Postmodern Eleştiri

Her geçen gün etkisini artırmakta olduğu görülen küresel sistem
araçları içerisinde, farklı medeniyet tasavvurlarına sahip kültürler
ve bunlar arasındaki ayrımsal yahut eklektik ilişkilerin belirleyiciliği öne çıkmaktadır. Özellikle post-modern süreç bağlamında dini düşünce ve eylem yönünde ortaya çıkan bir takım farklılaşmalar söz konusu durumu kayıtlar niteliktedir.
Günümüzdeki hakim güç ve medeniyetin bu süreçlerin şekillenmesindeki etkisi, aynı zamanda ‘kendi’ karşısında ‘öteki’ olarak konumladığı İslam’a yaklaşımındaki etkin rolü de açık etmektedir. Bu noktada Batı tarzı düşünme ve yaşama anlayışının yayılmacı hakimiyetine karşı İslami söylem ve medeniyet inşasına yönelik çeşitli yaklaşımlar ortaya konmuş/konmaktaysa da mevcut durumdan hareketle bütüncül yahut sistematik bir anlayışın geliştirilemediği anlaşılmaktadır. T. J. Winter (Abdülhakim Murad)’ın Postmodern Dünyada Kıbleyi Bulmak kitabı İslam dünyasının problem/ler/inin ana ekseninin ortaya konularak söz konusu sorunsalın aşılması adına pratik düzeyde bir istikamet belirleme çabası olarak değerlendirilebilecek önemli bir çalışmadır.

Despite of Postmodernist Criticism appears as reader centered, it is essentially Structuralist. At the development of “Postmodernist Criticism” the thoughts of “Saussure's-semiotics” and “Derrida's-deconstruction” are arbiter. Saussure entitles “sign” the combination of sounds or symbols that provides perceiving concepts. He says “signifiant” to the string of audio, text and symbols; “signifié” to the meanings and notions. However Derrida introduces concept named “differance” for draw intention to meaning ties of indicators. He also mentions contrast and dependence of “logocentrisme” and “phonocentrisme”.
Researcher Structural Postmodernist Criticism which cares to the differences develops its method as stabile hesitations. Postmodernist method pursues hesitations in the text when it wants to mean deep meanings of literary text on the other hand it want to establish new doubts with its critical discourses. It wants to deconstruct the logic center of text which participated its meaning world however it reconstructs the text around the new logic center by a literary and critical discourse.
Postmodernist Structural Criticism tries in general to unify in its method text-centered, writer-centered, reader-centered and sociologic criticism that they are four main trends of criticism. That method treats the text collaterally in two steps of criticism. In this method the text are discussed at first stage as “signifiant” and “signifié” at second stage. Critic behaves text and writer-centered at first phase, reader and social environment-centered at second phase. In the first step he analyzes and deconstructs the text at the second reaches to synthesis and re-configures the text. This type of criticism shows features of anti-article. However the critic attitudes ironically in its language and style.  It wants to spread the pleasure of criticism to its readers.
In this article we will clarify the Postmodernist Structural Criticism with regard to both its unique aspects and in common with the previous ones.
Postmodern düşüncenin edebi eleştiri yöntemi, okur merkezli görünmekle birlikte özünde yapısalcıdır. Postmodernist eleştirinin gelişiminde Saussure’ün “göstergebilim/semiyoloji” ve Derrida’nın “yapıbozum/destructuralism” düşünceleri belirleyici olmuştur. Saussure, kavramları algılamamızı sağlayan ses veya simgelerin birleşimine “gösterge”; ses, yazı ve simge dizgesine “gösteren”, anlam ve kavrama ise “gösterilen” demektedir. Derrida ise göstergeler arası anlam ağlarına dikkat çekmek üzere “differance” kavramını ortaya atar ve “logocentrisme/yazı merkezcilik”, “phonocentrisme/konuşma merkezcilik” karşıtlık ve bağımlılığına dikkat çeker.
Postmodernist düşüncenin farklılıklara dikkat kesilen arayışçı yapısal eleştiri anlayışı, yöntemini, kararlı tereddütler şeklinde geliştirir. Eserin yapısını, derin anlamlarını anlamaya çalışırken bir yandan metindeki tereddütlerin peşine düşer bir yandan da eleştirel söylemleriyle yeni tereddütler tesis eder. Anlam dünyasına sirayet ettiği metnin mantık merkezini bozmaya çalışırken edebi ve eleştirel bir söylemle, metni yeni mantık merkezinin etrafında yeniden yapılandırır. Yönteminde “metin, yazar, okur ve sosyal çevre-dönem merkezli” dört temel eleştiri eğilimi harmanlamaya çalışır. Metni yansıtmalı olarak iki aşamada değerlendirir.
Postmodernist Yapısal Eleştiride metin ilk aşamada genel olarak “gösteren”, ikincisinde “gösterilen” işleviyle ele alınır. Anlama/okuma aşamasında metin ve yazar odaklı, yansıtma/yazma aşamasında ise okur ve sosyal çevre-dönem odaklı hareket edilir. Birinci aşamada metin analiz edilir, yapısöküme uğratılır. İkinci aşamada metin yeniden yapılandırılır ve senteze varılır. Eleştirinin bu türü, “antimakale” niteliği gösterir. Eleştirmen de dil ve üslup açısından yer yer ironik bir tavır takınır, eleştiriden aldığı hazzı okura aktarmaya çalışır.
Bu yazıda Postmodernist Yapısal Eleştirinin hem özgün yanlarına hem de önceki eleştiri yöntemleri ile ortak yönlerine ışık tutulacaktır.