History of Kazakh Khanate

Applying quasigenetic markers – non-biological traits which are nevertheless inherited in generations – is one of the research fields within human population genetics. For the West European, East European, and Caucasus populations , surnames are typical quasigenetic markers. For Central Asian populations, particularly Kazakh, the clan affiliation serves as a good marker: a set of papers demonstrated that many clans include mainly persons which biologically descent from a recent common ancestor. In this study, we analyzed a large (~4.2 million persons) dataset on quasigenetic markers – the geographic distribution of 50 Kazakh clans at the beginning of the 20th century, and compared the dataset with the direct data of the Y-chro-mosomal diversity in modern Kazakh populations. The analysis included three steps: the isonymy method, which is standard for quasigenetic markers, comparing frequencies of quasigenetic markers, and comparing the quasige-netic and genetic datasets. We constructed 50 maps of frequency of the distribution of each clan and revealed that these maps correlate with the maps of genetic distances. The Mantel test also demonstrated a significant correlation between geographic and quasigenetic distances (r = 0.60; p < 0.05). The analysis of inter-population variability revealed the largest diversity between geographic territories corresponding to the social-territorial groups of the Kazakh Khanate (zhuzes) rather than to other historical groups that existed on the territory of Kazakhstan in preceding and modern epochs. The same is evidenced by the principal components and multidimensional scaling plots, which grouped geographic populations into three clusters corresponding to three zhuzes. This indicates that Использование для изучения генофонда квазигенетических маркеров – признаков небиологической природы (фамилия, род), но четко наследующихся в поколениях, – одно из направ-лений в популяционной генетике человека. Если для популя-ций Западной Европы, европейской части России и Кавказа в роли квазигенетических маркеров выступают фамилии, то для популяций Центральной Азии эффективным квазигенети-ческим маркером является родовая принадлежность. В ряде исследований было показано, что для центральноазиатских популяций, в особенности казахов, во многих родах просле-живается происхождение большинства членов рода от обще-го биологического предка. В настоящей работе представлен анализ большого массива данных о 50 казахских родах у ~4.2 млн человек в начале XX века в сравнении с разнооб-ра зием Y-хромосомы в современных казахских популяциях. Анализ состоял из трех блоков: описание разнообразия ква-зигенетических маркеров стандартным методом изонимии; сравнение популяций по частотам квазигенетических марке-ров; сравнение квазигенетических и генетических данных. По-строено 50 карт частоты представленности каждого рода на территории Казахстана и ряда смежных территорий. Показано, что эти карты частот квазигенетических маркеров оказываются скоррелированы с картами генетических расстояний. О связи генетических и квазигенетических расстояний свидетельствует и тест Мантеля: обнаружена достоверная корреляция между матрицами географических и квазигенетических расстояний (r = 0.60; p < 0.05). Анализ межпопуляционной изменчивости выявляет наибольшее межгрупповое разнообразие между географическими территориями, соответствующими социаль-но-территориальным объединениям казахского хан ства – жузам, нежели другим историческим территориальным объ-единениям (феодальные государства, улусы, области), сущест-вовавшим на территории Казахстана в предшествующие и со-временную эпохи. С этими результатами согласуются графики главных компонент и многомерного шкалирования, на кото-рых географические популяции объединяются в три кластера, соответствующие социально-территориальным объединени-ям – трем жузам. Это указывает на то, что окончательное струк-турирование казахского генофонда могло произойти в эпоху существования казахского ханства.

УДК 929.5
ББК 63.2
А 51

Алпысбес М.А.

А 51 Шежире казахов: источники и традиции. (Учебник для вузовских и послевузовских спецкурсов). – Астана, ИП «BG-Print», 2013. – 240 с.

ISBN 978-601-7376-05-5

Задача данной книги – донести до читателя отдельные итоги изучения шежире
казахов, исследуемое автором в качестве генеалогической памяти и исторического источника, как культурной традиции и самобытной формы историознания казахского народа.
Материалы шежире содержат в себе сведения о генеалогии в виде рассказов,
списков, схем, которые дают информацию о характере системы родства и свойства народа, родоплеменных и субэтнических группах, а также о известных исторических личностях вкупе с родословными элитарной части казахского общества – торе, ходжей.
В трудах дореволюционных авторов шежире представлена как совокупность
историко-генеалогических материалов и использовалась в целях изучения обычного права, родового быта и этнического состава населения степи.
Книга рассчитана на преподавателей, научных работников, историков, филологов, философов, этнографов, краеведов, а также на всех интересующихся проблемами развития устных знаний, исторической традиции и вопросами генеалогии.

Рецензенты:
Абусеитова М.Х., д.и.н., профессор
Кумеков Б.Е., д.и.н. РК, профессор, академик НАН РК

Сабитов Ж.М., Кушкумбаев А.К. Термины Ак-Орда и Кок-Орда в письменных и устных источниках (к вопросу о локализации и семантике терминов) //Материалы международной научно-практической конференции «МӘҢГІЛІК ЕЛ» посвященной 550-летию Казахского ханства (11 сентября 2015 года). Астана: Мемлекет тарихы институты. 2016. С. 557-572.

Жоңғар басқыншылығына қарсы жүргізілген қазақ халқының ұлт-азаттық соғысының ірі қолбасшысы Олжабай батыр Толыбайұлының (1709-1783) ерлігін еске алуға арналған «Ерлер есімі ұрпақтар есінде» атты халықаралық ғылыми-теориялық конференцияның материалдары, 2005 жылдың 23-24 мамыр. - Қарағанды 2005. ISBN 9965-745-27-7

Олжабай есен болса – ел аман / Жауапты редактор Алпысбес М.А. - Жоңғар басқыншылығына қарсы жүргізілген қазақ халқының ұлт-азаттық соғысының ірі қолбасшысыларының бірі Олжабай батыр Толыбайұлының ерлігін еске алуға арналған «Ерлер есімі ұрпақтар есінде» атты халықар. ғыл.-теор. конф. матер. (23-24 мамыр 2005 ж.). – Қарағанды: ҚарМУ баспасы, 2005. - 415б. 
ISBN 9965-745-27-7

Бұл жинаққа Олжабай батыр Толыбайұлының (1709-1783) өміріне, ерлік тарихына және жоңғар басқыншылығына қарсы қазақ халқының ұлт-азаттық соғысына, Сарыарқа өңірі мен қазақ халқының тарихына байланысты деректі мақалалар енді.
Жинақтағы ғылыми мақалалар әкімшіліктегі ішкі саясат бөлімінің мамандарына, тарихшыларға, этнографтарға, фольклортанушылар мен филологтарған арналған.

Редакциялық алқасы:
Көбеев Е.Қ., Қарағанды мемлекеттік университетінің ректоры, з.ғ.д., профессор (төраға); Жұмашев Р.М., Қарағанды мемлекеттік университетінің проректоры, т.ғ.д., профессор (төраға орынбасары); Мұхамеджанов К.Е., Қарағанды облысы әкімі; Буркеев М.Ж., ҚарМУ-ң ғылыми жұмыстар жөніндегі проректоры, х.ғ.д., профессор; Есенбаев М.Т., Ақмола облысының әкімі; Жұмабекова Р.М., Павлодар облысы әкімінің орынбасары; Ақбердина Г.У., Халықаралық «Невада-Семей» антиядролық қозғалысының хатшысы; Кентбеков С.Қ., ҚарМУ-ң тәрбие ісі және әлеуметтік мәселелер жөніндегі проректоры, т.ғ.к., доцент; Ан Е.В., ұйымдастыру-шаруашылық жұмыстар
жөніндегі проректор; Шотбакова Л.К., тарих факультетінің деканы, т.ғ.к., доцент; Жунусова Ж.Н., филология факультетінің деканы, фил.ғ.д., профессор; Cмагулова Г.М., тарих факультетінің ғылыми жұмыстар бойынша деканның
орынбасары, т.ғ.к., доцент; Бейсенбекова Н.А., археология, этнология және Қазақстан тарихы кафедрасының меңгерушісі, т.ғ.к., доцент; Рахимов Б.С., фил.ғ.д., профессор, қазақ әдебиеті кафедрасының меңгерушісі; Алпысбес М.,
археология, этнология және Қазақстан тарихы кафедрасының доценті, т.ғ.к. (жауапты редактор).

Сарапшылар:
Шаймұқанов Д.А., тарих ғылымдарының докторы профессор;
Рақымов Б.С., филология ғаламдарының докторы, профессор

С. Жолдасбаевтың «Қазақ елiнiң XV–XVIII ғасырлардағы тұрақты мекенжайлары» кітабында аталмыш кезеңнің тұрақты мекен жайларының типтері қарастырылады, оларға тарихи-топографиялық сипаттама беріледі және ол жерлерде жүргізілген археологиялық қазба жұмыстарының барысы суреттеледі.
Басылым, қазақ тарихындағы ең бір маңызды кезеңдегі, яғни біртұтас халыққа айналып, қазақ мемлекеттілігін құру уақытындағы халықтың материалдық мәдениеті мен тұрмысын зерделеуге арналған тарихи-археологиялық зерттеу жұмысы болып табылады.

В книге С.Ж. Жолдасбаева «Қазақ елiнiң XV–XVIII ғасырлардағы тұрақты мекенжайлары» (на каз. яз.) рассматриваются типы оседлых поселений указанного периода, дается их историко-типографическая характеристика и приводится описание археологических работ, проведенных на них. Издание представляет собой историко-археологическое исследование, посвященное изучению материальной культуры и быта казахского народа в наиболее важный этап его развития – в период консолидации казахов в единую народность и образования казахской государственности.
Книга адресована историкам, археологам, студентам исторических факультетов вузов, а также тем, кто интересуется древней историей.

In S. Zholdasbaev’s book «Settlements of the Kazakhs of XV–XVIII centuries» (in Kazakh) types of sedentary settlements of the specified period are considered, their historical and typographical characteristics are given and a description of the archaeological works carried out on them is given. The present publication is a historical and archaeological study devoted to the studies of the material culture and life of the Kazakh people during the most important period of its development, during the consolidation of the Kazakhs into a single nationality, during the establishment of the Kazakh statehood.
The book is designed for archaeologists, teachers and university students, as well as for everyone interested in ancient history.

Предлагаем вашему вниманию второй выпуск журнала Tartaria Magna (Тартария Магна), в котором мы продолжаем тему противостояния и компромисса между "своим" и "чужим". В этом выпуске представлены исследования авторов, так или иначе касающиеся вопросов конструирования и разрушения социальных границ религиями. Второй выпуск Tartaria Magna носит название "Мир "своих" и "чужих": Духовные братья, священные враги" ( www.tartaria-magna.ru ). Как и круг поднимаемых проблем, исследовательская география выпуска традиционно широка - от Прибалтики до Тибета, от Закавказья до Забайкалья. В выпуске представлены исследования авторов из разных стран, занимающихся изучением различных народов и культур, но всех их объединяет высокий исследовательский уровень, проблематика номера и... журнал Tartaria Magna.

First issue of new academic journal. Studia Turkica Mongolica Tibetica Manchurica Sibirica Russica et cetera.

Tartaria Magna is a peer reviewed e-journal in Russian. Editors accept papers and reviews in English and provide Russian translation. We may consider publication of the papers and reviews that have been published in other journals within the period of 3 years. More info: www.tartaria-magna.ru

To improve available databases of forensic interest, all Y-STR haplotypes from Kazakh population were presented in this study. The reference database accumulated almost 3650 samples from academic and citizen science. Additionally, 27 Y-STR from Yfiler Plus System were first analyzed in 300 males from Kazakh (Qazaq) populations residing in Kazakhstan. The data is available in the YHDR under accession numbers YA004316 and YA004322. A total of 270 unique haplotypes were observed. Discrimination capacity was 90%. Obtained Y-STR haplotypes exhibited a high intra-population diversity. Analysis of pairwise genetic distances showed lowest RST values from Uighur and Mongolian populations.

“Тарих” (көне грек. ἱστορία) деген атау өте ертеден бар, оны алдымен қолданғандар гректер мен арабтар. Қазақша мағынасы “баяндау”, “өткен оқиғалар жайлы әңгіме” дегенді білдіреді [1]. Адамзаттың қалыптасуы мен дамуының ежелгі кезеңдерi туралы тарихи бiлiм ертеден адамдар қалдырған мәдени ескерткіштерді зерттеу негізінде қалыптасады. Мәдени ескерткіштерді адамдардың еңбек құралдары, тұрақтары, тасқа жазылған бейнелер, жерлеу әдістері құрайды. Сонымен, тарих білімінің негізін деректер құрастырады. Тарихи деректер – ол қоғамда адамзат дамуының тарихын баяндайтын жазбаша құжаттар, айғақты деректер. Тарих ғылыми тұрғыда шынайы болуы үшін, ең алдымен ол нақтылы деректерге негізделуі қажет. Сондықтан да, тарих ғылымының негізгі ұстанымдарының біpi – деректер арқылы негіздеу болып табылады. Сол ceбeптi де тарих ғылымында «дерексіз - тарих жоқ» деген қағида бepiк қалыптасқан [2].
“Егер біз мемлекет болғымыз келсе, өзіміздің мемлекеттігімізді ұзақ уақытқа меңзеп құрғымыз келсе, онда халық руханиятының бастауларын түсінгеніміз жөн. Оған барар жол халық даналығының негізінде жатыр. Қазақта мынадай мақал бар: Жеті атасын білмейтін ер жетесіз, жеті ғасыр тарихын білмейтін ел жетесіз”. Бұл дана сөздерді Н.Ә. Назарбаевтың “Тарих толқынында” атты еңбегінен алып отырмыз. Елбасымыздың ойы өткен ғасыр басында мемлекет мүддесі үшін жанын қиған Алашорда қайраткерлер ойымен бір жерден шығып отыр. Расында, бай тарихымызды жадымызда сақтап, түпкі болмысымызды ескере отырып, ел тарихындағы жаңа дәуірдің кемел келбеті «Мәңгілік Қазақстанға» біз, өркениетті Қазақстан жастары, аяқ басқалымыз!

Данная публикация обращает внимание на сведения в целом широко известного персоязычного сочинения «Михман-наме-йи Бухара» Ибн Рузбихана Исфахани о наименованиях Казахского государства – Казахского ханства. В контексте названия данной публикации сведения этого источника не привлекались.

In 1757, the Qing Dynasty dispatched the Nusan mission to negotiate directly with Ablay Sultan, a leader of the Kazakh Middle Juz. The first stage of the negotiations with Ablay was spent on the problem to capture Amursana, an Oyirad leader, who rebelled against the Qing and hid in the Kazakh steppe. Then, in the latter half of the negotiations, they discussed problems related to development of the Qing-Kazakh relationship. Ablay, who recognized that the relationship with the Qing Dynasty did not involve any effective control and reorganization of Kazakh society, was very active in negotiations on the submission of a list of Kazakh leaders and groups, the bestowal of titles, and so on, through which he tried to derive a lot of profit from the Qing. The basic framework of the Qing-Kazakh relationship was established through the dispatch of the Nusan Mission. In addition, the two reports drafted by the Nusan mission are valuable contemporary sources that include interesting information about Ablay, his followers, and Kazakh society.

Акеров Т.А. Сабитов Ж.М. Военно-Политическая деятельность золотоордынского Пулат-хана на Востоке Улуса Джучи по данным Маджму ат-Таварих//История, экономика и культура средневековых тюрко-татарских государств Западной Сибири. Материалы III Всероссийской (с международным участием) научной конференции. Курган, 2017. С. 21-25.

The article deals with the relationship between the Kazakh Khanate and the Safavid state. Analyzing historical sources testifying to the existence of diplomatic relations between the Kazakh rulers and the Safavid state in the XVI – early XVIII century, it was concluded that in historical sources the Kazakh Khanate was a full-fledged subject of international relations