Fatwà Collections

Fatwa collections are the corpora compiled from Ottoman Shaykhal-Islāms. Today, they are considered as the main reference guide in many disciplines especially by Ottoman History and Ottoman Law. Although there has been a recent interest in academia, there is no standard way to analyze them, in terms of transliteration and translation. Bearing in mind that, most corpora contain more ten thousand fatwas, it is practically impossible to compare corpora between each other.

It is known that the corpora from the same era include similar and same fatwas. The quantity and the quality of this knowledge have been within the scope of the research. But due to the nature of the fatwas, it is not possible to accomplish using the tools available to the researchers. Thus, we employed statistics and machine learning (Natural Language Processing-NLP) based approach. As a test case, we chose 2 corpora from 17th century by Shaykh al-al-Islāms Zekeriyazade Yahya Efendi and Minkarizade Yahya Efendi.

The major challenge is that there are no available NLP tools for Ottoman Turkish such as lemmatizer, stemmizer, list of stop words, or any trained NLP model. To this end, we created lemmatizer and list of stop words. To check the quality of our tools, we compare each fatwas in these two corpora with each other (5 thousand and 12 thousand fatwas, and 60 million comparison) using traditional term frequency–inverse document frequency (TF-IDF) and calculating similarity with cosine distance. In the end, we detected more than 700 identical or highly similar fatwas.

As a final step, we are aiming to create an NLP based model (BERT, XLNet) for Ottoman Turkish trained from the fatwa collections. The goal is to compare and classify fatwas in terms of context rather than just text similarity. Finally we hope that these tools will enable researchers to conduct research and show their results on the corpora themselves in a more quantitive way.


https://twitter.com/SHARIAsource/status/1380240459390459918

Sunum Linki: https://www.youtube.com/watch?v=ICkWlQQXIEI&list=PL2cFDHmaiCFmBTWiVFKCYXBQuYbrATTA_&index=7

Osmanlı ilmiye sınıfının başı sayılan şeyhülislamların verdikleri fetvaları içeren fetva mecmuaları birçok disiplinin, özellikle de Osmanlı Tarihi ve Osmanlı Hukuk Tarihi çalışmalarının önemli müracaat kaynaklarından biridir. Fetva mecmuaları üzerinde yapılan çalışmalar son yirmi yılda sayıca artsa da bunlar eldeki kaynakların zenginliği dikkate alındığında oldukça sınırlı kalmaktadır. Henüz elimizde bütün şeyhülislam fetva mecmualarının transkripsiyonu bile bulunmamaktadır. Elimizde transkripsiyonu bulunan fetva mecmualarındaki on binlerce fetvayı manuel yöntemlerle birbirleriyle karşılaştırmak pratik olarak mümkün değildir.

Fetva mecmualarındaki fetvaların standart bir dile sahip olması ve farklı fetva mecmualarında birbirine çok benzeyen veya birbirinin aynı olan fetvaların bulunması, fetva mecmualarındaki fetvaların birbirine çok benzediğine dair bir izlenim uyandırmaktadır. Farklı fetva mecmualarında benzer meselelerin ne orada tekrar ettiği ve farklı fetva mecmualarının birbirlerine ne orada benzediği merak konusudur. Fakat bu benzerliği manuel yöntemlerle tespit etmek mümkün değildir. Biz yaptığımız çalışmada XVII. yüzyılda uzun yıllar şeyhülislamlık yapan Minkârizâde Yahya Efendi’nin fetvalarını kendisinden önce ve sonra şeyhülislamlık yapan şeyhülislam fetva mecmuaları ile mukayese eden yapay zeka programı geliştirmeyi amaçlıyoruz.

Karşılaştırmada kullandığımız yöntem, her bir fetvayı vektörel (sayısal) bir şekilde ifade etmeye dayanmaktadır. Bunun için model tüm metni tarayıp, her bir fetvada geçen kelimeye o fetvaya has olarak bir ağırlık atar. Burada bir kelime eğer metinde çok nadir ama tek bir fetvada çok geçiyorsa değerlidir anlamı çıkmaktadır. Daha sonra bu vektörel gösterimleri belli bir uzaklık ölçüsüyle karşılaştırıp fetvaları sıralar.

Bu tebliğde hayatın her alanında hızlı bir şekilde gelişen yapay zeka teknolojisinin İslam hukuku çalışmalarında, özellikle de Osmanlı dönemi fetva çalışmalarında nasıl kullanılabileceğine dair bir örnek sunacağız. Üzerinde çalıştığımız sistem sayesinde on binlerce fetvayı çok kısa bir sürede ve çok az insan gücüyle karşılaştırma imkanına sahip olmayı amaçlıyoruz.

Fetva mecmuaları ait oldukları dönemin sosyal, kültürel, ekonomik, siyasi ve dini hayatına dair ihtiva ettikleri zengin içerikle birçok disiplinden araştırmacılar için birinci el kaynaklar arasındadır. Bu çalışmada fetva mecmuaları arasında önemli bir yere sahip olan ve literatürde Fetâvâ-yı Abdürrahîm adıyla bilinen eserin aidiyet sorunu ele alın- mıştır. Bu amaçla Fetâvâ-yı Minkârizâde, Fetâvâ-yı Atâullah ve Fetâvâ-yı Abdürrahîm isimli fetva mecmualarının yazma nüshaları incelenmiş ve bu nüshaların içerik muka- yesesi yapılmıştır. Sonuç olarak Fetâvâ-yı Abdürrahîm olarak bilinen eserdeki fetvaların aslında Minkârizâde Yahya Efendi’ye (ö.1088/1678) ait olduğu gösterilmiştir.


Fatwa collections with their rich content on the social, cultural, economic, political and religious life of the period to which they belong are among the primary sources for researchers from many disciplines. This study aims to question the authorship of an essential fatwa collection known as Fetâvâ-yı Abdürrahîm in the literature. For this reason, it examines the manuscript copies of the related fatwa collections, namely Fetâvâ-yı Minkârizâde, Fetâvâ-yı Atâullah and Fetâvâ-yı Abdürrahîm, and compares their content. As a result, it demonstrates that the fatwas in Fetâvâ-yı Abdürrahîm belongs to Minkârizâde Yahya Efendi (d. 1088/1678).

Fatwa collections are composed mainly by fetvâhâne officials or students, unlike books by authors. Thus, fatwa collections are sometimes attributed to the person who compiled it, not the sheikh al-Islam who issued the fatwa. Fatwas were arranged according to the classical fiqh systematic when they were gathered into a collection. In some fatwa collections, nuquls of fatwas are also included, which means that the sources of fatwas in other fiqh books are indicated.

Minkârizâde Yahya Efendi occupied the position of Sheikh al-Islam for more than eleven years in the 17th century. Menteşzâde Abdürrahim Efendi (d. 1128/1716) was one of the students of Minkârizâde Yahya Efendi and also served as sheikh al-Islam for a year, after forty-two years of his teacher. Abdürrahim Efendi classified the fatwas of Yahya Efendi according to the chapters in the fiqh books. This new classification was called as Fetâvâ-yı Abdürrahîm. Initially, it was known that Fetâvâ-yı Abdürrahîm was a work that compiled the fatwas of Minkârizâde Yahya Efendi; however, this information was later forgotten, and Fetâvâ-yı Abdürrahîm was accepted as a collection containing the fatwas given during the time of Abdürrahim Efendi. This inaccurate acceptance, in various studies, has led to the problem of examining the context of a period with a half a century time lapse.

The fatwas of Minkârizâde Yahya Efendi have reached the present day with two different classifications. First is the collection prepared by Atâullah Efendi with the nuqul of fatwas.  This collection has called as Fetâvâ-yı Atâullah Efendi, Fetâvâ-yı Atâiyye and Atâullah Fetâvâsı in relation to the name of Atâullah Efendi. Atâullah Efendi, in his introduction, mentions that he would compile Minkârizâde Yahya Efendi's fatwas. The second person who compiled the fatwas of Minkârizâde Yahya Efendi was Menteşzâde Abdürrahim Efendi. He brought together Yahya Efendi's fatwas and classified them according to the classical fiqh books system. Abdürrahim Efendi did not include the nuquls of fatwas in this classification. Although the collection is known as Fetâvâ-yı Abdürrahim concerning the name of Abdürrahim Efendi, it is also known as Fetâvâ-yı Minkârizâde.

Collections prepared by Atâullah and Abdürrahim differ from each other in terms of whether they include nuquls of fatwas and the number of fatwas they contain. Fetâvâ-yı Abdürrahim, has much more fatwa than Fetâvâ-yı Atâullah. For example, there are 415 fatwas in Fetâvâ-yı Atâullah about marriage.  However, for the same subject, Fetâvâ-yı Abdürrahîm/Fetâvâ-yı Minkârizâde includes 805 fatwas. Likewise, as there are 378 fatwas in Fetâvâ-yı Atâullah about talaq, in Fetâvâ-yı Abdürrahîm, there are 791 fatwas on the same subject. Furthermore, fatwas mentioned in the Fetâvâ-yı Atâullah are also included in Fetâvâ-yı Abdürrahîm. Therefore, to research on the fatwas of Minkârizâde Yahya Efendi, if one aims to reach more fatwas, Fetâvâ-yı Abdürrahîm also needs to be included.

A great deal of evidence shows that the fatwas in the Fetâvâ-yı Abdürrahîm were not the fatwas given during the time of Abdürrahim Efendi. The most important of these are the notes in the fatwa collections. In many copies of the Fetâvâ-yı Abdürrahîm, some expressions demostrate that the fatwas were belonged to Minkârizâde Yahya Efendi. Such as, “li’l-mevlâ el-allâmeti’l-merhûm şeyhilislâm Yahyâ Efendi eş-şehîr bi-Minkârîzâde. Tayyeballâhu serâhu ve ce‘ale’l-cennete mesvâhu”  and “Mecma‘u’l-fetâva fî fetâvâ Minkârîzâde. Tertîbü’l-merhûm el-mebrûr Abdürrahîm el-müftî fî devleti’l-aliyye sâbikan”. These notes clearly prove that Abdürrahim Efendi is the person who compiled the fatwas. Likewise, another note as “Fetâvâ-yı Minkârizâde tertîb-i Abdürrahim. Yalınız Abdürrahim Fetâvâsı dahî dirler.” also supports that claim. As another proof, we can observe that Fetâvâ-yı Ataullah includes all the fatwas in the collection of Fetâvâ-yı Abdürrahîm. Lastly, the fatwas in Fetâvâ-yı Abdürrahîm regarding the conquest of Crete could not be given during the time of Abdürrahim Efendi, whereas Crete was conquered on September 5, 1669, Abdürrahim Efendi became the sheikh of Islam on June 26, 1715. Therefore, it was not possible for Abdürrahim Efendi to give the fatwas related to the conquest of Crete. During that event Minkârîzâde Yahya Efendi was sitting on the post of sheikh al-Islam.

Nukûllü fetva mecmuası ne demektir? Fetva mecmuası dendiğinde ne kastedildiği anlaşılmaktaysa da nukûllü fetva mecmuası ibaresini kullandığımda muhakkak açıklama yapmak zorunda kalmışımdır. O yüzden böyle bir isimlendirmeyle neye işaret ettiğimi beyan ederek tebliğime başlamak isterim. Nukûl bilindiği üzere naklin çoğulu olup, alıntı, kaynak anlamına gelmektedir. Alanında otorite kabul edilen kişilerin görüşlerinin söz konusu meselede zikredilen görüşün doğruluğuna delil olmak üzere kullanılması ilk zamanlardan itibaren uygulanan bir yöntemdir. Fetva mecmualarının oluşum sürecine dair aşağıda bilgi vereceğim için burada ayrıntıya girmeyerek şunu söylemekle yetiniyorum. Nukûllü fetva mecmuası dediğimde fetvalarda soru ve cevaplardan başka, bu fetvaların dayandığı delillerin muteber fıkıh ve fetva kitaplarından, genellikle birebir alıntı şeklinde yer aldığı eserleri kastetmekteyim. Başlangıç olarak Osmanlı Devleti'nde fetva müessesesinin işleyişine bir göz atmakta fayda mülahaza etmekteyim. Osmanlı Devleti'nde fetvâ verme vazifesi medrese müderrisleri, müftüler ve merkezde bulunan şeyhülislamlar tarafından ifa edilmekteydi. Şeyhülislamın verdiği fetvalar dinî geçerlilik bakımından diğerlerinden farklı olmadığı halde bütün müftülerin, müderrislerin ve kadıların da en üst makamı olması hasebiyle teâmül açısından daha fazla itibara sahipti. Bunda şeyhülislamların verdiği fetvaların hazırlanması aşamasında Meşîhat makamındaki müsevvid, baş müsevvid ve fetvâ emîni gibi ilmî düzeyi yüksek kişilerin görev almasının da payı büyük olmalıdır. Zira müsevvidler müsteftî (fetvâ isteyen) tarafından soru sorulduğunda meseleyi cevabı en az kelimeyle verilebilecek forma getirip, fıkıh kitaplarındaki müftâ bih görüşlere dayandırılan muhtemel cevabı da fetva emîninin kontrolüne sunmaktaydılar. Bundan sonra fetvâ emîninin tetkik ettiği fetvâ sûreti mübeyyiz tarafından temize çekilerek şeyhülislama arz edilirdi. Şeyhülislamın kendisine arz edilen fetva sûretini uygun bulup imzalaması durumunda fetvâ müvezzîler tarafından müsteftîye ulaştırılırdı. Şeyhülislamın cevabı uygun görmemesi halinde ise fetva sûreti fetvâ emînine geri gönderilirdi. İhtilaf durumunda fetvâ sorumluluk sahibi olan şeyhülislamın görüşüne göre verilirdi. Tüm bu sürecin, kaynakları belirtilmese de verilen fetvanın mezhep kurallarına uygunluğuna dair oluşabilecek şüpheleri izale ettiği söylenebilir. Bilhassa uzun zaman fetvâ makamında kalıp, çok sayıda fetva veren, verdikleri fetvâlar da ulema nezdinde itibar gören şeyhülislamların fetvâları nadiren kendileri,