi 180x300 cm. ölçülerindedir. Sakarya nehrinin Karadeniz’e birleştiği bölgede ve nehrin batı yakasında yer alan Deniz köy geleneksel yapısını koruyan bölgenin en eski Yörük köyüdür. 2.7. Hürriyet Köyü Kel Paşa Cami Haziresi (Koordinat: 41° 5' 35.7828'' N - 30° 34' 58.3392'' E) Karasu ilçe merkezinin 9 km güney batısında ve Sakarya nehrinin batı yakasında yer alan caminin yeni defin de yapılan haziresinde Osmanlı dönemine ait 19 kitabeli ve işlenmiş mezar taşı tespit edilmiştir. Mezarlık Osmanlı döneminin kuruluş döneminde kaldığı kabul edilen çantılı mimari tekniğinde inşa edilmiş ve çevresindeki üç köyün merkezinde Cuma Camii statüsünde bir yapıdır. Haziresindeki taşlardan 12 adedi erkek, 7 adedi kadın, 16 adedi ayak taşı olup mezarlık çevresinde çok sayıda kaba yonu olarak işlenmiş isimsiz taşlar yer alır. Şahidelerden en erken tarihlisi 1783/84, en geç tarihlisi 1907/08 tarihlidir. Erkek baş taşlarından ikisi fesli, yedi adedi sarıklıdır (Katalog No: 75-95). 391 3. KATALOG Katalog No. 1: Canavar oğlu Feyzullah Ağa’nın oğlu İsmail Ağa. Şek. No: 1 Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Foto No: 1 Ölçüler: 90x31-30 x 9 cm. ‫آه من الموت‬ ‫اه نه يازق اولدى بكا كنجلكمه طويمدم‬ ‫چارسز بر درده دوشدم عالجين بولمادم‬ ‫ياقدى ياندردى وجودم شهرينى قهر ا لم‬ ‫كبى صولدم جهانده نه اولديغم بلمدم‬ ‫فيضالّل اغانك‬ ‫جنوار اوغلو‬ ‫ه‬ ‫مخدومى اسمعيل اغانك روحنه‬ ‫ محرم‬۰۲ ‫الفاتحه فى سنه‬ Kitabe: Ah mine'l-mevt Ah ne yazık oldu bana gençliğime doymadım Çaresiz bir derde düştüm bir ilacın bulmadım Yaktı yandırdı vücudum şehrini kahır elem Gül gibi soldum cihanda ne olduğum bilmedim Canavar oğlu Feyzullah Ağanın Mahdumu İsmail Ağanın ruhuna ElFatiha fi sene 20 Muharrem 1320 (29 Nisan 1902) ۰۲۳۱ Tanım: Erkek mezarına ait baş şahidesidir. Yukarıdan aşağıya doğru daralan levha şeklindeki dikdörtgen kesitli taşın boyun kısmının üzerinde, Hamidi fesli bir başlık yer alır. Başlık gövdeden ayrılmış olarak bulunmuş, yerde bulunarak birleştirilmiştir. Taşın ön yüzünde dokuz satırlık kabartma tekniğinde ta’lik hat ile yazılmış kitabe, çerçeveli ve sağdan sola doğru yükselen verev satırlar halindedir. Satırlar birbirinden düz şeritle ayrılmış olup kitabe kısmı, bitkisel bir suyolu ile çerçevelenmiştir. 392 Katalog No. 2: Karasu müdürü Şakir Efendi’nin annesi Zeynep Hatun. Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Foto No: 2 Şek. No: 2 Kitabe: Ölçüler: 105x36-26x7 cm. ‫تومال نم هآ‬ ‫مرازم هليا رظن نيد ناوخا ىا‬ ‫هدكنس رولك رخا هنشاب‬ ‫هنشاط‬ ‫اكب بولك هليا ناسحا هحتاف رب‬ ‫اكس هديا هتعافش مربمغيپ هدرشحم زور‬ ‫كنيدنفا ركاش يريدم وص هرق‬ ۱۲٩۲ ‫هنحور نوتاخ بنيز ىس هدالو‬ ‫هنس هحتافال‬ Ah mine'l-mevt Ey ihvân-ı dîn nazar ile mezarım Taşına ahir gelir seninde başına Bir Fatiha ihsân eyle gelip bana Rûz-i mahşerde Peygamberim şefaat ede sana Karasu müdüri Şakir Efendinin Validesi Zeynep Hatun ruhuna El-Fatiha sene 1292 (1875/76) Tanım: Kadın mezarına ait baş şahidesidir. Mermer malzemeden yapılmış yukarıdan aşağıya doğru daralan dikdörtgen kesitli levha, gül demeti tepeliklidir. Kabartma tekniğinde işlenen taşın çerçeveli sekiz satırlık kitabesi, sağdan sola doğru yükselen verev satırlar halinde tâ’lik hatla yazılmıştır. Kitabenin serlevhası ile tarih satırı oval diğerleri diğer çerçeveler düz dikdörtgendir. Katalog No. 3: Ayak şahidesi. Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Foto No: 3 Şek. No: - Ölçüler: 89x29x8 cm Tanım: Ayak şahidesidir. Tepeliği üçgen alınlık şeklinde sonlanan dikdörtgen kesitli levha şeklindeki taşın yüzeyinde, kabartma tekniği ile işlenmiş; ayaklı bir vazodan çıkan çiçekli bahar dalı tasviri yer alır. Katalog No. 4: Ayak şahidesi. Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Foto No: 4 Şek. No: -Ölçüler: 75x34x7 cm. Tanım: Tepeliği üçgen alınlık şeklinde sonlanan dikdörtgen kesitli levha şeklindeki ayak şahidesidir. Taşın yüzeyinde, kabartma tekniği ile işlenmiş; ayaklı bir vazodan çıkan çiçekli bahar dalı tasviri yer alır. Katalog No. 5: Antalya Vapuru Hesap Memuru Raşid Bey’in oğlu İstanbullu Nureddin Bey. Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Foto No: 5 Şek. No: 3Ölçüler: 72x29x6 cm. 393 ‫هوالباقى‬ ‫حرب عموميده شهيد اوالن‬ ‫اننطاليه واپورى حساب‬ ‫مأمورى راشد بك مخدومى‬ ‫استانبوللى على نورالهدين‬ ‫بكك روحنه فاتحه سنه‬ ٨۲٩۱ Kitabe: Hüve’l-bâkî Harb-ı umûmide şehid Olan Antalya vapuru Hesap memuru Raşid Bey Mahdumu İstanbullu Ali Nureddin Beyin ruhuna F Sene 1928 Tanım: Erkek mezarına ait baş şahidesidir. Mermer malzemeli şahidenin üst kısmı yarım kemer biçiminde sonlanır. Yatay silmelerin içerisine alınan yedi satırlık tâ’lik hatlı kitabesi, kabartma tekniğinde işlenmiş olup serlevha ile tarih satırı oval kartuşlar içerisine alınmıştır. Taş yüzeyinde herhangi bir süsleme öğesi bulunmamaktadır. Şek. No: 4 Katalog No. 6: Ayak şahidesi. Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Foto. No: 6 relüçlÖ: 55x22-20x5 cm. Tanım: Mermer malzemeden yapılmış, yukarıdan aşağıya doğru daralan dikdörtgen kesitli levha, sivri kemer şeklinde bir alınlıkla sonlanır. Alınlık yüzeyinde, ortadaki simetrik bir palmetin iki yanından çıkan kıvrımlı, simetrik simetrik yapraklar, gövdede ise gül ağacı kompozisyonu yer alır. Kullanılan teknik kabartmadır. Katalog No. 7: Hacı Abdi Beyin kızı, Hacı Yusuf oğlu Salih Ağa’nın eşi Rukiyye Hanım. Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Ölçüler: 161x41-50x8 cm. ‫هوالباقى‬ ‫اهله زار قيله رق تازليكمه طويمدم‬ ‫اجل پيماناسى طولمش مراد المدم‬ ‫حسرتا فانى جهانده طول عمر سورمدم‬ ‫حاجى عبدى بكك كريمهسى‬ ‫حاجى يوسف اوغلو صالح اغانن‬ ‫زوجه سى مرحومه روقيه حانم‬ ‫روحيچون فاتحه‬ ٥۳۲۱ ‫ ن سنه‬٥۱ ‫فى‬ Foto. No: 7 Şek. No: Kitabe: Hüve’l-bâkî Ah ile zâr kılarak tazeliğime doymadım Ecel peymânesi dolmuş murad almadım Hasrete fânî cihânda tûl-i ömr sürmedim Hacı Abdi Beyin kerimesi Hacı Yusuf oğlu Salih Ağanın Zevcesi merhume Rukiyye Hanım Ruhiçün Fatiha Fi 15 )‫ (ن‬Ramazan sene 1235 (26 Haziran 1820) 394 Tanım: Kadın mezarına ait baş şahidesidir. Kabartma tekniğinde, mermer malzemeli şahide, yukarıdan aşağıya doğru daralan formda, dikdörtgen kesitlidir. Üstte akant yaprakları, bunun altında vazodan çıkan çiçek ve yapraklarla bezenmiş barok karakterli bir alınlıkla sonlanır. Bu kısmın altında, alınlıkla kitabe arasında, iri “C” kıvrımları birbirine bağlanarak ortadaki üçlü yaprak dizilerini taşırlar. On satırlık sülüs hatlı kitabeyi dıştan “S” kıvrımlı bir dal üzerinde tekrarlanan lale motifli bir bordür çevreler. Katalog No. 8: Hacı Abdi Bey’in kızı, Muhammed Bey’in eşi Rüveyda Hanım. Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Foto. No: 8 Şek. No: Kitabe: Ölçüler: 192x44-52x8 cm. ‫ىقابالوه‬ Hüve'l-bâki ‫ناما زاملوا اكا ىدلك لجا نوچ ناهنمال‬ ‫بره اي هليا وفع ىنمرج نامي ىالح‬ ‫نوسملوا ليق ترفغم نامز ره ليق‬ ‫تعافش رون رهظم نيشا سودرف‬ ‫ناكمتهنج‬ Çün ecel geldi ona olmaz aman Cürmünü afv eyle yâ Rabb’ü-l Mennân Mağfiret kıl olmasın hali yaman Mazhar-ı nûr-u şefâat kıl her zamân Cennet mekân firdevs-i âşiyan ‫ككب دمحمه‬ Hacı Abdi Beyin kerimesi Muhammed Beyin ‫ىسهميرك ككب ىدبع ىجاح‬ ‫هحتاف هنحور مناح هديور هموحرم‬Zevcesi merhume Rüveyda ‫ىسهجوز‬ Hanım ruhuna Fatiha ۱۲۳‫ هنس ج هرغ‬٥ Gurre-i (‫ )ج‬Cemaziye'l-ahir sene 1235 (16 Mart 1820) Tanım: Kadın mezarına ait baş şahidesidir. Katalog no: 7’deki Rukiye Hanım’ın aynı yıl vefat eden kardeşi Rüveyda Hanım’a ait olup alınlık kısmındaki fiyonk motifi ve üstten görünüşü verilen gül buketi dışında Rukiye Hanım’ın şahidesiyle aynı form ve süsleme özelliklerini yansıtır. 395 Katalog No. 9: Sürmeneli Ali Başzâde Yahya Efendi. Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Foto. No: 9 Şek. No: 5 Ölçüler: 97x29x8 cm. Kitabe: ‫هوالباقى‬ ‫بنى قيل مغفت اى ربه يزدان‬ ‫بحقه عرش اعظم نورقران‬ ‫كلوب قبرم زيارت ايلين اخوان‬ ‫ايدهلر روحيمه بر فاتحه احسان‬ ‫سورمنه لى على باش زاده‬ ‫يحيا افندينك روحنه فاتحه‬ ٩۲۲۱ ‫ شعبان سنه‬٨ ‫فى‬ Hüve'l-bâki Beni kıl mağfiret ey Rabbi yezdân Bi hakk-ı arş-ı âzâm nur -u Kuran Gelip kabrim ziyaret eyleyen ihvan Edeler ruhuma bir Fatiha ihsân Sürmeneli Ali Baş zâde Yahya Efendinin ruhuna Fatiha Fi 8 Şaban sene 1229 (26 Temmuz 1814) Tanım: Erkek mezarına ait baş şahidesidir. Mermer malzemeden yapılmış dikdörtgen kesitli levhanin üzeri Hamidi fes başlıklıdır. Verev silmeler içerisine alınmış sekiz satırlık kitabesi tâ’lik hatla yazılmıştır. Kabartma tekniğiyle işlenen taşın yüzeyinde herhangi bir süsleme öğesi bulunmamaktadır. Katalog No. 10: Hacı Abdi Beyzade Muhammed Bey. Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Foto. No: 10 Şek. No: Ölçüler: 102x24x11 cm. Kitabe: ‫هوالباقى‬ Hüve'l-bâki ‫الچكوب بالجملدن ايتدم بقايه رحلتى‬ El çekip bil-cümleden ettim bekâya rıhleti Terk edip geriye malı mülkü devleti ‫ترك ايدوب كرويه مالى ملكو دولتى‬ Kim gelüb kabrim ziyaret eden ihvanımız ‫كيم كلوب قبرم زيارت ايدن اخوانمز‬ Okusunlar ruhum içün kul hûvallah ayeti ‫اوقوسنلر رحيم اچون قلهوهلال ايتي‬ Sakarya’da Hacı Abdi Bey ‫صقريده خاجي عبدي بك‬ َ Zade Muhammed Beyin ruhiçün ‫زاده محمهد َبكك روحيچوم‬ Rıza en-lillah el-Fatiha ‫رضا ء هلهل الفاتحه‬ Sene 1245 ( M. 1829-1830) ٤٥۲۱ ‫سنه‬ Tanım: Erkek mezarına ait baş şahidesidir. Mermer malzemeli şahide dikdörtgen kesitli olup örfi destarlı kavukla sonlanır. Yatay silmelerle birbirinden ayrılan dokuz satırlık sülüs hatlı kitabenin ilk ve son satırı oval kartuşlar içerisine alınmıştır. Kabartma tekniğiyle işlenen taşın yüzeyinde herhangi bir süsleme öğesi bulunmamaktadır. 396 Katalog No. 11: Hacı Abdi Bey’in annesi Rabia Hanım’ın baş şahidesi. Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Foto No: 11 Şek. No: Ölçüler: 102x24x11 cm. Kitabe: ‫ ىقابالقالحالوه‬Hüve’l hallaku’l bâkî Bu ‫يسيناب كفيرش عماج وب‬ َ ‫ىدبع جاحال تريخ‬ ‫ال بحاص‬ ‫ىرلتقفش ردام كينرلترضح كب هعبر‬ ‫هحل روفغم و هموحرم مدا ندلنم و‬ ‫نوچيحور كمنح لما نديا َاقب راد‬ ‫الحترا هلل َاضر نوچيحاورا ناميا‬ ۱۲۲۱٥‫ هنس اج ىف‬٥ câmi-i şerîfin bânisi Sahib’ül hayrat el-hac Abdi Bey hazretlerinin mader-i şefkâtleri Merhume ve mağfur leha Rabia Hanım’ın ruhu için ve min ledünni âdem İrtihal dârı bekâ eden emel İman ervahi içün rızaen-lillah Fi 15 Cemaziye'l-evvel sene 1225 (15 Haziran 1810) Tanım: Kadın mezarına ait baş şahidesidir. Mermer malzemeden yapılmış yukarıdan aşağıya daralanlevha şekindeki taşın, arka yüzü düz olmayıp başlıktan itibaren kaval silme şeklinde devam eder. Hotoz biçimindeki başlığın yüzeyinde; ortada ters lale biçiminde püskülü olan basit bir perde motifi yer alır. Kabartma tekniği ile oluşturulan taşın gövdesinde, yatay yerleştirilmiş silmelerin arasında on sıra halinde nesih hatlı kitabe metni yer alır. Son iki satır farklı olarak dilimli beyzi kartuşlar içersine alınmıştır. Serlavhanın iki yanında yarım palmetler üzerinde yükselen “S” kıvrımları, üzerindeki üçlü yaprak dizilerini çevrelemektedir. Katalog No. 12: Ayak şahidesi. Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Foto No: 12 Ölçüler: 59x18-11x5 cm. Şek. No: - Tanım: Kadın mezarına ait ayak şahidesidir. Kabartma tekniğinde, mermer malzemeden yapılmış, yukarıdan aşağıya doğru daralan levha, hotoz biçiminde bir başlıkla sonlanır. Yuvarlak kemer formundaki alınlık yüzeyinde, sıralı, sivri uçlu yaprak motifleri; taşın gövde kısmında ise kaideli, kulplu bir vazodan çıkan gül ağacı tasviri yer alır. Form olarak Rabia Hanım’ın baş şahidesi ile (kat. No. 11) benzerlik gösterse de, taşın gerek tekniği gerekse süsleme özellikleri söz konusu örnekten oldukça geridedir. 397 Katalog No. 13: Ayak şahidesi. Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Foto No: 13 Ölçüler: 59x17-11x5 cm. Tanım: Kadın mezarına ait ayak şahidesi olup bir önceki örnek ile aynı form ve üslup özelliklerini sergiler. Şek. No: 6 Katalog No. 14: Sinan oğlu Hacı Muhammed Efendi’nin kızı Fatma Hanım. Şek. No: Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Foto No: 14 Ölçüler: 130x26x12 cm. Kitabe: ‫هوالباقى‬ Hüvel baki ‫عزم ادوب چچكدن والدينيك كولى‬ Azmedüb çiçekten valideynin gülü ‫بر نحالى تازه ايدى اول جنت بلبلى‬ Bir nihâl taze idi ol cennet bülbülü ‫حق تعالى رحمتيله روحنى شاد ايله‬ ‫حسرتيله فرقتيله ياقدى جانيله ديلى‬ ‫سنان اوغلى حاجى محمهد اغانك كريمهسى‬ ‫فاطمه حانم روحچون‬ Hak Teâla rahmetiyle ruhunu şad eyle Hasretiyle firkatiyle yaktı can ile dili Sinan oğlu Hacı Muhammed Ağanın kerimesi Fatma Hanım ruhiçün el-Fatiha Fi 5 )‫ (م‬Muharrem se 1842) ٥٨۲۱ ‫فى م سنه‬٥ ‫الفاتحه‬ Tanım: Kadın mezarına ait baş şahidesidir. Mermer malzemeden yapılmış dikdörtgen kesitli levha, hotoz başlıklıdır. Kullanılan teknik kabartmadır. Gövdesinde verev yerleştirilmiş silmelerin içinde sekiz satırlık sülüs hatlı bir kitabe yer almaktadır. Gövdeyi dıştan alt ve üst kısmı oval, yan kısımları dalgalı bitkisel bordür çevrelemektedir. Bordür yüzeyi “S” formunda kıvrılan tekrarlı yapraklarla bezenmiştir. 398 Katalog No. 15: Muhammed Bey’in kızı ve Salih Bey’in (eşi) … Hanım. Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Foto No: 15 Şek. No: Kitabe: Ölçüler: 142x33-36x9 cm. ‫رافغاي‬ Ya Gaffar ‫هنشاط مرزم وش هليارضن مدنفا لك‬ ‫هنشاب ال‬ Gel efendim nazar eyle şu mezarım taşına Akil isen gâfil olma aklını al başına Salınıp gezerken gör ne geldi başıma ‫نكرزك بونالص همشب ىدلكد شاط مدلوا بارت تبقاع‬ Akıbet turâb oldum taş dikildi başıma ‫ىنلقع هملوا لفاغ كسيا لقاع همشاب ىدلك هن روك‬ … ‫سيءر‬ Muhammed bey kerimesi ve Salih reis …(kırık) ‫حالص و يسمرك كب دمحمه‬ … (kırık) Tanım: Kadın mezarına ait baş şahidesidir. Mermer malzemeden yapılmış yukarıdan aşağıya daralanlevha, stilize yaprak demeti şeklinde bir tepeliğe sahiptir. Gövdede yatay yerleştirilmiş silmelerin içerisinde altı satırlık sülüs hatlı kitabe yer almaktadır. Kitabeyi dıştan bitkisel bir bordür çevreler Kitabenin altıncı satırdan sonrası kırık olduğu için merhumenin ismi tespit edilememektedir. Ayrıca tepeliğin sol üst kısmında da kopmalar mevcuttur. Katalog No. 16: Ayak şahidesi. Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Foto No: 16 Ölçüler: 72x30-32x11 cm. Şek. No: 7 Tanım: Ayak şahidesidir. Alt kısmı kırık olan şahide yüzeyinde ince, sivri yapraklı bir dal üzerinde simetrik birer lale ve hurma yer alır. Oyma tekniğinde işlenmiştir. Gövdeyi çevreleyen konturlar düz olmayıp “S” kıvrımlıdır. 399 Katalog No. 17: Hacı Hasan Ağazade Hacı İsmail Ağa’nın oğlu silahşör Hacı Abdi Bey. Şek. No: 8 Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Foto No: 17 Ölçüler: 173x44x15 cm. ‫هوالحيالباقى‬ ‫الچكوب بالجملدن ايتدم بقايه رحلتى‬ ‫ترك ايدوب كيرويه مال ملكى‬ ‫دولتى كيم كلوب قبرم زيارت ايلين‬ ‫اخونمز‬ Kitabe: Hüvel hayyul baki El çekip bil cümleden ettim bekâya rıhleti Terk edüb geriye mal mülkü devleti Kim gelüb kabrim ziyaret eyleyen ihvânımız Okusunlar ruhum içün kulhûvallah âyeti Hacı Hasan Ağazade Hacı İsmail Ağanın oğlu silahşör Merhum el hac Abdi bey Ruhiçün el Fatiha Fi 20 )‫ (ل‬Şevval sene 1813) ‫اوقسونلر روحم ايچون قلهوهلال ايتى‬ ‫حاجى َحسن اغازاده حاجي‬ ‫اسماعيل اغانك اوغلو‬ ‫سلحشور مرحوم الحاج عبدى‬ ‫فى ل‬۰۲ ‫بك روحيچون الفاتحه‬ ‫سنه‬٨۲۲۱ Tanım: Erkek mezarına ait baş şahidesidir. Mermer üzerine kabartma olarak işlenen dikdörtgen kesitli levha , dikine çubuklu ve taşkın sarıklı bir katibî kavukla sonlanır. Gövdede yan kısımları dendanlı kartuşlar içerisine alınmış on satırlık, sülüs hatlı kitabe metni yer alır. Farklı olarak ilk ve son satırdaki kartuşlar, dendanlı olmayıp düzdür. Katalog No. 18: Hacı Abdi Bey’in cariyesi Ziba Kadın. Foto No: 18a-18bŞek. No: Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Ayak ş. 159x29x11 cm. Ölçüler: Baş. ş . 147x29x14 cm; Kitabe: ‫هوالحيالباقى‬ ‫طويميوب كنجلكنه‬ ‫چونكى اولدى نامراد‬ ‫رحمته مستغرق ايدوب‬ ‫انى َرهبالعباد‬ ‫مرحوم الحاج عبدى‬ ‫بكك جاريىهسى مرحومه‬ ‫ومغفوره زيبا قدين‬ ٨۲۲۱ ‫روحنه الفاتحه سنه‬ Hüvel hayyul baki Doymayıp gençliğine Çünki oldu nâ murad Rahmete müstağrak idüb İnne Rabbi’l-ibâd Merhum el hac Abdi Beyin cariyesi merhume Ve mağfure Ziba kadın Ruhuna el Fatiha sene 1228 (1813) 400 Tanım: Açık mezar tipindeki kadın mezarına ait baş şahidesidir. Dikdörtgen kesitli levha hotoz başlıklı olup gövdenin üst kısmı yarım daire kemer formundadır. Mermer üzerine kabartma tekniğinde işlenen taşın gövde kısmında, yatay yerleştirilmiş silmelerin içindeki dokuz satırlık sülüs hatlı kitabe yer almaktadır. Kitabenin alınlığında akantus yaprakları bulunmaktadır. Aynı formdaki ayak şahidesinde kaideli bir vazo içerisinden çıkan gül ağacı kompozisyonu yer almaktadır. Katalog No. 19: Hacı Hasan oğlu Salih Ağa’nın baş şahidesi. Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Foto No: 19 Şek. No: Ölçüler: 114x15-28x12 cm. Kitabe: ‫ىقاباليحالوه‬ Hüve’l hayyûl baki Merhum ve mağfur El ‫ىلغوا نسح جاحال‬ hac Hasan oğlu Salih ‫نوچيحور اغا حالص‬ağa ruhiçün El Fatiha ‫روفغم و موحرم‬ ‫هحتافال‬ ٥‫ م ىف‬۱۱٧٩‫هنس‬ Fi 5 Muharrem sene 1179 (24 Haziran 1765) Tanım: Açık mezar tipindeki Erkek mezarına ait baş şahidesidir. Mermer malzemeli, yukarıdan aşağıya doğru daralan levha biçimindeki şahidenin boyun kısmının üzerinde örfi destarlı iri bir kavuk yer alır. Kabartma tekniği ile işlenen taşın yüzeyinde, düz çerçeveler içerisine alınmış altı satırlık sülüs/nesih hatlı kitabe metni yer alır. Tarih satırı, diğerlerinden farklı olarak, taşın formuna uydurulmuştur. Serlevhanın iki yanına basit birer çiçek dalı bulunur. 401 Katalog No. 20: Abbas Efendi’nin kızı Muhammed Bey’in eşi Ayşe Hanım. Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Foto No: 20 Şek. No: 9 Ölçüler: 155x34-41x7 cm. Kitabe: Hüvel hayyul baki ‫هوالحيالباقى‬ ‫امر حقيله درلو‬ ََ ‫بولمدى صحهت وجودم سبب اولدى موتمه‬ ‫عاقبت ايردى اجل رحلت كورندى چانمه‬ ‫اوقويوب بر فاتحه ايرسال ايدهرلر روحم َه‬ ‫ََ َه عباس افندينك كريمهسى محمهد بكَك‬ ‫اهلى مرحومه عايشه حاتون روحن َه‬ ‫سنه‬٤۳۲۱ ‫الفاتحه‬ Emri hakkı ile türlü emraz geldi tenime Bulmadı sıhhat vücudum sebep oldu mevtime Akıbet erdi ecel rıhlet göründü canıma Okuyup bir Fatiha irsal ederler ruhuma Abbas Efendinin kerimesi Muhammed Beyin Ehli merhume Aişe Hatun ruhuna El-Fatiha sene 1234 (1818/1819) Tanım: Erkek mezarına ait baş şahidesidir. Damarlı beyaz mermerden kabartma tekniğinde oluşturulan şahidedeki özenli işçilik dikkat çekicidir. Barok karakterli taşın tepelik kısmında; uç kısımları yapraklara dönüşen iki yandaki iri “C” kıvrımları, üst taraftaki sıralı akant yapraklarına bağlanmakta, alınlığın merkezinde ise bir vazo içerisinden çıkan gül buketi tasviri yer almaktadır. Akant yapraklı şema serlevhanın iki yanında daha sade olarak tekrarlanır. Sekiz satırlık sülüs hatlı kitabe metninde, serlevha ve tarih satırı dışındakiler, iki yanda kaş kemer formu oluşturan zarif kartuşlar içerisine alınmış, serlevhanın köşeleri, iri birer gül dalı ile dolgulanmıştır. 402 Şek. No: 10 Katalog No. 21: Hacı Abdi Beyzade Mustafa Bey. Foto No: 21 Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Ölçüler: 152x40x13 cm. ‫هوالحﻻقالباقى‬ ‫ايرمدن مقصودينه مصطفى بك اى جوان‬ ‫عت راهى اجلله تركى دنيا ايتدى اه‬ َ ‫سُر‬ ‫كولشن دورانه بر نورس كولى زيبا‬ ‫ايكن‬ ‫بركه چىمن روزكاره موت افنا ايتدى اه‬ ‫بر قييش قيديكى اول مظلومه جللد فلك‬ ‫فوتنى كوش ايلين اغله و ادنا ايتدى اه‬ ‫والديننه حدا احسان صبر ايلسون همان‬ ‫كول جمالك روزكار موت افنا ايتدى اه‬ ‫بر كلور بويله يانق تاريح قلبه طالبا‬ ‫كنجلكنه طويمدن اون سكز ياشنده كتدى اه‬ ‫حاجى عبدى بكزاده اول جوان‬ ‫مرحوم مصطفى بك عزم عقبا ايتدى اه‬ Kitabe: Huvel hallakul baki Ermeden maksûdına Mustafa bey ey civân Sür'at râhi ecelle terk-i dünya etdi âh Gülşen-i devrâna bir nurs gül-i zîbâ iken Berke-i çimen rüzgâra mevt-i efnâ etdi âh Bir kıyış kıydı ki ol mazluma cellad felek Fevtini gûş eyleyen âlâ ve ednâ etdi âh Valideynine Hüdâ ihsân-ı sabır eylesün hemân Gül cemâlin rüzgâr mevt-i efnâ etti âh Bir gelir böyle yanık tarih kalbe-i tâlibâ Gençliğine doyamadan on sekiz yaşında gitti âh Hacı Abdi Bey zade ol civân Merhum Mustafa Bey a’zm-i ûkbâ etti âh Ruhiçün rızaen-lillah el-Fatiha Sene 1233 (1817/1818) ‫روحيچون رضاهلل الفاتحه‬ ۳۳۲۱ ‫سنه‬ Tanım: Erkek mezarına ait baş şahidesidir. Mermer malzemeli, dikdörtgen kesitli levha biçimindeki şahidenin üzerinde kısa bir boyun üzerinde yükselen iri bir tarikat başlığı yer alır. Kabartma tekniği ile işlenen taşın yüzeyinde, verev satırlar halinde on beş satırlık nesih hatlı kitabe, gövdenin hemen tüm yüzeyini kaplamaktadır. 403 Katalog No. 22: Ayak şahidesi. Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Foto No: 22 Ölçüler: 77x20-23x6 cm. Şek. No: - Tanım: Aşağıda yukarıya doğru genişleyen taşın üst kısmı, sivri kemer formludur. Damarlı beyaz mermer malzemeli taşın yüzeyinde; kabartma tekniği ile işlenmiş stilize, sade bir bahar dalı tasviri yer almaktadır. Katalog No. 23: Ayak şahidesi. Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Foto No: 23 Ölçüler: 140x34-40x7 cm Şek. No: 11 Tanım: Yukarıdan aşağıya doğru daralan levha şeklindeki taşın üst tarafı üçgen alınlık biçiminde sonlanmaktadır. Mermer malzemeden kabartma tekniğinde işlenen şahide yüzeyinde; gövdesi dilimlerle hareketlendirilmiş kulplu bir vazodan çıkan stilize bir gül ağacı tasviri yer alır. Ayrıca, gonca ve yapraklarıyla birlikte işlenen gül ağacının tepe noktasında bir lale motifi görülür. Katalog No. 24: Hacı Abdi Beyzade İsmail Zühdü Bey. Foto No: 24 Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Ölçüler: 126x22-27x11 Şek. No: Kitabe: ‫ ىقابالوه‬Hüvel baki ‫الاي‬ ‫ىتزع نيكاپ يمسا‬ ِ ‫كرابم لوا ىه‬ َ ‫ىتمرح نينوك هاش مالع رحف كلوسر مه‬ ‫نيمالعال هال اي تنج هضور مربق هليا‬ ‫ىتمزح ناماغ روح رلنوسليا زدنوك هجيك‬ ‫موحرم هداز كب ىدبع جاحال‬ ۱۲٧۰ ‫هنحور ككب ىدهز ليعامسا‬ ‫هنس هحتافال‬ Ya ilahi ol mübârek ism-i pâkin izzeti Hem resûlün fahr-i âlem şâh-ı güzin hürmeti Eyle kabrim ravza-ı cennet yâ ilâhe'lâlemîn Gece gündüz eylesinler hûr-u gılmân hizmeti Elhac Abdi Bey zade merhum İsmail Zühdü beyin ruhuna El-Fatiha sene 1270 (1853/1854) Tanım: Erkek mezarına ait baş şahidesidir. Yukarıdan aşağıya doğru daralan dikdörtgen kesitli taş Hamidi feslidir. Mermer malzeme üzerine kabartma tekniğinde oluşturulan taş yüzeyinde sekiz satır halinde süslü hatlı kitabe metni yer almaktadır. İlk ve son satır oval kartuşlar içerisine alınmış olup diğerleri düz dikdörtgendir. Şahide yüzeyinde herhangi bir süsleme unsuru bulunmamaktadır. 404 Katalog No. 25: Ayak şahidesi. Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Şek. No: 12 Foto No: 25 Ölçüler: 167x38-36x17 cm. Tanım: Form olarak katalog no. 10 ve 15 ile aynı özellikleri gösteren şahidenin yüzeyine işlenen simgesel motif ve objeler dikkati çeker. Kabartma tekniğinde işlenen taş yüzeyi iki bölümlü olarak değerlendirilmiştir. Üstte akant yapraklı bir kartuş içerisine alınmış Osmanlı arması; göbekli bir kalkanın etrafında sıralanan: Karabina tüfek, iki piştov, bir kılıç, tek ve çift yüzlü teberden oluşur. Kartuşun altında ise kulplu bir vazodan çıkan stilize bir ağaç tasviri yer alır. Ağacın simetrik dalları arasında, aşağıya doğru sarkan hurma taneleri ve onun üzerinde üçerli nar meyveleri görülür. Katalog No. 26: Ayak şahidesi. Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Foto No: 26 Ölçüler: 146x31-39x10 cm. Şek. No: Tanım: Mermer üzerine kabartma olarak işlenen ayak şahidesi, yukarıdan aşağıya doğru daralan dikdörtgen kesitli olup üst kısmı üçgen alınlık biçiminde sonlanır. Yüzeyin orta kısmında, simetrik iki yaprak arasından çıkan bir selvi ağacı yer alır. Ağacın ucu sola kıvrıktır. Yüzeyin geri kalanı, üzerinde iri taneli üzüm salkımlarını taşıyan “S” kıvrımlı bir asma dalı ile dolgulanmıştır. Katalog No. 27: Hacı Abdi Bey’in oğlu İsmail Bey’in kızı Günvide Hanım. Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Foto No: 27 Şek. No: Ölçüler: 101x25x12 cm. Kitabe: ‫ ىقابالوه‬Hüvel baki ‫ نكيا لوك هجنيغ رب هدنشلك غاب وب‬Bu bağ-ı gülşende bir goncagül iken ‫ نازح ىدليا لجا داب‬Bad-ı ecel eyledi hazan ‫ نسكي هلي كاح ىدليا نكيا نينزان‬Nâzenin iken eyledi hak ile yeksân ‫ ولغوا نكب ىدبع جاحال‬Elhac Abdi beyin oğlu İsmail ‫ مناح هديوناك هموحرم يسميرك نكب‬Beyin Kerimesi merhume Günvide hanım ‫ هحتافال للهاضر نوچيحور‬Ruhiçün rızaen-lillâ el-Fatiha ۱۲٥۳ ‫ هنس‬Sene 1253 (1837/38) Tanım: Kadın mezarına ait baş şahidesidir. Dikdörtgen kesitli levha biçimindeki taş hotoz başlıklıdır. Serlevha ve tarih satırı farklı olmak üzere, dikdörtgen silmeler içerisine alınan sekiz satırlık kitabe metni, kabartma olarak işlenmiş olup yazıların karakteri yerel etkiyi vurgular. Mermer üzerine işlenen taş yüzeyinde herhangi bir süsleme unsuru yer almamaktadır. 405 Katalog No. 28: Hacı Hasan Ağa oğlu Hacı İsmail Ağa oğlu Hacı Abdi Bey oğlu Halid Bey. Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Foto No: 28 Şek. No: Ölçüler: 133x28x13 cm. Kitabe: ‫ ىقابالوه‬Hüve’l bâkî ‫هدناحج مدلوص ىبك لوك شملجا‬ ‫هدنا ره مديا لبلب روقوا نارق‬ ‫ها مديالو هجنلوا رش َح تمايق ات‬ ‫ها مودوجو ىدناي هنشتا ابو‬ ‫كب ىدبع خاحال نبا كب دالخ‬ ‫نبا اغا ليعامسا خاحال نبا‬ ‫هحتاف هنحور اغا نس َح خاحال‬ ۱۲۲۱٩ ‫ هنس ص‬٨ Açılmış gül gibi soldum cihanda Kur’an okur bülbül idim her anda Tâ kıyâmet haşr olunca valideme ah Veba ateşine yandı vücudum ah Halid bey ibn-i el hac Abdi Bey İbni el hac İsmail Ağa ibn-i El hac Hasan Ağa ruhuna Fatiha 19 (‫ )ص‬Safer sene 1228 (21 Şubat 1813) Tanım: Açık mezar tipindeki erkek mezarına ait baş şahidesidir. Yukarıdan aşağıya doğru daralan dikdörtgen kesitli levhanın boyun kısmının üzerinde, katibî kavuk yer almaktadır. Kalem erbapları tarafından kullanılan bu kavuğun ön yüzünde, yazı kalemi olarak kullanılan tüye de yer verilmiştir. Mermer malzeme üzerine kabartma tekniğinde oluşturulan taş yüzeyinde dokuz satır halinde sülüs hatlı kitabe metni yer almaktadır. Şahide yüzeyinde herhangi bir süsleme unsuru bulunmamaktadır. Katalog No. 29: Yazısız ve süslemesiz şahide. Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Foto No: 29 Ölçüler: 133x28x13 cm. Şek. No:- Tanım: Dikdörtgen formlu gövde, arka yüzde, boyun kısmından itibaren kalın bir silme şeklinde devam ederek ayak kısmına bağlanır. Herhangi bir yazı veya süsleme unsuru bulunmayan taşın hatları belirlendikten sonra bir daha işleme tabi tutulmadığı anlaşılmaktadır. 406 Katalog No. 30: Hacı Abdi Beyzâde Muhammed Bey’in kızı Sema Hanım. Foto No: 30 Şek. No: Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Kitabe: Ölçüler: 165x33-40x7 cm. ‫ ىقابالوه‬Hüve’l-bâkî ‫الاي‬ ‫ىتزع نيكاپ يمسا‬ ِ ‫كرابم لوا ىه‬ َ ‫ىتمرح نيذوك هاش مالع رحف كلوسر مه‬ ‫نيمالعالهال اي تنج هضور مربق هليا‬ ‫ىتمزح ناماغ و روح رلنوسليا زدنوك هجيك‬ ‫ككب دمحمه هدازكب ىدبع ىجاح‬ ‫كمناخ امس هموحرم ىسميرك‬ Ya ilahi ol mübarek ismi pâkın izzeti Hem resulün fahr-i âlem şah-ı güzîn hürmeti Eyle kabrim ravza-i cennet ya ilahi âlemin Gece ve gündüz eylesinler hûri ve gılmân hizmeti Hacı Abdi beyzade Muhammed beyin Kerimesi merhume Sema hanımın Ruhu içün el-Fatiha ۲٧‫ ج ىف‬Fi 27 Cemaziye’l-ahir sene 1267 (29 Nisan 1851) ‫ هنس‬۱۲٦٧ ‫هحتافال نوچيحور‬ Tanım: Kadın mezarına ait baş şahidesidir. Yukarıdan aşağıya doğru daralan levha şeklindeki şahidenin tepeliği, eğri kesim tekniğinde, bir vazodan çıkarak iki yana sarkacak şekilde işlenen yaprak kompozisyonu ile bezenmiştir. Tepeliğin altından itibaren, yüzeyinde ters-düz birer yaprağın tekrarlandığı dalgalı bir kuşak, kitabeyi kesintisiz olarak dolanır. Sülüs hatla kabartma olarak iş ayrılan dokuz satırlık kitabe, düz silmelerle birbirinden ayrılmaktadır. Katalog No. 31: Ayak şahidesi. Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Foto No: 31 Ölçüler: 146x31-39x10 cm. Şek. No: - Tanım: Yukarıdan aşağıya doğru daralan, dikdörtgen kesitli ayak şahidesinin üst kısmı üçgen alınlık biçiminde sonlanır. Mermer üzerine kabartma olarak işlenen şahide yüzeyine; simetrik sivri yapraklarını taşıyan gövdesi üzerinde sıralı lale motifleri bulunan, stilize bir hurma ağacı tasviri yer alır. 407 Katalog No. 32: Ayak şahidesi. Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Foto No: 32 Ölçüler: 126x26-34x8 cm. Şek. No: 13 Tanım: Yukarıdan aşağıya doğru daralan, dikdörtgen kesitli ayak şahidesinin üst kısmı üçgen alınlık biçiminde sonlanır. Gövde yüzeyinde; kulplu bir vazodan çıkan farklı bir hurma ağacı tasviri yer almakla birlikte, tepelik kısmında simetrik üçlü yaprak dizileri ve iki yanda helezonik kıvrımlı dallar göze çarpar. Katalog No. 33: Hacı Abdi Bey’in kızı Habibe Hanım. Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Foto No: 33 Şek. No: Ölçüler: 105x23-27x14 cm. Kitabe: ‫ ىقابالوه‬Huve’l-bâkî ‫نكيا هجنيغ رب هدنشلك غاب وب‬ ‫نازح ىدليا لجا داب‬ ‫نكيا نينزان هدبز ىلك رب‬ ‫ناسكي هليا قح ىنب قح ىدليا‬ ‫ككب ىدبع ىجاح مناخ هبيبح‬ ‫هموحرم ىسميرك هحتاف‬ ‫ هنس‬۱۲۳۳ ‫نوچيحور‬ Bu bağı gülşende bir gonca iken Bâd-ı ecel beni eyledi hazân Bir gül-i zibade nazenin iken Eyledi hakka beni hak ile yeksân Hacı Abdi Bey’in Kerimesi merhume Habibe Hanım Ruhu içün Fatiha Sene 1233 (1817/18) Tanım: Kadın mezarına ait baş şahidesidir. Mermer üzerine kabartma olarak işlenen şahide, yukarıdan aşağıya doğru daralan, dikdörtgen kesitli levha şeklinde ve hotoz başlıklıdır. Nesih hatlı dokuz satır kitabe metninde; ilk ve son satır kendi içlerinde değerlendirilmiş, diğerleri düz dikdörtgen kartuşlar içerisine alınmıştır. Taş yüzeyinde herhangi bir süsleme unsuru bulunmamaktadır. 408 Katalog No. 34: Mustafa Efendi’nin eşi Hafize Hanım. Foto No: 34 Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Kitabe: Ölçüler: 156x28-32x 6 cm. ‫ ىقابالوه‬Huve’l-bâkî ‫هنشاط مرازم وش هليا رظن مدنفا لك‬ ‫هنش اب ال ىنلقع هملوا لفاغ كسيا لقع همشاب ى‬ ‫دلك رل نقاب نكرزك بونالص‬ ‫همشاب ىدلكد شاط مدلوا بارت تبقاع‬ ‫ىسجوز كنيدنفا هفطصم هتمحر‬ ‫ىال اهل فغمو هموحرم كمناخ‬ ‫هظيفح روفغال بر هحتافال‬ ‫ هنس‬۱۲٦٩ ٧ ‫نوچيحور‬ Şek. No: 14 Gel efendim nazar eyle şu mezarım taşına Akîl isen gafil olma aklını al başına Salınıp gezerken bak neler geldi başıma Akıbet turab oldum taş dikildi başıma Mustafa Efendi’nin zevcesi Merhum ve mağfur leha ilâ rahmete Rabbel gafur Hafize Hanım’ın Ruhu içün El-fatiha Sene 1269 7 (1852/1853) Tanım: Kadın mezarına ait baş şahidesidir. Aşağıdan yukarıya genişleyen, dikdörtgen kesitli şahide, mermer üzerine kabartma tekniğiyle işlenmiştir. İri plastik etkili tepeliğinin üzerinde; Sultan Reşad armasının sembolü olan şualı güneş, ortasında barok tarzı fiyonklarla bağlanmış akant yaprakları ve simetrik lale motifleri görülür. Gövde de yatay yerleştirilmiş silmelerin içinde on satırlık tâ’lik hatlı kitabe yer almaktadır. Tarih satırında ayın yedinci günü işlenmiş olmasına rağmen hangi ay olduğuna dair bir iz yoktur. Kitabeyi dıştan alt ve üst kısmı beyzi, yan kısımları dalgalı bitkisel bordür çevrelemektedir. Bordürün en altı, püsküllü bir fiyonkla sonlanır. Kitabenin dalgalı bordürleri aynı zamanda gövdenin kenarlarıdır. İyi durumda günümüze ulaşan şahide, başkent üslubunu yansıtan örnekler arasındadır. 409 Katalog No. 35: Çavuşoğlu Kahveci Hasan Ağa’nın oğlu Muhammed. Foto No: 35 Şek. No: Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Ölçüler: 110x 24-31x 9cm. Kitabe: ‫ ىقابالوه‬Huve’l-Bâkî ‫ىنب نونجم كدليا مدشود هدرد رب ىهال اي‬ ‫ىنضالبرشمليا ريدقت هليبوب ندلزا ات‬ ‫مدميوط هيايند وب مدريا همشاي ىدينوا‬ ‫ىنب ىدتيا دارمان لجا ىدريا تبقاع كناغا نسح‬ Ya ilahi bir derde düştüm eyledin mecnun beni Tâ ezelden böyle takdir eylemiş rabbel gâni 17 yaşıma erdim bu dünyaya doymadım Akıbet erdi ecel namrad etti beni Çavuşoğlu Kahveci Hasan Ağa’nın ‫ ىمودخم‬Mahdumu Muhammed ruhu için fatiha ۱۳۱۳ ۱ ‫ هنس اذ‬1 Zilkade sene 1313 (14 Nisan 1896) ‫ىجهوهق ىلغوا شوج هحتاف نوچيحور دمحم‬ Tanım: Erkek mezarına ait baş şahidesidir Mermer malzemeden yapılmış dikdörtgen kesitli, yukarıdan aşağıya daralan levha, Hamidî feslidir. Gövdede verev yerleştirilmiş silmelerin içinde sekiz satırlık tâ’lik hatlı kitabe yer almaktadır. İlk ve son iki satır farklı kartuşlar içine işlenmiştir. Katalog No. 36: Ayak şahidesi. Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Foto No: 36 153x18-27x6 cm. Şek. No: - Ölçüler: Tanım: Mermer malzemeden yapılmış olan yukarıdan aşağıya doğru daralan levha, yuvarlak kemer alınlıklıdır. Üzerinde herhangi bir yazı veya süsleme unsuru bulunmamaktadır. Katalog No. 37: Ayak şahidesi. Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Foto No: 37 118x14-28x8 cm. Şek. No: - Ölçüler: Tanım: Mermer malzemeden yapılmış yukarıdan aşağıya daralanlevha, dikdörtgen kesitli ve üçgen alınlıklıdır. Taş yüzeyinde kazıma tekniği ile işlenmiş bir servi ağacı bulunmaktadır. Servi ağacının ucu sağa doğru kıvrılmaktadır. 410 Katalog No. 38: Ayak şahidesi. Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Foto No: 38 209x24x11 cm. Şek. No: - Ölçüler: Tanım: Toprak üzerinde yatar vaziyette tespit edilen ayak silindirik gövdeli olup yüzeyinde, aynı şekilde düzenlenmiş ağacı tasviri görülür. Yuvarlak gövdeli taşın yan yüzeylerinde ağacı bulunmaktadır. Selvilerin gövde kısmı sıralı palmet motiflerle oluşturulmuş olup uç kısımları sağa kıvrıktır. şahidesi üç selvi üç servi benzeri Katalog No. 39: Mudanya Eski Gümrük Müdürü Ziyaeddin Bey’in kızı ve Muallim Hayrünnisâ Hanım’ın validesi Fâtıma-tüz Zehrâ Hanım’ın mezarı. Foto No: 39 Şek. No: Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Kitabe: ‫ تومال نم هآ‬Ah mine'l-mevt ‫نيدالءايض ىريدم كورموك قبسا هينادم‬ ‫ىسدالو مناخ ءاسن ملعمالريخ و ىسهميرك كب‬ ‫هحتافال هنحور مناخ ارهزال همطاف‬ ۳۳‫ش‬٤٦ Mudanya esbak gümrük müdürü Ziyaeddin Bey kerimesi ve muallim Hayrünnisâ Hanım validesi Fâtıma-tüz Zehrâ Hanım ruhuna elFâtiha 3 Şa’ban (1)346 / 20 Şubat 1928 Tanım: Çerçeveli mezar tipindeki kadın mezarına ait baş şahidesidir. Şahide sonradan taş yüzeyine gömülmüştür. Dikdörtgen levha şeklindeki şahide yüzeyinde düz çerçeveler içerisine alınmış beş satırlık kitabe, ta’lik hatla yazılmıştır. 411 Katalog No. 40: İncilli Jandarma Kumandanı Menduh Bey’in zevcesi Fatıma ve oğlu Kemal Efendi’nin mezarı. Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Foto No: 40 Şek. No: Kitabe: ‫تومال نم هآ‬Ah mine'l-mevt ‫نابرق ىدليا ادخ ىدتيا رما ناما‬Emretti Hüda eyledi kurban Erişdi ‫ىدمريو لجا ىدشيرا نامه هدايند‬ ecel vermedi aman Murada ‫ممريا هدارم نامحر قالخ مدارم‬ ermedim dünyada heman Cennette ‫هريو هدتنج‬ vere muradım Hâlık’ul Rahmân İncilli Jandarma Kumandanı Bey’in zevcesi Fatıma ve mahdumu Kemâl Efendi ruhuna Fâtiha 1927 ‫ىنادناموق همرادناژ ىليجنا ىمودخم و‬ Menduh ‫همطاف ىسهجوز ككب حودنم‬ ۱ ‫ هحتاف هنحور‬٩٦٧ Tanım: Çerçeveli mezar tipindeki kadın ve erkek mezarına ait baş şahidesidir. Katalog no: 40 ile aynı mezar içerisinde yer alır. Yine aynı örnekteki gibi taş yüzeyine gömülmüş tek bir şahide anne ve oğlu için düzenlenmiş olup kitabe metni ta’lik hatlıdır. ‫ىدنفا المك‬ Katalog No. 41: Ayak şahidesi. Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Foto No: 41 70x21x23x8 cm. Şek. No: - Ölçüler: Tanım: Taş malzemeden yapılmış yukarıdan aşağıya doğru daralan levha şeklinde dikdörtgen kesitli olup üst kısmı sivri kemer formundadır. Yüzeyinde herhangi bir süsleme bulunmamaktadır. Katalog No. 42: Ayak şahidesi. Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Foto No: 42 Ölçüler: 108x23-25x6 cm. Şek. No: - Tanım: Taş malzemeden yapılmış yukarıdan aşağıya doğru daralan levha, sivri kemer alınlıklıdır. Gövde yüzeyine stilize üslupta bahar dalı kompozisyonu işlenmiştir. Yedi dilimli bir vazodan çıkan dal üzerindeki lale ve gül motifleri ile sivri uçlu yaprakların seyrek ve düzensiz konumlandırılışı, taşra üslubunu yansıtır. Kullanılan teknik kabartmadır. 412 Katalog No. 43 : Hacıoğullarından Hasan Ağa’nın kızı ve Hacı Ömer Oğlu Ökkeş Ağa’nın eşi Zehra Hanım’ın mezarı Foto No: 43 Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı keŞ. No: Kitabe: Ölçüler: 80x21-30x7 cm. ‫هوالباقى‬ Hüvel baki ‫حسره تمله والدينم طورمسون قان اغلسون‬ Hasretimle valideynim durmasun kan ağlasun ‫كنجلكمه طويمدم اه بكا هر جان اغلسون‬ Gençliğime doymadım ah bana her can ağlasun ‫اجيسونلر بكا امثال اقرانك جمله سى‬ Acısunlar bana emsâl-i akrânın cümlesi Ruhum eder gökte melekler yerde ‫رحم ايدر كوكده ملكلر يرده انسان اغلسون‬ insan ağlasun ‫حاجى اوغللرندن حسن اغانك‬ ‫كريمه سى و حاحى عمر اوغلى‬ ‫اوككاش اغا زوجه سى زهرا خانمك‬ ‫ رجب تاريهت‬٥۳۳۱ ‫روحنه فاتحه سنه‬ ٩۰۳۱ ‫اولدو شعبان‬ Hacı oğullarından Hasan Ağanın Kerimesi ve hacı Ömer oğlu Ökkeş Ağa zevcesi Zehra Hanımın Ruhuna fatiha sene 1335 Recep Tarihte öldü 5 Şaban 1309 (5 Mart 1892) Tanım: Açık mezar tipindeki kadın mezarına ait baş şahidesidir. Taş üzerine kabartma olarak işlenmiş olan şahide, yukarıdan aşağıya doğru daralan formda olup dikdörtgen kesitlidir. Üzerinde gül buketi şeklinde bir tepelik yer alır. Gövdesinde yatay yerleştirilmiş silmelerin içinde on satırlık sülüs hatlı kitabe yer almaktadır. Kitabenin ilk satırı diğerlerinden farklı olarak yuvarlak kartuş içine işlenmiştir. 413 Katalog No. 44: Karasu reji memuru Abdi Efendi’nin oğlu İsmail Hakkı Efendi’nin mezarı. Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Ölçüler: 65x28-32x6 cm. ‫هوالباقى‬ ‫خوش نظرلر ايله اخوان‬ ‫امزاريمك طاشنه كومبنى جار خو‬ ‫فلك قونموش صانورلر باشمه‬ ‫غنجه ايدم هنوز كيردم اون اوج‬ ‫اون دورت ياشمه روحمه بر‬ ‫فاتحه اخسان ايله هلال عشقنه قره‬ ‫صو رذى مامورى عبدى افندى‬ ‫محدومى اسماعيل حقى افندينك‬ ۳۱۳۱ ‫روحنه الفاتحه سنه‬ Şek. No: Foto No: 44 Kitabe: Hüvel baki Hoş nazarlar eyle ihvân mezarımın Taşına göm beni car hu felek Konmuş sanırlar başıma gonca-ydım henüz girdim on üç On dört yaşıma ruhuma bir Fatiha ihsan eyle Allah aşkına Karasu reji memuru Abdi Efendi mahdumu İsmail Hakkı Efendinin ruhuna el-Fatiha Sene 1313 (1895/1896) Tanım: Açık mezar tipindeki erkek mezarına ait baş şahidesidir. Taş malzemeden yapılmış yukarıdan aşağıya doğru daralan levha, dikdörtgen kesitli olup üzeri Hamidî feslidir. Kabartma olarak işlenen taş yüzeyinde; ilk ve son satır beyzî, diğerleri yatay yerleştirilmiş silmelerin içinde on bir satırlık sülüs hatlı kitabe yer almaktadır. Mezartaşı yüzeyinde süsleme bulunmamaktadır. Katalog No. 45: İsimsiz baş şahidesi. Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Foto No: 45Şek. No: Ölçüler: 66x21-23x 6 cm. Tanım: Açık mezar tipindeki erkek mezarına ait baş şahidesidir. Taş malzemeden yapılmış yukarıdan aşağıya doğru daralan dikdörtgen kesitli levha, yazısızdır. Boyun kısmının üzerinde Hamidî fes yer alır. 414 Katalog No. 46: Karasu Vergi Kâtibi Kandıralı Hasan Hüsni Efendi’nin mezarı. Foto No: 46 Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Şek. No: Ölçüler: 60x21-23x6 cm. Kitabe: ‫هوالباقى‬ Hüvel baki ‫زيارتدن مراد بر دعادر‬ Ziyaretten murad bir duadır ‫بوكون بكا ايسه يارين‬ Bugün bana ise yarın sanadır ‫سكادر قره صو ويركو‬ Karasu vergi ‫كاتبى قندره لى حسن حسنى‬ Kâtibi Kandıralı Hasan ٦۲۳۱ ‫افندى روحنه الفاتحه‬ Hüsni Efendi ruhuna El-Fatiha 1326 (1908/1909) Tanım: Açık mezar tipindeki erkek mezarına ait baş şahidesidir. Taş malzemeden yapılmış yukarıdan aşağıya doğru daralan dikdörtgen kesitli levha, Hamidî fes ile sonlanır. İlk satırı beyzî, diğerleri yatay dikdörtgenlerin içerisine alınmış yedi satırlık kitabesi, kabartma olarak işlenmiş olup şahide yüzeyinde herhangi bir süsleme unsur yer almamaktadır. Katalog No. 47: Salih Reisin oğlu Hüseyin Efendi’nin mezarı. Şek. No: Foto No: 47 Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Ölçüler: 86x30-20x11 cm. Kitabe: ‫يا غفور‬ ‫بلدي بقا اولمديغين دنياده‬ ‫امل ايچون قرار قلدى عقباده‬ ‫صالح رءيسين محدومى‬ ‫مرحوم حسين افندنين‬ ‫روحيچون الفاتحه‬ ٦٤۲۱ ‫ ب سنه‬٩۱ ‫فى‬ Ya Gafur Bildi beka olmadığın dünyada Emel içün karar kıldı ukbada Salih reisin mahdumu Merhum Hüseyin efendinin Ruhiçün el-Fatiha Fi 19 Recep sene 12 1848) Tanım: Açık mezar tipindeki erkek mezarına ait baş şahidesidir. Mermer malzemeden yapılmış dikdörtgen kesitli levhanın üzerinde tarikat başlığı görülür. Fesin yan kısmından aşağıya doğru bir püskül inmektedir. Gövdesinde yedi satırlık sülüs hatlı kitabe yer almaktadır. 415 Katalog No. 48: Alemdarzâde kızı Sare Hanım’ın mezarı. Şek. Foto No: 48 Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı No: Ölçüler: 95x27-31x6 cm. ‫آه من الموت‬ Kitabe: ‫دييم تاريح ابتداسنده عاصيل مولودى‬ Ah mine'l-mevt Diyem tarih ibtidasında asıl molovdi ‫قيصرى رقيق ماى پكر حلمى كريمسى‬ ‫زهر زهرا‬ Kayseri rakik maî peker Hilmi kerimesi Zühre zehra ‫پكمشم غربت قهرنى قالمش حسرتى‬ ‫قيامته‬ Çekmişim gurbet kahrını kalmış hasreti kıyamete ‫هدييه زهرى اوچ كريمه بير زوجين‬ ‫شهيدن ترك ايدو‬ Hediye-i zehri 3 kerime 1 zevcin şehiden terk edip ‫هدييه زهرى بو مفتونك روحيچن‬ ‫اوچ اخالص‬ ‫بر فاتحه اوقسون زهر زهريه هم‬ ‫وطانداش‬ ‫مديرى قره صو قريده بكر حلمى حليلهسى‬ ‫هدييه‬ ‫پدر مادر بيرادرلر قالدى حاسرت‬ ‫هدييه زوهرا‬ ‫غاريب قالدم باكا زاير كل ايت بر فاتحه‬ ‫احسان‬ ‫سنيده ماغفرت قيلسون خدا رفيده قيامتده‬ ‫المدار زاده كريمسى صاره حانيمن وفاتى‬ ٥۱۳۱ ‫ سنه‬٩ ‫تارخي رجب شريفي‬ Hediye-i zehri bu meftunun ruhiçün 3 ihlas Bir fatiha okusun zühre zehraya hem vatandaş Müdiri karasu karyerde Bekir Hilmi halilesi hediye Peder mader biraderler kaldı hasret hediye-i zühra Garip kaldım bana zair gel et bir fatiha ihsan Senede mağfiret kılsın hüdayı refide kıyamette Alemdarzade kerimesi Sare Hanımın vefatı Tarihi 9 Receb-i Şerif sene 13 Aralık 1897) Tanım: Açık mezar tipindeki kadın mezarına ait baş şahidesidir. Yukarıdan aşağıya doğru daralan formdaki levha , yıldız şualı güneş tepeliklidir. Mermer malzemeden kabartma tekniği ile yapılmış şahidenin gövdesinde, verev yerleştirilmiş silmelerin içinde yedi satırlık tâ’lik hatlı kitabe yer almaktadır. Mezar taşının tepeliğinde bulunan iki yandaki yapraklardan biri kırık durumdadır. 416 Katalog No. 49: Musa oğlu Şükrü Efendi’nin kızı ve Gürcü Mehmet Ağa’nın eşi Naciye Hanım’ın mezarı. Şek. No: - Foto No: 49 Ayak ş. 90x25-30x6 cm. Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Ölçüler: Baş ş. 116x26-29 x 6 cm; Kitabe: Hüvel baki Nagihan bir derde düştüm bulmadım asla deva Kimse me’mûl etmesin bu dehr-i fâniden vefa Gerçi bir derde düştüm davet etti kibriya Kıldı teslimi emanet eyledim azim-i beka Musa oğlu muteveffa Şükrü efendinin ‫هوالباقى‬ ‫ناكهان بر درده دوشدم بولمدم اصله دوا‬ ‫فانيدن وفا‬ َ ‫كيمسه مامول ايتمسون بو دهحر‬ ‫كرچى بر درده دوشدم دعوت ايدى كبريا‬ ‫قيلدى تسليم امانت ايلدم عزم بقا‬ ‫موسى اوغلى متوفف شكرى افندينك‬ ‫كريمهسى كورجى محمد اغانك‬ ‫ذوجهسى ناجيه خانمك روحنه فاتحه‬ ٤۳۳۱ ‫ ذىلحجه سنه‬٩ Kerimesi ve Gürcü Mehmet ağanın Zevcesi Naciye hanımın Ruhuna Fatiha 9 Zilhicce sene 1334 (7 Ekim 1916) Tanım: Açık mezar tipindeki kadın mezarına ait baş ve ayak şahidesidir. Taş üzerine kabartma olarak işlenmiş olan baş şahidesi, yukarıdan aşağıya doğru daralan formda olup dikdörtgen kesitlidir. Gül buketi şeklindeki tepeliğin alt kısmından sarkan yapraklar, beyzî formdaki serlevhanın iki yanına kadar uzanır. Yatay silmelerin içina alınmış on satırlık kitabe, nesih hatlıdır. Aynı formdaki ayak şahidesi sivri kemer alınlıklıdır. Yüzeyinde, kulplu, palmet şeklinde bir vazodan çıkan “S” kıvrımlı bir gül ağacı tasvir edilmiştir. 417 Katalog No. 50: Hacı Sofioğlu Musa’nın mezarı Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Foto No: 50 Ölçüler: baş ş. 62x29-31x 8cm ; ayak ş. 70x24-30x10 cm. ‫هوالباقى‬ Kitabe: ‫چكمدم ال دار فنادن مقصدم خورى جنن‬ ‫اجتهاد اچون جهاد اوغرنده ترك ايتدم جان‬ ‫زارى اى مادرم موتمله فحر ايت روز شن‬ ‫قيلميه‬ ‫ايچون فرياد ايدر دستنده شمشير غاريان‬ ‫وصل‬ ‫حاجى صوفى مخدومى موسى‬ ‫مرحومك روحنه فاتحه احسان‬ ٧۳۳ ‫فى ذىلحجه سنه‬٥ Şek. No: - Hüvel baki Çekmedim el dâr-ı fenâdan maksadım Huri cenân İçtihat içün cihad uğrunda ettim terki can Kılmaya zari ey maderim mevtimle fahr et ruz-i şen Vasl içün feryad eder destinde şemşir gariyan Hacı sofi mahdumu Musa Merhumun ruhuna Fatiha ihsan Fi 5 Zilhicce sene 1337 (1 Eylül 1919) Tanım: Açık mezar tipindeki erkek mezarına ait baş ve ayak şahidesidir. Taş malzemeden yapılmış yukarıdan aşağıya doğru daralan dikdörtgen kesitli levha, Hamidî feslidir. İlk ve son satırı beyzî, diğerleri yatay silmelerin içerisine alınmış dokuz sekiz satırlık, ta’lik hatlı kitabesi, kabartma olarak işlenmiş olup şahide yüzeyinde herhangi bir süsleme unsur yer almamaktadır. Aynı formdaki ayak şahidesinin üst kısmı sivri kemerli bir alınlıkla sonlanır. Gövde yüzeyindeki sade bir bahar dalı tasviri, eğri kesim tekniğinde işlenmiştir. 418 Katalog No. 51: Nuğman Efendi’nin oğlu Ahmed Efendi’nin mezarı. Foto No: 51 Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Şek. No: Ölçüler: Baş ş. 77x29x6 cm; Ayak ş. 76x27-29x6 cm. Kitabe: ‫هوالباقى‬ Hüvel baki ‫حال نزعم كيم ايشتدى سينهدن قن اغلدى‬ Hal-i nezîm kim işitti sineden kan ağladı İftirak mevte mâderi-i eşk baran ‫افتراق موته مادر اشك باران چاغلدى‬ çağladı Gençliğimde götürürüm meskenim ‫كنجلكمده كوترورم مسكنم قيلدى تراب‬ kıldı turab Naümid tedbir-i dermânım tabiban ‫نااميد تبير درمنم طبيبان اغلدى‬ ağladı Ahvatımla kıl teselli kılmaya zari ey ‫اخوتمله قيل تسللى قيلمه زارى اى پدر‬ peder Bir ciğer parem bıraktım derga-ı dil ‫بر جكر پارهم براقدم دركا دل اغلدى‬ dağladı Ahmed Efendi bin Nuğman Efendi ‫احمد افندى بن نغمان افندى روحنه فاتحه‬ ruhuna fatiha Sene 1326 (1908/1909) ٦۲۳۱ ‫سنه‬ Tanım: Açık mezar tipindeki erkek mezarına ait baş ve ayak şahidesidir. Taş malzemeden yapılmış yukarıdan aşağıya doğru daralan dikdörtgen kesitli levha, Hamidî feslidir. İlk ve son satırı beyzî, diğerleri verev dikdörtgenlerin içerisine alınmış dokuz satırlık kitabesi, kabartma olarak işlenmiş olup şahide yüzeyinde herhangi bir süsleme unsur yer almamaktadır. Aynı formdaki ayak şahidesi sivri kemer alınlıklı olup bezemesizdir. 419 Katalog No. 52: Nuğman Efendi’nin kızı Refiye Hanım’ın mezarı. Şek. Foto No: 52 Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı No: Ayak ş. 60x21-23x6 cm. Ölçüler: Baş ş. 95x24-27x7 cm; ‫هوالباقى‬ ‫يا الحى بزه كوستر ديدارى‬ ‫بنت نغمان ايكى قرداش‬ ‫مزارى‬ ‫غنى يزدان تازه موتى كمشهلره ويرمسون‬ ‫غنجه كللر كبى صولدق اوقويانلر اغلسون‬ ‫فانى دنيا اولدى زندان اتام انام نيلسون‬ ‫بزه مولى جنت اعاليى مسكن ايلسون‬ ‫رفيه خانم بنت نغمان روحنه فاتحه‬ Kitabe: Hüvel baki Ya ilâhi bize göster dîdârı Binti Nuğman iki gardaş mezarı Gani Yezdân taze mevti kimselere vermesun Gonca güller gibi solduk okuyanlar ağlasun Fâni dünya oldu zindan atam anam neylesun Bize Mevla cennet-i âlâyı mesken eylesun Refiye Hanım binti Nuğman ruhuna Fatiha Sene 1326 (1908/1909) ٦۲۳۱ ‫سنه‬ Tanım: Açık mezar tipindeki kadın mezarına ait baş ve ayak şahidesidir. Nuğman Efendi’nin, kardeşi ile aynı yıl ölen kız çocuğuna aittir. Taş malzemeden yapılmış yukarıdan aşağıya doğru daralan dikdörtgen kesitli levha , merkezinde gülbezek bulunan yaprak demeti şeklinde bir tepelik ile sonlanır. İlk ve son satırı beyzî, diğerleri verev dikdörtgenlerin içerisine alınmış dokuz satırlık kitabesi, kabartma olarak işlenmiş olup şahide yüzeyinde herhangi bir süsleme unsur yer almamaktadır. Aynı formdaki ayak şahidesi sivri kemer alınlıklı olup bezemesizdir. 420 Katalog No. 53: Mustafa Ağa’nın torunu İsmail’in oğlu Mustafa Ağa’nın mezarı. Foto No: 53 Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Şek. No: Ayak ş. Ölçüler: Baş ş. 88x32-35x8 cm; 60x21-23x6 cm. Kitabe: ‫آه من الموت‬ ‫ياشمده فجيع بر اولوم له دكزلره غرق‬ ‫اولدم كنج‬ ‫فرياد فغانم كوكلره چقتي كمسدن امان بولمدم‬ ‫انادن بابادن يتيم قالدم شو دنياده كولمدم‬ ‫دنيادن المى چكدم فردوس اعالى بولدم‬ ‫وفاسز‬ ‫خسته مصطفى اغانك طورونى ايسماعليك‬ ‫مخدومى مصطفى اغانك روحنه فاتحه‬ ٦۲٩۱ ‫فى مرت سنه‬۲۱ Ah mine'l-mevt Genç yaşımda facia bir ölümle denizlere gark oldum Feryâd figânım göklere çıktı kimseden aman bulmadım Anadan babadan yetim kaldım şu dünyada gülmedim Vefasız dünyadan elimi çektim firdevs-i âlâyı buldum Hasta Mustafa Ağanın torunu İsmail’in Mahdumu Mustafa Ağanın ruhuna Fatiha Fi 12 Mart sene 1926 Tanım: Açık mezar tipindeki erkek mezarına ait baş ve ayak şahidesidir. Şahideler taş üzerine kabartma tekniği ile işlenmiş olup yukarıya doğru genişleyen dikdörtgen kesitli levha biçimindedir. Hamidî fesli baş şahidesi üzerinde, birbirinden düz silmelerle ayrılan, ta’lik hatlı sekiz satırlık kitabe yer alır. Ayak şahidesinin tepeliği yarım daire biçimindedir. Üzerinde, kaideli ve kulplu bir vazodan düz olarak çıkan bir dalın iki yanındaki simetrik, saplı yaprakların oluşturduğu sade bir kompozisyon görülmektedir. 421 Foto No: 54 Şek. No: - Katalog No. 54: Mustafa kızı Asiye Hanım’ın mezarı. Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı ‫آه من الموت‬ ‫تاريخلرده كورلميان اجل كلدى باشمه‬ ‫سحرا مانطارينك زحرى قيدى كنج ياشمه‬ ‫ايدم غنجه هنوز كيرمشدم اون سكيز ياشمه‬ ‫حق صبر ويرسون انامه بابامه قرداشلريمه‬ ‫مزاريمه كلن نزر ايلسون باشمده طاشمه‬ ‫احسان روحمه بر فاتحه ايتسون هلال عشقنه‬ ‫مصطفى كريمسى اسيه خانم روحنه‬ ٤۳۳۱ ‫الفاتحه فى رمضان سنه‬ Ölçüler: 115x23-28x7 cm. Kitabe: Ah minel mevt Tarihlerde görülmeyen ecel geldi başıma Sahara mantarının zehri kıydı genç yaşıma Gonca idim henüz girmiştim 18 yaşıma Hak sabır versin anama babama gardaşlarıma Mezarıma gelen nazar eylesun başımda taşıma Ruhuma bir Fatiha ihsan etsun Allah aşkına Mustafa kerimesi Asiye Hanım ruhuna El-Fatiha fi 1 Ramazan sene 1324 (19 Ekim 1906) Tanım: Açık mezar tipindeki kadın mezarına ait baş şahidesidir. Taş üzerine kabartma olarak işlenmiş olan baş şahidesi, yukarıdan aşağıya doğru daralan formda olup dikdörtgen kesitlidir. Gül buketi şeklindeki tepeliğin alt kısmından sarkan yapraklar, beyzî formdaki serlevhanın iki yanına kadar uzanır. Verev silmelerin içine alınmış dokuz satırlık kitabe, tâ’lik hatlıdır. Şek. No: - Katalog No. 55: Erkek mezarına ait baş şahidesi Yeri: Yalı Mahallesi Mezarlığı Foto No: relüçlÖ: 53x22-24x7 cm. Tanım: Taş malzemeden yapılmış yukarıdan aşağıya doğru daralan levha, fes başlıklıdır. Mezar taşı iyi durumda değildir, yerinden oynatılamayan duvar bir çite dönük olup betona monte edildiği için üzerinde çalışma yapılamamıştır. Ayak Şahidesi bulunmamaktadır. 422 Katalog No. 56: Ağvalı Bey oğlu Hüseyin Kaptan’ın mezarı Yeri: Küçükkarasu Köyü Mezarlığı Foto No: 55 Şek. No: 15 Ölçüler: 113x 25-29x7 cm. Kitabe: ‫هوالباقى‬ ‫اى عزيزم نظر ايله مزاريمك طاشنه‬ ‫دنيا فانى ايمش يا حو عقلنىَال باشنه‬ ‫كورمزسيك وفاسنى كيررسك بيك ياشنه‬ ‫ايله روحومه فاتحه احسان هلال عشقنه‬ ‫بحرى سياه قحرامانى حسين قوداندير شانى‬ ‫اصل اعوه دير بيلديم ياالن دنيا فانى‬ ‫اعوه لى بك اولى حسين‬ ‫قپودانك روحنه الفاتحه‬ ٦۱۳۱ ‫فى جمازىاالول‬۰۱ Hûve’l-bâki Ey azizim nazar eyle mezarımın taşına Dünya fani imiş yâ hû aklını al başına Göremezsin vefasını girersin bin yaşına Ruhuma Fatiha ihsân eyle Allah aşkına Bahr-i siyah kahramanı Hüseyin kuvvadandır şânı Aslı A’vadır bildim yalan dünya fâni A’valı Beğ oğlu Hüseyin Kapudânın ruhuna el-Fâtiha Fi 10 Cemaziye'l-evvel 1316 (26 Eylül 1898) Tanım: Açık mezar tipindeki erkek mezarına ait baş şahidesidir. Mermer üzerine kabartma olarak işlenmiş olan baş şahidesi, yukarıdan aşağıya doğru daralan formda, dikdörtgen kesitli ve dolama sarıklıdır. Kitabesi, verev satırlar halinde on satır olup tâ’lik hatla yazılıdır. 423 Katalog No. 57: Hacı İmamzade Mustafa Bey’in oğlu Hüseyin Ağa’nın mezarı. Şek. No: Foto No: 56 Yeri: Küçükkarasu Köyü Mezarlığı 16 Ölçüler: 92x 26-30x 6 cm. Kitabe: ‫هوالباقى‬ Hüve'l-bâki ‫اه ايله زار قيلهرق كنجليكمه طويمديم‬ Ah ile zâr kılarak gençliğime doymadım Çûn ecel peymânesi dolmuş murad ‫چون اجل پيمانهسى طوالمش مرد المدم‬ almadım Hasrete fânî cihânda tûl-i ömr ‫حسرتا فانى جهانده طول عمر سورمديم‬ sürmedim Firkatâ takdîr bu imiş tâ ezelden ‫فيرقتا تقدير بو ايمش تا ازلدن بالمديم‬ bilmedim Elhac İmamzade Mustafa Beğin ‫الحاج امامزاده مصطفى بكك مخدومى‬ mahdumu Merhum Hüseyin Ağanın ruhuna ‫مرحوم حسين اغانك روحنه فاتحه‬ Fatiha Fi sene 15 Zilkade 12 1864) ۰٨۲۱ ‫ ذا‬٥۱ ‫فى سنه‬ Tanım: Açık mezar tipindeki erkek mezarına ait baş şahidesidir. Mermer üzerine kabartma olarak işlenmiş olan baş şahidesi, yukarıdan aşağıya doğru daralan levha şeklinde dikdörtgen kesitlidir. Taşın arka yüzü, boyun kısmından itibaren dikdörtgen prizma şeklinde sırt oluşturur. Üzerine Hamidî fes başlığı bulunan şahidenin kitabesi, verev satırlar halinde sekiz satır olup nesih hatlıdır. Şahide üzerinde bezeme bulunmamaktadır. 424 Katalog No. 58: Hacı İbrahim Ağazade Hacı Hasan Ağa’nın mezarı. Yeri: Küçükkarasu Köyü Mezarlığı Foto No: 57a-b Şek. No: 17-18 Ölçüler: Baş ş. 214x44-49x 11 cm. Ayak ş. 152x30-42x 10 cm. ‫تومال نم هآ‬ ‫نادزي بره ىا ترفغم ليق ىنب‬ ‫ناروق رون مظعا شرع قحب‬ ‫ناوخا نديا ترايز مربق بولك‬ ‫ناسحا هحتاف رب همحور رل هديا‬ ‫اغا ميهاربا جاحال موحرم‬ ‫روفغم و موحرم هداز‬ ‫روفغ ال هبره هتمحر ىليا جاتحمال‬ ‫هحتاغال نوچيحور اغا نس َح جاحال‬ ‫كنموم نينموم عيمج و هحتافال للهاصر‬ ‫ هنس ىف‬۱٥ ‫ ذ‬۱۲۱٧ ‫نوچ يرلخاورا‬ Kitabe: Ah mine'l-mevt Beni kıl mağfiret ey Rabbi yezdân Bi hakk-ı arş-ı âzâm nur-u Kuran Gelip kabrime ziyaret eden ihvan Edeler ruhuma bir Fatiha ihsân Merhum elhac İbrahim Ağa Zade merhum ve mağfur El muhtac ila rahmeti Rabbiyel Gâfur Elhac Hasan Ağa ruhiçün Ve cem’i mûminîn ve mûminen Ervahlarıçün Rızâen lillâhi El-Fâtiha Fi sene 15 Zilhicce 1217 (8 Nisan 1803) Tanım: Açık mezar tipindeki erkek mezarına ait baş ve ayak şahidesidir. Dikdörtgen kesitli levha şeklindeki baş şahidesi dardağan kavuk başlıklıdır. On iki satırlık kitabesi, sülüs hatla yazılmıştır. Satırlar birbirinden, kenarları dendanlı, düz şeritlerle ayrılmaktadır. Kitabe kısmının iki yanında inci dizisi şeklinde birer kuşak, tarih satırının altında Barok karakterli, kulplu bir vazodan çıkan stilize güller yer alır. Yukarıdan aşağıya doğru daralan formda, dikdörtgen kesitli ayak şahidesi, üçgen alınlıklıdır. Alınlık kompozisyonu simetrik ve düğmeli “C” kıvrımları arasındaki yivli yaprak dizilerinden oluşur. Alınlığın altında, gövde boyunca uzanan ana bezemede; baş şahidesindeki gibi bir vazodan çıkan, ortadaki selvi ağacı ile iki yanında “s” kıvrımlı, asma dalları görülür. Tepe noktası sağa doğru kıvrık işlenen selvinin yüzeyi, sıralı palmetlerle hareketlendirilmiştir. Simetrik olarak işlenen ve üzerinde yaprakları ile beraber iri taneli üzüm salkımlarını taşıyan dallar, üst kısımda birbirine bağlanırlar. 425 Katalog No. 59: Menhir şeklinde mezar. Yeri: Küçükkarasu Köyü Mezarlığı Foto No: Ölçüler: 114x 42 cm. Şek. No: - Tanım: Açık mezar tipinde, menhir şeklinde dikili mezar taşıdır. Muntazam olmayan, dikdörtgen prizması formundaki taş yüzeyinde yazı veya süsleme unsuru bulunmamaktadır. Katalog No. 60: Menhir şeklinde mezar. Yeri: Küçükkarasu Köyü Mezarlığı Ölçüler: 137x 38 cm. Foto No: - Şek. No: - Tanım: Katalog no 59 ile aynı özellikte olup burada baş-ayak taşı olarak konumlandırıldığı görülmektedir. Katalog No. 61: Hacı Muhammed Efendi’nin mezarı. Yeri: Küçükkarasu Köyü Mezarlığı Foto No: 58 Şek. No: 19 Ölçüler: Baş ş. 167x30x7 cm. Ayak ş. 64x22-24x7 cm. Kitabe: ‫ هحتافال‬El-Fatiha ‫هلتريصب مشچ نيمقب‬ ‫هنشاط مرازم‬ ‫منب مالح لوا زملب‬ ‫هنشاب هجنيملك ات‬ ‫ىجاح ىربه موحرم‬ ‫كنيدنفا دمحمه‬ ‫هحتاف نوچيحور‬ ۱۱٤۳ ‫هنس‬ Bakmayın çeşm-i basiretle Mezarım taşına Bilmez ol halim benim Ta gelmeyince başına Merhum Berr-i Hacı Muhammed Efendinin Ruhiçün Fatiha Sene 1143 (1730/1731) Tanım: Erkek mezarına ait baş ve ayak şahidesidir. Mezarlığın duvarına yaslı şekilde yan yana tespit edilmişlerdir. Dikdörtgen levha şeklindeki baş şahidesi, normalde toprağın altında kalan uzun bir ayak kısmına sahiptir. Üstte yine uzunca bir boyun üzerinde, dolama tarikat başlığı yer alır. Dokuz satırlık kabartma tekniği ile nesih hatla yazılı kitabesi, yanları kaş kemer formlu çerçeveler içerisine alınmıştır. Sivri kemerli alınlıkla nihayetlenen ayak şahidesi kırık olup yüzeyinde süsleme bulunmamaktadır. 426 Katalog No. 62: Hacı İbrahim Efendi oğlu Hatib imalardan Hacı Mustafa Efendi’nin mezarı. Yeri: Küçükkarasu Köyü Mezarlığı Foto No: 59a-b Şek. No: 20-21 Ölçüler: Baş ş. 176x40x9 cm. Ayak ş. 185x29-41x8 cm. Kitabe: ‫ىقابالقالحالوه‬ ‫ىىاوسام كرت بوديا‬ ‫ىدتا اقب مزع نوكوب‬ ‫شون مه بوديا نماج لجا‬ ‫ىدتا نانج رون نماقم‬ ‫قوي ىساقب كنايند وب‬ ‫ىناف تبقاع نكرولب‬ ‫ىنسابل تنج بويك‬ ‫ىدتك بوديا كرت ىانف‬ ‫ءهِمءاه‬ ‫نَدابطخ‬ ٔ ‫موحرم‬ ‫تمحر ىليا جاتحمال روفغم و‬ ‫ىفطصم جاحال روفغال هبره‬ ‫ميهاربا جاحال نبا ىدنفا‬ ‫هحتافال نوچيحور‬ ۱۲۱‫ م هرغ هنس ىف‬٧ Hüve'l-Hallâkü'l-bâki Edip terk-i mâsivâyı Bugün azm-i bekâ etti Ecel camın edip hem nuş Makamın nur-û cinân etti Bu dünyanın bekâsı yok Bilirken akıbet fâni Giyip cennet libâsını Fenâyı terk edip gitti Eimme-i hütabâdan merhum Ve mağfur elmuhtac ila rahmeti Rabbihî’l Gafûr el hac Mustafa Efendi ibn el hac İbrahim Ruhiçün el-Fatiha Fi sene gurre-i Muharrem 1217 (4 Mayıs 1802) Tanım: Açık mezar tipindeki erkek mezarına ait baş ve ayak şahidesidir. Mermer üzerine kabartma tekniğinde işlenen şahideler, yukarıdan aşağıya doğru daralan levha şeklinde olup dikdörtgen kesitlidir. Baş şahidesinin arka yüzeyi, boyun kısmından itibaren dikdörtgen prizması şeklinde sırt oluşturarak gövde boyunca devam eder. Şahidenin üzerinde, dolaması kazıma tekniği ile belirtilmiş örfi kavuklu bir başlık yer almaktadır. İki yanda silindirik formlu birer silme ile hareketlendirilen gövdeye işlenen on beş satırlık kitabesi, sülüs hatlıdır. Serlevha ve tarih satırı dışındakiler; iki yanda Bursa kemeri formu oluşturan kartuşlar içerisine alınmıştır. Üçgen alınlıklı ayak şahidesi, barok karakterli yoğun bir bitkisel bezeme programına sahiptir. Alınlık yüzeyi iki yanda; ters-düz sıralı, ikişer “C” kıvrımı yerleştirilerek boşlukları yivli yaprak dizileri ile dolgulanmıştır. Merkezde yine “C” kıvrımlarıyla oluşturulan kapalı form içerisine ortada üçlü lale, yanlarına birer gül dalı işlenmiş ve dıştan yaprak dizileriyle çevrelenmiştir. Bu 427 kısmın altında, ince birer silme ile belirtilen dikdörtgen yüzeye, içerisinde; iki yanda hurma, ortada üzüm salkımı bulunan üç meyve tabağı tasvir edilmiştir. Meyve tabaklarının altında, yüzeyinde üçlü yarka dizilerinin yer aldığı dış bükey bir silme ile gövdeye geçilir. Gövde yüzeyinde merkezde, kaideli ve dilimli gövdeli vazodan çıkan büyük bir gül ağacı bulunur. Yivli ağaç gövdesinde ayrıca üç gülbezek yer alır. Bu kompozisyonun üzerine, yaprak dizilerini taşıyan karşılıklı birer “S” kıvrımı işlenerek köşelerine birer gül dalı yerleştirilmiştir. Şahideyi çevreleyen kuşak yüzeyinde de bu kez “S” kıvrımlı bir dal üzerinde tekrarlanan gül motifleri ile şahide kompozisyonu nihayetlenir. Katalog No. 63: Hacı İmam oğlu Muhammed Ağa’nın oğlu Salih Bey’in mezarı Yeri: Küçükkarasu Köyü Mezarlığı Foto No: 60 Şek. No: 22 Ölçüler: 117x 29-31x 6 cm. Kitabe: ‫ىقاباليحالوه‬Hüve'l- Hayyü’l-bâki ‫يشراب مركچ مرم ُع ىلصاح ىسراي‬ Hasılı ömrüm ciğerim pâresi ‫ىدالق هدلد ندال يدتك هنلوق مناوج‬ Gitti elden dilde kaldı yâresi Kıl ‫وب تعافش ليق ىسهراچ ردقوي‬ şefa’at bu civânım kuluna ‫ىريغ كنيدالو دمحمه ولغوا ماما‬ Valideynin gayrı yoktur çaresi ‫ىجاح موحرم ىلغوا كناغا هحتافال‬ Hacı İmam oğlu Muhammed ۲٩ ‫ ش‬۱۲٤۱ ‫حالص‬ ‫هنحور كب‬ َ Ağanın oğlu merhum Salih Beğ ‫هنس يف‬ ruhuna el-Fatiha Fi sene 29 Şa'ban 1241 (8 Nisan 1826) Tanım: Erkek mezarına ait baş şahidesidir. Mezarlığın duvarına dayalı olarak iki parça halinde tespit edilmiş ve yerde birleştirilmiştir. Mermer üzerine kabartma tekniğinde imal edilmiştir. Dikdörtgen levha biçimindeki şahidenin üzerinde verev dilimli bir sarık yer alır. Yatay olarak yerleştirilen dokuz satırlık kitabesi, sülüs hatlıdır. 428 Katalog No. 64: Abdi Bey’in oğlu İsmail Bey’in kızı Zeynep Hanım’ın mezarı. Şek. No: 23 Foto No: 61 Yeri: Küçükkarasu Köyü Mezarlığı Ölçüler: 122x20x6 cm. Kitabe: ‫هوالباقى‬ Hüve'l-bâki ‫باغ كلشنده بر غنجه كول ايكن باد‬ Bağ-ı gülşende bir gonca gül iken bad-ı ‫اجل ايلدى حزان بر كل زمانده نازنين‬ Ecel eyledi hazan bir gülü zamanda nazenin Eyledi Hak hak ile yeksân el hac ‫ايلدى حاق حاكيله يكسن الحاج‬ ‫عبدى بكك اوغلى اسمعيل بكك‬ ‫كريمه سى مرحومه زينب خانمك‬ ۳٥۲۱ ‫روحيچون الفاتحه سنه‬ Abdi Beğin oğlu İsmail Beğin Kerimesi merhume Zeynep Hanımın Ruhiçün el-Fatiha sene 1253 (1837- 1838) Tanım: Açık mezar tipindeki kadın mezarına ait baş ve ayak şahidesidir. Dikdörtgen kesitli levha biçimindeki baş şahidesi hotoz başlıklıdır. Yedi satır halindeki kitabe metni, düz çerçeveler içerisine sülüs hatla işlenmiştir. Kullanılan teknik kabartmadır. Ayak şahidesi, yukarıdan aşağıya daralanformda olup üst kısmı üçgen alınlık biçimindedir. Yüzeyinde herhangi bir işleme bulunmamaktadır. 429 Katalog No. 65: Hacı Ömer oğlu Muhammed Ağa’nın oğlu Hüseyin Ağa’nın mezarı. Yeri: Küçükkarasu Köyü Mezarlığı Foto No: 62 Şek. No: 24 Ölçüler: 97x21x 7 cm. Kitabe: ‫هوالباقى‬ Hüve'l-bâki Kimseye bâki değildir çünki ‫كمسيه باقى دكلدر چونكى بو هر بى ثبوت‬ bu (d)ehr -i bi sübût Gel oku cehr ile her dem Fatiha etme sükût ‫كل اوقو جحر يله هر دم فاتحه اتمه سكوت‬ ‫كل نظر ايله بو موتا قبرينه ال اعبرات‬ Gel nazar eyle bu mevta kabrine al ibret Küllü nefsin fâniyeh fallâhü ‫فالّل َحيهﻻ يموت‬ ‫كله نفس فانيه ه‬ hayyün lâ yemût ‫مرحوم و مغفورله الحاج امار‬ Merhum ve mağfurleh el hac Ömer? ‫اوغلى محمهد اغانك مخدومى‬ oğlu Muhammed Ağanın Mahdumu ‫مرحوم حسين اغانك‬ merhum Hüseyin Ağanın Ruhiçün el٥٤۲۱ ‫روحيچون الفاتحه سنه‬ Fatiha sene 1254 (1838/1839) Tanım: Açık mezar tipindeki erkek mezarına ait baş şahidesidir. Dikdörtgen kesitli levha biçimindeki taşın arka yüzeyi, başlık kısmından itibaren prizma şeklinde sırt oluşturur. Mermer üzerine kabartma tekniği ile işlenen şahidenin üzerinde iri dilimli bir sarık bulunur. Dokuz satırlık kitabesi sülüs hatla işlenmiş olup, serlevha dışındakiler, birbirinden düz silmeler ile ayrılır. Taş yedinci satırın hizasından kırılmış şekilde tespit edilmiştir. Bezemesi bulunmayan ayak taşının da belden yukarısı kayıptır. 430 Katalog No. 66: Hacı İmamzâde Muhammed Ağa’nın mezarı. Yeri: Küçükkarasu Köyü Mezarlığı Foto No: 62 Şek. No: - Ölçüler: 117x 25-28x 7 cm. ‫هوالباقى‬ ‫كمسيه باقى دكلدر چونكى بو هر بى ثبوت‬ ‫كل اوقو جحر يله هر دم فاتحه اتمه سكوت‬ ‫كل نظر ايله بو موتا قبرينه ال اعبرات‬ ‫كله نفس فانيه ف هالّل َحيهﻻ يموت‬ ‫مرحوم و مغفورله الحاج‬ ‫امامزاده محمهد اغانك‬ ‫روحيچون الفاتحه‬ ٥٤۲۱ ‫سنه‬ Kitabe: Hüve'l-bâki Kimseye bâki değildir çünki bu (d)ehr -i bi sübût Gel oku cehr ile her dem Fatiha etme sükût Gel nazar eyle bu mevta kabrine al ibret Küllü nefsin fâniyeh fallâhü hayyün lâ yemût Merhum ve mağfurleh el hac İmam zâde Muhammed Ağanın Ruhiçün el-Fatiha Sene 1254 (1838/1839) Tanım: Açık mezar tipindeki erkek mezarına ait baş ve ayak şahidesidir. Şahide aynı tarihte yapılan Hüseyin Ağa’nın şahidesiyle (Katalog no: 65), yazı metni de dahil olmak üzere, aynı özellikleri taşır. Katalog No. 67 : Karasulu Hacı İmam oğlu Hasan Ağazâde Salih Ağa’nın mezarı. Şek. No: 25 Foto No: 64 Yeri: Küçükkarasu Köyü Mezarlığı Ölçüler: Baş ş. 86x22-24x8 cm. Ayak ş. 60x21-23x 7 cm. Kitabe: ‫هوالباقى‬ Hüve'l-bâki ‫اه ايله زار قيلهرق تازه ليكمه‬ Ah ile zâr kılarak taze liğime doymadım çûn ecel ‫طويمديم چون اجل پيمانهسى‬ peymânesi dolmuş murad almadım Karasu karyesinden Hacı İmamın oğlu Hasan Ağazâde ‫طوالمش مراد المديم قرهصو‬ ‫قريهسندن حاجى اماممن‬ ‫اوغلى حسن اغازاده‬ Merhum Salih Ağa ruhuna Fâtiha 20 Receb sene 1259 (16 Ağustos 1843) ‫ ر سنه‬۰۲ ‫صالح اغا روحنه فاتحه‬ ‫ مرحوم‬٥٩۲۱ Tanım: Açık mezar tipindeki erkek mezarına ait baş ve ayak şahidesidir. Gövde ve başlığın formu ile yazı karakteri açısından katalog no: 65 ve 66 ile benzerlik göstermektedir. Ayak şahidesi zemine yakın bir noktadan kırılarak kaybolmuştur. 431 Katalog No. 68: Hacı İmamzâde İbrahim Ağa’nın oğlu Mehmed Aziz Efendi’nin mezarı. Yeri: Küçükkarasu Köyü Mezarlığı Foto No: 65 Şek. No: 26 Ölçüler: 81x 22x 7 cm. Kitabe: ‫ىقابال‬ El-bâki ‫ماما ىجاح موحرم اغا‬ Merhum Hacı İmam Zâde İbrahim Ağa ‫ىلغوا ىدنفا زيزع دمحم‬ Oğlu merhum Mehmed Aziz Efendi ۱۲٦۳ ‫هنس‬ Ruhuna Fâtiha sene 1263 (1846/1847) ‫هحتاف هنحور‬ ‫ميهاربا هداز موحرم‬ Tanım: Açık mezar tipindeki erkek mezarına ait baş ve ayak şahidesidir. Mermer üzerine kabartma tekniğinde işlenen baş şahidesi dikdörtgen kesitli levha biçiminde olup tepesinde örfi destarlı kavuk yer alır. Birbirinden düz silmelerle ayrılan altı satırlık kitabesi sülüs hatla işlenmiştir. Sivri kemerli alınlık biçiminde sonlanan ayak şahidesi bezemesizdir. 432 Katalog No. 69 : Hocaoğlu Mehmed Ağa’nın oğlu Ömer Ağa’nın mezarı. Şek. No: 27 Foto No: 66a-b Yeri: Küçükkarasu Köyü Sahil Mezarlığı Ayak ş. 62x18Ölçüler: Baş. ş. 92x25x 8 cm. 21x7 cm. Kitabe: ‫آه من الموت‬ Ah mine'l-mevt ‫كنج ايكن كوچدى جحاندن بويله بر خلق حليم‬ Genç iken göçtü cihandan böyle bir hulk-i hâlim Dilerim kabrini pür-nûr eyleye ‫ديلرم قبرينى پور نور ايله يه ربه الكرم‬ rabbü’l-kerîm Otuz üç yaşına ermiş iken bu nev ‫اوتوز اوچ ياشنه ايرمشكن بو نوجوان‬ civân Da’vet etti kendini ol Hâlik-i ferdü’l- ‫دعوت ايتدي كندنى اول خالق فرد الحاكم‬ hakîm Merhum hevâce oğlu Mehmed Ağanın Mahdumu Ömer Ağanın ruhuna Fâtiha Sene 1290 (1873-74) ‫مرحوم حواجه اوغلى محمد اغاكك‬ ‫محدومى عمر اغانك روحنه فاتحه‬ ۰٩۲۱ ‫سنه‬ Tanım: Açık mezar tipindeki erkek mezarına ait baş ve ayak şahidesidir. Dikdörtgen levha biçimindeki baş şahidesi Azizi fesli bir başlıkla sonlanır. Verev satırlar halindeki sekiz satırlık kitabe metni, nesih hatlıdır. Sivri kemerli alınlık biçiminde nihayetlenen ayak taşının yüzeyinde, kökü helezon oluşturan, “s” kıvrımlı bir gül dalı tasvir edilmiştir. Şahideler, mermer üzerine kabartma tekniğinde işlenmişlerdir. 433 Katalog No. 70 : Sinanzâde Cemal Bey’in oğlu Hasan Bey’in mezarı. Şek. Foto No: 67 Yeri: Küçükkarasu Köyü Sahil Mezarlığı No: 28 Kitabe: Ölçüler: 82x21x 6 cm. ‫آه من الموت‬ Ah mine'l-mevt ‫اه ايله زار قيلهرق تازلكىمه طويمديم‬ Ah ile zâr kılarak tazeliğime doymadım ‫چون اجل پيماناسى طولمش مراد المدم‬ ‫حسرتا فانى جهانده طول عمر سورمديم‬ ‫فيرقتا تقدير بو ايمش تا ازلدن بالمديم‬ ‫بك‬ ‫جمال‬ ‫سنانزاده‬ ‫بكن‬ ‫حسن‬ ‫مخدومى‬ ۲۱ ‫روحيچون فاتحه فى‬ Çün ecel peymânesi dolmuş murad almadım Hasrete fâni cihânda tûl-i ömür sürmedim Firkâte takdir bu imiş ta ezelden bilmedim Sinanzâde Cemal Beğ mahdumu Hasan Beğin ruhiçûn Fâtiha Fi 12 Receb sene 1298 (10 Haziran 1881) ٩٨۲۱ ‫رجب سنه‬ Tanım: Açık mezar tipindeki erkek mezarına ait baş ve ayak şahidesidir. Mermer üzerine kabartma tekniğinde işlenen şahidenin üzeri Azizi fes başlıklıdır. Dikdörtgen levha biçimindeki gövdede verev satırlar içerisine alınan tâ’lik hatlı kitabe metni yer alır. 434 Katalog No. 71 : Koçoğlu Muhammed Ağa’nın oğlu Şeyh Mehmed Efendi’nin mezarı. Foto No: 68 Yeri: Küçükkarasu Köyü Sahil Mezarlığı Ş ek. No: Kitabe: Ölçüler: 65x20-24x 8 cm. Ah mine'l-mevt Lale sünbül ‫آه من الموت‬ gibi soldum hele Zar zar ‫هللا سنبل كبى صولدم هله‬ ağlar bülbül bile ‫زار زار َاغلر بلبل بيله‬ Hasret olub nâ-murad gittim yola ‫حسرت اولوب نامراد كتدم يوله‬ Ruhum şâd meskenim cennet ola ‫روحم شاد مسكنم جنت اوله‬ Koçoğlu Muhammed Ağanın ‫قوج اوغلى محمهد اغانك مخددومى‬ mahdumu Şeyh Mehmed Efendinin ruhuna ‫شيخ محمد افندينك روحنه فاتحه‬ Fâtiha Fi 12 Cemaziye'l-ahir sen Nisan 1883) ۰۰۳۱ ‫فى ج سنه‬۲۱ Tanım: Açık mezar tipindeki erkek mezarına ait baş şahidesidir. Yukarıdan aşağıya doğru daralan dikdörtgen kesitli şahide mermer malzeme üzerine kabartma tekniğinde işlenmiştir. Kalın bir boyun üzerinde yükselen sarıkta aşınmalar mevcuttur. Verev yerleştirilmiş sekiz satırlık kitabe metni tâ’lik hatlıdır. 435 Katalog No. 72: Çerkez Çiçünün? kızı Râbia Hanım. Yeri: Manavpınarı Köyü Mezarlığı Foto No: 69a-b Şek. No: 29-30 Ölçüler: Baş. ş. 160x31-42x 9 cm. Ayak ş. 124x21-26x8 cm. Kitabe: ‫آه من الموت‬ ‫اه نه يازق اولدى بكا كنجلكمه طويمدم‬ ‫چارهسز درده دوشدم دفه امكان بولمدم‬ ‫ياقدى ياندردى وجودم شهرينى قهر ا لم‬ ‫كل كبى صولدم جهانده نه‬ ‫اولديغم بلمدم‬ ‫چراكسدن چى چونك كريمسى‬ ‫مرحومه رابه خانمك روحنه فاتحه‬ ‫ ص‬٥۲ ۰۰۳۱ ‫ نسن سنه‬۳ ‫فى‬ Ah mine'l-mevt Ah ne yazık oldu bana gençliğime doymadım Çaresiz derde düştüm def’e imkân bulmadım Yaktı yandırdı vücudum şehrini kahır elem gül gibi soldum cihânda ne olduğum bilmedim Çerkesden Çiçünün kerimesi Merhume Râbia hanımın ruhuna Fâtiha Fi 3 Nisan sene 1300 (15 Nisan 1884) Tanım: Kadın mezarına ait baş ve ayak şahidesidir. Mezarlığın bir köşesinde atıl halde tespit edilmiştir. Ayak şahidesi ortadan kırılmış haldedir. Mermer üzerine kabartma olarak işlenen şahideler, yukarıdan aşağıya doğru daralan levha şeklinde olup üst kısımları sivri kemerli alınlık biçiminde sonlanır. Baş şahidesinin alınlık kısmında simetrik, yivli akant yaprakları yer alır. Gövde yüzeyine verev satırlar halinde işlenen sekiz satırlık kitabesi tâ’lik hatlıdır. Ayak şahidesi bitkisel bezemelidir. Ortada, alt kısmı ters palmetle sonlanan selvi ağacının iki yanında, “s” kıvrımı şeklinde işlenen simetrik bahar dalları yer alır. Selvi ağacının ucu sağa doğru kıvrılarak son bulur. 436 Katalog No. 73: Bağdatlızâde Cafer Kaptan’ın mezarı. Yeri: İhsaniye Köyü Mezarlığı Foto No: 70a-b Kitabe: ‫ ىقابالوه‬Hüvel baki Şek. No: - ‫رداعد رب دارم ندترايز‬ Ziyaretten murad bir duadır Bugün bana ise yarın sanadır ‫ هدنسهيرق تبسا كنهزير‬Rizenin Asbet karyesinde ‫ ندوپق رفعج هدازىلدادغب‬Bağdadlızâde Ca’fer kapudan … … (betona gömülü) ‫ ىف‬۲٩ ‫ هنس )?( ن‬Fi 29 Ramazan(?) sene .. (betona gömülü) ‫رداكس نيراي هسيا اكب نوكوب‬ Tanım: Çerçeveli mezar tipindeki erkek mezarına ait baş ve ayak şahidesidir. Mermer üzerine kabartma olarak işlenen şahideler, betonarme bir çerçevenin kısa kenarlarına gömülü olduğu için alt kısımları belli olmamaktadır. Baş şahidesi yukarıdan aşağıya doğru daralan levha şeklinde olup sarık başlıklıdır. Ta’lik hatlı kitabe metni, düz satırlar halinde olup serlevha ve tarih satırı, bir tarafı oval kartuşlar içerisine alınmıştır. Üst tarafı sivri kemerli alınlık biçiminde nihayetlenen ayak şahidesinin yüzeyinde, üzüm salkımlarını taşıyan “s” kıvrımlı bir asma dalı yer alır. Katalog No. 74: Bağdatlıoğlu Hasan Kaptan’ın mezarı. Yeri: İhsaniye Köyü Mezarlığı Foto No: 71a-b Şek. No: Kitabe: ‫ ىقابالوه‬Hüvel baki ‫ رداعد رب دارم ندترايز‬Ziyaretten murad bir duadır ‫رداكس نيراي هسيا اكب نوكوب‬ Bugün bana ise yarın sanadır ‫ هدنسهلكسا تبسا كنهزير‬Rizenin Asbet iskelesinde ‫ نديا تافو هدنشاي شب زوي‬Yüz beş yaşında vefat eden ‫ كندوپق نسخ ىلغوا ىلدادغب‬Bağdatlı oğlu Hasan kapudanın ۱۲۲۱ ‫ هنس هحتاف هنحور‬Ruhuna Fâtiha sene 1221 (1806/7) Tanım: Açık mezar tipindeki erkek mezarına ait baş ve ayak şahidesidir. Kitabesinden anlaşıldığına göre Katalog no: 73’ün kardeşine ait olan mezarın baş şahidesi söz konusu örnek ile aynıdır. Farklı olan ayak şahidesinde, üç dilimli bir palmetten çıkarak kıvrılan ve iki yanda üstten görünüşü verilmiş birer çiçeği taşıyan seyrek yapraklı bir dal kompozisyonu yer alır. 437 Katalog No. 75: Hacı Salih Ağanın ehli Hamide Hanım’ın mezarı. Yeri: Hürriyet Köyü Kel Paşa Cami Haziresi Foto No: 72 No: 31 Ölçüler: 80x27x10 cm. Şek. Kitabe: ‫ يقابالوه‬Hüve’l-bâki ‫تلحر يدليا هياقب ندانف‬ ‫ءهضور ىنربق قح هديا‬ ‫تهنج‬ ِ Fenâdan bekâya eyledi rıhlet İde Hak kabrini ravza-i cennet Hacı Salih Ağanın ehli Hamide Hanım ruhuna Fatiha Sene 1282 (M. 1865/1866) ‫هديمح ىلها كناغا حالص ىجاه‬ ۱۲٨۲ ‫هحتاف هنحور مناخ‬ ‫هنس‬ Tanım: Açık mezar tipindeki erkek mezarına ait baş ve ayak şahidesidir. Kitabesinden anlaşıldığına göre Katalog no: 73’ün kardeşine ait olan mezarın baş şahidesi söz konusu örnek ile aynıdır. Farklı olan ayak şahidesinde, üç dilimli bir palmetten çıkarak kıvrılan ve iki yanda üstten görünüşü verilmiş birer çiçeği taşıyan seyrek yapraklı bir dal kompozisyonu yer alır. Katalog No. 76: Mahmud oğlu Hacı Salih Ağa’nın mezarı. Yeri: Hürriyet Köyü Kel Paşa Cami Haziresi Foto No: 72 Şek. No: 31 Ölçüler: Baş ş.136x32x 10 cm. Ayak ş. 66x32x6 cm. Kitabe: ‫ يقابالوه‬Hüve’l-bâki ‫نادزي بره ىا تفغم ليق ىنب‬ ‫نارقىرون مظعا شرع قحبه ناوخا نديا‬ ‫ترايز مربق بولك ناسحا هحتاف رب‬ ‫هميحور رلهديا كناغا حالص ىجاح‬ ‫ هحتاف‬۱۱ ‫ ذ‬۱۲٩۱ ‫ىلغوا دومحم‬ ‫نوچيحور‬ Beni kıl mağfiret ey Rabbi yezdân Bi hakk-ı arş-ı âzâm nur-u Kuran Gelip kabrim ziyaret eden ihvan Edeler ruhuma bir Fatiha ihsân Mahmud oğlu Hacı Salih Ağanın Ruhiçün Fatiha 11 Zilhicce 1291 (M. 15 Ocak 1875) Tanım: Açık mezar tipindeki erkek mezarına ait baş ve ayak şahidesidir. Mermer malzemeden yapılmış, aşağıdan yukarıya doğru genişleyen, dikdörtgen kesitli levha formundaki baş şahidenin ön yüzünde yedi satırlık kabartma tekniğinde işlenmiş ta’lik hatlı kitabe yer almaktadır. Sağdan sola doğru yükselen verev satırlar halinde oluşturulan kitabenin çerçeveleri serlevha bölümünde oval, tarih bölümünde kaş kemer formunda olmakla birlikte diğer satırlarda düz şerit halinde işlenmiştir. Aşağıdan yukarıya doğru genişleyen ve tepelik kısmı sivri kemerli alınlık biçiminde sonlanan ayak şahidenin yüzeylerinde herhangi bir süsleme unsuru yer almamaktadır. 438 Katalog No. 77: Zehra Hanım’ın mezarı. Yeri: Hürriyet Köyü Kel Paşa Cami Haziresi Foto No: 74 Ölçüler: Baş ş. 76x24x 9 cm. Ayak ş. 53x16x9 cm. Şek. No: - Kitabe: ‫يقابالوه‬ ‫ىشاب رلغاط منكسم‬ ‫ىدامالق تجاح هيارهس‬ ‫ىتبرش لجا مدچيا‬ ‫ىدمالق تجاح هنامقل‬ ‫ميناخ هرهز هدنيوك ىشاب لك‬ ۱۳۲۲ Hüve’l-bâki Meskenim dağlar başı Sahraya hacet kalmadı İçdim ecel şerbetini Lokmana hacet kalmadı Kel Paşa Köyünde Zehra hanım 1322 (M. 1904/1905) Tanım: Açık mezar tipindeki kadın mezarına ait baş ve ayak şahideleridir. Her iki şahide de aşağıdan yukarıya doğru genişleyen dikdörtgen kesitli levha formunda olup sivri kemerli alınlık biçiminde nihayetlenmektedir. Baş şahidenin ön yüzünde yedi satır halinde kabartma tekniği kullanılarak işlenmiş kitabe metninde kullanılan yazı üslubunun yerel bir ustaya ait olduğu düşünülmektedir. Katalog No. 78: Himmet İhsan Bey’in eşi …? mezarı. Yeri: Hürriyet Köyü Kel Paşa Cami Haziresi Foto No: 75 Ölçüler: 82x36x9 cm. Şek. No: - Kitabe: ‫ تومال نم هآ‬Ah mine'l-mevt ‫ زاملوا اكا ىدلك لجا نوچ‬Çün ecel geldi ânâ olmaz Aman İlâhi hükümransın? sen ? ‫ تمعن لوا هنولوق‬Kuluna ol nimet ‫ هنولوق تعافش لق‬Kıl şefa’at kuluna Himmet İhsan … ‫ ناسحا هحتاف هنيحور‬Zevcine Fatiha ihsân Sene 1289 (M. 1872/1873) Tanım: Çerçeveli mezar tipindeki kadın mezarına ait baş şahidesidir. Dikdörtgen kesitli forma sahip olan ve tepelik kısmı yuvarlak kemer biçiminde sonlanan şahidenin ön yüzünde çerçeveli düz satırlar halinde kabartma tekniğiyle işlenmiş kitabesi bulunmaktadır. Kitabede kullanılan yazı tekniği diğer mezar taşlarının kitabelerinde kullanılan yazı tekniklerinden farklı olduğundan yerel bir usta tarafından çalışıldığını düşündürmektedir. Toprak altında kalan çerçeve temizlenerek ortaya çıkarılmış ve şahidenin çerçeveye değil, toprağa gömülü olduğu tespit edilmiştir. Yüzeyi sade tutulmuş olan şahidenin tepelik bölümünde kırılma meydana gelmiştir. 439 Katalog No. 79: Manav oğlu kerimesi Server Hanım’ın mezarı Yeri: Hürriyet Köyü Kel Paşa Cami Haziresi Foto No: 76a-b Şek. No: Ölçüler: Baş ş. 82x31x6 cm. Ayak ş. 92x27x8 cm. ‫آه من الموت‬ ‫مسكنم طاغلر باشى صحرايه حاجت قالمدى‬ ‫ايچدم اجل شربتى لقمانه حاجت قالمدى‬ ‫اونولدى بر بر ياره لرم جرهاحه‬ ‫حاجت قالمدى‬ ‫ياپيلدى جسمم سرايى معماره حاجت قالمدى‬ ‫صقاريه بوغازنده مناو اوغلى‬ ‫كريمهسى سرور خانمك روحنه‬ ‫فاتحه‬ Kitabe: Ah mine'l-mevt Meskenim dağlar başı sahraya hacet kalmadı İçdim ecel şerbetini lokmana hacet kalmadı Onuldu yarelerim cerraha hacet kalmadı Yapıldı cismim sarayı mimara hacet kalmadı Sakarya boğazında Manav oğlu Kerimesi Server Hanımın ruhuna Fatiha Sene 1295 (M. 1878) ٩٥۲۱ ‫سنه‬ Tanım: Açık mezar tipindeki kadın mezarına ait baş ve ayak şahidesidir. Taş üzerine kabartma olarak işlenmiş baş şahidesi aşağıdan yukarıya doğru genişleyen formda olup dikdörtgen kesitlidir. Sivri kemerli alınlık biçiminde nihayetlenen tepelik kısmına işlenmiş simetrik akant yaprakları serlevhanın iki yanına kadar uzanmaktadır. Dikdörtgen şeritler içerisine alınmış sekiz satırlık kitabe, ta’lik hatlıdır. Aynı forma sahip ayak şahidesi de sivri kemer alınlıklıdır. Yüzeyinde ayaklı bir vazodan çıkan iki yandan üstten görünümü verilmiş birer gül taşıyan yapraklı bir dal kompozisyonu yer almaktadır. 440 Katalog No. 80: Serdâroğlu Ali’nin mezarı. Yeri: Hürriyet Köyü Kel Paşa Cami Haziresi Foto No: 77 Ölçüler: 72x20x7 cm. Kitabe: ‫ يقابالوه‬Hüve’l-bâki ‫ ىلع ىلغوا رادرس‬Serdâr oğlu Ali ‫ هحتاف هنحور‬Ruhuna Fatiha ۱۳۲۱٤ ‫ درام‬٥ Şek. No: 32 14 Mart 1325 (M. 27 Mart 1909) Tanım: Açık mezar tipindeki erkek mezarına ait baş ve ayak şahidesidir. Dikdörtgen kesitli levha formuna sahip baş şahide taş malzeme üzerine kabartma tekniğinde işlenmiştir. Bir boyun üzerine oturan Hamidî fes biçiminde bir başlığı bulunmaktadır. Verev yerleştirilmiş dört satırlık kitabe metni nesih hatlıdır. Baş şahide ile aynı forma ve malzemeye sahip olan ayak şahidesinin tepelik kısmı üçgen alınlık biçiminde sonlanmaktadır. Şahidelerin yüzeylerinde herhangi bir bezeme bulunmamaktadır. Katalog No. 81: Ali Beşe oğlu Hüseyin Ağa’nın zevcesi Ümmü Gülsüm kadının mezarı. Yeri: Hürriyet Köyü Kel Paşa Cami Haziresi Foto No: Şek. No: Ölçüler: Baş ş. 50x24x5 cm. Kitabe: ‫ نايسح ىلغوا اشاب ىلع‬Ali Beşe oğlu Hüseyin ‫ ىسهجوز كناغا‬Ağanın zevcesi ‫موثلك ما هموحرم‬ ‫هحتاف هنحور نيدق‬ ۱۲٦۱ ‫هنس‬ Merhume Ümmü Gülsüm Kadın ruhuna Fatiha Sene 1261 (M. 1845) Tanım: Açık mezar tipindeki kadın mezarına ait baş şahidesidir. Dikdörtgen kesitli levha formuna sahip şahide, yukarıdan aşağıya doğru daralmaktadır. Ön yüzünde kabartma tekniği kullanılarak işlenmiş beş satırlık kitabe metni nesih hatlıdır. Tepelik kısmında kırılmaların meydana geldiği taş bezemesizdir. 441 Katalog No. 82: Kaymaslılı Ali Beşe’nin mezarı Yeri: Hürriyet Köyü Kel Paşa Cami Haziresi Foto No: 78 Ölçüler: Baş ş. 81x24x10 cm. Kitabe: Şek. No: - ‫روفغم و موحرم‬ Merhum ve mağfur Kaymaslılı Ali Beşe ‫ هحتاف نوچيحور‬Ruhiçün Fatiha ۱۲۳۱ ‫ هنس‬Sene 1231 (M. 1815-1816) ‫هشب ىلع ىلساميق‬ Tanım: Açık mezar tipindeki erkek mezarına ait baş ve ayak şahidesidir. Taş üzerine kabartma tekniğinde işlenen şahidenin dolamalı örfî kavuk biçiminde bir başlığı bulunmaktadır. Dikdörtgen kesitli levha biçimindeki gövdede dikdörtgen çerçeveler içerisine alınan nesih hatlı kitabe metni yer almaktadır. Baş şahide ile aynı malzeme ve forma sahip olan ayak şahidenin tepelik kısmı üçgen alınlık biçiminde sonlamaktadır. Katalog No. 83: Ayak şahidesi. Yeri: Hürriyet Köyü Kel Paşa Cami Haziresi Foto No: 78 Kitabe: Şek. No: - Tanım: Açık mezar tipindeki ayak şahidesidir. Tepeliği üçgen alınlık biçiminde sonlanan taşın yüzeyinde herhangi bir süsleme unsuru bulunmamaktadır. Katalog No. 84: Ramazanoğlu Hasan’ın mezarı. Yeri: Hürriyet Köyü Kel Paşa Cami Haziresi Foto No: 79 Ölçüler: Baş ş. 80x21x12 cm. Ayak ş. 60x21x10 cm. Kitabe: ‫روفغم و موحرم‬ ‫ىلغوا ناضمر‬ ‫هحتاف هنحور نسح‬ ۱۱‫ هنس‬٩٨ Şek. No: 33 Merhum ve mağfur Ramazan oğlu Hasan ruhuna Fatiha Sene 1198 (M. 1783/1784) Tanım: Açık mezar tipindeki erkek mezarına ait baş ve ayak şahideleridir. Dolamalı örfî kavuk biçiminde bir başlığa sahip olan baş şahide dikdörtgen kesitli levha formundadır. Şahidenin ön yüzünde yer alan dört satırlık kitabe metni mezarlıkta tespit edilen diğer taşlardan farklı olarak kazıma tekniğinde oluşturulmuştur. Sivri kemerli bir alınlıkla sonlanan ayak şahidesi sadedir. 442 Katalog No. 85: Ayak şahidesi. Yeri: Hürriyet Köyü Kel Paşa Cami Haziresi Foto No: - Şek. No: - Tanım: Açık mezar tipindeki ayak şahidesidir. Dikdörtgen kesitli levha formuna sahip şahidenin tepelik kısmı üçgen alınlık biçiminde sonlanmaktadır. Şahidenin yüzeyinde herhangi bir süsleme öğesi yer almamaktadır. Katalog No. 86: Ramazanoğlu Ahmet Ağa’nın mezarı. Yeri: Hürriyet Köyü Kel Paşa Cami Haziresi Foto No: 80 Ölçüler: 67x19x9 cm. Kitabe: ‫ ىقابال‬El-bâki ‫هنغاب تنجه ىدجوا مولك هجنغ‬ ‫موحرم ىلغوا ناضمر‬ ‫اغا دمحا روفغم و‬ ۱۲۳۲ ‫هنس هحتافال نوچيحور‬ Şek. No: - Gonca gülüm uçtu cennet bağına Ramazan oğlu merhum Ve mağfur Ahmed Ağa Ruhiçün el-Fatiha sene 1232 (M. 1816/1817) Tanım: Açık mezar tipindeki erkek mezarına ait baş şahidesidir. Mermer malzemeli şahidenin başlık kısmında dolamalı örfî kavuk bulunmaktadır. Yatay silmelerin içerisine alınan beş satırlık nesih hatlı kitabesi, kabartma tekniğinde işlenmiştir. Dikdörtgen kesitli levha formuna sahip taşın yüzeyinde herhangi bir süsleme öğesi bulunmamaktadır. Şahide mezarlığın bir köşesinde, atıl vaziyette tespit edilmiştir. Katalog No. 87: Ramazanoğlu Osman’ın mezarı. Yeri: Hürriyet Köyü Kel Paşa Cami Haziresi Foto No: Şek. No: Ölçüler: 45x28x14 cm. Kitabe: ‫ ىلغوا ناضمر‬Ramazan oğlu ‫ نامثع موحرم‬Merhum Osman … kırık Tanım: Erkek mezarına ait baş şahidesidir. Kardesi olan Katalog No. 86 ile yan yana ve atıl durumda tespit edilen şahidenin büyük bir bölümü yok olmuştur. Gövdeden kalan kısım ve başlık bulundukları yerde birleştirilmiştir. Kalan parçalardan yola çıkarak şahidenin dikdörtgen kesitli levha formunda olup yüzeyinde çerçeveli düz satırlar halinde kabartma tekniği kullanılarak oluşturulmuş nesih hatlı kitabe metninin yer aldığı saptanmıştır. Şahidenin sarık biçiminde bir de başlığı bulunmaktadır. 443 Katalog No. 88: Ramazanoğlu Ahmed Ağa’nın zevcesi Cemile Hatun’un mezarı Yeri: Hürriyet Köyü Kel Paşa Cami Haziresi Foto No: Şek. No: Ölçüler: Baş ş. 111x30x10 cm. Ayak ş. 100x29x8 cm. Kitabe: ‫ ىلغوا ناضمر‬Ramazan oğlu ‫ نامثع موحرم‬Merhum Osman … kırık Tanım: Açık mezar tipindeki kadın mezarına ait baş ve ayak şahideleridir. Mermer üzerine kabartma olarak işlenen şahideler, yukarıdan aşağıya doğru daralan levha şeklinde olup üst kısımları sivri kemerli alınlık biçiminde sonlanmaktadır. Baş şahidesinin alınlık kısmında simetrik, yivli akant yaprakları yer almaktadır. Gövde yüzeyine verev satırlar halinde işlenen yedi satırlık kitabesi tâ’lik hatlıdır. Ayak şahidesi bezemesizdir. Katalog No. 89: Muhammed Bey’in kızı Zehra? Hanım’ın mezarı. Yeri: Hürriyet Köyü Kel Paşa Cami Haziresi Foto No: Şek. No: Ölçüler: Baş ş. 35x18x11 cm. Kitabe: … (kırık) ‫( … دمحمه ىلغوا‬kırık) oğlu Muhammed ‫هميرك‬ ‫احاز ىس‬ (kırık) kerimesi Zeh(r)a? ۱۲‫ هنس هحتاف هنحور‬٦٤ … (kırık) ruhuna Fatiha sene 1264 (M.1847/1848) Tanım: Açık mezar tipindeki kadın mezarına ait baş ve ayak şahideleridir. Baş şahidesinin büyük bir bölümü kırıktır. Kalan parçadan saptandığı üzere şahide dikdörtgen kesitli levha formundadır. Ön yüzünde nesih hatlı, kabartma tekniği ile oluşturulmuş çerçeveli düz satırlar halinde kitabe metni yer almaktadır. Ayak şahide de dikdörtgen kesitli levha formunda olup üçgen alınlık biçiminde sonlanan bir tepeliğe sahiptir. 444 Katalog No. 90: Ramazanoğlu Muhammed Ağa’nın mezarı Yeri: Hürriyet Köyü Kel Paşa Cami Haziresi Foto No: Şek. No: Ölçüler: Baş ş. 136x29x10 cm. Ayak ş. 85x32x5 cm. Kitabe: Hüve’l-bâki ‫يقابالوه‬ ‫ىدمالق تجاح هيارحص ىشاب رلغاط منكسم‬ ‫ىدمالق تجاح هنامقل ىتبرش لجا مدچيا‬ ‫تجاح هحارجه مرل هراي رب رب‬ ‫ىدلونوا ىدمالق‬ ‫تجاح هرامعم ىيارس ممسج ىدليپاي‬ ‫ىدمالق‬ ‫احل روفغم و موحرم ىلغوا ناضمر‬ ‫هحتاف نوچيحور كناغا دمحمه‬ ۱۳۰‫ هنس‬٥ Meskenim dağlar başı sahraya hacet kalmadı İçdim ecel şerbeti lokmana hacet kalmadı Onuldu yarelerim cerraha hacet kalmadı Yapıldı cismim sarayı mimara hacet kalmadı Ramazan oğlu merhum ve mağfur lehâ Muhammed Ağanın ruhiçün Fatiha Sene 1305 (M. 1887/1888) Tanım: Açık mezar tipindeki erkek mezarına ait baş ve ayak şahideleridir. Dikdörtgen kesitli levha formundaki baş şahide hamidî fes biçiminde bir başlıkla sonlanmaktadır. Şahidenin ön yüzünde kabartma tekniğiyle oluşturulmuş sekiz satırlık ta’lik hatlı kitabe sağdan sola doğru yükselen verev satırlar halinde oluşturulmuştur. Satırların etrafı; serlevha bölümü oval, tarih bölümü ise kaş kemer formu olmak üzere, düz şeritlerle çerçevelenmiştir. Aşağıdan yukarıya doğru genişleyen dikdörtgen kesitli levha formundaki ayak şahidenin tepelik kısmı sivri kemerli alınlık biçiminde nihayetlenmektedir. Şahidenin etrafı yüzey çökertilmek suretiyle ince bir şerit halinde çevrelenmiştir. Yüzeyinde ise kabartma tekniği kullanılarak oluşturulmuş, gül, lale ve yaprakları bulunan bahar dalı tasviri yer almaktadır. Baş şahide atıl, ayak şahide toprağa gömülü vaziyette tespit edilmiştir. 445 Katalog No. 91: Ramazanoğlu kızı Zekiyye Hanım’ın mezarı. Yeri: Hürriyet Köyü Kel Paşa Cami Haziresi Foto No: 81 Şek. No: Ölçüler: 92x32x9 cm. Kitabe: ‫هوالباقي‬ Hüve’l-bâki ‫بنى قيل مغفت اى ربه يزدان‬ Beni kıl mağfiret ey Rabbi yezdân Bi hakk-ı arş-ı âzâm nur -u Kuran ‫بحقه عرش اعظم نورىقران‬ Gelip kabrim ziyaret eden ihvan ‫كلوب قبرم زيارت ايدن اخوان‬ Edeler ruhuma bir Fatiha ihsân Sakarya boğazında Kelbeşir? ‫ايدهلر روحيمه بر فاتحه‬ Karyesinden Ramazan oğlu ‫احسان صقاريه بوغازنده‬ Kerimesi Zekiye Hanım ruhuna el‫كلبشر قريه سندن رمضان‬ Fatiha Sene 1311 (M. 1893/1894) ‫اولى كريمسى زكيهه رحنم‬ ‫الفاتخه‬ ۱۱۳۱ ‫سنه‬ Tanım: Açık mezar tipindeki kadın mezarına ait baş ve ayak şahideleridir. Her iki şahide de dikdörtgen kesitli levha formunda olup tepelik kısımları üçgen alınlık şeklinde sonlanmaktadır. Baş şahidenin ön yüzünde dokuz satırlık oyma tekniğiyle işlenmiş ta’lik hatlı kitabesi bulunmaktadır. Tepelik kısmı ise simetrik akant yaprakları işlenerek hareketlendirilmiştir. Ayak şahidenin yüzeyleri sade tutulmuştur Şek. No: 34 Katalog No. 92: Manavoğlu Yusuf Ağa’nın mezarı. Yeri: Hürriyet Köyü Kel Paşa Cami Haziresi Foto No: Ölçüler: 91x25x11 cm. ‫هوالباقي‬ ‫زيارتدن مراد دعادر‬ ‫بوكون بكا ايسه يارن سكادر‬ ‫منو اوغلى مرحوم‬ ‫يوسُف اغانك‬ ‫سنه‬۱٦۲۱ ‫روحنه فاتحه‬ Kitabe: Hüve’l-bâki Ziyaretden murad duadır Bugün bana ise yarın sanadır Manav oğlu merhum Yusuf Ağanın Ruhuna Fatiha sene 1 1845) Tanım: Açık mezar tipindeki erkek mezarına ait baş şahidesidir. Dikdörtgen kesitli levha formuna sahip şahidenin ön yüzünde kabartma tekniği kullanılarak oluşturulmuş altı satırlık nesih hatlı kitabesi bulunmaktadır. Sarık biçiminde başlığa sahip şahidede kırılmalar meydana gelmiştir. 446 Katalog No. 93: Manavoğlu Arif Ağa’nın mezarı. Yeri: Hürriyet Köyü Kel Paşa Cami Haziresi Foto No: Ölçüler: 95x32x8 cm. Kitabe: ‫ يقابالوه‬Hüve’l-bâki ‫تلحر يدليا هياقب ندانف‬ ‫ءهضور قح ىنربق هديا‬ ‫تنجه‬ ِ ‫كناغا فراع ىلغوا وانم‬ ‫هحتافال هنحور‬ ۱۲٩۲ ‫هنس‬ Şek. No: - Fenâdan bekâya eyledi rıhlet İde Hak kabrini ravza-i cennet Manav oğlu Arif Ağanın Ruhuna el-Fatiha Sene 1292 (M. 1875/1876) Tanım: Açık mezar tipindeki erkek mezarına ait baş ve ayak şahideleridir. Baş şahide dikdörtgen kesitli bir forma sahip olmakla birlikte ön yüzünde sağdan sola doğru yükselen verev, çerçeveli satırlar halinde kabartma tekniği kullanılarak oluşturulmak ta’lik hatlı altı satırlık kitabesi mevcuttur. Başlık kısmı kırılmış olan taşın yüzeyinde de kırılmalar görülmektedir. Dikdörtgen kesitli forma sahip ayak şahidenin tepelik kısmı sivri kemer biçiminde sonlanmaktadır. İki şahidenin de yüzeyleri sadedir. Katalog No. 94: Manavoğlu Yusuf Ağa’nın mezarı. Yeri: Hürriyet Köyü Kel Paşa Cami Haziresi Foto No: Şek. No: Ölçüler: 70x20x5 cm. Kitabe: ‫يقابالوه‬ ‫ىلغوا وانام‬ ‫كناغا فسوي‬ ‫هحتاف هنحور‬ ۱۳۲۲ Hüve’l-bâki Manav oğlu Yusuf Ağanın Ruhuna Fatiha 1322 (M. 1904/1905) Tanım: Açık mezar tipindeki erkek mezarına ait baş ve ayak şahideleridir. Baş şahide dikdörtgen kesitli bir forma sahip olmakla birlikte ön yüzünde sağdan sola doğru yükselen verev, çerçeveli satırlar halinde kabartma tekniği kullanılarak oluşturulmak ta’lik hatlı altı satırlık kitabesi mevcuttur. Başlık kısmı kırılmış olan taşın yüzeyinde de kırılmalar görülmektedir. Dikdörtgen kesitli forma sahip ayak şahidenin tepelik kısmı sivri kemer biçiminde sonlanmaktadır. İki şahidenin de yüzeyleri sadedir. 447 Katalog No. 95: Kozoğlu Ali Ağa’nın mezarı. Yeri: Hürriyet Köyü Kel Paşa Cami Haziresi Foto No: 81a-b Şek. No: 35 Ölçüler: Baş ş. 121x36x12 cm. Ayak ş. 104x35x9 cm. Kitabe: ‫ تومال‬Ah mine'l-mevt ‫نم هآ‬ ‫ملح كلخ رب هليوب ندناحج ىدچوك نكيا جنك‬ Genç iken göçdü cihandan böyle bir hulk-i hâlim ‫مركال بره هليا رون روپ ىنيربق مرليد‬ Dilerim kabrini pür-nûr eyleye Rabbü’l-Kerîm ‫ناوجون وب نكشمريا هنشاي زوتوا ميكحال‬ ‫درف قالح ىنودنك ىدتيا توعد‬ ‫نوچحور كناغا ىلع‬ Otuz yaşına ermişken bu nev civân Da’vet etdi kendini Hâlık-ı Ferdü’l Hakîm Merhum Ali Kozoğlu Halil bin Ali Ağanın ruhiçün Ve kaffe-i ehli imân içün Fatiha fî sene 15 ra 1293 (M. 10 Nisan 1876) Tanım: Açık mezar tipindeki erkek mezarına ait baş ve ayak şahideleridir. Her iki şahide de dikdörtgen kesitli levha biçiminde olup toprağa karşılıklı olarak gömülmüştür. Hamidi fes biçimli bir başlığa sahip olan baş şahidenin ön yüzünde sağdan sola doğru yükselen verev satırlar halinde kabartma tekniğiyle oluşturulmuş ta’lik hatlı kitabesi yer almaktadır. Bu satırlar düz şeritlerle çerçevelenmiştir. Şahidenin ön yüzünde kırılmalar mevcuttur. Sivri kemerli bir tepelikle nihayetlenen ayak şahidenin yüzeyine hurma ağacı motifi işlenmiştir. 4. DEĞERLENDİRME Osmanlı döneminde Karasu, Sakarya nehrinden Karadenize ulaşım ve oradan da İstanbul’a yakınlığı nedeni ile deniz taşımacılığı ve ticareti açısından önemli bir merkezdir. İstanbul’a yakınlığı ve Ayanlık merkezi oluşu kültürel açıdan başkent modalarının bölgeye taşınması hususunda avantaj sağlamıştır. Bu nedenle Karasu mezar taşlarında etkili olarak başkent üslupları fark edilirken, zaman zaman yerel gelenekler ve taşra üslupları ile de karşılaşılır. Küçük Karasu Köyü Mezarlığı ile Merkez Yalı Mahallesi Mezarlığı, Osmanlı döneminin Başkent üslubunda oldukça yüksek kalitede, anıtsal mezar taşlarını 448 barındırmaktadır. Söz konusu mezarlıklarda en erken tarihli mezartaşı 1730 ve en geç tarihli mezartaşı 1928 tarihlidir98. Sakarya ili Karasu ilçesi merkez ve köylerinde gerçekleştirdiğimiz yüzey araştırmaları sonucunda, konu ile ilgili 7 ayrı mezarlıkta 147 adet kitabeli ve işlemeli Osmanlı mezar taşı tespit edilmiş ve kataloğa dâhil edilmiştir. Bunları hepsi oyma tekniği işlenmiş nitelikli taşlardır. Bunların dışında, halk tipi kabayonu dikili taşlar ve bazen üzerleri ahşap çatılar ile kapatılmış kurgan tipi (Denizköy mezarlığı) olan örnekler de olarak kayıt altına alınmıştır. Baş şahideleri üzerinde yer alan kitabeler, Türk hat sanatı açısından önemli örnekler olarak karşımıza çıkar. Baş taşlarında yer alan kitabelerde yazı satırları yatay sıralar halinde (Kat. No: 63-65-68) veya sağdan sola doğru verev yükselen satırlar (Kat. No: 56-57-70) şeklindedir. Genellikle sülüs ve ta’lik hatlarla yazılmış olan kitabelerde haykırış, dua ve edebi üslupla söylenmiş sözler, kimlik bilgileri, duaya davet (Fatiha) ve tarih şeklinde sıralanır. Tarih bazen yıl, bazen gün, ay ve yıl şeklinde yazılırken, bazen de ebcet ile verilir. Ölünün dilinden ailesine ve yakınlarına söylenmiş sözler ya da yakınlarının dilinden söylenmiş temenniler dikkat çeker. Ölüm sebebi, mesleği, unvan ve lakaplar da kimlik bilgileri açısından önemlidir. Karasu mezar taşlarında ecel dışında belirlenmiş ölüm nedenleri, Şehitlik (Kat. No:5), amansız hastalık (Kat. No: 2-20-35-72) veba (Kat. No: 28), mantar veya başka bir zehirlenme (Kat. No: 48-54) ve kaza (Kat. No: 53) şeklinde belirlenmiştir. Meslek olarak, vergi kâtibi (Kat. No:46), hesap memuru (Kat. No: 5), reji/gümrük memuru (Kat. No:44), kahveci (Kat. No: 35), silahşör/asker (Kat. No: 17), muallim (Kat. No: 39), denizci veya karacı (Kat. No: 47-5673-74-61), din adamı/hatip, imam (Kat. No: 62) gibi mesleklerle karşılaşılır. Bunun yanında hacı, ağa, efendi, bey, hanım, hatun, kadın cariye, canavar (kurt) gibi ünvanlar da vardır. Abdi beyzade (Kat. No: 10-21-24-30), Ağazade (Kat. No:17-58-67) , Alemdarzade (Katalog: 48), Hacıoğulları (Kat. No: 43), Hocaoğlu (katalog: 69), İmamoğlu, İmamzade (Kat. No: 68), Sinanzade (Kat. No: 70), Sofuoğlu (Kat. No:50) gibi soy ve aile adları 18. ve 19.yüzyıl tarihi vesikalarında geçtiği gibi, aynı ailelerin devamı bu gün dahi bölgede yaşamaktadır. 19.asır ortalarından itibaren Karadeniz ve Kafkasya bölgesinden göç alan Karasu ilçesinde bulunan Cumhuriyetin ilk yıllarına rastlaya taşların kataloğa dâhil edilme sebebi, tamamen Osmanlı geleneğinde yapılmış olmalarındandır. 98 449 mezar taşlarında göçmen nüfusa işaret eden Karasulu, Sakaryalı, Ağvalı, kandıralı, Sürmeneli, Gürcü gibi ifadelerle de karşılaşılır. Baş şahideleri başlık ya da tepeliklerine göre değerlendirildiğinde, taşları kadın ve erkek olarak ayırt edebilmek mümkündür. Ayrıca başlıklar sosyal statüye ve mesleklere de işaret eder niteliktedir. Erkek başlıkları arasında en erken tarihli olan örnek 1730 tarihlidir ve bir tarikat sikkesidir (Kat. No: 61). Daha sonraki grup dolama sarı ve kavuklardır. Bunlar 18.yüzyıl 2. yarısından başlayıp, 19.yüzyıl sonuna kadar kullanılmıştır. Bunlar dolamalı örfi destarlı kavuk (Kat. No:19),örfi sarık/kavuk, kâtibi kavuk şeklindedir. Bu başlıklar genel olarak Sultan II Mahmud’un Vaka-i Hayriye döneminden yani 1826’dan önceye tarihlidir. Fes başlıklı taşlar ise, Sultan II. Mahmut döneminde yapılan ıslahatlardan sonrasına ait olup, 1928’a kadar olan taşlarda da görülmektedir. II. Mahmut döneminde Yeniçeri ocağının kaldırılıp, yeni ıslahatlar ile Asakir-i Mansure-i Muhammediyenin kurulması ile birlikte fesli mezar taşı başlıkları yaygınlaşmaya başlamıştır. Sırasıyla Mahmudi, Azizi ve Hamidi kalıplı fesler (Kat. No: 24-69-70) görülür99. Ancak taşların üzerindeki tarihe bakıldığında bazı fes tipleri kronoloji ile çelişmektedir (Kat. No:53). Örneğin, Sultan II. Abdülhamit dönemine ait bir taşta Azizi fes görülürken, 1928 tarihine ait bir taşta Hamidi Fes görülebilmektedir. Kadın başlıklarında hotoz tipi olan örnekler 18.yüzyıl ile 19.yüzyılın hemen başına ait örneklerdir (Kat. No:11-18-27-33-64). Kadın baş taşlarında tepelikler yukarı doğru uzayan, yanaklardan aşağıya doğru sarkan, boyun kısmı adeta ziynetlerle süslenmiş gelin başları gibidir. Genel olarak gruplandığında çiçek ya da gül buketi şeklinde olanlar (Kat. No: 2-7-8-49-52-54), saksıda çiçekler (Kat. No: 2030), güneş şuhalı rozet ya da arma (Kat. No:34-48) şeklinde sivri/yuvarlak kemer tepelikli veya üçgen tepelikli olarak karşımıza çıkarlar. Kadın baş taşlarındaki tepelik formları ayak taşlarında da tekrarlanmıştır (Kat. No: 3-4-12-16-18-23-31-32-42-72). Erkek baş şahidelerinin kitabe çerçevelerinde, kadın baş şahidelerinin kitabe çerçevelerinde ve tepeliklerinde, ayak şahidelerinin ön yüzlerinde genellikle barok tarzda işlenmiş, kıvrım dallar yaprak, 99 Erkek mezar taşlarındaki başlıkların tasniflendiği araştırmalar için bkz. Laqueur, Hüve’lBaki, s. 140-158; Halit Çal, “İstanbul Eyüp’teki Erkek Mezartaşlarında Başlıklar”, III. Eyüp Sultan Sempozyumu Tebliğler, 28-30 Mayıs 1999, s. 207-225; İshak Güvenlioğlu, Osmanlı Mezarv Taşları ve Zeynep Sultan Haziresi, İstanbul: Türkiye Anıtlar Derneği, 2008, s. 24-29. 450 çiçek, hayat ağacı, selvi, kuş ve silah ve rozetlerle oluşturulmuş arma motif ve kompozisyonları bulunur. Ayak taşlarında saksıda stilize gül ağacı motifi (Aydoğdu, 2011: 42-43) (Kat. No: 62-58), kadın şahilerinin taç kısımlarında gül buketleri (Kat. No: 2-7-8-54), bazen de ayaklı kâse içinde üzüm tasvirleri100 (Kat. No: 62), saksıda üzüm asması (Kat. No: 58), selvi ağacına (Sevim, 2008: 90) dolanmış asma dallar ve ağacın tepesinde kuş motifi (Kat. No: 26) yaygın örneklerdir. Süslemelerin esasını, barok etkili düğmeli “C” kıvrımları arasına yerleştirilen yaprak dizileri oluşturur. Türk Sanat Tarihinde taş oyma sanatının önemli bir grubunu oluşturan mezar taşları aynı zamanda, iskân hareketlerinin somut şahitleri olarak, Türklerin yaşadıkları coğrafyaların belirlenmesi açısından önem taşır. Türk mezar geleneğinde mezarın baş ve ayakucuna dikilen şahide’ler “sadece mezarda yatanın kimliğine değil, bir medeniyete, bir varoluşa da şahitlik ederler” (Berk, 2016: 7). Bu nedenle mezarlıkları ve mezar taşlarını yok etmek, tahrip etmek veya özgün yerinden çıkarıp taşımak, gerçek belgelerin yok edilmesi anlamına gelir. Mezar taşlarını yok etmek, geçmişi yok saymak, nüfus kayıtlarını silmek anlamına gelir. Çünkü bir kültürün tarihini mezarlıklarından yola çıkarak yazmak mümkündür. Mezar taşları biçimsel-teknik özellikleri ile üzerlerindeki süslemeleriyle, taşın yapıldığı dönemin özelliklerini ortaya koyan bir belgedir. Süslemelerin ikonografik özellikleri, eserin ait olduğu topluluğun inanış değerlerini de ortaya koymaktadır. Aynı zamanda kitabeleri, ait olduğu topluluğun siyasi, iktisadi, kültür tarihi, nüfusları, hatta doğal afetleri, savaş ve istilaları bile aydınlatacak bilgileri de sunabilir (Laqueur, 1997: 168-169). Kitabeler ve süslemeler ait olduğu dönemin, edebiyatını ve sanatsal üsluplarını ve zevklerini de açık seçik ortaya koyan delillerdir. Bu çalışmada Türk Sanat Tarihi bilim dalının önemli eser grubunu oluşturan Mezar taşlarına, Daha önce üzerinde çalışılmamış bir bölge olan Sakarya Karasu ilçesi mezarlıklarının belgelenmesi ve tanıtımını da ekleyerek katkıda bulunulmaya çalışılmıştır. 100 Mezar taşların görülen kase içinde meyva tasviri ile ilgili örnekler ve sembolizmi için bkz. Tülin, Çoruhlu, “Eyüp Sultan ve Çevresindeki Hazirelerde Bulunan Mezar Taşlarında Kase İçinde Meyve Tasvirleri”, II. Eyüp Sultan Sempozyumu Bildirileri, İstanbul, 1998, s.102-117; Yaşar, Çoruhlu, “Eyüp ve Çevresindeki Mezar Taşlarında Görülen Kase İçinde Meyve Tasvirlerinin Sembolizmi”, II. Eyüp Sultan Sempozyumu Bildirileri, İstanbul 1998, s.118-127. 451 KAYNAKÇA AYDOĞDU Ayfer, 19. Yüzyılda İstanbul’daki Bazı Hazirelerdeki (Sur İçi Bölgesi) Mezar Taşlarında Kullanılan Motiflerin Analizi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Geleneksel Türk Sanatları Anasanat Dalı Tezhip Programı (Y.L. Tezi), 2011. BERK Süleyman, Zamanı Aşan Taşlar, İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 2016. BİRİNCİ İhsan, “İpsiz Recep Çetesi”, Hayat Tarih Mecmuası, Yıl: 2, Cilt: 2, Sayı: 10, 1 Kasım 1966, s. 72-74. ÇAL Halit, “İstanbul Eyüp’teki Erkek Mezartaşlarında Başlıklar”, III. Eyüp Sultan Sempozyumu Tebliğler, 28-30 Mayıs 1999, s. 207-225. ÇETİN Atilla, “Karasu Kazası Ayanı Mustafa Bey ve Bir Dava Konusu”, Sakarya Ekonomi Dergisi, S. 28 (Mayıs-Haziran 2003), s. 27-29. ÇETİN Atilla, “Osmanlı Devleti’nin Yakınçağ Döneminde Sakarya Tarihi”, Sakarya İli Tarihi, Sakarya Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları, 2005, C.I, s. 345-407. ÇORUHLU Tülin, “Eyüp Sultan ve Çevresindeki Hazirelerde Bulunan Mezar Taşlarında Kase İçinde Meyve Tasvirleri”, II. Eyüp Sultan Sempozyumu Bildirileri, İstanbul, 1998, s.102-117. ÇORUHLU Yaşar, “Eyüp ve Çevresindeki Mezar Taşlarında Görülen Kase İçinde Meyve Tasvirlerinin Sembolizmi”, II. Eyüp Sultan Sempozyumu Bildirileri, İstanbul, 1998, s.118-127. GÜVENLİOĞLU İshak, Osmanlı Mezar Taşları ve Zeynep Sultan Haziresi, İstanbul: Türkiye Anıtlar Derneği, 2008. HİÇYILMAZ Ergun, İpsiz Recep Kaldırın Silahları Şafak Boyu, İstanbul: Bilge Karınca Yayınları 2005 KAZMAZ Süleyman, İpsiz Recep, Türk Halk Kültürünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı, Ankara, 1996. KONUKÇU Enver, “Sakarya’nın Tarihi Coğrafyası”, Sakarya İli Tarihi, Sakarya Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları, 2005, C.I, s.33-47. KONUKÇU Enver, “Osmanlı Devletinin Kuruluş Döneminde Sakarya Bölgesi”, Sakarya İli Tarihi, Sakarya Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları, 2005 C.I, s.65-88. KONUKÇU Enver, “Milli Mücadele’de Akçaşehir-i Bolu ve Karasu”, Atatürk Dergisi (Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkilap Tarihi Enstitüsü), C.5, S.2017, s.1-14. 452 LAQUEUR Hans Peter, Hüve'l-baki İstanbul 'da Osmanlı Mezarlıkları ve Mezar Taşları, (çev.) Selahattin Doludizgin, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1997. NARİN Resül, “Kocaeli’de İz Bırakan Bir Kuva-yı Milliyeci: İpsiz Recep”, 3. Uluslararası Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, 3-5 Nisan 2015, C.1, s. 1515-1539. SEVİM Nidayi, Medeniyetimizin Sessiz Tanıkları (Eyüp Sultan’da Osmanlı Mezar Taşları ve Ebedî Eyüp Sultan’lılar), İstanbul: Mephisto Yayınları, 2007. YÜCE Rıfat, Kocaeli Tarihi ve Rehberi, İstanbul: Türkyolu Matbaası, 1945. 453 FOTOĞRAFLAR Foto. 1: Kat. No.1 Foto. 2: Kat. No.2 Foto.5: Kat. No.5 Foto.6: Kat. No.6 Foto. 9: Katalog No.9 Foto. 10: Kat. No.10 Foto.3: Kat. No.3 Foto. 4: Kat. No.4 Foto.7: Kat. No.7 Foto.8: Kat. No.8 Foto.11: Kat. No.11 454 Foto.12: Kat. No.12 Foto. 13: Kat. No. 13 Foto. 14: Kat. No. 14 Foto. 17: Kat. No.17 Foto. 18a: Kat. No.18 Foto. 20: Kat. No. 20 Foto. 21: Kat. No. 21 455 Foto. 15: Kat. No.15 Foto. 16: Kat. No.16 Foto. 18b: Kat. No.18 Foto. 19: Kat. No. 19 Foto. 22: Kat. No. 22 Foto. 23: Kat. No. 23 Foto. 24: Kat. No. 24 Foto. 25: Kat. No. 25 Foto. 28: Kat. No. 28 Foto. 29: Kat. No. 29 Foto. 32: Kat. No. 32 Foto. 33: Kat.No. 33 456 Foto. 26: Kat. No. 26 Foto.27: Kat. No. 27 Foto. 30: Kat. No. 30 Foto. 31: Kat. No. 31 Foto. 34: Kat. No. 34 Foto. 35: Kat. No. 35 Foto. 36: Kat. No. 36 Foto. 38: Kat. No.38 Foto. 37: Kat. No.37 Foto. 40: Kat. No. 40 Foto. 41: Kat.No. 41 Foto. 42: Kat. No. 42 Foto. 44: Kat. No. 44 Foto. 45: Kat. No. 45 Foto. 46: Kat. No. 46 457 Foto. 39: Kat. No.39 Foto. 43: Kat. No. 43 Foto. 47: Kat. No. 47 Foto. 49b: Kat. No. Foto. 48: Kat. No.48. Foto. 49a: Kat. No. 49 Foto. 50b: Kat. No. 50 Foto. 51a: Kat. No. 51 Foto. 52b: Kat. No. 52 Foto. 53a: Kat. No. 53 49 Foto. 51b: Kat. No. 51 Foto. 53b: Kat. No. 53 458 Foto. 50a: Kat. No. 50 Foto. 52a: Kat. No. 52 Foto. 54: Kat. No. 54