Absürd

APA: Ergil, B. (2020). Batı kanonu hayal perdesinde: Tiyatrotem yeniden yazım ve yeniden çevirilerinde "absürd", "tragedya" ve "komedya" kavramlarının dönüşümü. Dünya Dilleri, Edebiyatları ve Çeviri Çalışmaları Dergisi, 1(1), 26-58.

ÖZET Çeviri, yazınsal ve kültürel ürün ve olguların dolaşımını, yeniden üretimini ve aktarımını sağlayan başlıca taşıyıcılardandır. Ulusal yazınlara, farklı metin türlerine ve yazarlara, hatta kavramlara ilişkin ün ve imaj çeviri yoluyla oluşturulur ve dönüştürülür. Türkiye kültür dizgesi, içinde tiyatronun da olduğu birçok geleneği, akımı ve metin türünü Tanzimat'tan bu yana Batı'dan almış ve kendi gerçekliği içinde işler hale getirmeye çalışmıştır. Uzun bir sözlü ve performatif teatral geleneği olan Türkiye tiyatrosu, Batı'nın yazılı tiyatro geleneğine ilişkin yaklaşım ve kavramların çeviri yoluyla yoğun olarak aktarımına maruz kalması sebebiyle çeviribilim araştırmaları açısından çok geniş araştırma alanları ve konuları sunmaktadır. Bu çalışmada, Batı kanonunun bazı temel dramatik yapıtlarını hem okunmak hem de hayal perdesine yansıtmak üzere yeniden çeviren ve yazan Tiyatrotem'in yeniden çeviri/yeniden yazım etkinlikleri dolayımında "absürd", "tragedya" ve "komedya" kavramlarının dönüşümü ele alınacaktır. Çalışma, William Shakespeare'in tarihsel bir tragedyası olan Richard III, Molière'in klasik bir komedyası olan Tartuffe ve yazınbilim literatüründe pek çok kaynağın ilk Absürd tiyatro örneği olarak kabul ettiği Alfred Jarry'nin Ubu Roi ve Ubu Enchaîné oyunlarını farklı Tiyatrotem yeniden çevirileri ve yeniden yazımları üzerinden incelemeyi; özellikle Âlem Buysa Kral Übü, III. Riçırd Faciası, Tartüf Bey ve Gündüz Niyetine başlıklı oyunlar üzerine yoğunlaşarak söz konusu üç kavramın nasıl bir dönüşüme uğradığını ele almayı hedeflemektedir. Bu çalışma ayrıca, Tiyatrotem yeniden çevirileri ve yeniden yazımlarının bu kavramları dönüştürürken ve yer yer yapısızlaştırırken, alıcı kültürdeki teatral, estetik ve gösterimsel yapıyı da yeni(likçi) tartışmalara, dönüşümlere, yönelimlere ve yapısızlaşmalara taşıdığını göstermeyi amaçlamaktadır.

Anahtar sözcükler: Absürd tiyatro çevirisi, Tiyatrotem, yeniden çeviri, yeniden yazım, Batı kanonu çevirileri.

20. Yüzyıl’da yapılan savaşlar, birey psikolojileri üzerinde derin etkilere sebep olmuştur. Bununla birlikte toplumsal yaşamda makineleşen ve mekanikleşen hayata ayak uydurmakta zorlanan birey, kendini yalnız, korku içerisinde, topluma yabancı ve aldatılmış hissetmiş, böylece varoluşunu sorgulamaya başlamıştır. Bu anlamda varoluşçu felsefe, bireyin tehdit altında olduğu, anlamsız bir varlık haline geldiği, topluma uyum sağlayamaması neticesinde yabancılaştığı, benliğini kurtarmak ve özüne ulaşmak istediği bir zamanda ortaya çıkmıştır. Camus’nün varoluşçu felsefesi, köklerinden kopmuş, geçmişe ve geleceğe dair güvenini yitirmiş, topluma ve kendine yabancılaşmış, mutsuz fakat ileri derece düşünebilme yetisine sahip bireyin kendini oluşturma çabası olarak değerlendirilebilir. Kendine ve topluma yabancılaşan, benliğini yitirme tehlikesiyle karşı karşıya olan birey için bir başkaldırı söz konusudur. Bu başkaldırı bireyin kendini toplumdan, gelenekten ve genel geçer yargılardan soyutlaması yoluyla gerçekleşmektedir. Varoluşçu felsefenin genel geçer yargı, gelenek ve toplumdan bir kopuş olduğu ve varoluşçu sinemanın da adı geçen olgularla paralel seyir izlediği söylenebilir. Bu anlamda Luchino Visconti’nin anlatılarının temelinde, toplumsal değerlerden kopuş ve bireyin kendini bulma çabasının izlerini görebilmek mümkündür. Buradan hareketle çalışmanın temel amacı, varoluşçu felsefenin öğretileri doğrultusunda Camus’nün yabancılaşma, başkaldırı ve absürd kavramlarının, yönetmenliğini Luchino Visconti’nin yaptığı The Stranger (Lo Straniero) anlatısı üzerinden okunmasıdır. Çalışma kapsamında Visconti’nin The Stranger filmi söylem çözümlemesi yöntemine göre incelenmiştir. Analiz sonucunda yönetmenin anlatısıyla Camus’nün varoluşçuluk, yabancı, absürd ve başkaldırı kavramlarının kesiştiği noktalar irdelenmiştir.