3

GRADE

Leveled Reader
in Minasbate

DONATED PROPERTY. NOT FOR SALE

Grade 3 Leveled Reader in Minasbate

Written by Jury G. Gastardo, Glenne M. Rivera, Aizzel M. Luzong-Lique, Gerald B.

Olivar, Jorie C. Lahoylahoy, Marlon G. Adidon, Erma B. Alegre, Geraldine L. Bunan,
Fatima Grace S. Llavore and Janeth C. Porquia

Illustrated by Junell L. Lique, Dyna M. Dimaapi, Napoleon C. Merillo III, Robert

D. Persia, Sarah Joy T. Sumulat, Erno V. Coton, Paul Aldrin A. Olaera, Francis R.
Garganta, Joel R. Alcantara, Arturo B. Grafilo, Jr., Mary Claire G. Guk-ong, Mignon
Fame A. Calipay, and Jeztine C. De Guzman

Front Cover by Paul Aldrin A. Olaera and Sarah Sumulat

Edited by Grace U. Rabelas, Jane G. Abejuela, Junee L. Abetria, Juancho P. Azares,

Dinnah A. Bañares, Fatima Preciousa T. Cabug, Mary Grace V. Delos Santos, Rolicelia
T. Endrina, Joanna Rose G. Fernandez, Anabelle L. Granado, Fatima Grace S. Llavore,
Aizzel M. Luzong-Lique, Marie Grace B. Manlapaz, Jackielyn L. Mediana, Jinky S.
Paniza, Fatima B. Refamonte, Mary Joy M. Romero, Glenne M. Rivera, Helen V.
Titong, Winefredo A. Veracis and Ma. Nicole A. Villanueva

Reviewed by Learning Resource Management Section of the Curriculum and Learning

Management Division

First Edition, 2022 by the U.S. Agency for International Development (USAID)
through the ABC+: Advancing Basic Education in the Philippines Project

ABC+ is a partnership of USAID and the Department of Education (DepEd) –

Department of Education Region V - Bicol, implemented by RTI International in
collaboration with SIL LEAD.

This work is licensed under the Creative Commons

Attribution-NonCommercial 4.0 International License
(CC BY-NC 4.0). To view a copy of this license, visit
https://creativecommons.org /licenses/by-nc/4.0/.

Under the Creative Commons Attribution-NonCommercial license, you are free to

copy, distribute, transmit, and adapt this work but not for commercial purposes and
under the following conditions:

Attribution—If you copy and distribute this work in its entirety, without making
changes to content or illustrations, please label the work as follows: “Reproduced
on the basis of an original work developed under the USAID ABC+: Advancing Basic
Education in the Philippines project and licensed under the Creative Commons
Attribution-NonCommercial 4.0 International License.”

Translations—If you create a translation of this work, please use the following label
on your work: “Translated from an original work developed under the USAID ABC+:
Advancing Basic Education in the Philippines project and licensed under the Creative
Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.”

Adaptations—If you create an adaptation of this work, please use the following label
on your work: “This is an adaptation of an original work developed under the USAID
ABC+: Advancing Basic Education in the Philippines project and licensed under the
Creative Commons Attribution- NonCommercial 4.0 International License.”

This material is made possible by the generous support of the American people
through the U.S. Agency for International Development (USAID). The authors’ views
expressed in this publication do not necessarily reflect the views of USAID or the
United States Government.
 Listahan San mga Sulod

An Bata na Parahunga .......................................... 1

An Pagpamasyar san Pamilya Numero ................... 19

Kara Karton ......................................................... 37

An Lima na Pandama san Aton Kalawasan ............. 55

Papyesta sa Bantigue ........................................... 73

An Balay na Bato ................................................. 91

An Gahom san Tul-ang ......................................... 109

Maayo kay si Pati ................................................. 127

Cellphone Yana na Panahon ..................................145

Super Kalunggay ............................................. 163

Leveled Reader Home Learning Guide

Reading is fun! Ask the child to read with you using a strategy
that is suited to his/her current ability:
• Read the book to the child with proper expression.
• Help the child read by reading alternately or together.
• Listen to the child read and offer help only when he/she
encounters difficult words.

BEFORE READING – Spark the child’s interest in reading.

Talk about the cover of the book
• What/Who do you see in the picture
• What do you think is happening in the picture
• Based on your answers, what coud the story be about
Read the tite and the names of the author and illustrator.

DURING READING – Deepen the child’s interest in reading.

Ask one or a combination of the following once in a while:
• Is your prediction correct
• What do you think will happen next
• Are there any words you cannot read or understand

AFTER READING – Enrich the child’s interest and

competency in reading.
Review the story with the child using the following guide
questions:
• Who are the characters in the story
• Where does the story take place
• What happens first
• What happens next
• What happens last
• What is the problem in the story
• How is the problem resolved
Help the child make real-life connections to the story.
Talk about or have him/her write or draw the following:
• Who is your favorite character and why
• What is your favorite part of the story and why
• If you were the character, what would you do and why
• If you could add to the story, what would you add
• If you could change the ending of the story, who would it
end
Develop your child’s reading skills:
List down words the child has difficulty reading and have him/
her practice reading them every day.
 An Bata na
Parahunga

Ginduhol ni Lagring sa eskwelahan si

Ginsurat ni Jury G. Gastardo
Tanang na masadyaon
Gindrowing ni Junell L. Liquena
kagnakasakay
DM Dimaapi
Gin-edit ninda Jane G. Abejuela, Dinnah A. Bañares,
sa sikad.
Fatima “Mamay,
Preciousa naman
T. Cabug, kay sikad
Fatima Grace an
S. Llavore,
kag Helen V. Titong
sarakyan sa aton na kahinay sani
magdalagan?’’ “May laye didi sa aton
anak, habo si kapitan san de-krudo na
sarakyan”. “Kay na’man Mamay habo
1
an aton kapitan sana na sarakyan?
Si Tanang an bata na mahinunga sa bisan
nano na iyaan 
Si Tanang makita.
bata Bibo kag aktibo sa
na mahinunga sa
klase kaya pirme sya may premyo hali
bisan nano na iya makita. Bibo kag
sa maestra. Kun dili sya nakaintindi sa
aktibo  sa  klase kaya pirme sya may
leksyon dili sya naaalo maghunga sa iya
premyo hali sa maestra. Kun dili sya
maestra. Makulit sya magparahunga lalo
nakaintindi
na sa bag-o’nsabagay
leksyon dilimabatian
na iya sya naaalo
kag
maghunga sa iya maestra. 
makita. Malambing si TanangMakulit
kaya dilisya
magparahunga
nakukulitan an iyalalo na sa  bag-o’n
maestra.
bagay na iya mabatian kag makita. 
Malambing si Tanang kaya dili
nakukulitan an iya maestra.
1
2
Sa mga trabahuon sa inda balay, dili na Sa
Sa mga trabahuon sa inda balay, dili
sya nagahulat na suguon. Usad na aga sy
na sya nagahulat na suguon. Usad na
nagbulig si Tanang sa iya iloy pagpurot na
aga nagbulig
san mga si Tanang
ati. Gintipon nyasaaniya
mgailoy
plastik, sa
pagpurot san mga
panit san dulce kag ati.
mgaGintipon
dahon nanya an pa
mga plastik, panit
nagkatarakdag. san dulse
Nagkuha kag baga
sya san mga na
dahon na nagkatarakdag.
hali sa abuhan pero ginsaway Nagkuha
sya san sya ha
san baga
iya iloy. hali sa  abuhan
Nag-udong si Tanangperopagsindi iy
ginsaway
sa natiponsya san iya
na dahon kagiloy. Nag-udong
nag-apiki sa iya sa
iloy.
si Tanang  pagsindi sa natipon na ilo
dahon kag nag-apiki sa iya iloy.
2

3
“Tanang, ayaw pagsunuga an mga
“Tanang, ayaw pagsunuga an mga
plastik, mga panit san dulse kag mga
plastik, mga panitpasan
dahon. Mahangin dulse
naman kag mga
kadaka lugod
dahon. Mahangin
pati an aton pa naman kadaka
balay masunog.
lugod pati an
“Kay naman atonbawal
mama balay ini
masunog.
sunugon
"Kay
na dilinaman
namanmama bawalAn
magagamit? ini aton
sunugon
na dili naman
katarakin magagamit?
ginasunog an inda An aton
basura,
katarakin
nano sa atonginasunog an inda
kay bawal?” An mgabasura,
hunga
nano sa aton
ni Tanang kayiloy.
sa iya bawal?” An mga
hunga ni Tanang sa iya iloy.   

4
“Igwa’n mga basura na di-nadudunot
“Igwa’n mga basura na di-nadudunot
kag nadudunot. An mga plastik, panit
kag nadudunot. An mga plastik,  panit
san dulse kag goma an mga bagay na di-
san dulse kag
nadudunot. Angoma
papel,an mgakag
dahon bagay  na
sanga
di-nadudunot.
san kahoy an mgaAnbagay
papel,nadahon kag
nadudunot.
sanga
An mgasan kahoy
bagay an mga bagay
na nadudunot na
pwede
nadudunot. An mga
himuon na abuno san bagay na
mga tanom.
nadudunot
Maghimo kitapwede himuon
sani san na abuno
ginatawag na
san mga pit
compost tanom. Maghimo
kag compost kita sani san
pile.
ginatawag na compost pit kag compost
pile.
4

5
“Nano po ina Mamay an compost pit
kag compost
‘’Nano po inapile?”
Mamay An compost
an compost amo
pile pit
ini
kagan butangan
compost san‘’An
pile? mgacompost
dahon, sanga
pile
kag
amopapel.
ini anKun nadunot
butangan namga
san ini pwede
dahon, na
gamiton abuno sa aton mga tanom. An
sanga kag papel. Kun nadunot na ini
compost pit naman an tambakan san mga
pwede na gamiton  abuno sa aton mga
basura na dili na magagamit.’’ An klaro
tanom. An compost pit naman an
kag detalyado na sabat ni Tya Lagring sa
tambakan san mga basura na dili na
iya anak.
magagamit.’’ An klaro kag detalyado
na sabat ni Tya Lagring sa iya anak.
5

6
Pagkatapos ninda maglinis san balay
Pagkatapos ninda maglinis san balay
makarigo na si Tanang. “Tanang ayaw
makarigo na si Tanang.
kalimot pagsalod “Tanang
sa planggana san ayaw
kalimot
kinarigo pagsalod sa planggana
mo. An kinarigo, san
ginpasalod
kinarigo mo. An kinarigo,
ko kay ipangsaribo sa okra,ginpasalod
tarong kag
ko kay  ipangsaribo
alugbati. Nakita mo ansahugasan
okra, tarong
ta na
kag alugbati.
igwa’n agihan Nakita mopakadto
san tubig an hugasan
sa ta
na igwa’n
tanom? Anagihan san tubig
gamit sana pakadto
an hinugas san sa
tanom? An gamit
plato diretso sana an
pangsaribo kaghinugas
dili kitasan
magparainalog.”
plato diretso pangsaribo kag dili kita
magparainalog.
6

7
Ginduhol ni Lagring sa eskwelahan si
Ginduhol
Tanang nanimasadyaon
Lagring sanaeskwelahan
nakasakay si
sa sikad.na
Tanang masadyaon
“Mamay, namannakay
nakasakay
sikad
an sarakyan
sa sikad. sa atonnaman
“Mamay, na kahinay sani an
kay sikad
magdalagan?’’
sarakyan sa aton na kahinay sani
“May laye didi sa aton anak, habo si
magdalagan?’’ “May laye didi sa aton
kapitan san de-krudo na sarakyan”.
anak, habo si kapitan san de-krudo na
“Kay na’man Mamay habo an aton
sarakyan”.
kapitan sana“Kay na’man Mamay
na sarakyan?” habo
Kay ina na
an
mgaaton kapitan
sarakyan sanasan
pareho na dyip
sarakyan?
nagabuga
Kay ina na mga
san maitom sarakyan pareho san
na aso.
dyip nagabuga san maitom na aso.
7

8
Nagsulod
Nagsulodna nasisiTanang
Tanangsasaiyaiyaklase
klase kag
kag
namatinamati
sansan maayo
maayo sa sa maestra.An
maestra. 
An leksyon san inda maestra parte
leksyon san inda maestra parte
pagtanom san mga kahoy.
pagtanom san mga kahoy.
“Ma’am, nano po kay kinahanglan
"naton
Ma’am, nano posan
magtanom kaydamo
kinahanglan
na kahoy?”
naton magtanom
hunga nya. “An mgasan damo
puno sanna kahoy?”
kahoy
hunga nya.  “An
an nagahatag mga san
sa aton puno san kahoy
presko na
an nagahatag sa aton san matugnaw
hangin.”
“Ini man an”Ini
na hangin. nagatipon
man ansan uran kag san
nagatipon
nagahuyot sa duta para
uran kag  nagahuyot sadili
dutamaghuros.”
para dili
maghuros.”
8
9
San pagruluwas san mga kabataan nakita
ni
SanTanang an iya amiga.
pagruluwas san mga“Na’man kay
kabataan
ginpurot
nakita nimo ina’n mga
Tanang plastik
an iya amiga.kag panit
san dulse?” An hunga nya sa iya amiga.
“Na’man kay ginpurot mo ina’n mga
“Tanang, dili mo aram na pwede ini
plastik kag panit san dulse?” An hunga
himuon na bag, kalo kag ulunan?”
nya samapatukdo
“Sige iya amiga.ako
“Tanang,
yana sadili
imomo
para
aram na
mairog kopwede ini himuon
ina’n ginahimo na bag,
mo.”
kalo kag ulunan?” “Sige mapatukdo
ako yana sa imo para mairog ko ina’n
ginahimo mo.”
9

10
Pag-abot sa balay ginpakita ni Tanang
Pag-abot sa balay
an basket na ginhimoginpakita ni Tanang
hali sa plastik.
an basketmay
“Mamay, na ginhimo halina
ginhimo ako sabasket
plastik.
‘’Mamay, may gintukdo
hali sa plastik, ginhimo ako na basket
san akon amiga.
Kay
hali nakita ko sya
sa plastik, nagpamurot
gintukdo san mga
san akon
plastik
amiga. sa luwas
Kay sanko
nakita eskwelahan. Kaya
sya nagpamurot
gin-irog ko man an himo nya na basket
san mga plastik sa luwas san
na hali sa plastik.”
eskwelahan. Kaya gin-irog ko man an
himo nya na basket na hali sa plastik.”

10
11
Adlaw san Sabado atab nagbuhat si
Adlaw
Tanangsan
kaySabado atab
mangarigo nagbuhat
sinda si
sa dagat.
“Kanamitkay
Tanang sanmangarigo
aton balonsinda sa dagat.
pero naman kay
nakaputos sa dahon
“Kanamit san san saging?
aton balon Damo
pero naman
man mabakal nasa
kay nakaputos balunan
dahonna plastik
san sa
saging?
tindahan na halapit sa aton?”
Damo man mabakal na balunan na
“An dahon san saging nadudunot
plastik sa tindahan na halapit sa
kaysa magamit kita’n plastik na dili
aton?” “An dahon san saging
nadudunot.’’
nadudunot kaysa magamit kita’n
plastik na dili nadudunot.’’

11

12
Pag-abot nindasa
Pag-abot ninda sabaybay,
baybay, inda
inda anay
anay
ginbutang sa
ginbutang sa higad
higadan
anmga
mgabalon. Nakita
balon.
ni Tanang damo-damo san basura an
Nakita ni Tanang damo-damo san
nagkalat, may igwa’n botilya kag plastik.
basura an nagkalat, may igwa’n
Antes sya nagkarigo iya ginpamurot
botilya kag plastik.
kag ginsulod sa sako.Antes syaaton
“Mamay
nagkarigo
ini darahoniya
kayginpamurot kag ginsulod
pwede ini maresiklo,
sa sako. ‘’Mamay
magagamit atonImintinar
pa po utro. ini darahon kay
naton
na malimpyo
pwede an palibotmagagamit
ini maresiklo, san baybay pa
kagpo
dili maatian an dagat.”
utro. Imintinar naton na malimpyo an
palibot san baybay kag dili maatian an
dagat."
13
12
“Nalilipay ako sa imo anak kay bibo
"Nalilipay ako sa imo anak kay bibo
kag mahinunga ka pa. Kaya damo
kag mahinunga ka pa. Kaya damo ka
ka na naaraman lalo na gayud an
na naaraman lalo na gayud an pag-
pagataman sa aton palibot. Maaram ka
ataman sa aton
na maghatag palibot. Maaram
importansya ka na
sa kinab-an
maghatag importansya
kag ginatandaan sa kinab-an
an gintukdo sa imo.
kag ginatandaan
Naibanan an basura ankay
gintukdo sa mo
ginahimo imo.na
Naibanan ankag
basket, kalo basura kayIpadayon
ulunan. ginahimomo mo
Tanang an imo
na basket, kalopagmalasakit
kag ulunan. sa kinab-
Ipadayon
an,” pag-omaw
mo Tanang san iya
an imo mama.
pagmalasakit sa
kinab-an,” pag-omaw san iya mama.

13
14
San
San nagdako
nagdakona nasisiTanang,
Tanang,nagin aktibo
nagin
sya sa mga
aktibo programa
sya sa san barangay.
mga programa san
Gintukduan nya an mga kabarangay,
barangay. Gintukduan nya an mga
magamit utro an pwede maresiklo na
kabarangay, magamit utro an pwede
bagay. Sa inda lugar, an kada balay
maresiklo na bagay.
may basurahan Sa inda kag
sa nadudunot lugar,
di-an
kada balay may
nadudunot. basurahan
Nagtanom sinda sa
san mga
nadudunot kag kaya
puno san kahoy di-nadudunot.
mapresko an inda
Nagtanom sinda
lugar. Ini an mga san mganapuno
maayo san
impluwensya
san parahunga
kahoy na si Tanang.
kaya mapresko an inda lugar.
Ini an mga maayo na impluwensya san
parahunga na si Tanang.
14
15
 Ang Batang Mausisa

2. Si Tanang ang batang matanong ng kahit ano mula sa

kanyang nakikita . Bibo at aktibo sa klase kaya lagi siyang may
gantimpala mula sa kanyang guro. Kung hindi niya naunawaan
ang aralin hindi siya nahihiyang magtanong sa kanyang guro.
Makulit siya sa pagtatanong lalo na sa mga bagay na una
palang niya narinig at nakita. Malambing si Tanang kaya hindi
nakukulitan ang kanyang ang guro.

3. Sa mga gawaing bagay hindi na siya naghihintay na utusan.

Isang umaga tumulong si Tanang sa kanyang nanay sa
pagdampot ng mga basura. Inipon niya ang mga plastik, mga
balat ng kendi at mga dahong nahulog. Kumuha siya ng baga
mula sa kanilang gatungan ngunit sinaway siya ng kanyang
nanay. Huminto si Tanang sa pagsiga ng mga dahon at
lumapit sa kanyang nanay.

4. “Tanang, huwag mong sunugin ang mga naipon mong plastik,

mga balat ng kendi at dahon. Malakas pa naman ang hangin
baka masunog pati bahay natin.” “Bakit mama bawal sunugin
hindi na natin ito magagamit pa?Ang mga kapit-bahay natin
sinusunog ang kanilang mga basura, bakit sa atin bawal?” Ang
mga tanong ni Tanang sa kanyang nanay.

5. “Mayroong mga basura na di-nabubulok at nabubulok. Ang

mga plastik, balat ng kendi at goma ang mga bagay na di-
nabubulok. Ang mga bagay na nabubulok ay pwedeng gamitin
na pataba ng mga halaman. Gagawa tayo ng tinatawag na
compost pit at compost pile.

6. “Ano po nanay ang compost pit at compost pile?’’

Ang compost pile ang lagayan ng mga dahon, sanga at papel.
Kapag nabulok na ang mga ito pwede ng gamitin na pataba
sa mga halaman. Ang compost pit naman ang tambakan
ng mga basurang hindi na natin magagamit.” Ang klaro at
detalyadong sagot ni Aling Lagring sa kanyang anak.

7. Pagkatapos nilang maglinis ng bahay, maliligo na si Tanang.

‘’Tanang huwag mong kalimotang isahod sa batya ang
pinanligo mo. Ang pinanligo ay iipunin para pandilig sa mga
tanim nating okra, talong at alugbati. Nakikita mo ba ang
lababo natin na may daluyan ng tubig papunta sa gulayan?
Ang tubig na ginamit panghugas ay pandilig ng halaman hindi
pa tayo mag-iigib.

16
8. Hinatid na ni Aling Lagring sa eskwelahan si Tanang na
masayang nakasakay sa sikad. “Nanay bakit padyak ang
sasakyan dito sa atin, ang bagal nitong tumakbo?’’
“Mayroong patakaran sa atin, kaya ayaw ng kapitan sa mga
de-krudong sasakyan.’’ “Bakit nanay ayaw ng ating kapitan
sa ganyang mga sasakyan?’’ “Kasi ang mga sasakyan na ito ay
nagbubuga ng maitim na usok.’’

9. Pumasok na si Tanang sa kanilang silid at nakinig nang

maayos sa kanyang guro. Ang kanilang aralin ay tungkol sa
pagtatanim ng mga punong-kahoy. ‘’Ma’am, bakit kailangan
pa nating magtanim ng maraming puno?’’ tanong niya.
“Ang mga punong-kahoy ay siyang nagbibigay nang malamig
na hangin. Ito din ang nag-iipon ng ulan at pumipigil para di-
gumuho ang lupa.’’

10. Lumabas na sa silid ang mga mag-aaral nang makita ni

Tanang ang kanyang kaibigan. “Bakit pinupulot mo ang mga
plastik at balat ng kendi?’’ “Tanang hindi mo ba alam na ang
mga ito ay pwedeng gawing bag, sumbrero at unan?’’ “Sige
magpapaturo ako sayo para magaya ko ang ginagawa mo.”

11. Pagdating sa bahay, pinakita ni Tanang ang basket na yari sa

plastic. “Nanay tingnan mo itong basket na gawa ko tinuruan
ako ng aking kaibigan na gumawa nito. Noong nakita ko siya
na namumulot ng mga plastik ng palabas na kami ng paaralan.
Kaya ginaya ko ang ginawa niyang basket na yari sa plastik.”

12. Araw ng Sabado maagang nagising si Tanang kasi maliligo

sila sa dagat. “Ang sarap ng ating baon pero bakit nakabalot
sa dahon ng saging? Ang daming mabibiling plastik diyan sa
malapit na tindahan.” “Ang dahon ng saging ay nabubulok
kaysa gagamit tayo ng plastik na dinabubulok.”

13. Pagdating nila sa dagat, nilagay muna nila sa tabi ang

kanilang mga baon. Nakita ni Tanang na maraming basurang
nakakalat sa tabing dagat, may bote at plastik. Bago siya
naligo pinulot niya ang mga ito at isinilid sa sako. ‘’Nanay
dadalhin natin ito at ilalagay sa compost pit at compost
pile. Panatilihin nating malinis ang dalampasigan at ng hindi
marumihan ang dagat.

17
14. ”Natutuwa ako sayo anak kasi ang bibo mo at palatanong ka
pa. Kaya marami ka ng natutunan lalo na ang pangangalaga
ng kalikasan. Marunong ka na magbigay halaga sa kapaligiran
at natatandaan mo ang mga tinuturo sayo. Marunong ka ng
gumawa ng basket, sumbrero at unan na yari sa mga basura.
Ipagpatuloy mo ang malasakit sa mundo sa pamamagitan ng
pangangalaga dito.”

15. Nang lumaki na si Tanang, patuloy siyang naging aktibo sa

pagtayo sa mga programa sa kanilang baranggay. Tinuruan
niya ang kanilang mga kabaranggay kung paano gamiting
muli ang mga patapong bagay. Sa kanilang lugar ang bawat
bahay ay may basurahan para sa nabubulok at di-nabubulok.
Nagtanim sila ng mga punong-kahoy kaya sariwa ang hangin
sa kanilang lugar. Ito ang naging magandang impluwensya ng
palatanong na si Tanang.

18
An Pagpamasyar san
An Pagpamasyar
GRADE

Pamilya Numero 3
san Pamilya Numero

Ginsurat ni Glenne M. Rivera

Ginsurat ni Glenne M. Rivera
Gindrowing ni Napoleon C. Merillo III
Gindrowing ni Napoleon C. Merillo III
Gin-edit ninda Juancho P. Azares,
Aizzel M. Luzong-Lique, Mary Joy M. Romero,
kag Winefredo A. Veracis

DONATED PROPERTY · NOT FOR SALE

19
Kilala napamilya
Kilala na pamilyasan
sannumero
numero sinda
sinda Papa
Papa Dyes
Dyes kag kag Mama
Mama Nwebe.Nwebe.
Nakaistar sinda
Nakaistar
na pamilya sinda
sa usadnana
pamilya sa usad
malinis-linis na na
malinis-linis
lugar san SitionaUno.
lugar sansinda
Igwa SitionaUno.
mag-
Igwa sinda
asawa san mgana mag-asawa san mga
pito na masunod na anak
na
pitomagkakaiba-iba.
na masunod naMasadya
anak naini sinda
pirme sa pamilya kay
magkakaiba-iba. masunod
Masadya ini an mga
sinda
anak
pirmesasaginikanan. Kaupod
pamilya kay ninda an
masunod sa mga
inda
balay
anak saan ginikanan.
inda Lola Walowina na palangga
Kaupod ninda sa
gayud sinda.
inda balay an inda Lola Walowina na
palangga gayud sinda.
1

20
Sa inda na
Sa inda namagmaranghod,
magmaranghod,si si Manoy
Manoy
Pitonyo anpinakamagurang
Pitonyo an pinakamagurangsasa inda
inda nana
pito. Sinundanini
pito. Sinundan inininiKuya
KuyaUnomi,
Unomi,Manoy
Manoy kag
Limayo Limayo kag ni
ni Upati na Upati na lalaki.
pararehas
Si Ate Tulotina,
pararehas Duwana
lalaki. Si Ate kag Isa naman
Tulotina,
an mga anak
Duwana kag ninda na babayi.
Isa naman Si Isa
an mga an
anak
puto
nindasanainda, dili pa
babayi. Si sya
Isamatibay
an putomag-
sa
add
inda,san
dilinumero. Gusto sanmag-add
pa sya matibay iya mga san
magurang na tukduan
numero. Gusto san iya sya makaaram
mga magurang sa
pinakamasayon
na tukduan syana paagi.
makaaram sa
pinakamasayon na paagi.
2

21
Usad
Usad nana mainit
mainitkag
kagmaayo
maayonanaadlaw
adlaw
san
san Dominggo,
Dominggo,namasyar
namasyarananPamilya
Pamilya
Numero. Tyempo na alas-otso dyes,
Numero. Tyempo na alas-otso dyes,
naghali na sinda pakadto sa Baryo
naghali na sinda pakadto sa Baryo
Kwatro. Premyo ini san inda ginikanan,
Kwatro. Premyo ini san inda
tungod sinda mga masunod kag maayo
ginikanan, tungod sinda mga masunod
na bata. Malipay an magmaranghod kay
kag maayo na bata. Malipay an
tungod san inda byahe, matutukduan na
magmaranghod kay tungod san inda
si Isa magadd.
byahe, matutukduan na si Isa mag-
add.
3

22
Pag-abot
Pag-abotdidto,
didto,lima
limana
nabunga
bungasan hinog-
san
hinog na mangga
hinog-hinog an nabilang
na mangga ni Upati.ni
an nabilang
Unom man na bunga san durodaragko na
Upati. Unom man na bunga san duro-
santol an nabilang ni Unomi. Pira kaya
daragko na santol an nabilang ni
tanan na bunga an nakit-an san duha na
Unomi. Pira kaya tanan na bunga an
magurang ni Isa? Onse na mga bunga
nakit-an san duha na magurang ni
tanan an naadd nya an sabi san puto.
Isa? Onse na mga bunga tanan an na-
Nagpadayon naman utro an Pamilya
add nya sa
Numero aninda
sabibyahe
san puto. Nagpadayon
na masadya kag
naman
maayo. utro an Pamilya Numero sa
inda byahe na masadya kag maayo.
4

23
Napulo na mga mapula-pula na santan
Napulo na mga mapula-pula na santan
an nakit-an ni Duwana. Lima man na
an nakit-an ni Duwana. Lima man na
maputi-puti na gumamela an nakit-an ni
maputi-puti na gumamela an nakit-an
Limayo. Pira kaya tanan an nakit-an san
ni Limayo. Pira kaya tanan an nakit-an
mga magurang ni Isa? Kinse na pasadi-
san mga magurang ni Isa? Kinse na
sadi na masitas an iya na-add tanan an
pasadi-sadi naNagpadayon
sabi san puto. masitas annaman
iya na-add
utro
tanan an sabi
an Pamilya san puto.
Numero Nagpadayon
sa inda byahe na
naman
masadyautro
kagan Pamilya Numero sa
maayo.
inda byahe na masadya kag maayo.

24
Sa inda byahe, napulo na hatag-as na
Sa inda byahe, napulo na hatag-as na
poste an nabilang ni Manoy Pitonyo.
poste an nabilang ni Manoy Pitonyo.
Upat man na hamubo na mga poste an
Upat man na hamubo na mga poste an
nabilang ni Manay Tulotina. Pira kaya
nabilang ni Manay Tulotina. Pira kaya
tanan na poste an nakit-an san mga
tanan na poste an nakit-an san mga
magurang ni Isa? Katorse na poste kuno
magurang ni Isa? Katorse na poste
tanan an na-add nya an sabi san puto.
kuno tanan an na-add nya an sabi san
Nagpadayon naman utro an Pamilya
puto.  Nagpadayon naman utro an
Numero sa inda byahe na masadya kag
Pamilya Numero sa inda byahe na
maayo.
masadya kag maayo.
6

25
Sa masunod na byahe, trese na dyutay
Sa masunod na byahe, trese na dyutay
na maya an nakit-an ni Isa. Sa inda
na maya an nakit-an ni Isa. Sa inda
pagpadayon, maynakit-an
pagpadayon, may nakit-an naman
naman syasya
na
na onse
onse na na
mgamga matatabang
matatabang pugo.pugo.
Ginbilang
Ginbilang naman
naman utro nya anutro nya an na
tanantanan tanan-
nakit-
tanan
an nyana
nanakit-an nyana
manlain-lain nasapat.
manlain-lain
Naka-
na sapat.
add namanNaka-add naman sya san
sya san baynte-kwatro na
manlain-lain na na
baynte-kwatro sapat. Grabe an kalipay
manlain-lain na
na nabatyagan
sapat. Grabe an san magmaranghod
kalipay na
tungod kay sisan
nabatyagan Isa magmaranghod
matibay na.
tungod kay si Isa matibay na.

7
26
Napulo
Napulo nanapasadi-sadi
pasadi-sadinanakolor san
kolor san
motor an
motor annakit-an
nakit-anniniUnomi.
Unomi.Onse
Onseman
man
na dyurugtay
na dyurugtaynanabisikleta
bisikletaanannakit-an
nakit-an
ni Lola Walowina. Pira naman kaya na
ni Lola Walowina. Pira naman kaya na
sarakyan an nakit-an san maglola sa
sarakyan an nakit-an san maglola sa
inda byahe? An sabi san puto baynteuno
inda byahe? An sabi san puto baynte-
tama na sarakyan an nakit-an ninda.
uno tama na sarakyan an nakit-an
Nagpadayon utro an Pamilya Numero
ninda. Nagpadayon utro an Pamilya
hasta may umagi na pamilya san mga
Numero hasta may umagi na pamilya
pato.
san mga pato.
8

27
Tararay an mga pasadi-sadi na pato
Tararay an mga pasadi-sadi na pato na
na nagaralakat pakadto sa luyo na
nagaralakat pakadto sa luyo na kamino.
kamino. Ini na manlain-lain na pato
Ini na manlain-lain na pato pasurunod
pasurunod na nagapakiay-kiay
na nagapakiay-kiay myentras sinda
myentras
nagatabok.sinda nagatabok.
Pakakita Pakakita
ninda sani, nag-
ninda
udongsani,
lugodnag-udong
an sarakyanlugod
san pamilya san
an sarakyan san pamilya
mga bida. Masadya sanlugod
na naman mga na
bida. Masadya
nagbilang sinda na
sannaman lugod
mga pato na
sa kamino.
Usad, duha,
nagbilang tulo,san
sinda upat,
mgapagbilang
pato sasan
puto hasta
kamino. makadamo
Usad, pagbilang
duha, tulo, upat,san mga
pato.
pagbilang san puto hasta makadamo
pagbilang san mga pato.
9

28
Trese
Trese nanamadulaw-dulaw
madulaw-dulawnanapato patoanan
nabilang
nabilangsansaninda
indaama
amananasisiDyes.
Dyes.Onse
na maputi-puti
Onse na patona
na maputi-puti anpato
nabilang
an san
inda iloy na
nabilang sansi inda
Nwebe.iloyPira kaya
na si tanan na
Nwebe.
mga
Pira pato
kaya an nabilang
tanan na mga sanpato
ginikanan
an ni
Isa? An sabi
nabilang sansan puto baynte-kwatro
ginikanan na
ni Isa? An sabi
pato tanan an na-add nya. Nagpadayon
san puto baynte-kwatro na pato tanan
naman utro an Pamilya Numero sa inda
an na-add nya. Nagpadayon naman
byahe na masadya kag maayo.
utro an Pamilya Numero sa inda byahe
na masadya kag maayo.
10

29
Nagbalik
Nagbaliknana an pamilya
an pamilya san
san numero
numero sa sa
inda
inda magarbo kag
magarbo kagdako
dako nanasarakyan
sarakyan.
Nagdiretso naman utro an Pamilya
Nagdiretso naman utro an Pamilya
Numero pakadto sa masunod naman
Numero pakadto sa masunod naman
na baryo. Nakaabot naman ini sinda
natanan
baryo. Nakaabot
sa Baryo Sampulonaman ini san
na lugar sinda
tanan sa BaryoNakakita
mga karanuon. Sampulo na lugar
sinda san
didto san
mga karanuon.
damo-damo Nakakita
na puto, sinda didto
ibos, sapinsapin kag
bibingka.
san “Mama,na
damo-damo pwede kita
puto, magbakal
ibos, sapin-
san bibingka?” masadya na hunga ni Isa.
sapin kag bibingka. “Mama, pwede kita
magbakal san bibingka?” masadya na
hunga
30
ni Isa.
11
Alas-tres
Alas-tresna
na san hapon
san hapon san
san sinda
sinda
nagbyahe
nagbyahepakadto
pakadto sasausad
usad pabaryo.
pa na na
baryo. Dara-dara
Dara-dara ninda anninda anna
ginbakal ginbakal
puto, na
ibos kag bibingka sa inda pagpamasyar.
puto, ibos kag bibingka sa inda
Myentras nasa byahe sinda,
pagpamasyar.  Myentras nasa byahe
nagkarantahan kag nagiristoryahan
sinda,
sindanagkarantahan kag nag-
sa sulod san inda sarakyan.
iristoryahan sindatanan
Sarabay ini sinda sa sulod san inda
na nag-add san
inda mga Sarabay
sarakyan. nagkakirit-an
ini sa dalan.
sinda Ila- na
tanan
ila man an mga magurang tungod kay
nag-add san inda mga nagkakirit-an
nakaaram na sa pag-add si Isa.
sa dalan. Ila-ila man an mga magurang
tungod kay nakaaram na sa pag-add 31 si

Isa.
Lipay-lipay gayudan
Lipay-lipay gayud anPamilya
PamilyaNumero
Numero sa
sa inda
inda matahom
matahom kag kag masadya
masadya na
na byahe.
byahe. Gintukduan
Gintukduan pa si Isapa siiloy
san Isasan
sandagdag
iloy
san dagdag na
na kaaraman sakaaraman sa pag-add.
pag-add. Ginauna gali
Ginauna gali an
an ones place pag-ones
addplace
sunod naman an
add sunod
pag-place.
tens naman
Naarman nyaan tens place.
na addends an
tawag
Naarmansan nya
duhana
naaddends
numero na
angina-add.
tawag san
Sum naman an tawag sa anser san duha
duha na numero na gina-add.
na gin-add na numero.
Sum naman an tawag sa anser san
duha na gin-add na numero.
13

32
Pababa naan
Pababa na ansirak
siraksan
sanadlaw
adlawkagkag
sirom nasan
sirom na sannakauli
nakauliananpamilya.
pamilya.
Malipay ankada
Malipay an kadausad
usadsan
sanmga
mga bag-o
bag-o na
na eksperyensya
eksperyensya san inda
san inda pagpamasyar. Dili
pagpamasyar.
gayud ninda idtoDili gayud san
ibabalyo ninda idto
bisan nano
ibabalyo
pa man nasan
mgabisan nano
bagay. pa man
Malipay na lalo
sinda
na anbagay.
mga magmaranghod kay matibay
Malipay sinda lalo nanaan
magmaranghod kay matibay
magadd an inda puto. Malipay na
man mag-
an
inda an
add ginikanan kag Malipay
inda puto. si Lola Walowina sani
man an inda
na inda pagpamasyar.
ginikanan kag si Lola Walowina sani
na inda pagpamasyar.
14

33
 Ang Pamamasyal ng Pamilya Numero

20. Sina Papa Dyes at Mama Nwebe ay kilala bilang Pamilya

Numero. Nakatira ang kanilang pamilya sa isang napakalinis
na lugar ng Sitio Uno. Ang mag-asawang ito ay mayroong
pitong masunuring mga anak na magkakaiba-iba. Palagi
silang masaya sa pamilya dahil masunurin ang mga anak nila.
Kasama naman nila sa bahay si Lola Walowina na mahal na
mahal sila.

21. Sa kanilang magkakapatid, si Kuya Pitonyo ang

pinakamatanda sa kanilang pito. Sumunod naman sa kanya
si Kuya Unomi, Kuya Limayo at ni Upati na pareparehong
lalaki. Si Ate Tulotina, Duwana at Isa naman ang mga anak
nilang babae. Si Isa ang bunso sa kanilang lahat at hindi pa
siya magaling mag-add ng two-digit na mga numero. Gusto ng
kanyang mga kapatid na turuan siyang matutong magdagdag
ng numero sa pinakamadaling paraan.

22. Isang mainit at magandang araw ng Linggo, namasyal ang

Pamilya Numero. Tyempong alas-otso dyes, sila ay umalis
papuntang Baryo Kwatro. Premyo ito sa kanila ng kanilang
mga magulang dahil sila ay mga masunurin at mabubuting
bata. Masaya ang magkakapatid dahil sa kanilang biyahe,
matuturuan nilang magdagdag ng numero si Isa.

23. Pagdating doon, limang bunga ng hinog na hinog na mangga

ang nabilang ni Upati. Anim na bunga ng malalaking santol
naman ang nabilang ni Unomi. Ilan kaya lahat ang nakita ng
dalawang nakakatandang kapatid ni Isa? Labing-isang bunga
lahat ang nadagdag niya ang sabi ng bunso. Nagpatuloy
muli ang Pamilya Numero sa kanilang masaya at magandang
biyahe.

24. Sampung mapupulang santan ang nakita ni Duwana. Limang

mga mapuputing gumamela naman ang nakita ni Limayo. Ilan
kaya lahat ang nakita ng dalawang nakatatandang kapatid
ni Isa? Labinlimang halaman ang nadagdag niya ang sabi
ng bunso. Nagpatuloy muli ang Pamilya Numero sa kanilang
masaya at magandang biyahe.

34
25. Sa kanilang biyahe, sampung matataas na poste ang nabilang
ni Kuya Pitonyo. Apat na mabababang poste naman ang
nabilang ni Ate Tulotina. Ilang poste kaya lahat ang nakita
ng dalawang kapatid ni Isa? Labing-apat ang nadagdag niya
ang sabi ng bunso. Nagpatuloy muli ang Pamilya Numero sa
kanilang masaya at magandang biyahe.

26. Sa sumunod na biyahe, labintatlong maliliit na ibon ang

nakita ni Isa. Sa pagpapatuloy nito, may nakita ulit siyang
labing-isang matatabang pugo. Binilang niya ulit lahat ng
kaniyang mga nakitang iba’t ibang ibon. Nakapagdagag siya
ng dalawampu’t apat na iba’t ibang ibon. Sobrang galak ang
naramdaman ng magkakapatid dahil ang kanilang bunso na si
Isa ay magaling ng magdagdag ng two-digit na numero.

27. Sampung magkakaibang kulay ng motorsiklo ang nakita ni

Unomi. Labindalawang maliliit na bisikleta naman ang nakita
ni Lola Walowina. Ilan kaya ang nakitang sasakyan ng maglola
sa kanilang biyahe? Ang sabi ng bunso ay dalawampu’t isang
sasakyan lahat ang nakita nila. Nagpatuloy muli ang biyahe ng
Pamilya Numero hanggang sa may dumaang pamilya ng mga
pato.

28. Nakalinya silang naglalakad papunta sa kabilang kalsada.

Ang iba’t ibang pato na ito ay sunod-sunod na tila parang
sumasayaw habang sila ay tumatawid sa kalsada. Nang
makita nila ito ay tumigil ang sasakyan ng pamilya ng mga
bida. Masaya na naman silang nagbilang ng mga pato sa
kalsada. Isa, dalawa, tatlo, apat, pagbilang ng bunso hangang
makarami siya ng bilang sa mga pato.

29. Labintatlong dilaw na dilaw na pato ang nabilang ng kanilang

tatay na si Papa Dyes. Labing-isa naman na puting-puting
pato ang nakita ni Mama Nwebe. Ilan kaya lahat ang nabilang
ng mga magulang ni Isa? And sabi ni bunso ay dalawampu’t
apat na pato lahat ang na-add niya. Nagpagtuloy muli ang
Pamilya Numero sa kanilang masaya at magandang biyahe.

35
30. Bumalik na sa kanilang magarbo at malaking sasakyan ang
Pamilya Numero. Nagpatuloy naman ulit sila sa kanilang
biyahe papunta sa susunod na baryo. Nakarating naman
silang lahat sa Baryo Sampulo kung saan lugar ito ng
maraming tindang kakanin. Nakakita sila doon ng maraming
puto, suman, sapin-sapin at bibingka. “Mama, puwede ba
tayong bumili ng bibingka?”masayang tanong ni Isa.

31. Alas-tres na ng hapon nang sila ay umalis papunta sa isa pang

baryo. Dala-dala nila ang biniling puto, suman at bibingka sa
kanilang pamamasyal. Habang nasa biyahe sila, nag-aawitan
at nag-uusap sila sa loob ng sasakyan. Sabay-sabay silang
lahat nagdagdag ng kanilang mga nakita sa daan. Tuwang-
tuwa naman ang mga matatandang kapatid ni Isa dahil
marunong na siyang mag-add ng mga two-digit na numero.

32. Masayang-masaya ang Pamilya Numero sa kanilang maganda

at masayang biyahe. Tinuruan din siya ng kanyang nanay ng
dagdag pang kaalaman tungkol sa pagdagdag ng mga numero.
Sa pagdagdag pala ng two-digit na numero, inuuna ang ones
place at susunod ang tens place naman. Nalaman din niya na
ang dalawang numero pala ay tinatawag na addends. Ang
tawag naman sa sagot ng dalawang addends ay sum.

33. Dapit-hapon at pababa na si haring araw nang nakauwi

ang pamilya. Masaya ang bawat isa sa bagong karanasan
sa kanilang pamamasyal. Hindi nila ito ipagpapalit sa kahit
na anupamang bagay. Masaya silang lahat lalo na ang
magkakapatid dahil sa wakas ay magaling na rin magdagdag
ng two-digit na numero ang kanilang bunso. Masaya rin ang
kanilang mga magulang at si Lola Walowina sa kanilang
naging pamamasyal.

36
Kara Karton LEVEL

9
Kara Karton

Ginsurat ni Aizzel Luzong-Lique

Ginsurat
Gindrowing nindaniRobert
Aizzel Luzong-Lique
Persia kag Sarah Joy
Gindrowing Sumulat
ninda Robert Persia
kag Sarah Joy Sumulat
Gin-edit ninda Juancho P. Azares,
Aizzel M. Luzong-Lique, Mary Joy M. Romero,
kag Winefredo A. Veracis

37
DONATED PROPERTY · NOT FOR SALE
"Tukturaok!" turaok san manok na
“Tukturaok!” turaok san manok na
makikita sa natad ninda Nay Tasya.
makikita sa natad ninda Nay Tasya.
Usad na naman na matahom na
Usad na naman na matahom na
kaagahon an igwa sa Baryo Burgos.
kaagahon an igwa sa Baryo Burgos.
Nagaistar sa matahom na Baryo
Nagaistar sa matahom na Baryo
Burgos
Burgos ananpamilya
pamilyaninda
nindaNay
Nay Tasya.
Tasya.
Nabalo
Nabalo sya
syasan
sanatab
atabkaya
kayasisiKara
Karalang
an iyaan
lang kaupod sa balay.
iya kaupod Si KaraSian
sa balay. solo
Kara
nya na bata
an solo nya na
na sobra gayud
bata na sobraan gayud
pagkamaaluhon.
an pagkamaaluhon.

38
Nakamata san atab si Kara kay
Nakamata san atab si Kara kay
karibok-ribok san turaok san manok.
karibok-ribok san turaok san
Nagbuhat sya na ginakuso-kuso an iya
manok. Nagbuhat sya na ginakuso-
mataan
kuso kayiya
baga'n
matapiraw pa. "Mamay,
kay baga’n piraw
nano
pa. po an aton
“Mamay, pamahawan?"
nano po an atonhunga
ni Kara kan Nayhunga
pamahawan?” Tasya.ni "May
Karasinanlag
kan
na luto
Nay kag linaga
Tasya. “May na itlog, pamahaw
sinanlag na luto
kag
na,"linaga naMamay.
sabat ni itlog, pamahaw na,”
Nagkaon kag
sabat ni Mamay.
nagpreparar na si Nagkaon
Kara parakag
sa iya
nagpreparar
pag-eskwela. na si Kara para sa iya
pag-eskwela.
2
39
Sa sobra na pagkamaaluhon ni Kara,
Sa sobra na pagkamaaluhon ni
habo gayud na ipakita an iya bayhon.
Kara, habo gayud na ipakita an iya
Pirme nya suklob sa iya ulo an dako na
bayhon. Pirme nya suklob sa iya
karton pakadto sa eskwelahan. Tahob
ulo an dako na karton pakadto sa
gayud pirme an iya bayhon kay naaalo
eskwelahan. Tahob gayud pirme an
sya. Kaya dahil sani Kara Karton an
iya bayhon kay naaalo sya. Kaya
tawagsani
dahil sa iya sanKarton
Kara iya mgaan
kaklase.
tawagPero
sa
maski
iya sanirog
iyasana
mgasikaklase.
Kara palangga sya
Pero maski
san maestra
irog kay mabuot
sana si Kara sya.sya san
palangga
maestra kay mabuot sya.
3

40
"Kara, Kara kumusta ka?" an hunga sa
“Kara, Kara kumusta ka?” an hunga
iya san iya maestra. Maski sa inda
sa iya san iya maestra. Maski sa
klase ini si Kara dili gayud man
inda klase ini si Kara dili gayud
nagaistorya. Sa hirimuon dili man
man nagaistorya. Sa hirimuon dili
gihapon sya nagaintra maski na
man gihapon sya nagaintra maski
piriton pa. Kun ginahunga mapiling-
na piriton pa. Kun ginahunga
piling lang sya kag
mapilingpiling langdili gayud
sya mag-
kag dili
istorya. Nagamukmok
gayud magistorya. lang si Kara sa
Nagamukmok
higad
lang sinaKara
baga'n wara'nna
sa higad kakilala.
baga’n
wara’n kakilala.

41
Usad na bes gintawag si Kara san iya
Usad na bes gintawag si Kara san
maestra kag ginpaapiki sya. Sabi san
iya maestra kag ginpaapiki sya. Sabi
maestra,"Kara, Kara magkadi ka kay
san maestra, “Kara, Kara magkadi
may ipapakita ako sa imo." Ginpakita
ka kay may ipapakita ako sa imo.”
san maestra an duha na masitas na
Ginpakita san maestra an duha na
magkaiba'n kolor san burak. "Kara,
masitas na magkaiba’n kolor san
ipadara
burak. ko sa imo
“Kara, ini nako
ipadara duha na ini
sa imo
masitas
na duhakag
naatamanon
masitas kagmo. Magkaiba'n
atamanon
paagi san pag-ataman
mo. Magkaiba’n paagiansanhihimuon
pag- mo
sani na duha,"sabi
ataman sanmo
an hihimuon maestra.
sani na
duha,”sabi san maestra.
5

42
 "Ini'n masitas na pula'n burak imo
“Ini’n masitas na pula’n burak imo
iluwas kada aga, bunyagan kag
iluwas kada aga, bunyagan kag
painitan pa." Kiling didi, kiling didto
painitan pa.” Kiling didi, kiling didto
an ginhimo lang ni Kara na naaalo pa.
an ginhimo lang ni Kara na naaalo
"Ini'n
pa. masitas
“Ini’n na puti'n
masitas burakburak
na puti’n isulod
sa karton,
isulod dili pagbunyagan
sa karton, kag dili
dili pagbunyagan
painitan."
kag Kiling didi,
dili painitan.” kilingdidi,
Kiling didto an
kiling
ginhimo
didto anlang ni Kara
ginhimo nani
lang naaalo
Karapa.na
naaalo
Nag-uli pa. Nag-uli
si Kara si Kara
sa inda balaysanainda
dara-
balay
dara annaduha
daradara an duha na
na masitas.
masitas.
6

43
Pag-abot sa balay ginsunod nya an
Pag-abot sa balay ginsunod nya
maestra na bulagon an duha na
an maestra na bulagon an duha
masitas. An pula na masitas ginbutang
na masitas. An pula na masitas
nya sa may natad para didto mainitan.
ginbutang nya sa may natad para
An puti na masitas naman ginsulod
didto mainitan. An puti na masitas
nya sa karton kag gintago sa balay.
naman ginsulod nya sa karton
Uruadlaw
kag gintagoginabunyagan ni Kara an
sa balay. Uruadlaw
pula na masitasni
ginabunyagan saKara
natad.
anAn puti
pula na
naman
masitasnasamasitas
natad.dili
An naiinitan kag
puti naman
nabubunyagan.
na masitas dili naiinitan kag
nabubunyagan.
7

44
Pagkapira-pira kaadlaw napansin nya
Pagkapira-pira kaadlaw napansin
na nagbuskad na anna
nya na nagbuskad burak san masitas
an burak
san masitas
na pula. na pula.
"Malilipay “Malilipay
si Mam kay si
Mam kay matahom na an pula na
matahom na an pula na masitas," sabi
masitas,” sabi ni Kara. Sa isip nya
ni Kara. Sa isip
sigurado mas nya
dakosigurado mas dako
na an gintago
na gintago
na an puti na masitas.
na puti“Dili ko anay "Dili
na masitas.
kitaon an masitas sa karton,”sa isip
ko anay kitaon an masitas sa
ni Kara. Malipay sya na nag-eskwela
karton,"sa isip ni
kag eksayted na Kara. Malipay
kumustahon san sya na
maestra ankag
nag-eskwela mgaeksayted
masitas. na

kumustahon san maestra an mga

45
masitas.
"Kara, Kara Karton!" tawag sa iya san
“Kara, Kara Karton!” tawag sa iya
mga kaklase kag nagtarawa. Wara
san mga kaklase kag nagtarawa.
sinda gin-intyende
Wara ni Kara kag
sinda gin-intyende ni Kara kag
durodiretso an
durodiretso aniya
iyalakat
lakatpakadto
pakadto sa sa
maestra. Suklobgihapon
maestra. Suklob gihaponsasa uloulo
anan
karton kag dili
karton kag diligayud
gayudginapakita
ginapakita ananiya
iya bayhon. “Kara, Kara kumusta ka,
bayhon. "Kara, Kara kumusta ka, an
an mga masitas kumusta na?” hunga
mgamaestra.
san masitas kumusta na?"kiling
Kiling didi, hungadidto
san
maestra.
an ginhimoKiling
langdidi, kilingna
ni Kara didto an
naaalo
pa.
ginhimo lang ni Kara na naaalo pa. 

46
9
Sobra an pagkamaaluhon sani ni Kara,
Sobra an pagkamaaluhon sani ni
maski gusto nya mag-istorya naaalo
Kara, maski gusto nya mag-istorya
gayud sya. Tuna pan-o san mailo sya
naaalo gayud sya. Tuna pan-o san
sa ama nagin maaluhon na sya. Si Nay
mailo sya sa ama nagin maaluhon
Tasya an pirme nya kaupod kay habo
na sya. Si Nay Tasya an pirme nya
sya makiistorya sa iba. Pirme lang sya
kaupod kay habo sya makiistorya
nasa sulod san balay kag habo sya
sa iba. Pirme lang sya nasa sulod
makikanam
san sa iba.
balay kag habo Naanad sya na solo
sya makikanam
kagiba.
sa ginatago
Naanadnyasya
an na
iya solo
bayhon
kagsa
karton. nya an iya bayhon sa
ginatago
karton.
10

47
Usad na aga, nakamata si Kara sa
Usad na aga, nakamata si Kara
tawag ni Nay Tasya. "Kara dali
sa tawag ni Nay Tasya. “Kara dali
magkadi ka, kitaa an masitas mo sa
magkadi ka, kitaa an masitas mo sa
natad kay katahom na." Malipay si
natad kay katahom na.” Malipay si
Kara kay
Kara kay nakita
nakitanyanyana
nanamukadkad
namukadkad
na an
na an pula
pula na
naburak.
burak.Eksayted
Eksaytedman
mansya
na makita
sya an masitas
na makita na puti'n
an masitas burak
na puti’n
na gintago
burak nya. Pakakita
na gintago nya sani nya
nya. Pakakita na
sani na masitas
masitas na puti'nna puti’n
burak, burak,sya
nginarat
nginarat sya ini.
kay nagluyos kay nagluyos ini.

11

48
Dali-dali na nagpaeskwelahan si Kara
Dali-dali
dara na nagpaeskwelahan
an luyos na masitas. Grabesian iya
Kara dara
tangis an luyoskun
kag ginaisip na pan-o
masitas.
naluyos
Grabe an iya tangis kag ginaisip kun
an puti na masitas. Pag-abot sa
pan-o naluyos an puti na masitas.
eskwelahan, atahado na magsumat sa
Pag-abot sa eskwelahan, atahado
iya maestra pero kinahanglan nya
na magsumat sa iya maestra pero
sabihon. "Mam, an masitas na gintago
kinahanglan nya sabihon. “Mam, an
kag ginbutang ko sa karton, luyos
masitas na gintago kag ginbutang
na!"sabi nya. Grabe an tangis ni Kara
ko sa karton, luyos na!”sabi nya.
myentras nagaistorya kag nagabakho
Grabe an tangis ni Kara myentras
pa gayud sya.
nagaistorya kag nagabakho pa
12
gayud sya.
49
Gin-urog-urog
Gin-urog-urog sisiKara
Karasan iya maestra
san iya
kag maestra
ginhawidan an iya abaga.
kag ginhawidan an iya
Ginhapuhap man an iya
abaga. Ginhapuhap manhalaba
an iya na
halaba
buhok kagna buhok kag ginlaygayan
ginlaygayan sya. "Kara, an
sya. “Kara,
masitas pareho annaton
masitasnapareho naton
dili dapat
na dili sa
magtago dapat magtago
tanan sa tanan
na oras. Kaya na
oras.
halion moKaya halion mo
an karton saan karton
imo ulo sa
kag dili
imokag
maalo ulo kag dili maaloImo
mahadlok. kag lang
mahadlok.
pirme
Imo lang pirme dumdumon na ikaw
dumdumon na ikaw an bata na
an bata na matahom kag mabuot.”
matahom kag mabuot."

13

50
Nag-udong pagtangis si Kara kag
Nag-udong pagtangis si Kara kag
ginpahid nya an luha sa iya mata.
ginpahid nya an luha sa iya mata.
Hinay-hinay na ginhali nya an karton
Hinay-hinay na ginhali nya an karton
na ginsuklob sa iya ulo. Tuna sadto,
na ginsuklob sa iya ulo. Tuna sadto,
dili na sya maaluhon, nakiistoryahan
dili na sya maaluhon, nakiistoryahan
kag nakikanam na sya sa iba.
kag nakikanam na sya sa iba.
Nagaintra na
Nagaintra naman
mansisiKara
Karasasainda mga
inda
hirimuon
mga sa eskwelahan.
hirimuon Kita naKita
sa eskwelahan. an
bayhon
na ni Karanikay
an bayhon dili kay
Kara na suklob
dili naan
karton.an karton.
suklob

14

51
 Kara Karton

38. “Tiktilaok!” tilaok ng manok na makikita sa bakuran nina

Nanay Tasya. Isa na namang magandang umaga ang mayroon
sa Baryo Burgos. Nakatira sa magandang Baryo Burgos ang
pamilya nina Nanay Tasya. Maaga siyang nabalo kaya ang
anak na si Kara lamang ang kasama niya sa bahay. Si Kara
ang solo niyang anak na sobra ang pagkamahiyain.

39. Maagang nagising si Kara dahil sa sobrang ingay ng tilaok

ng manok. Bumangon siya na kinukusot-kusot ang mata at
mukhang inaantok pa. “Nanay, ano po ang almusal natin?”
tanong ni Kara kay Nanay Tasya. “May sinangag na kanin at
nilagang itlog, mag-almusal ka na,”sabi ng kaniyang nanay.
Kumain at naghanda na si Kara para pumasok sa paaralan.

40. Sa sobrang pagkamahiyain ni Kara, ayaw niyang ipakita

ang kanyang mukha. Palagi niyang suot sa kaniyang ulo ang
malaking kahon papunta sa paaralan. Laging nakatago ang
kaniyang mukha dahil nahihiya siya. Dahil dito Kara Karton
ang tawag sa kaniya ng kaniyang mga kaklase. Pero kahit
naman ganoon si Kara, mahal siya ng kanyang guro dahil
mabait siya.

41. “Kara, Kara kumusta ka?” ang tanong sa kaniya ng kaniyang

guro. Kahit sa kanilang klase itong si Kara ay hindi talaga
nagsasalita. Hindi rin siya sumasali sa mga gawain kahit pilitin
pa. Kapag tinanong, umiiling-iling lang siya at hindi talaga
nagsasalita. Nagmumukmok lang si Kara sa sulok na para
bang walang kakilala.

42. Isang beses tinawag si Kara ng kanyang guro at pinalapit siya.

“Kara, Kara halika at may ipapakita ako sa iyo,” sabi ng guro.
Pinakita ng guro kay Kara ang dalawang halaman na nasa
paso na magkaiba ang kulay ng bulaklak. “Kara, ipadadala ko
sa iyo ang dalawang halaman para alagaan mo. Magkaibang
pamamaraan ng pag-aalaga ang gagawin mo rito,” bilin ng
guro.

52
43. “Itong halaman na pula ang bulaklak, ilabas mo tuwing
umaga, diligan mo at painitan pa.” Iling dito, iling doon
lang ang ginawa ni Kara na nahihiya pa. “Itong halaman na
puti ang bulaklak, ilagay mo sa loob ng kahon, huwag mong
didiligan at huwag mong painitan.” Iling dito, iling doon lang
ang ginawa ni Kara na nahihiya pa. Umuwi si Kara sa kanilang
bahay na daladala ang dalawang halaman.

44. Pagdating sa kanilang bahay sinunod niya ang kaniyang guro

na paghiwalayin ang dalawang halaman. Ang halaman na may
pulang bulaklak ay inilagay niya sa may bakuran para doon
ay mainitan. Ang halaman na may puting bulaklak naman ay
inilagay niya sa kahon at itinago sa loob ng bahay. Araw-araw
ay dinidiligan ni Kara ang halaman na may pulang bulaklak sa
bakuran. Ang halaman na may puting bulaklak naman ay hindi
pinaiinitan at hindi dinidiligan.

45. Pagkalipas ng ilang araw, napansin niya na parang

mamumulaklak na ang halaman na may pulang bulaklak.
“Matutuwa nito si Ma’am dahil maganda na ang halaman na
may pulang bulaklak,”sabi ni Kara. Naisip niya, siguradong
mas malaki na ang halaman na may puting bulaklak. “Hindi
ko muna titingnan ang halaman na nasa kahon,” naisip ni
Kara. Masaya siyang pumasok sa paaralan at eksayted na
kumustahin ng guro ang mga halaman.

46. “Kara, Kara Karton!” tawag sa kaniya ng mga kaklase sabay

tawanan. Hindi sila pinansin ni Kara at tuloy-tuloy siyang
naglakad papunta sa kaniyang guro. Suot pa rin niya sa ulo
ang kahon at ayaw talaga niyang ipakita ang kaniyang mukha.
“Kara, Kara kumusta ka, ang mga halaman kumusta na?”
tanong ng guro. Iling dito, iling doon lamang ang ginawa ni
Kara na nahihiya pa.

47. Napakamahiyain talaga nitong si Kara, kahit gusto niyang

magsalita nahihiya talaga siya. Magmula kasi noong nawala
ang kaniyang ama ay naging mahiyain na siya. Si Nanay Tasya
lang ang lagi niyang kasama kaya ayaw niyang makipag-
usap sa iba. Palagi lang siyang nasa loob ng bahay at ayaw
din niyang makipaglaro. Nasanay siya na nag-iisa lang at
itinatago ang mukha sa pamamagitan ng pagsuot ng kahon.

53
48. Isang umaga, nagising si Kara sa tawag ni Nanay Tasya.
“Kara bilis, halika, tingnan mo ang halaman mo sa bakuran,
ang ganda na.” Masaya si Kara dahil nakita niya na
namukadkad ang pulang bulaklak. Eksayted din siya na makita
ang halaman na may puting bulaklak na kaniyang itinago.
Nang tingnan niya ang halaman na may puting bulaklak,
nagulat siya dahil nalanta ito.

49. Nagmamadaling pumunta sa paaralan si Kara, dala-dala

ang nalantang halaman. Iyak siya nang iyak at iniisip kung
papaanong nalanta ang halaman na may puting bulaklak.
Pagdating sa paaralan, nagdadalawang-isip na ipagtapat sa
kaniyang guro pero kailangan niyang sabihin. “Ma’am ang
halaman na itinago ko sa kahon ay nalanta na!” sabi niya.
Matindi ang iyak ni Kara habang nagsasalita at humihikbi pa.

50. Inalo ng guro si Kara at hinawakan ang kaniyang balikat.

Hinaplos din ang mahaba niyang buhok at pinayuhan siya.
“Kara, ang mga halaman ay tulad din nating mga tao, hindi
kailangan magtago sa lahat ng oras. Kaya tanggalin mo ang
kahon sa iyong ulo at huwag kang mahihiya at matatakot. Lagi
mong tandaan na ikaw ay mabait at mabuting bata.”

51. Tumigil sa pag-iyak si Kara at pinunasan niya ang luha sa

kanyang mga mata. Dahan-dahan niyang tinanggal ang
kahon sa kanyang ulo. Magmula noon, hindi na siya mahiyain,
nakikipag-usap at nakikipaglaro na rin siya sa iba. Sumasali
na rin si Kara sa mga gawain sa kanilang paaralan. Nakikita
na ang mukha ni Kara dahil hindi na suot ang kahon.

54
AnLima
An Limanana Pandama
Pandama LEVEL
GRADE

san Aton Kalawasan 3

san Aton Kalawasan

Ginsurat ni Gerald B. Olivar

Gindrowing ni Erno
Ginsurat ni Gerald B.V. Coton
Olivar
Gindrowing ni Erno V. Coton
Gin-edit ninda Marie Grace B. Manlapaz,
Jackielyn L. Mediana, Mary Grace V. Delos Santos,
kag Fatima B. Refamonte

DONATED PROPERTY · NOT FOR SALE

55
An aton lawas igwa san lima na
ginagamit na mga pandama. Ini
An aton lawas igwa san lima na ginagamit
amo an mga mata, talinga, irong,
na mga pandama.  Ini amo an mga mata,
dila kag panit. An mga manlain-lain
talinga, irong, dila kag panit.  An mga
na pandama importante sa aton
manlain-lain na pandama importante sa
kalawasan. Pirme naton ginagamit sa
aton kalawasan.
uruadlaw ini naPirme
lima naton ginagamit
na mga sa
pandama.
uroadlaw
Nagagamit ini naton
na limaanna mga
mga pandama.
pandama
Nagagamit naton an mga
para kita makakita, pandama para
makasinghot,
kita makakita,
makabati, makasinghot,
makalasa makabati,
kag makabatyag.
makalasa kag makabatyag.

56
1
Ginhimuan kag ginhatagan kita san
Ginhimuan
Ginoo san kag ginhatagan
mata. kitasan
Igwa kita sanduha
Ginoo
san mata. Igwa kita
na matatahom san duha
na mata. Anna mga mata
matatahom na mata.
na ini ginagamit An mga
naton paramata na inian
makita
ginagamit naton para
aton patalibod. makita
Gamit an aton
an aton mata
patalibod. Gamit an
nakikita naton an aton
aton mata nakikita
hitsura sa
naton
espiho.anGinagamit
aton hitsuranaton
sa espiho. Ginagamit
an aton mata
naton an aton mata sa pagkita sa aton mga
sa pagkita sa aton mga pinalangga na
pinalangga na kapamilya.
kapamilya.

2
57
Ginagamit naton
Ginagamit naton anan mga
mga matamata
parapara
makita
an manlain-lain
makita na bagay sa
an manlain-lain napatalibod.
bagay sa
Nakikita manNakikita
patalibod. san atonman
matasan
an matatahom
aton mata
na kolor sa patalibod. Ini na mga kolor amo
an matatahom na kolor sa patalibod.
an asul, berde, dilaw, pula kag iba pa.
Ini na mga kolor amo an asul, berde,
Nakikita san aton mata an manlain-lain na
dilaw, pulakag
mga tanom kaghitsura
iba pa. Nakikita
san hayop.
san aton mata
Dumdumon natonan namanlain-lain na
dapat pirme himatan
mga tanom kag
kag atamanon hitsura
an aton mgasan hayop.
mata.
Dumdumon naton na dapat pirme
himatan kag atamanon an aton mga
mata.
3

58
Ginhimuan kag ginhatagan kita san
Ginoo san matahom na talinga. An
Ginhimuan kag ginhatagan kita san Ginoo
talinga usad man sa lima na pandama.
san matahom na talinga.  An talinga usad
Igwa kita san duha na talinga sa aton
man sa lima na pandama.
kalawasan na ginagamit sa pagbati.
Igwa kita san
Ginagamit duha ini
naton na talinga sa aton
sa pagpamati
kalawasan na ginagamit sa
san mga manlain-lain napagbati.
tunog sa
Ginagamit
patalibod.naton
Gamitinian
sa talinga,
pagpamati san mga
nababati
manlain-lain
naton an bosesna tunog sa patalibod.
san aton Gamitna
pinalangga
an
mgatalinga, nababati naton an boses san
kapamilya.
aton pinalangga na mga kapamilya.

59
4
Pwede man naton gamiton an talinga
sa pagpamati
Pwede man natonsan mga matahom
gamiton an talingana
sa
istorya. Nababatian san aton talinga
pagpamati san mga matahom na istorya.
an manlainlain na tingog san mga
Nababatian san aton talinga an manlain-
sapat sa patalibod. An mga tunog
lain na tingog san mga sapat sa patalibod.
san mga manlain-lain na instrumento
An mga tunog san mga manlain-lain na
nababati man gamit an talinga.
instrumento
Dumdumon nababati man gamit
naton pirme an
na dapat
talinga.
gamitonDumdumon naton pirme
an mga talinga  na dapat
sa tama na
gamiton
pagpamati. an mga talingakag
Himatan sa tama na
atamanon
pagpamati. Himatan naton
paagi san paglinis kag atamanon
sa mgapaagi
ini.
san paglinis naton sa mga ini.

60
5
Ginhimuan kag ginhatagan man kita
san Ginoo kag
Ginhimuan sanginhatagan
irong. An man
irongkita
usad
sanpa
na parte san lawas na ginagamit sa
Ginoo san irong. An irong usad pa na parte
aton pandama. An aton irong makikita
san lawas na ginagamit sa aton pandama.
sa tunga san aton pamayhon. Ini
An aton irong makikita sa tunga san aton
amo an ginagamit naton para kita
pamayhon. Ini amo an ginagamit naton
makaginhawa. An irong may duha na
para
buhokita
na makaginhawa.
ginaagihan sanAnginahangos
irong may duha
na buhona
naton nahangin.
ginaagihan san ginahangos
naton na hangin.

61
6
Ginagamit an irong sa pagsinghot
san mga bagay kun ini mahumot o
Ginagamit an irong sa pagsinghot san mga
mabaho. Irong an aton ginagamit sa
bagay kun ini mahumot o mabaho. Irong an
pagsinghot naton sa pahumot san aton
aton ginagamit sa pagsinghot naton sa
katakin. Irong man an aton ginagamit
pahumot san aton katakin. Irong man an
sa paghangos san hangin. Dumdumon
aton
na anginagamit sa paghangos
aton irong dapat pirmesan naton
hangin.
Dumdumon
ginahimatan.na an
Iniaton irong
dapat dapatpirme
naton pirme
naton
linisanginahimatan. Ini dapat naton pirme
kag atamanon.
linisan kag atamanon.

62
7
Ginhimuan kag ginhatagan man kita
san Ginoo kag
Ginhimuan sanginhatagan
dila. Igwaman
kitakita
sansan
usad
na dila na makikita sa sulod san aton
Ginoo san dila. Igwa kita san usad na dila
baba. Sa bulig san aton baba, an dila
na makikita sa sulod san aton baba. Sa
nagagamit naton para makaistorya. An
bulig san aton baba, an dila nagagamit
dila amo an ginagamit naton para sa
naton para makaistorya. An dila amo an
aton paglasa. Ini an nakalasa san mga
ginagamit naton
manlain-lain napara sa aton paglasa. Ini
an nakalasa
pagkaon nasan mga
aton manlain-lain na
kakaunon.
pagkaon na aton kakaunon.

63
8
An aton dila may manlain-lain na lasa
na kaya aramon. Ini amo an matam-is,
An aton dila may manlain-lain na lasa na
maarat, maaslom, mapait, kag
kaya aramon. Ini amo an matam-is,
mananam. Dili tanan na bagay
maarat, maaslom,kay
pwede lasahan mapait, kag mananam.
delikado sa aton
kalawasan. Dumdumon na dapat pirme
Dili
natontanan na bagay
isabay pwedenalasahan
an hinay kay
pagsipilyo
delikado sa aton
sa aton dila. kalawasan.
Dapat pirme ini himatan,
linisan
Dumdumon kagnaatamanon.
dapat pirme naton isabay an
hinay na pagsipilyo sa aton dila. Dapat
pirme ini himatan, linisan kag atamanon.

64
9
Ginhimuan kag ginhatagan man kita
Ginhimuan
san Ginoo kag
sanginhatagan
panit. An man
panitkita san
usad
Ginoosa
man san panit.
lima An panit
naton usad man sa lima
na pandama.
naton
Ini amo na an
pandama. Ini amo
panlabas an panlabas
na tahob san na
tahobkalawasan.
aton san aton kalawasan.
Panit anPanit
unaannauna na
pansagang
pansagang san san
mgamga pansulod
pansulod na parte
na parte san
san
atonaton
lawas.lawas. Annaton
An panit panitamo
naton
an amo
an pinakadako
pinakadako na parte
na parte sankalawasan.
san aton aton
kalawasan.

10 65
Ginagamit naton an panit para aton
Ginagamit naton an panit para aton
mabatyagan an mga bagay. Gamit
mabatyagan an mga bagay. Gamit an panit,
an panit, mabatyagan naton kun
mabatyagan naton kun kita ginahawidan
kita ginahawidan kag pisikal na
kag pisikal na nasasakitan. Nababatyagan
nasasakitan.
man san panit anNababatyagan
manlain-lain na man san
panit an manlain-lain
temperatura pareho san na temperatura
mainit o
pareho
matugnaw.san mainit o matugnaw.
Dumdumon
Dumdumon natonnatonnana dapat
dapat pirme
pirme himatan
himatan
an an aton
aton panit. Pirmepanit.
natonPirme naton
ini linisan ini
paagi
linisan
san paagi osan
pagkarigo pagkarigo
paghugas sani.o paghugas
sani.

11

66
Amo ini an lima na mga pandama san
aton kalawasan. An duha na mata
Amo ini an lima na mga pandama san aton
ginagamit para makakita. An duha na
kalawasan. An duha na mata  ginagamit
talinga ginagamit para makapamati,
para makakita. An duha na talinga
an irong para makasinghot kag
ginagamit para An
makahangos. makapamati, an irong
dila ginagamit para
naton
makasinghot
para makalasa kag san
makahangos.
usad na An dila An
bagay.
ginagamit naton para
panit ginagamit paramakalasa san usad
makabatyag san
na bagay.
init, Ankag
lamig, panit ginagamit
iba pa. para
makabatyag san init, lamig, kag iba pa.

67
12
Kinahanglan kagimportante
Kinahanglan kag importante ini naini
mga
pandama sa aton buhay. Uroadlaw naton
na mga pandama sa aton buhay.
ini na gamiton san tama kag sa kaayuhan.
Uroadlaw naton na
An mata gamiton inimakakita
na gamiton
san tamasan
tama kag sa kaayuhan.
kag matahom Antalinga
na kiritaon. An mata
gamiton na
gamiton para mabati an san
makakita mga maaayo
tama kag na
istorya kag tunog. An irong gamiton para
matahom na kiritaon. An talinga
makasinghot san maayo na bagay kag
gamiton
presko napara mabati an mga maaayo
hangin.
na istorya kag tunog. An irong gamiton
para makasinghot san maayo na bagay
kag presko na hangin. 13

68
An aton dila gamiton para makatilaw
kag makalasa san mga masustansya na
An aton dila gamiton para makatilaw kag
pagkaon. An aton panit himatan naton
makalasa san mga masustansya na
san maayo kag dili dapat na pabayaan.
pagkaon.  An aton panit himatan naton san
An lima na mga pandama regalo san
maayo kag dili dapat na pabayaan.
Ginoo sa aton na mga tawo. Dapat
An limanaton
pirme na mgainipandama
gamitonregalo san Ginoo
sa tama kag
sa aton na Pasalamatan
himatan. mga tawo. Dapat ta pirme naton
an Ginoo
ini
kaygamiton sa tama
ginsarigan Nyakag himatan.
kita san mga
Pasalamatan
importante na ta an Ginoo kay ginsarigan
pandama.
Nya kita san mga importante na pandama.

69
14
 Ang Lima na Pandama sa ating Katawan

56. Ang ating katawan ay mayroong iba’t ibang ginagamit na mga

pandama. Ito ay ang mata, tainga, ilong, dila at balat. Ang
iba’t ibang pandama ay mahalaga sa ating katawan. Ang mga
pandamang ito ay ginagamit natin araw-araw. Ginagamit
natin ang mga pandama upang tayo ay makakita, makaamoy,
makarinig, makalasa, at makaramdam.

57. Ginawan at binigyan tayo ng Diyos ng mata. Mayroon tayong

dalawang magagandang mata. Ang mga matang ito ang
ginagamit natin upang makita natin ang mga bagay sa paligid.
Gamit ang ating mata, nakikita natin ang ating sariling
repleksyon sa salamin. Ginagamit din natin ang ating mata
upang makita ang ating mga mahal na kapamilya.

58. Ginagamit natin ang ating mga mata upang makita ang mga
magagandang bagay sa ating paligid. Nakikita rin ng ating
mga mata ang magagandang kulay ng paligid. Ang mga kulay
na ito ay ang asul, berde, dilaw, pula at iba pa. Gamit ang
mata, nakikita natin ang iba’t ibang halaman at hayop sa
kapaligirian. Tandaan natin na dapat palagi nating ingatan at
alagaan ang ating mga mata.

59. Ginawan at binigyan din tayo ng Diyos ng magandang tainga.

Ang tainga ay isa rin sa ating limang pandama. Mayroon
tayong dalawang ginagamit na tainga sa ating katawan.
Ginagamit natin ang ating tainga sa pakikinig ng mga
magagandang tunog at awitin sa ating paligid. Gamit ang
ating tainga, naririnig natin ang boses ng ating mga mahal na
kapamilya.

60. Maaari rin nating gamitin ang ating tainga sa pakikinig ng

mga magagandang salita. Naririnig ng ating tainga ang iba’t
ibang huni ng mga ibon sa paligid. Ang mga tunog ng iba’t
ibang instrumento naririnig din natin gamit ang ating tainga.
Tandaan natin na ang tainga dapat palaging ginagamit sa
tama na pakikinig. Ang dalawang tainga palagi nating ingatan,
linisin at alagaan.

70
61. Ginawan at binigyan din tayo ng Diyos ng ilong. Ang ilong ay
isa ring bahagi ng katawan na ginagamit ng ating pandama.
Ang ating ilong ay makikita sa gitna ng ating mukha. Ito
ang ginagamit natin upang tayo ay makahinga. Ang ilong
ay may dalawang butas na dinadaanan ng hangin na ating
nalalanghap.

62. Ginagamit ang ilong sa paglanghap o pag-amoy ng mga bagay

kung ito ay mabango o mabaho. Ilong ang ating ginagamit
sa paglanghap natin ng pabango ng ating katabi. Ilong din
ang ating ginagamit sa paglanghap ng hangin. Palagi nating
tatandaan na ang ating ilong ay dapat nating pag-ingatan. Ito
rin ay dapat palaging linisin at alagaan.

63. Ginawan at binigyan din tayo ng Diyos ng dila. Ang dila ay

isa rin sa ating limang pandama. Mayroon tayong isang dila
na makikita sa loob ng ating bibig. Sa tulong ng ating bibig,
nagagamit natin ang ating dila sa pagsasalita. Ginagamit
natin ang dila sa ating paglasa. Ito ang nakakalasa ng iba’t
ibang pagkain na ating kakainin.

64. Ang ating dila ay mayroong iba’t ibang panlasa na kayang

matikman. Ang mga lasa ay matamis, maalat, maasim, mapait,
at malinamnam. Hindi lahat ng bagay pwedeng tikman dahil
delikado sa ating katawan. Tandaan na dapat palaging isabay
ang dahan-dahang pagsisipilyo sa ating dila. Dapat palagi
itong ingatan, linisin at alagaan.

65. Ginawan at binigyan tayo ng Diyos ng balat. Ang balat ay isa

rin sa ating limang pandama. Ito ay ang panlabas na takip
ng ating katawan. Balat din ang unang panangga ng mga
panloob na bahagi ng ating katawan. Ang balat natin ay ang
pinakamalaking bahagi ng ating katawan.

66. Ang ating balat ang ginagamit natin upang ating

maramdaman ang mga bagay. Gamit ang ating balat,
mararamdaman natin kapag tayo ay hinahawakan o pisikal
na nasasaktan. Nararamdaman din natin ang iba’t ibang
temperatura katulad ng mainit o malamig. Tandaan natin na
dapat palaging ingatan ang ating balat. Linisin natin ito palagi
sa pamamagitan ng paliligo at paghuhugas nito.

71
67. Ito ang ating limang mga pandama sa ating katawan. Ang
dalawang mata ay ginagamit upang makakita. Ang dalawang
tainga ay ginagamit upang makarinig, ang ilong upang
makaamoy at makalanghap. Ang ating dila ay ginagamit natin
upang makalasa ng isang bagay. Ang ating balat ay ginagamit
upang makaramdam ng init, lamig, at iba pa.

68. Kailangan at mahalaga ang mga pandama sa ating buhay.

Araw-araw natin itong gamitin sa tama at gamitin sa mabuti.
Ang mata ay gamitin upang makakita ng tama o magagandang
tanawin. Ang tainga ay gamitin upang makarinig ng
magagandang salita at tunog. Ang ilong ay gamitin upang
makalanghap ng maayos na bagay at sariwang hangin.

69. Ang ating dila ay gamitin upang makatikim at malasahan ang

mga masusustansyang pagkain. Ang ating balat ay gamitin
natin sa maayos at huwag pabayaan. Ang limang pandama
ay regalo ng Diyos sa mga tao. Tama at dapat natin itong
gamitin sa mabuti at palaging ingatan. Pasalamatan natin ang
Diyos dahil pinagkatiwalaan Niya tayo ng mga mahahalagang
pandama.

72
Papyesta sa Bantigue
Papyesta sa LEVEL

9
Bantigue

Ginsurat ni Jorie C. Lahoylahoy

Ginsurat ni Jorie C. Lahoylahoy
Gindrowing
Gindrowing ni Paul
ni Paul Aldrin Aldrinkag
A. Olaera A .Sarah
Olaera
Sumulat
kag
Gin-edit Sarah
ninda Sumulat
Dinnah A. Bañares,
Jane G. Abejuela, Fatima Preciousa T. Cabug,
Fatima Grace S. Llavore, kag Helen V. Titong

DONATED PROPERTY · NOT FOR SALE

73
Kada
Kadabulan
bulansan
sanAgosto
Agostoginaselebrar
  ginaselebrar
an
ankapyestahan
kapyestahanniniSanta
SantaFelomina
Felominasasa
Barangay Bantigue.
Barangay Bantigue. An Bantigue,
An Bantigue, barangay san Masbate na
 barangay san Masbate na may dako
may dako na numero san populasyon.
na numero san populasyon. Usad sa
Usad sa mga barangay sa syudad na
mga barangay sa syudad na ginadayo
ginadayo san mga tawo. Lugar na kun
san mga tawo. Lugar na kun diin an
diin an iba na tawo nagasabi na may
iba na tawo nagasabi na may
nagamilagro. Lalo na pag-abot sa buhay
nagamilagro. Lalo na pag-abot sa
kag pangabuhay san kada tawo.
buhay kag pamumuhay san kada tawo.
1

74
 Barangay Bantigue
Barangay Bantiguean anbarangay
barangay nana
nakaatubang sa
nakaatubang sasentro
sentrosan Masbate.
san Masbate.
An kadamuan san mga tawo sa dagat
An kadamuan san mga tawo sa dagat
nagaaragi kun sinda nagapa-Masbate.
nagaaragi kun sinda nagapa-Masbate.
Sa puno san Burubantigue an ginhalian
Sa puno san Burubantigue  an
san pangaran na Barangay Bantigue.
 ginhalian san pangaran na Barangay
An sikat na sayaw na Lapay Bantigue sa
 Bantigue.  An sikatman
Barangay Bantigue na naghali.
sayaw naIni an
Lapay
sayaw Bantigue sa Barangay
na ginapakita Bantigue
kada anibersaryo
 man naghali.
san syudad sanIni an sayaw na
Masbate.
ginapakita kada anibersaryo san
syudad san Masbate.
2
75
Lapay Bantiguean
Lapay Bantigue ankilala
kilalakag
kag opisyal
opisyal na
sayaw
na sa syudad
sayaw san Masbate.
sa syudad Sayaw
san Masbate.
na minsan
Sayaw nangunananguna
na minsan kag nanggana
kag sa
manlain-lain
nanggana sana kompetesyon.
manlain-lain naSi Felisa
Tupas an nakaisip
kompetesyon. san mga
Si Felisa hiwag
Tupas ansan
sayaw na Lapay Bantigue. Madali kag
nakaisip san mga hiwag san  sayaw na
masayon an sayaw na Lapay Bantigue
Lapay Bantigue. Madali kag masayon
kaya kadamuan aram ini sayawon. An iba
an sayaw na Lapay Bantigue kaya
na kabataan matibay kag maayo
kadamuan aram ini sayawon. An iba
magsayaw san Lapay Bantigue.
na kabataan matibay kag maayo
magsayaw san Lapay Bantigue.
3

76
May iba
May  ibana
namga
mgaMasbatenyo
Masbatenyo nana
nalilipay
kun apiki na’n
nalilipay bulan na'n
kun  apiki san Agosto. May
bulan san
mga tawoMay
Agosto. pan-o
mganatawo
mahilig magdayo
pan-o na sa
lugar
mahiligna magdayo
may nagamilagro.
sa lugar Ginadayo
na may an
Bantigue san manlain-lain
nagamilagro. Ginadayo annaBantigue
tawo hali
sa
sanibaiba’n lugar san
manlain-lain na Masbate.
tawo haliIni
sa an
iba-
mga
iba'ntawo
lugarnasan
may makusog Ini
 Masbate. na pagtuod
an mga
kag pagsarig sa Ginoo. Sinda an tawo na
tawo na may makusog na pagtuod  kag
sige an pangamuyo hasta sa makuha an
pagsarig sa Ginoo. Sinda an tawo na
inda ginaayo.
sige an pangamuyo  hasta sa makuha
an inda ginaayo.
4

77
 Kunbulan
Kun bulan na
na san
sanAgosto,
Agosto,puno an an
puno
simbahan san
 simbahan sanBantigue
Bantiguesan  san
mga mga
tawo. Manlain-lain an nagadarayo na
tawo. Manlain-lain an nagadarayo  na
mga Masbatenyo pero an kada usad
mga Masbatenyo pero an kada usad
nagarespeto. An pagrespeto importante
nagarespeto.
kaayo sa buhayAn pagrespeto
san tawo sa aton nasyon.
importante
Kada pyestakaayo sa buhay
sa Bantigue sanmga
damo’n tawo
sapulis
atonannasyon. Kada
bantay para pyestamalikayan.
saramok sa
May mga damo'n
Bantigue coast guard
mga man na bantay
pulis an bantay
para an mga deboto maalalayan.
para saramok malikayan. May mga
coast guard man na bantay para an
mga deboto maalalayan.
78 5
An papyesta
An papyestasa
sa Barangay Bantigue
Barangay Bantigue
nakapasadya sa iba na mga Masbatenyo.
nakapasadya sa iba na mga
An kada pamilya nagkakaurusad sakay sa
Masbatenyo. An kada pamilya
lantsa pakadto sa simbahan ni Santa
nagkakaurusad
Felomina. Ini ansakay saadlaw
oras kag lantsana
pakadto sa simbahan
magkakaurupod an iba ni
na Santa
magpamilya sa
pagsimba. Magkaupod man sa pagsindi
Felomina. Ini an oras kag adlaw na
san kandila sa altar san simbahan ni
magkakaurupod
Santa Felomina. an iba tawo
An mga na magpamilya
silensyo
sa pagsimba.
kun nagatunaMagkaupod
na an misa sa man sa
simbahan
san Bantigue.
pagsindi san kandila sa altar san
simbahan ni Santa Felomina. An mga
tawo silensyo kun nagatuna na  an79
misa sa simbahan san Bantigue.
 Sanina
Sani  napapyesta
papyesta  damo
damo nana mga
mga tawo
tawo an
an nagkakaigwa
nagkakaigwa san trabaho
san trabaho kag
kag negosyo.
negosyo.
Pareho sanPareho san pagamaneho
pagamaneho san lantsa san
lantsa
para anpara
mga antawomga tawo makatabok
makatabok pakadto
pakadto
sa Bantigue. sa May
Bantigue. Mayna
baratilyo baratilyo
an mga
na an mga
paninda paninda
barato kaayobarato kaayo
para sa mga para
tawo.
sa iba
An mganatawo.
dayo An iba nakay
nalilipay dayo
annalilipay
mga
kay an mga
baraklon baraklon
barato baratoKadamuan
kun Agosto. kun
Agosto.
sa mga tawoKadamuan
nagauli sanamga
may tawo
dara na
nagauli  na
pinamakal samay dara  na pinamakal sa
baratilyo.
baratilyo.
7

80
IniIni
 na nabarangay ginadayo
barangay ginadayo gayud
gayud san
san mga
tawo hali sa iba na lugar. Mabalod man
mga tawo hali sa iba na lugar.
pero dili ginakahadlukan san kadamoan
 Mabalod man pero dili
na mga nagadayo na tawo. Basta an iba
ginakahadlukan san kadamoan
makakadto, makapangamuyo kag na mga
nagadayo
makasimba nakan
 tawo.
Santa Basta  an iba
Felomina.
Importante makapangamuyo
makakadto, sa iba na tawo an makabisita
kag
kag makaintra sa selebrasyon sa
makasimba  kan Santa Felomina.
Bantigue. Gusto ninda mabasbasan an
Importante sa iba na tawo an
ginaayo sa Ginoo paagi sa inda patron.
makabisita kag makaintra sa
selebrasyon sa Bantigue. Gusto ninda
mabasbasan an ginaayo  sa Ginoo
81
paagi sa inda patron.
8
Ginatuodan saniba
Ginatuodan san ibananamag-asawa
mag-asawa na
wara’n  anak
na wara’n ananmilagro
anak milagroni
ni Santa
Santa Felomina.
Felomina. May iloy
May mga mga na
iloy na
nagapamatuod na
nagapamatuod nasinda
sindanagbudos sansan
nagbudos
pagpangamuyo kan Santa Felomina.
pagpangamuyo  kan Santa Felomina.
Ginadayo ini san kadamuan na magasawa
 Ginadayo ini san kadamuan na mag-
na dili pa nakabuo san pamilya. May mga
asawa
tawo nanaiba
dilianpa nakabuo sansa
ginapangamuyo pamilya.
Ginoo
May mga
paagi kantawo
Santana iba an Manlain-lain
Felomina.
ginapangamuyo
an panata san kada  satawo
Ginoo
na paagi kansa
nagadayo
Bantigue
Santa kun Agosto.
Felomina. Manlain-lain an
panata san kada tawo na nagadayo sa
Bantigue kun Agosto.
82 9
Kadamuan na tawo sa Barangay
Kadamuan na tawo sa Barangay
Bantigue uruadlaw nagapangamuyo.
Bantigue
Ini uruadlaw
dili nahahali nagapangamuyo.
na pag-uugali sa inda
Initaga-Bantigue.
na dili nahahali na pag-uugali
Handom nindasanainda
na  taga-Bantigue.
pirme Handomkag
kuntani sinda giyahan ninda  na
hatagan
pirme
san kuntani
grasya sinda giyahan
san Ginoo.  kag
An iba na taga-
hatagan hugot
Bantigue san grasya san Ginoo.
an pagtuod An iba
sa Ginoo
na taga-Bantigue
kaya pamumuhay ninda hugotmaayo.
an pagtuod
Sani nasa
Ginoo kaya
barangay an pamumuhay
pagpalangganinda maayo.
sa kada usad
Sani na
pirme barangay
gayud an pagpalangga sa
nakikita.
kada usad pirme gayud nakikita.
10

83
Kun adlaw san pyesta sa Bantigue, an
Kun adlaw san pyesta sa Bantigue, an
iba na tawo sa simbahan naganobena.
iba na tawokag
Nagaruluto sa nagaharanda
simbahan naganobena.
para
Nagaruluto
mapakaon ankag
mganagaharanda
tawo kag mga  para
mapakaon
bisita. an mga tawo
An pagpakaon kag tawo
sa mga mga
bisita. Ansa
kaugalian pagpakaon sana
inda na dili mga tawo
mababago.
kaugalian sa inda
Nagkakaurusad kagna dili na mababag-
nagkakalipay an mga
o. Nagkakaurusad
tawo kag nagkakalipay
sa lugar san Barangay Bantigue.
 an mga
Usad tawo
ini na sa lugar
rason sanan
kun kaya Barangay
Bantigue
Bantigue.san
ginadayo Usad
mgainitawo.
na rason  kun kaya
an Bantigue ginadayo san mga tawo.
11

84
 An mga tawo sa Bantigue may iya-iya
An mga tawo sa Bantigue may iya-iya
na trabahuon pag-abot san Agosto. An
napumuluyo
trabahuon  pag-abotsasan
nagaburuligan Agosto.
trabaho para
Ananpumuluyo nagaburuligan
papyesta sa  sa Amo
Bantigue mapaayo.
trabaho para san
ini an panata an papyesta sa Bantigue
iba na Masbatenyo
para sa Ginoo.
mapaayo. AmoPasalamat man ini
ini an panata saniba
san
namga tawo na an inda panlawas kag
Masbatenyo para sa Ginoo.
pamumuhay maayo. Patunay ini na an
Pasalamat man ini san mga  tawo na
ginapangamuyo san iba na tawo ginabati
 an inda
san panlawas kag pamumuhay
Ginoo.
maayo. Patunay ini na an
ginapangamuyo san iba na tawo
ginabati san Ginoo.
85
12
Kun pyesta san Barangay Bantigue an
Kun pyesta san Barangay Bantigue an
sarayaw dili pwede mahali. Lalo na an
sarayaw dili pwede mahali. Lalo na an
sayaw na Lapay Bantigue kun diin sa
sayaw na Lapay Bantigue kun diin sa
Barangay Bantigue naghali. Sa plasa
Barangay Bantigue naghali. Sa plasa
an mga tawo nagkalipay magsinayaw
an mga tawo nagkakalipay
san Lapay Bantigue kag iba pa. Hasta
magsinayaw san Lapay Bantigue kag
paaga sa plasa an mga tawo na mahilig
iba pa. Hasta paaga sa plasa an   mga
magsayaw. Ini an kalipay na dara san
tawo na mahilig magsayaw.  Ini an
papyesta sa Bantigue.
 kalipay na dara san papyesta sa
Bantigue.
14

86
Tulo ka adlaw san Agosto an ginakalipay
Tulo ka adlaw  san Agosto an
na pyesta san Barangay Bantigue.
ginakalipay na pyesta san Barangay
Ginasulit ini san iba na mga Masbatenyo
Bantigue. Ginasulit   ini san iba na mga
kag mga dayo. Kausad lang ini
Masbatenyo kag   dayo. Kausad lang
ginaselebrar sa usad ka tuig kaya an iba
ini ginaselebrar sa usad ka tuig kaya
nagaprobitsar.
an iba nagaprobitsar.
Makapangamuyo, makasindi kag
Makapangamuyo, makasindi  kag
makabisita sa ginatuodan na may
makabisita  sa ginatuodan na may
nagamilagro. May iba na pagtuod na
nagamilagro.  May iba na pagtuod na
kinahanglan ta gihapon irespeto.
kinahanglan ta gihapon irespeto.
13

87
 Pista sa Bantigue

74. Buwan ng Agosto ipinagdiriwang ang kapistahan ni Sta.

Felomina sa Baranggay Bantigue. Ang Bantigue, barangay ng
Masbate na may malaking bilang ng populasyon. Isa sa mga
barangay sa Masbate na dinadayo ng mga tao. Lugar na kung
saan ang ibang mga tao ay naniniwala na may nagmimilagro
sa lugar na ito. Lalo na sa pagdating sa buhay at pamumuhay
ng mga tao.

75. Bantigue ay isang barangay na nakaharap sa lungsod ng

Masbate. Karamihan sa mga tao sa dagat dumadaan papunta
sa syudad ng Masbate. Ang pangalan na Bantigue ay nagmula
sa ngalan ng puno na Burubantigue. An sikat na sayaw na
Lapay Bantigue sa Barangay Bantigue nagmula. Sayaw na
ipinapakita kapag anibersaryo sa lungsod ng Masbate.

76. Ang Lapay Bantigue ay isang kilala at opisyal na sayaw sa

Masbate. Sayaw na minsan ay nanalo at nanguna sa iba-iba
na kompetisyon. Si Felisa Tupas ang nakaisip at bumuo ng
mga galaw para sa Lapay. Madali lang ang sayaw na Lapay
Bantigue kaya karamihan alam itong sayawin. Ang ibang
kabataan ay magagaling at maayos sumayaw ng Lapay
Bantigue.

77. May iba na Masbatenyo na natutuwa kung malapit na ang

Buwan ng Agosto. May mga tao kasi na mahilig magpunta
san lugar kung saan may nagmimilagro. Ang Bantigue ay
pinupuntahan ng iba’t ibang tao mula sa iba’t ibang lugar sa
Masbate. Mga tao na buo ang tiwala at paniniwala sa Diyos.
Sila din ang mga tao na laging nananalangin hanggang sa
matupad ang kanilang hiling.

78. Kapag buwan na ng Agosto, puno ang simbahan ng Bantingue

ng mga tao. Iba-iba man ang mga dayo na mga Masbatenyo
pero ang bawat isa ay may respeto. Ang pagrespeto ay
talagang mahalaga sa buhay ng mga tao dito sa ating
bansa. Tuwing Pista sa Bantigue maraming mga pulis ang
nagbabantay para ang kaguluhan ay maiwasan. May mga
coast guard naman na nababantay para ang mga deboto ay
maalalayan.

88
79. Ang pagdiriwang ng pista sa Bantingue ay nagpapasaya
sa ibang mga Masbatenyo. Bawat pamilya ay nagkakaisa
sakay sa bangka papunta sa simbahan ni Sta. Felomina. Ito
ang pagkakataon na ang ibang pamilya ay magkakasama sa
pagsimba. Magkakasama rin sa pagsindi ng kandila sa altar
sa simbahan ni Sta. Felomina. Ang mga tao ay nakikinig kapag
nagsisimula na ang misa sa simbahan ng Bantigue.

80. Maraming tao ang nagkakaroon ng trabaho at negosyo kapag

pista. Katulad ng pagmamaneho ng bangka para ang mga tao
ay maitawid papunta sa Bantigue. May baratilyo na kung saan
ang mga paninda ay mura lang para sa mga tao. Ang ibang
mga dayuhan ay natutuwa dahil ang paninda ay mura kung
Agosto. Karamihan sa mga tao ay umuuwi na may dalang
pinamili sa baratilyo.

81. Ang barangay na ito ay sadyang dinadayo ng mga tao mula sa

ibang lugar. Maalon man ang dagat pero ang mga dayuhang
tao ay hindi natatakot. Ito ay hindi hadlang para makabisita,
makapanalangin at makapagsimba kay Sta. Felomina.
Mahalaga para sa ibang tao ang makapagbisita at makasali
sa ipinagdiriwang ng Bantigue. Gusto nila na mabindisyunan
ang kanilang hinihiling sa Diyos sa pamamagitan ng kanilang
patron.

82. Naniniwala din ang ibang mag-asawa na walang anak sa

milagro ni Sta. Felomina. Maraming ina ang nagpapatunay na
sila ay nabuntis dahil sila ay nanalangin ng taimtim kay Sta.
Felomina. Kaya dinadayo din ito ng maraming mag-asawa
na walang pang nabuong pamilya. May mga tao ding iba ang
hinihiling sa Diyos sa pamamagitan ni Sta. Felomina. Iba-iba
din ang panata ng bawat tao na dumadayo sa Bantigue kung
Agosto.

83. Karamihan sa mga tao sa Bantigue ay araw- araw

nananalangin. Ito ay pag-uugali na hindi maalis ng ibang
mga tao na nakatira sa Bantigue. Ang hiling nila na sana
ay lagi silang bigyan ng biyaya ng panginoo. Ang ibang tao
sa Bantigue ay may malaking paniniwala sa Diyos kaya
ang pamumuhay nila ay maayos. Sa barangay na ito ang
pagmamahalan sa bawat isa ay laging nakikita.

89
84. Kung araw ng pista sa Bantigue, ang ibang tao sa simbahan
ay nagnonobena. Nagluluto at naghahanda din sila para
mapakain ang mga tao at bisita. Ang pagpakain sa mga tao
ay kaugaliang hindi na mababago. Nagkakaisa at masaya ang
mga tao sa lugar ng Barangay Bantigue. Ito ay isang dahilan
kung bakit ang Bantigue ay dinadayo ng mga tao.

85. Ang mga tao sa Bantigue ay may kanya-kanyang trabaho

pagdating ng Agosto. Sila ay nagtutulungan sa mga gawain
para ang papyesta sa Bantigue ay mapaganda. Ito ay
panata ng bawat Masbatenyo para sa ating Panginoon.
Pasasalamat din ito ng mga tao para sa magandang kalusugan
at hanapbuhay. Ito ay nagpapatunay din na ang lahat ng
hinihiling ng mag tao ay pinapakinggan ng Panginoon.

86. Hindi pweding mawala ang sayawan sa Barangay Bantigue

kapag piesta. Lalo na ang sayaw na Lapay Bantigue kung
saan sa Barangay Bantigue nagmula. Sa plasa ang mga tao ay
masayang sumasayaw ng Lapay Bantigue at iba pang sayaw.
Ang mga taong sanay sumayaw ay magsasayawan san plasa
hanggang umaga. Ito ang kaligayang dala kapag piesta sa
Bantigue.

87. Tatlong beses ang kasiyahan na nararanasan ng mga tao

sa Barangay Bantigue kung buwan ng Agosto. Sinusulit ito
ng ibang Masbatenyo at mga bisita. Isang beses lang ito
pinagdiriwang sa isang taon kaya ito ay pinaglalaanan ng
oras ng mga tao. Makapagdasal, makapagtirik ng kandila at
makapunta sa lugar na pinaniniwalaan ng ibang tao na may
nag mimilagro. Hindi man naniniwala ang ibang tao kailangan
parin natin silang irespeto.

90
An Balay na Bato LEVEL

10
An Balay na Bato

Ginsurat ni Marlon G. Arididon

Ginsurat ni Marlon G. Arididon
Gindrowing ni Francis R. Garganta
Gindrowing ni Francis R. Garganta
Gin-edit ninda Juancho P. Azares,
Aizzel M. Luzong-Lique, Mary Joy M. Romero,
kag Winefredo A. Veracis

DONATED PROPERTY · NOT FOR SALE

91
“Pok, pok, pok,” an maribok na tunog san
pukpok
“Pok, sanpok,”
pok, martilyo ni Tayna
an maribok Berto.
tunogAga
sanna
pukpok
naman san
kag martilyo
matahom nian
Taysirak
Berto.
sanAga na
adlaw
naman kag matahom
sa Barangay Libertadansasirak san adlaw sa
Esperanza.
Barangay Libertad sa Esperanza. Turog pa
Turog pa an iba na mga tawo sani na
an iba na mga tawo sani na dyutay kag
dyutay kag silensyo na lugar. Bisan atab
silensyo na lugar. Bisan atab pa, maribok
pa, maribok
na an na an
tunog san tunog
pukpok san
san pukpoknisan
martilyo Tay
martilyo ni Tay
Berto. “Pok, pok,Berto. “Pok,
pok,” an pok,
tunog sanpok,”
an tunognisan
martilyo Taymartilyo
Berto nanigrabe
Tay Berto na
karibok.
grabe karibok.
1

92
“Pok, pok, pok,” an maribok na tunog san
“Pok, pok, pok,” an maribok na tunog san
pukpok san martilyo ni Tay Berto.
pukpok san martilyo ni Tay Berto.
Trabahuso kag madiskarte na panday si
Trabahuso kag madiskarte na panday si
Tay Bertokaya
Tay Berto kayakilala
kilalasya
syasasainda
inda lugar.
lugar.
Damo’n nakakilala
Damo’n nakakilalasasaiya
iyabilang
bilang usad
usad na
mahigos na panday
na mahigos sa inda
na panday baryo.
sa inda Usad na
baryo.
adlaw, pagmata nya iya dayon ginpanday
Usad na adlaw, pagmata nya iya dayon
an dyutay na tangkal san baboy.
ginpanday an dyutay na tangkal san
Pinamalhas si Tay Berto san kakapanday
baboy.
san indaPinamalhas si Tay Berto
dyutay na tangkal san
san baboy.
kakapanday
2 san inda dyutay na tangkal
san baboy.

93
“Pok, pok, pok,” an maribok na tunog san
“Pok, pok, pok,” an maribok na tunog san
pukpok sanmartilyo
pukpok san martilyoniniTay
TayBerto.
Berto.
Myentrasnagahimo
Myentras nagahimosansantangkal
tangkalsi si
TayTay
Berto,
Berto, si
si Nay
NayBelma
Belmanaman
namannagaluto
nagaluto sasa
kusina. Si Nay Belma na iloy ni Boboy
kusina. Si Nay Belma na iloy ni Boboy
mabuot, karenyoso, kag maasikaso sa iya
mabuot, karenyoso,
pamilya. Usad na bes kag maasikaso
ginsugo sa
nya si Boboy
iyamagduhol
na pamilya. Usad na bes sa
san pagkaon ginsugo nya si
iya ama.
Nagtuod
Boboy nasya sa sugo san
magduhol san iya iloy kag
pagkaon sa iya
nagkadto na sa may tangkal.
ama. Nagtuod sya sa sugo san iya iloy
3
kag nagkadto na sa may tangkal.

94
Madagmit
Madagmitan aniyaiyapitad
pitadkag
kagmalipay
malipaynana
nagakurukanta pakadto sa iya ama.
nagakurukanta pakadto sa iya ama.
Naabtan ni Boboy si Tay Berto na grabe an
Naabtan ni Boboy si Tay Berto na grabe
balhas sa kapukpok san martilyo. Nag-
an balhas
udong anaysasikapukpok
Tay Berto san martilyo.
pagtrabaho kag
Nagudong
nagkaon san anay si TaysaBerto
ginduhol iya nipagtrabaho
Boboy.
Myentras nagakaon,
kag nagkaon ginhunga
san ginduhol sa sya ni Boboy
iya ni
kun nano kay minsan wara sya sa balay.
Boboy. Myentras nagakaon, ginhunga
Ginsabihan nya si Boboy na may
sya ni Boboysya
ginaasikaso kun nano
kaya warakaysya
minsan wara
sa inda
sya sa balay. Ginsabihan nya si Boboy na
balay.
may
4 ginaasikaso sya kaya wara sya sa
inda balay.

95
Myentras nagaistoryahan,ginsabihan
Myentras nagaistoryahan, ginsabihansya
sya ni Berto
ni Tay Tay Berto san ginapreparar
san ginapreparar na
na regalo
regalo
para sapara sa iya. Nginarat
iya. Nginarat si Boboy si Boboy
san san
ginsabi
ni Tay Berto
ginsabi kayBerto
ni Tay dili pa man
kay dilinya
pabirtdey.
man nya
Sige an iya
birtdey. hunga
Sige tungod
an iya hunga kaytungod
eksayted
kaysya
na maarman an ginsabi na regalo.
eksayted sya na maarman an ginsabi na
Ginsabihan si Boboy ni Tay Berto na
regalo. Ginsabihan si Boboy ni Tay Berto
maghulat lang san tama na panahon. Nag-
na maghulat
udong lang sin
na si Boboy sankahunga
tama naperopanahon.
Nagudong na
nagparaisip si Boboy
lugod sin kahunga
sya parte sadto na pero
regalo.
nagparaisip lugod sya parte sadto na
regalo. 5

96
Usad na gab-i, myentras nagakaon sinda
Usad na gab-i, myentras nagakaon sinda sa
sa kusina,
kusina, nabatyagan
nabatyagan nindaninda an malain
an malain na
na panahon.
panahon. Ginkuha
Ginkuha ni Berto
ni Tay Tay Berto an
an radyo
kag namati
radyo sinda tanan
kag namati sindasan balita
tanan sabalita
san sala.
Nabati
sa sala.ninda sa radyo
Nabati ninda nasa may bagyo
radyo kaya
na may
malain gayud an panahon. Insigida
bagyo kaya malain gayud an panahon.
ginpreparar ninda an inda mga bado,
Insigida ginpreparar ninda an inda mga
flashlight kag mga importante na gamit.
bado,
Masuso flashlight kagdalugdog,
an kilat kag mga importante
kumusogna an
gamit.san
huyop Masuso
hanginankag
kilat kag dalugdog,
umuran san tudo.
kumusog an huyop san hangin kag
6
umuran san tudo.

97
Sa kakusogsan
Sa kakusog sanhangin,
hangin,natuklap
natuklap anan atop
atop
kag natangkasan
kag natangkas andingding
dingdingsansan inda
inda balay.
balay. Nabasa
Nabasa sinda
sinda kag kag nangudog
nangudog sa grabe sana
tugnaw
grabe na kay nagsulod
tugnaw kaysa balay ansa
nagsulod uran.
balay
“Belma,
an uran.kuhaa an aton
“Belma, kuhaamgaangamit kay
aton mga
maralabas na kita,” sabi ni Tay Berto.
gamit kay maralabas na kita,” sabi ni
“Pagdali kamo na duha kag magsunod sa
Tay Berto. “Pagdali kamo na duha kag
akon kay mabalhin kita,” sugpon ni tatay.
magsunod sa akonnikay
Insigida ginpasiga Taymabalhin
Berto an kita,”
sugpon nikag
flashlight tatay. Insigida
naglabas ginpasiga
sinda sa nasiranina
balay.
Tay Berto an flashlight kag naglabas
sinda sa nasira na balay. 7

98
Myentras nagalakat sinda san matulin,
Myentras nagalakat
nagapangudog sinda san
sa tugnaw kagmatulin,
kahadlok si
nagapangudog
Boboy. “Diin posabatugnaw kag kahadlok si
kita mapakadto
Boboy. “Diin po ba kita mapakadto Nanay
Nanay kag Tatay?” an hunga ni Boboy
kag Tatay?” an hunga ni Boboy sa inda.
sa inda.man
“Wara “Wara man
po kita sanpoiba
kita
nasan ibanana
balay
balay na mabalhinan,”
mabalhinan,” an sugpon an sugpon“Anak,
ni Boboy. ni
Boboy. “Anak,
mapakadto kita mapakadto kita sa
sa usad pa naton nausad pa
balay,”
naton naanbalay,”
sabat nian
Tay Berto.
sabat ni Nangarat
Tay Berto.
sya san iyasya
Nangarat nabatian kay
san iya an aramkay
nabatian nyaan usad
lang an inda balay.
aram
8
nya usad lang an inda balay.

99
Grabe an inda kapoy kag baga sinda an
Grabe an inda
madismayo sakapoy kag baga
tulin san sinda an
inda paglakat.
madismayo sa tulin san inda paglakat.
Wara’n udong an inda matulin na pitad
Wara’n udong an inda matulin na pitad
hasta nakaabot sinda sa dako-dako na
hasta nakaabot sinda sa dako-dako na
bato. Nag-udongsa
bato. Nag-udong sapaglakat
paglakatsi si Tay
Tay Berto
Berto
kag gintutok
kag gintutokan
anflashlight
flashlightsasadako-dako
dako-dakona
bato. Nangarat
na bato. si Boboy
Nangarat san makita
si Boboy an
san makita
matahom
an matahomna disenyo na himo
na disenyo sa bato.
na himo Dili
sa bato.
sya nakatuod san iya nakita pero nag-upod
Dili sya nakatuod san iya nakita pero
sya pagsulod sa dako-dako na bato.
nag-upod sya pagsulod sa dako-dako na
9
bato.

100
Pag-abot sa sulod nakita ni Boboy na
Pag-abot
kumpletosa sulod
san mganakita
gamitnian
Boboy na
balay.
kumpleto san mga gamit an balay. Insigida
Insigida ginsindihan ni Nay Belma an
ginsindihan ni Nay Belma an lampara sa
lampara sa lamesa.
lamesa. “Amo “Amo
po ba ini po banyo
an regalo ini an
sa
regalo
akon ni nyo sa akon
Nanay?” ni Nanay?”
hunga ni Boboy.hunga
“Ikaw po
ba an naghimo
ni Boboy. “Ikawsani
ponabamatahom na balay,
an naghimo sani
Tatay?” sugpon nya. Kay damo’n hunga si
na matahom na balay, Tatay?” sugpon
Boboy, iya gin-istorya kun papan-o nya
nya. Kay damo’n hunga si Boboy, iya
ginhimo an balay.
gin-istorya
10 kun papan-o nya ginhimo an
balay.

101
Napulo katuig na gintrabaho ni Tay Berto
na solo katuig
Napulo lang an
nabalay na bato.
gintrabaho Martilyo,
ni Tay Berto
piko,
na pala
solo langkag
an bara
balayan
naiya gingamit
bato. agod
Martilyo,
mabuo
piko, ankag
pala balay naan
bara bato. Pukpok didi
iya gingamit agod
mabuo
kag ukadan didto,
balay na bato.didi
hakot Pukpok didi kag
kag tapok
ukad didto, hakot didi kag tapok didto.
didto. Tuna na aga pahapon sige sya san
Tuna na aga pahapon sige sya san trabaho,
trabaho, bisan makapoy determinado
bisan makapoy determinado sa iya
sa iya ginahimo.
ginahimo. Hasta naHasta na iya nahuman
iya nahuman an tanan
an tanansan
na parte na balay
partekag
sanini
balay kag ini
nakumpleto.
nakumpleto. 11

102
An balay may usad na pwertahan, unom
na
An bintana
balay maykag usad
usad na na kwarto. Halapad
pwertahan, unom na
an sala san
bintana balay,
kag usad nadako an kusina,
kwarto. Halapadkag
an
sala
may san balay, dako
matahom an kusina,
na banyo. kag maysya
Ginsabihan
matahom na banyo.
ni Tay Berto na didiGinsabihan sya kun
sya nagakadi ni Tay
Berto na didi sya nagakadi kun wara sya sa
wara sya sa inda. Handom ni Tay Berto
inda. Handom ni Tay Berto na magkaigwa
na magkaigwa san matahom na balay
san matahom na balay an iya pamilya. Kaya
an iya pamilya.
naisipan Kaya naisipan
nya na maghimo nya na
san balay nahali
maghimo
sa sanna
dako-dako balay na hali sa dako-dako
bato.
na
12 bato.

103
Nasabutan ni Boboy kun pan-o ginhimo ni
Nasabutan
Tay Berto an ni Boboy kunbato.
balay na pan-o ginhimo ni
Tay Berto an balay na bato. Nadumduman
Nadumduman nya na amo gali ini an
nya na amo gali ini an regalo na ginsabi san
regalo na ginsabi san iya ginikanan.
iya ginikanan. Myentras nagaistoryahan
Myentras
sinda, biglanagaistoryahan
nakabatyag san sinda,
tugnawbigla
si
nakabatyag san tugnawsya.
Boboy kaya ginpakarigo si Boboy kaya
Insigida man
ginpakarigo
nagsulod sya.Belma
si Nay Insigida man nagsulod
sa kwarto kag
nagkuha san twalya
si Nay Belma kag bado.
sa kwarto Pagkatapos
kag nagkuha
karigo ginpaliwan
san twalya sya kag
kag bado. nagsulod karigo
Pagkatapos na
sinda tanan sa kwarto para magpahuway.
ginpaliwan sya kag nagsulod na sinda
13
tanan sa kwarto para magpahuway.

104
“Tuktoraok, tuktoraok,” an maribok na
“Tuktoraok,
turaok san mgatuktoraok,” an maribok
manok na na
nakatungtong
turaok sanAga
sa kahoy. mganamanok
utro na
kagnakatungtong
matahom sa
kahoy. Aga na utro kag matahom na an
na an panahon sa silensyo na baryo.
panahon sa silensyo na baryo. Nakaingkod
Nakaingkod
sa katre si NaysaBelma,
katre si Nay Belma,
nakatindog si Tay
nakatindog si Tay
Berto, si Boboy Berto,
turog si Boboyniturog
pa. Pagmata Boboy
pa. Pagmata
nagluhod sindanisa
Boboy
salognagluhod sinda
kag nangadyi sa
san
pagpasalamat sa Ginoo.
salog kag nangadyi sanTuna sadto na
pagpasalamat
adlaw didto
sa Ginoo. na sinda
Tuna sadtomagaistar
na adlawsadidto na
matahom-tahom na balay na bato.
sinda
14
magaistar sa matahom-tahom na
balay na bato.

105
 Ang Bahay na Bato

92. “Pok, pok, pok,” maingay ang tunog ng pukpok ng martilyo ni

Mang Berto. Umaga na naman at maganda ang sikat ng araw
sa Barangay Libertad sa bayan ng Esperanza. Tulog pa ang
ibang tao sa maliit at tahimik na baryo. Kahit maaga pa ay
maingay na ang tunog ng pukpok ng martilyo ni Mang Berto.
“Pok, pok, pok,” napakaingay ng tunog ng martilyo ni Mang
Berto.

93. “Pok, pok, pok,” maingay ang tunog ng pukpok ng martilyo

ni Mang Berto. Isang masipag at madiskarteng karpintero si
Mang Berto kaya kilala siya sa kanilang lugar. Marami ang
nakakakilala sa kanya bilang isang masipag na karpintero
sa kanilang baryo. Isang araw, pagkagising ay agad niyang
pinanday ang maliit na kulungan ng baboy. Pinagpawisan si
Mang Berto sa kakapanday ng kanilang maliit na kulungan ng
baboy.

94. “Pok, pok, pok,” ang maingay na tunog ng pukpok ng

martilyo ni Mang Berto. Habang gumagawa ng kulungan ng
baboy si Mang Berto, si Aling Belma naman ay nagluluto sa
kusina. Si Aling Belma na ina ni Boboy ay mabait, malambing
at maasikaso sa kanyang pamilya. Minsan ay inutusan niya
si Boboy na dalhan ng pagkain ang kanyang ama. Sumunod
siya sa utos ng kanyang ina at pumunta na sa may kulungan
ng baboy.

95. Mabilis ang kanyang lakad at masayang kumukanta papunta

sa kanyang ama. Nadatnan ni Boboy si Mang Berto na pawis
na pawis sa kapupukpok ng martilyo. Huminto muna si Mang
Berto sa pagtatrabaho at kinain ang pagkaing dala ni Boboy.
Habang kumakain, tinanong siya ni Boboy kung bakit minsan
ay wala siya sa kanilang bahay. Sinabi niya kay Boboy na may
inaasikaso siya kaya wala siya sa kanilang bahay.

96. Habang nag-uusap, sinabihan siya ni Mang Berto tungkol

sa inihahandang regalo para sa kaniya. Namangha si Boboy
sa sinabi ng ama dahil hindi pa naman niya kaarawan.
Panay ang tanong niya dahil nasasabik siyang malaman
ang sinabing regalo. Sinabihan si Boboy ni Mang Berto na
maghintay lang siya sa tamang panahon. Huminto na sa
pagtatanong si Boboy pero nasa isip pa rin niya kung ano nga
ang regalong iyon.

106
97. Isang gabi habang kumakain sila sa kusina, naramdaman
nila na hindi maganda ang panahon. Kinuha ni Mang Berto
ang radyo at nakinig sila ng balita sa sala. Narinig nila sa
radyo na may paparating na bagyo kaya pala masama ang
panahon. Agad na inihanda nila ang mga damit, flashlight
at iba pang importanteng gamit. Sunod-sunod ang kidlat at
kulog, lumakas ang ihip ng hangin at bumuhos ang malakas
na ulan.

98. Sa lakas ng hangin, natanggal ang bubong at dingding ng

kanilang bahay. Nabasa sila at nanginig sa sobrang ginaw
dahil pumasok sa loob ng bahay ang ulan. “Belma, kunin
mo ang mahahalagang gamit at lumabas na tayo,” sigaw
ni Mang Berto. “Bilisan ninyong dalawa at sumunod kayo
sa akin dahil lilipat tayo,” dagdag niya. Pinailaw kaagad
ni Mang Berto ang flashlight at tuluyan silang lumabas sa
nasirang bahay.

99. Habang naglalakad sila nang mabilis, nanginginig sa ginaw at

takot si Boboy. “Saan po ba tayo pupunta Nanay at Tatay?”
ang tanong ni Boboy sa kanila. “Wala naman po tayong ibang
bahay na malilipatan,” dugtong ni Boboy. “Anak, pupunta
tayo sa isa pa nating bahay,” ang sagot ni Mang Berto.
Nagulat siya sa kanyang narinig dahil ang alam niya isa lang
ang kanilang bahay.

100. Sa bilis ng paglalakad ay labis ang kanilang pagod at para

silang mahihimatay. Walang tigil ang kanilang mabilis
na hakbang hanggang sa narating nila ang napakalaking
bato. Huminto sa paglalakad si Mang Berto at itinutok ang
flashlight sa napakalaking bato. Namangha si Boboy nang
makita ang magandang disenyo na gawa sa bato. Hindi siya
nakapaniwala sa kanyang nakita pero sumama pa rin siyang
pumasok sa loob.

107
101. Pagdating sa loob ng bahay ay nakita ni Boboy na kumpleto
na ito sa mga gamit. Agad na sinindihan ni Aling Belma ang
lampara sa mesa. “Ito po ba ang regalo ninyo sa akin ni
Nanay?” tanong ni Boboy. “Ikaw po ba ang gumawa nito
Tatay?” dagdag niya. Dahil sa dami ng katanungan ni Boboy,
ikinuwento ng ama kung paano niya ginawa ang bahay.

102. Sa loob ng sampung taon mag-isang ginawa ni Mang Berto

ang bahay na bato. Martilyo, piko, pala at bara ang ginamit
niya upang mabuo ang bahay na bato. Pukpok dito at hukay
doon, hakot dito at tapon doon. Simula umaga hanggang
hapon na pagtatrabaho, kahit nakakapagod determinado
siya sa kanyang ginagawa. Hanggang sa natapos niya ang
lahat ng parte ng bahay at ito ay nakumpleto.

103. Ang bahay ay may isang pintuan, anim na bintana at isang

kwarto. Maluwang ang sala ng bahay, malaki ang kusina at
maganda ang banyo. Sinabihan siya ni Mang Berto na dito
siya pumupunta sa tuwing wala siya sa kanila. Pangarap
kasi niya na magkaroon ng magandang bahay ang kanyang
pamilya. Kaya naisipan niya na gumawa ng bahay mula sa
napakalaking batong ito.

104. Naintindihan ni Boboy kung paano ginawa ni Mang Berto ang

bahay na bato. Naalala niya na ito pala ang regalong sinabi
sa kanya ng kanyang mga magulang. Habang nag-uusap sila
ay biglang gininaw si Boboy kaya sinabihan siyang maligo.
Pumasok kaagad si Aling Belma sa kuwarto at kumuha ng
tuwalya at damit. Pagkatapos maligo at pinabihis siya at
pumasok na sila sa kuwarto para magpahinga.

105. “Tiktilaok, tiktilaok,” ang maingay na tilaok ng mga manok

na nakapatong sa kahoy. Umaga na naman at maaliwalas
ang panahon sa tahimik na baryo. Nakaupo sa papag si
Aling Belma, nakatayo si Mang Berto, si Boboy natutulog pa.
Pagkagising ni Boboy lumuhod sila sa sahig at nanalangin ng
pasasalamat sa Panginoon. Simula sa araw na iyon doon na
sila titira sa napakagandang bahay na bato.

108
 An Gahom
An Gahom san san GRADE

3
Tul-ang Tul-ang

Ginsurat ni Erma B. Alegre

Ginsurat ni Erma B. Alegre
Gindrowing
Gindrowing ni JoelR.R.Alcantara
ni Joel Alcantara
Gin-edit ninda Junee L. Abetria,
Rolicelia T. Endrina, Joanna Rose G. Fernandez,
kag Anabelle L. Granado

DONATED PROPERTY · NOT FOR SALE

109
Igwa san usad na lugar na kun diin puro
pamilya
Igwa sansan
usadido
naan nagaistar.
lugar Amo
na kun diin ini an
puro
ginatawag
pamilya sannaidoIdolandya na Amo ini an
an nagaistar.
ginatawag na Idolandya
ginapamunuan na ginapamunuan
san pamilya ni Hading
san pamilya
Idoka. UsadnisyaHading Idoka. Usad sya
na mabuot, maabtik,na
mabuot, maabtik, maabilidad kag
maabilidad kag mapinalanggaon na hadi
mapinalanggaon na hadi san Idolandya.
san Idolandya.
Matatap Matatap
sya sa iya syapirme
sakop kag sa iyanya
sakop
kag pirme
ginauna annya ginauna
kaayuhan sanan
iyakaayuhan
pumuluyo.
san iya pumuluyo.
Tungod sana, ila-ila,Tungod sana,
inspirado kag ila-ila,
kuntento an
inspirado kagmga ido na nagaistar
kuntento sa na
an mga ido
Idolandya. 1
nagaistar sa Idolandya.

110
Si Hading Idoka, igwa san tulo na
anak na lalaki na ido. Barbon, Putian
Si Hading Idoka, igwa san tulo na anak na
kag Kurong an pangaran san iya mga
lalaki na ido. Barbon, Putian kag Kurong an
anak na ido.
pangaran sanSi Barbon
iya an ido
mga anak na Si
na ido.
wara’n
Barbon pasensya, mauriton
an ido na wara’n kag pirme
pasensya,
mauriton
la nagadali.kagSipirme la nagadali.
Putian Si Putian
naman grabe an
naman grabe an hambog, bilib sa sadiri,
hambog, bilib sa sadiri, maldito kag
maldito kag maisog na ido. Si Kurong
maisog na ido. Si
naman mabuot, Kurong
maayo namanhugot
makiupod, mabuot,
sa
maayo
buot kagmakiupod, hugot sa buot kag
pulido an pagatrabaho.
pulido an pagatrabaho.
2

111
Gintawag san hadi an iya tulo na mga
anak na lalaki na ido. “Mga anak,
Gintawag san hadi an iya tulo na mga anak
halapit na ako magretiro bilang hadi san
na lalaki na ido. "Mga anak, halapit na ako
Idolandya,” sabihadi
magretiro bilang san san
ama. “Mapili ako
Idolandya,” sabi
san
san usad sa iyo para
ama. “Mapili amo
ako san an magsubli
usad sa iyo parasa
akon,”
amo anesplikar
magsublinya. “Ama,
sa akon," ako dapat
esplikar nya. an
"Ama,mo
pilion akokay
dapat
akoananpilion mo kay ako an
pinakamagurang,”
pinakamagurang," surmaton ni Barbon.
surmaton ni Barbon. “Dili, ako dapat an
"Dili, ako dapat an pilion mo kay maisog
pilion mo kay maisog
ako!" mahambog ako!” mahambog
na surmaton ni Putian. na
surmaton ni Putian. 3

112
“Ikaw Kurong, nano an masasabi mo sani
"Ikaw
na Kurong, nano
sitwasyon?” hungaan masasabi
san hadi.mo sani
na sitwasyon?"  hunga san hadi. "Kun sin-o
“Kun sin-o po sa amon an pipilion mo,
po sa amon an pipilion mo, rerespetuhon
rerespetuhon ko,” sabat ni Kurong.
ko," sabat ni Kurong. Matarom na sinud-
Matarom na si
ong san hadi sinudong sangin-obserbaran
Kurong kag hadi si Kurong
kag
kun gin-obserbaran kun sinsiro
sinsiro an iya ginsabi. an iya
“Sige, magluwas
anay kamo
ginsabi. kag magbalik
“Sige, magluwas bwas kaykamo
anay may kag
ipapahimobwas
magbalik ako,”kay
sabimay
san ipapahimo
ama. Nagruluwas
ako,”
an tulo na anak kag nag-iristoryahan kun
sabi san ama. Nagruluwas an tulo na
nano an ipapahimo sa inda.
anak kag nag-iristoryahan kun nano an
ipapahimo
4 sa inda.

113
Nakaisip syasyana
Nakaisip napurbaran antulo
purbaran an iya iyanatulo
anak na lalaki na ido. Kun sin-o man an
na anak na lalaki
makapasar sa iyana ido. Kun
pagpurbar sin-o man
amo an
an makapasar saGinpatawag
masubli sa iya. iya pagpurbar amo
nya utro an iya an
tulo na anak para kaistoryahon.
masubli
"Ama,sanano
iya.poGinpatawag
an imo ipapahimonya
sa utro
an iyaamon?"hunga
tulo na anak para
ni Kurong kaistoryahon.
sa iya ama. Imbes
na magsabat si Hading Idoka, ginhatagan
“Ama, nyanano po tig-urusad
sinda san an imo ipapahimo
na tul-ang. sa
amon?” hunga ni Kurong sa iya ama. 5
Imbes na magsabat si Hading Idoka,
ginhatagan nya sinda san tig-urusad na
tul-ang.

114
Eksayted
Eksaytedanan magmaranghod
magmaranghod sa sa gusto
gusto
ipahimosa
ipahimo sainda
inda ni
niHading
Hading Idoka. 
Idoka."Nano po
an pagahimuon namon sani na tul-ang,
“Nano po an pagahimuon namon sani
Ama?" hunga ni Putian. "Pagabantayan kag
napagahimatan
tul-ang, Ama?”nyo anhunga ni ko
ginhatag Putian.
sa iyo na
tul-ang,” sabi san
“Pagabantayan ama.
kag “Pagkaurusadnyo
pagahimatan kagan
katawhayan an simbolo sani sa aton
ginhatag ko sa iyo na tul-ang,” sabi san
kahadian," esplikar ni Hading Idoka. "Kun
ama. “Pagkaurusad
mawara ini sa iyo dilikag
kamokatawhayan
angay na maginan
simbolo sani sapaaton
hadi," sugpon nya. kahadian,” esplikar
ni Hading Idoka. “Kun mawara ini sa iyo
dili6kamo angay na magin hadi,” sugpon
pa nya.

115
Determinado
Determinadoan an kada usad
kada usad sa inda
sa inda na na
magin usad na hadi san Idolandya. Paiba-
magin usad na hadi san Idolandya.
iba an inda pamaagi san pagabantay kag
Paibaiba an inda
pagahimat pamaagi
san tul-ang san sa inda.
na ginhatag
Si Barbon pirme nya banga-banga an tul-
pagabantay kag pagahimat san tul-ang
ang kag dili ginabuhian maski diin sya
na ginhatag
magkadto. sa inda.naman
Si Putian Si Barbon pirme
ginbutang nya
sa idalom san ulunan para itago ini. Si
nya banga-banga an tulang kag dili
Kurong naman ginputos san tela an tul-ang
ginabuhian maski
kag  gintago diinsan
sa idalom sya magkadto. Si
baol.
Putian naman ginbutang nya sa idalom 7

san ulunan para itago ini. Si Kurong

naman ginputos san tela an tul-ang kag
gintago sa idalom san baol.

116
Kay Kay
pirme
pirmebanga-banga ni Barbon
banga-banga ni Barbon an iyaan iya
tul-ang, gin-agaw ini san iba na ido.
tul-ang, gin-agaw ini san iba na ido.
Nagatangis na umuli sa palasyo si  Barbon
Nagatangis na umuli
kaya ginhunga sa palasyo
sya ni Kurong. si Barbon
"Nano kay
nagatangis kag nagaproblema ka, Barbon?”
kayaanginhunga sya ni Kurong. “Nano kay
may pagmalasakit na hunga ni Kurong.
nagatangis kag
"Dili na ako nagaproblema
magigin ka,na an
hadi kay nawara
Barbon?” an may
akon tul-ang," an pagmalasakit
sabat nya. “Ayaw na hunga
kahandal kay adi pa man ako na mabulig sa
ni Kurong.
imo,” sabi“Dili na ako magigin hadi kay
ni Kurong.
nawara
8 na an akon tul-ang,” an sabat
nya. “Ayaw kahandal kay adi pa man ako
na mabulig sa imo,” sabi ni Kurong.

117
Nahandal
NahandalsisiKurong kay
Kurong kay basi
basi nawara man
nawara man
an an
iyaiya
tul-ang
tul-ang na gintago
na gintago sa sa baol.
baol. Ginsudip
nya sa baul an iya gintago na tul-ang pero
Ginsudip
wara nyanya sa baulGrabe
ini makita. an iya gintago
an panghanap
na nya
tul-ang pero
sa tanan na wara nyakag
butangan ininagtinalibod
makita.
sa sulod san kwarto. Nagluwas pa sya sa
Grabe an panghanap nya sa tanan na
kwarto kag naghinanap sa sala pero wara
butangan kag nagtinalibod sa sulod san
gayud an tul-ang. Mamundo kag maluya an
kwarto. Nagluwas
lawas na pa sya
naglakat-lakat sa kwarto
si Kurong sa kag
patalibod san palasyo.
naghinanap sa sala pero wara gayud an
tul-ang. Mamundo kag maluya an lawas 9
na naglakat-lakat si Kurong sa patalibod
san palasyo.

118
Myentras
Myentrasnagalakat-lakat si Barbon,
nagalakat-lakat si Barbon,
nakit-an nya na duha an tul-ang na
nakit-an nya na duha
ginakanamanan an"Putian,
ni Putian. tul-ang na
nano
ginakanamanan ni Putian.
kay duha na tul-ang an ada sa imo?"
hunga ni Barbon. “Diin mo nakita kag
“Putian, nano kay duha na tul-ang an
nakuha an usad pa na tul-ang?” sugpon
ada nya.
sa imo?”
"Pumuyo hunga ni Barbon.
ka la, wara idto kamangno si
“Diin mo nakita
Kurong kagkonakuha
na ginkuha ini,” sabi an
nya.usad
“Kay
kun ako an magin hadi, himuon ta ikaw na
pa na tul-ang?” sugpon nya. “Pumuyo
katiwala ko," sugpon nya.
ka la,10wara idto kamangno si Kurong
na ginkuha ko ini,” sabi nya. “Kay kun
ako an magin hadi, himuon ta ikaw na
katiwala ko,” sugpon nya.

119
“Habo akoako
"Habo sana, Putian!
sana, Putian! dilidili ina san
ina kaya kaya san
akon konsensya,” sabi ni Barbon. "Aram
akonmo,
konsensya,”
dili ina tama na sabi ni Barbon.
ginkuha “Aram
mo an iya tul-
mo, dili
ang,”ina tama
sugpon nya.na ginkuha
“Ibalik mo kanmo an an
Kurong iya
ginkuha mo sa iya na tul-ang," suhestiyon
tulang,” sugpon
ni Barbon. nya.
"Dili ko “Ibalik
ini ibalik sa iyamo kan
kay gusto
Kurong an ginkuha
ko magin hadi," siyakmo sa iya"Ako
ni Putian. na an
tul-ang,”
dapat na maghadi sa Idolandya kay maisog
suhestiyon
ako," sabini ni Barbon.
Putian. “Dili ko ini ibalik
sa iya kay gusto ko magin hadi,” siyak
11
ni Putian. “Ako an dapat na maghadi
sa Idolandya kay maisog ako,” sabi ni
Putian.

120
 Nag-abot
Nag-abot ananadlaw
adlaw nanapagahusgaran
pagahusgaran san san
hadi an iya tulo na anak na ido. Maluya an
hadilawas
an iya tulo na
ni Kurong anak nakag
na nag-apiki ido. Maluya
nag-
an lawas
atubang nikan
Kurong
Hading na nag-apiki
Idoka. Aram nya kag
na
dili gayud sya angay na makoronahan
nagatubang kan Hading Idoka. Aram nya
bilang hadi san Idolandya. "Ama,
na dili gayudgayud
patawada sya ako
angay naako
kay dili makoronahan
angay na
magin hadi,” sabi ni Kurong. “Nagin pabaya
bilang hadi san Idolandya.
ako, wara ko natuman an ginpahimo mo,"
“Ama, patawada
mamundo na sabigayud ako kay dili ako
ni Kurong.
angay12na magin hadi,” sabi ni Kurong.
“Nagin pabaya ako, wara ko natuman
an ginpahimo mo,” mamundo na sabi ni
Kurong.

121
Sobra anan
Sobra kalooy
kalooy na nabatyagan
na nabatyagan ni Putian
ni Putian
kan Kurong kaya bigla sya nagsurmaton.
kan "Ama
Kurong kaya bigla sya nagsurmaton.
sa kamatuodan ginkuha ko an tul-ang
“Ama sa kamatuodan
ni Kurong," nagatangis ginkuha ko an
na sabi ni Putian. 
"Patawada po ako Ama san akon ginhimo
tul-ang ni Kurong,” nagatangis na sabi
kan Kurong," sugpon pa ni Putian. "Putian,
ni Putian.
aram ko “Patawada
na maayo ka napo akosabi
anak,” Ama ni san
akonHading Idoka.
ginhimo “AnKurong,”
kan importante ginpili
sugpon mo pa
an
tama kag nagbasol ka," surmaton ni Hading
ni Putian.
Idoka. “Putian, aram ko na maayo
ka na anak,” sabi ni Hading Idoka. 13
“An importante ginpili mo an tama kag
nagbasol ka,” surmaton ni Hading Idoka.

122
Naalo
Naalokag
kagnagatangis
nagatangis nana nag-apiki
nag-apiki si si
Putian sa duha nya na kamanghod na naga-
Putian sa duha nya na kamanghod na
istoryahan. "Patawadon nyo ako na duha
nagaistoryahan.
kay dili ako nagin“Patawadon nyo ako
maayo na ehemplo," sabi
na nya.
duha kay dili
Wara'n ako nagin
nag-istorya maayo
sa inda kundina
ginparadilapan
ehemplo,” ninda Wara’n
sabi nya. kag ginkarinyo san
nag-istorya
maayo si Putian. Malipay si Hading Idoka
sa kay
inda kundi ginparadilapan ninda
nakita nya an pagkaurusad kag pagigin
kagonesto
ginkarinyo san maayoSisiKurong
san magmaranghod. Putian. an
napili nya
Malipay na himuon
si Hading na magin
Idoka kayhadi san nya
nakita
Idolandya.
an pagkaurusad kag pagigin onesto san
14
magmaranghod. Si Kurong an napili nya
na himuon na magin hadi san Idolandya.

123
 Ang Kapangyarihan ng Buto

110. May isang lugar na ang nakatira ay puro mga pamilya ng aso.
Ito ang Idolandya na pinamumunuan ng pamilya ni Haring
Idoka. Siya ay mabait, aktibo, maabilidad at mapagmahal
na hari ng Idolandya. Mapagkalinga siya sa kanyang
nasasakupan at parati niyang inuuna ang kapakanan ng mga
ito. Dahil dito, nasisiyahan, inspirado at kuntento ang mga
asong nakatira sa Idolandya.

111. Si Haring Idoka ay may tatlong anak na lalaking aso.

Barbon, Putian at Kurong ang pangalan ng mga anak niyang
aso. Si Barbon ang aso na walang pasensiya, magagalitin
at palaging nagmamadali. Si Putian naman ay grabe ang
yabang, tiwala sa sarili, masungit at matapang na aso. Si
Kurong naman ay masipag, magandang makisama, may
kusang loob at maayos magtrabaho.

112. Tinawag ng hari ang kaniyang tatlong anak na lalaking

aso. “Mga anak, malapit na akong magretiro bilang hari
ng Idolandya,” sabi ng ama. “Pipili ako ng isa sa inyo para
pumalit sa akin,” paliwanag niya. “Ama, ako dapat ang
piliin mo dahil ako ang pinakamatanda,” wika ni Barbon.
“Hindi! ako dapat ang piliin mo dahil matapang ako,”
mayabang na sabi ni Putian.

113. “Ikaw Kurong, ano ang masasabi mo sa sitwasyong ito?”

tanong ng hari. “Kung sino po ang pipiliin mo sa amin
igagalang ko,” sagot ni Kurong. Tinitigan ng hari si Kurong
at inobserbahan kung totoo ang kaniyang sinabi. “ Sige,
lumabas muna kayo at bumalik bukas dahil may ipapagawa
ako,” sabi ng ama. Lumabas ang tatlong anak at nag-usap
kung ano ang ipapagawa sa kanila.

114. Nakaisip ang hari na bigyan ng pagsubok ang kaniyang

tatlong anak na aso. Kung sino man ang makapasa sa
kaniyang pagsubok siya ang papalit sa kaniya. Pinatawag
niya ulit ang kaniyang tatlong anak para makausap ang
mga ito. “Ama, ano po ang ipapagawa mo sa amin?” tanong
ni Kurong sa ama. Imbes na sagutin sila ni Haring Idoka,
binigyan sila ng tig-iisang buto.

124
115. Nasasabik ang magkakapatid sa gustong ipagawa ni Haring
Idoka sa kanila. “Ano po ang gagawin namin sa butong ito,
Ama?” tanong ni Putian. “Babantayan at iingatan ninyo ang
ibinigay kong buto sa inyo,” sabi ng ama. “Pagkakaisa at
kapayapaan ang simbolo nito sa ating kaharian,” paliwanag
ni Haring Idoka.

116. Determinado ang bawat isa sa kanila na maging hari ng

Idolandya. Iba’t ibang pamamaraan ang kanilang ginawang
pagbabantay at pag-iingat sa butong ibinigay sa kanila. Si
Barbon ay palaging tangay ang buto at ayaw niyang bitawan
kahit saan magpunta. Si Putian naman ay inilagay sa ilalim
ng kaniyang unan ang buto. Si Kurong naman ay binalot niya
ng tela ang buto at itinago niya sa ilalim ng baul.

117. Dahil parating tangay ni Barbon ang buto, inaagaw ito

ng ibang aso. Umiiyak na umuwi ng palasyo si Barbon
kaya tinanong siya ni Kurong. “Bakit ka umiiyak at
namomroblema, Barbon?,” may pagmamalasakit na tanong
ni Kurong. “Hindi na ako magiging hari dahil nawala ko
ang aking buto,” sagot niya. “Huwag kang mabahala dahil
nandito pa naman ako na tutulong sa iyo,” wika ni Kurong.

118. Nag-alala si Kurong baka mawala rin ang kaniyang butong

itinago sa baul. Sinilip niya sa baul ang kanyang itinagong
buto pero hindi niya ito makita. Hinanap niya sa lahat ng
kanyang lalagyan at nagpaikot-ikot sa loob ng kwarto.
Lumabas pa siya ng kwarto at hinanap ito sa sala pero hindi
nya makita ang buto. Malungkot at matamlay ang katawan
na naglakad-lakad si Kurong sa paligid ng palasyo.

119. Habang naglalakad-lakad si Barbon nakita niya na dalawa

ang butong pinaglalaruan ni Putian. “Putian, bakit dalawang
buto ang nandiyan sa iyo?” tanong ni Barbon. “Saan mo
nakita at nakuha ang isa pang buto?” dagdag pa ni Barbon.
“Tumahimik ka lang, hindi namalayan ni Kurong na kinuha ko
ito,” wika niya. “Kung ako ang maging hari, kukunin kitang
kanang kamay ko,” dagdag pa niya.

125
120. “Ayoko ng ganyan, Putian! Hindi kaya ng konsensya ko,” sabi
ni Barbon. “Alam mo, hindi tama na kinuha mo ang kanyang
buto,” dagdag pa niya. “Ibalik mo kay Kurong ang kinuha
mong buto,” payo ni Barbon. “Hindi ko ito ibabalik sa kaniya
dahil gusto ko maging hari,” sigaw ni Putian. “Ako ang dapat
na maging hari ng Idolandya dahil matapang ako,” wika ni
Putian.

121. Dumating ang araw na huhusgahan ng hari ang kanyang

tatlong anak na aso. Mahina ang katawan ni Kurong na
lumapit at humarap kay Haring Idoka. Alam niya na hindi
talaga siya karapat-dapat na koronahan bilang hari ng
Idolandya. “Ama, patawarin mo talaga ako dahil hindi ako
bagay na maging hari,” wika ni Kurong. “Naging pabaya ako,
hindi ko natupad ang ipinagawa mo,” malungkot na sabi ni
Kurong.

122. Labis ang habag na naramdaman ni Putian kay Kurong kaya

bigla siyang nagsalita. “Ama ang totoo kinuha ko ang buto
ni Kurong,” umiiyak na sabi ni Putian. “Patawarin mo po ako
Ama sa aking nagawa kay Kurong,” dagdag pa ni Putian.
“Putian, alam ko na mabuti kang anak,” sabi ni Haring Idoka.
“Ang mahalaga ay pinili mo pa rin ang tama at nagsisi ka,”
wika ni Haring Idoka.

123. Nahihiya at umiiyak na lumapit si Putian sa dalawa niyang

kapatid na nag-uusap. “Patawarin ninyo akong dalawa dahil
hindi ako naging mabuting halimbawa,” sabi niya. Walang
nagsalita sa kanila kundi dinilaan at nilambing nila nang
husto si Putian. Masaya si Haring Idoka dahil nakita niya ang
pagkakaisa at pagiging matapat ng magkakapatid. Si Kurong
ang nagustuhan niyang maging hari ng Idolandya.

126
Maayo kay si Pati LEVEL

10
Maayo kay si Pati

Ginsurat ni Geraldine L. Bunan

Ginsurat ni Geraldine L. Bunan
Gindrowing
Gindrowingni
ni Arturo
Arturo B.B. Grafilo,
Grafilo, Jr. Jr.
Gin-edit ninda Marie Grace B. Manlapaz,
Jackielyn L. Mediana, Mary Grace V. Delos Santos
kag Fatima B. Refamonte

127
DONATED PROPERTY · NOT FOR SALE
Adlaw san Dominggo nagsimba sinda Tya
Adlaw san Dominggo nagsimba sinda Tya
Mareng kag Pati sa lungsod san Monreal.
Mareng kag Pati sa lungsod san Monreal.
Pagkatapos magsimba, pirme sinda
Pagkatapos magsimba, pirme sinda
nagapamasyar sa parke na makikita sa
nagapamasyar sa parke na makikita sa
unahan sansimbahan.
unahan san simbahan.Nagadara
Nagadara papa
sinda
sinda
sin sin para
balon balonpagsaruhan
para pagsaruhan
ninda. ninda.
Nakaanadanna
Nakaanadan naninda
nindainiinihimuon
himuon tuna
tuna san
namatay an ama
san namatay an na
amasi Tyo
na siKanor. Duha
Tyo Kanor.
katuig na an nakaligad
Duha katuig an nangyari
na an nakaligad dahil sa
an nangyari
aksidente.
dahil sa aksidente.
1

128
Ginatugutan ni Tya Mareng si Pati na
magkanam sa kanaman sa parke. Damo
na mga kabataan
Ginatugutan ni Tyana babaye
Mareng kag lalaki
si Pati na an
iya nagiginsa
magkanam kakanam
kanamandidi. An paborito
sa parke. Damo na ni
mga
Pati kabataan
kag pirmena babaye
nya kag lalaki
ginatultol an iya
sa kanaman
nagigin
amo an kakanam didi. An paborito ni Pati
padarus-usan.
kag pirme nyasinda
Nagasublian ginatultol sa kanaman
san iya mga kakanamamo
an padarus-usan. Nagasublian sinda san
na makapadarus-os didi.
iya mga kakanam na makapadarus-os didi.
2

129
Ginalantaw lang sya san iya iloy na nasa
distansya san iya pagakanam. Malipay
Ginalantaw lang sya san iya iloy na nasa
siya na nakikanam sa mga bata na adto
distansya san iya pagakanam. Malipay siya
sa kanaman. Amo lang ini an adlaw na
na nakikikanam sa mga bata na adto sa
nakaluwas
kanaman. Amosinda saini
lang lungsod sa na
an adlaw usad
kasemana.sinda
nakaluwas Adlaw sana nakakanam
lungsod sa usadsi
Pati sa iba Adlaw
kasemana. na mga nabata sa parke
nakakanam si kag
Pati sa
iba na mga bata sa parke kag nagakalipay.
nagakalipay.

130
San hataas na an sirak san adlaw, dali-
dali na gintawag si Pati san iloy. Oras
San hataas na an sirak san adlaw, dali-dali
na para mag-uli sinda sa sinda balay
na gintawag si Pati san iloy. Oras na para
na nasasinda
mag-uli bukid.
saUsad
sindakaoras panasa
balay na an inda
bukid.
lalakaton
Usad kaoraspara makauli
pa an sa balay.para
inda lalakaton Usad-
usad nasa
makauli ginhimos ni Pati an na
balay. Usad-usad iyaginhimos
mga ni
Pati
gamitanna
iyaadto
mgasagamit na adtoNagpaaram
kanaman. sa kanaman.
Nagpaaram
man dayon syamansadayon sya sana
kakanam kakanam na
mga bata
mga bata na adto sa kanaman.
na adto sa kanaman.
4

131
Myentras na nagalakat sinda pauli,
Myentras na nagalakat sinda pauli,
napaudong si Pati sa atubang san usad
napaudong si Pati sa atubang san usad na
na tindahan. Tindahan ini san mga
tindahan. Tindahan ini san mga matahom
matahom na may
na bado pero badokamahalan
pero may an kamahalan
presyo.
an presyo. si
Naghalapit Naghalapit si Pati kag
Pati sa tindahan sa tindahan
ginkita
kag ginkitaan
usad-usad usad-usad
mga bado anna mga bado na
nakabitay. May
nakatipig
nakabitay.man
Maynanakatipig
mga badoman sa higad na
na mga
parte sanhigad
bado sa tindahan. Damo
na parte santindahan.
san paibaiba na
kolor san bado an makikit-an na adto sa
Damo san paibaiba na kolor san bado an
tindahan.
makikit-an na adto sa tindahan.
5

132
“Mamay, sabi mo po dati babakalan mo
ako san bag-o
”Mamay, napo
sabi mo bado.
dati Idto an gusto
babakalan ko
mo ako
uho!” sabina
san bag-o nibado.
Pati myentras ginatukdo
Idto an gusto an
ko uho!”
nakabitay
sabi ni Patisa hanger.ginatukdo
myentras “Anak, wara
an pa san
nakabitay saMamay,
natitipon si hanger. "Anak, wara
sa sunod na pa san
lang
natitipon
ha?” sabatsi Mamay,
nya. sa sunod na lang ha?”
sabat nya.
“Opo Mamay nasasabutan ko po,” sabi
“Opo Mamay nasasabutan ko po,” sabi ni
ni Pati na nakahiyom na nagpadayon
Pati na nakahiyom na nagpadayon
maglakat.
maglakat.

133
Sa paglakaton ninda, may nakita sinda na
bata na lalaki na nagapakilimos sa dalan.
Sa paglakaton ninda, may nakita sinda na
Kada maagihan
bata na lalaki na nya na tawo sa
nagapalimos ginabuklad
dalan.
sani an
Kada iya kamot.
maagihan nya “Palimos po, maluoy
na tawo ginabuklad
na po
sani ankamo sa akon
iya kamot. wara pa
”Palimos po,ako’n
maluoy na
po kamo sa akon
pamahaw.” wara paini
Balik-balik ako’n pamahaw.”
na ginasabi san
Balik-balik ini na ginasabi
bata na nagaparalibot sasan bataMakikita
parke. na
nagaparalibot sa parke. Makikita sa bata
sa bata an pagpaningkamot na makakaon
an pagpaningkamot na makakaon sya paagi
sya paagi sa pagpalimos sa parke.
sa pagpalimos sa parke.
7

134
Usad-usad na ginasabihan kag
Usad-usad na ginasabihan
ginapangayuan kag
san nagapakilimos na
ginapangayuan
bata an iya mgasan nagapalimosSan
nakakabagat. na bata an
iya mga nakakabagat. San makaabot na an
makaabot na an parapakilimos sa inda
parapalimos sa inda pwesto, wara sinda
pwesto, wara sinda san naihatag na
san naihatag na kwarta. Naluoy sinda na
kwarta.
mag-iloy Naluoy sinda nanamag-iloy
sa parapalimos bata. Ansa
parapakilimos
ginhimo ni Pati,na bata. An
gin-agda nyaginhimo ni
ini na mag-
Pati, gin-agda
ingkod nya ini nasamagingkod
kag magpahuway ingkudan. kag
Ginhatagan
magpahuway ni sa
Patiingkudan.
an parapalimos na bata
Ginhatagan ni
san
Patibalon nya na suman.
an parapakilimos na bata san balon
nya
8 na suman.

135
Naghanap sinda san bakante na
Naghanap
ingkudan parasindamakaon
san bakante
nindanaan
ingkudan
suman.
para makaon ninda
San nakaingkod naan suman.
sinda San na
dali-dali
nakaingkod na sinda dali-dali na ginkaon
ginkaon san parapalimos na bata an
san parapalimos na bata an suman.
suman. Nakamasid lang an mag-iloy sa
Nakamasid lang an mag-iloy sa bata na
bata na nagakaon
nagakaon san suman. sanSasuman. Sa tulin
tulin san
san paghungit
paghungit san bata,
san bata, mahahalata
mahahalata gayud na
gayud
dili nanakapamahaw.
pa ini dili pa ini nakapamahaw.
San naubos na’n
ginakaon
San naubos na suman, nagpasalamat
na’n ginakaon an bata
na suman,
kag nagpaaram an
nagpasalamat na bata
sa mag-iloy.
kag nagpaaram na
sa mag-iloy. 9

136
Matindog na kuntani sinda san may
napasalip-atan
Matindog si Pati
na kuntani sa ginaingkudan
sinda san may
napasalip-atan
ninda. Ginkuhasiini
Pati sa ginaingkudan
ni Pati na bagay na
ninda.
maitomGinkuha ini ni Pati
kag nagsabi na bagay
sa iloy na
san nakita.
maitom kag nagsabi sa iloy san nakita.
“Baga’n may nakabilin san pitaka sani na
“Baga’n may nakabilin san pitaka sani na
aton gin-ingkudan Mamay,” sabi ni Pati.
aton gin-ingkudan Mamay,” sabi ni Pati.
“Abrihan ta kag kitaon ta kun kan’ay
“Abrihan ta kag kitaon ta kun kan’ay ina,”
ina,”
sabat sabat
man niman
Tya ni Tya Mareng.
Mareng. Kag Kag gin-
gin-abrihan
abrihan
ninda an ninda
nakitaan
nanakita
pitaka.na pitaka.

10

137
Pag-abri san iloy sa itom na pitaka na
inda nakit-an, nangawa sinda. Kadamo
Pag-abri san iloy sa itom na pitaka na inda
san sulodnangawa
nakit-an, san itomsinda.
na pitaka.
KadamoNaglingi-
san
lingi
sulodan
sanmag-iloy sa palibot
itom na pitaka. sa mga an
Naglingi-lingi
nagaaragi
mag-iloy sana tawosa
palibot samga
parke. Naghinulat
nagaaragi na
tawo sa parke.
pa sinda na may Naghinulat
magtultolpasan
sinda na may
nabilin
magtultol
na gamit sasaningkudan.
nabilin naPagkataud-taud
gamit sa ingkudan.
Pagkataud-taud may nagahangos-hangos
may nagahangos-hangos na lalaki an
na lalaki an naghalapit sa inda kag
naghalapit sa inda kag naghunga.
naghunga.
11

138
“May nakita po tabi kamo na itom na
pitaka na nabilin didi? Nagadali pan-o
ako
“Maykanina
nakitadili ko namangnuhan
po tabi kamo na itom nana pitaka
nabilin
na nadidi?
nabilin gali,”Nagadali
esplikarpan-o
san lalaki.
ako kanina
dili ko namangnuhan
“Anak, ihatag mo nana sanabilin
tag-iyanaan
gali,”
iya
esplikar
pitaka,”san lalaki.
an sabi ni“Anak, ihatag mo
Tya Mareng. na sa
Wara’n
tag-iya an iya pitaka,” an sabi ni Tya
pagduha-duha na gintunol ni Pati an itom
Mareng. Wara’n pagduwa-duwa na
na pitaka.
gintunol ni Pati an itom na pitaka.
12

139
”Opo, adi po an pitaka mo,” an
nakahiyom
”Opo, adi ponaansabi ni Pati
pitaka mo,”sa
anlalaki.
nakahiyom
“Salamat sa Diyos,
na sabi ni Pati kabuot mo man
sa lalaki.
na bata. May
“Salamat mahihimo
sa Diyos, kabuotba ako
mo manpara
na bata.
May mahihimo
makabalos ba ako para
sa kaayuhan namakabalos
ginpakitasa
kaayuhan
mo?” hunga na san
ginpakita
lalaki.mo?”
“Ayawhunga san
na po,
lalaki. “Ayaw na po, ginhimo ko lang po an
ginhimo ko lang po an tama na himuon.
tama na himuon. Dili po dapat pag-akuon
Dili po dapat pag-akuon kun dili sa aton
kun dili sa aton kag dapat na ibalik sa tag-
kag
iya.”dapat na ibalik sa tagiya.”
13

140
Maski nagbalibad na si Pati, ginpirit
gihapon san lalakinana
Maski nagbalibad si hatagan sya. Bilang
Pati, ginpirit
pasalamat
gihapon sansa iya kabuotan,
lalaki na hatagangin-upod
sya. Bilang
sinda san lalaki
pasalamat sa iya sa bakalangin-upod
kabuotan, san bado. sinda
san lalaki sa
Ginpapili bakalan
sinda san bado.
san gusto nindaGinpapili
na
sinda
bado.san
Sangusto ninda na
nakabayad nabado. San
an lalaki,
nakabayad
nagpasalamat na an
kaglalaki, nagpasalamat
nagpaaram na ini kag
sa
nagpaaram na ini sa mag-iloy. Malipay si
mag-iloy. Malipay si Pati na nag-uli kay
Pati na nag-uli kay nabakal an gusto nya na
nabakal an gusto nya na bado.
bado.
14

141
 Mabuti na’t si Pati

128. Araw ng Linggo nagsimba sila Tiya Mareng at Pati

sa Bayan ng Monreal. Pagkatapos magsimba, palagi
silang namamasyal sa parke na makikita sa harapan ng
simbahan. Nagdadala pa sila ng baon para pagsaluhan nila.
Nakasanayan na nilang gawin ito magbuhat nang mamatay
ang amang si Tiyo Kanor, dalawang taon na ang nakalipas
dahil sa aksidente.

129. Pinapayagan ni Tiya Mareng si Pati na maglaro sa palaruan

sa parke. Maraming batang babae at lalaki ang nakakalaro
niya rito. Ang paborito ni Pati na paglaruan at binabalik-
balikan ay ang padausdusan. Salitan sila ng kanyang mga
kalaro sa pagpapadausdos dito.

130. Tinatanaw lang siya ng kanyang ina na nasa malayo sa

kanyang paglalaro. Masaya siyang nakikipaglaro sa mga
batang naroon sa palaruan. Tanging ito lang ang araw na
nakakaluwas sila ng bayan sa isang linggo. Araw kung kailan
nakakalaro si Pati sa mga batang nasa parke at nagsasaya.

131. Nang mataas na ang sikat ng araw, kaagad na tinawag si

Pati ng kanyang ina. Oras na para umuwi sila sa kanilang
bahay na nasa bukid. Isang oras pa ang kanilang lalakarin
para makauwi sa kanilang bahay. Isa-isang niligpit ni Pati
ang kanyang mga gamit na nandoon sa palaruan. Nagpaalam
din kaagad si Pati sa mga batang kalaro na naroon sa
palaruan.

132. Habang naglalakad sila pauwi, napahinto si Pati sa harapan

ng isang tindahan. Tindahan ito ng mga magaganda ngunit
mamahaling mga damit. Lumapit si Pati sa tindahan at
tiningnan isa-isa ang mga damit na nakasabit. May nakatupi
ring mga damit na nakalagay sa gilid ng tindahan.Maraming
paiba-ibang kulay ng damit ang makikita na naroon sa
tindahan.

133. “Mama, sabi mo po dati bibilhan mo ako ng bagong damit.

Iyon po ang gusto ko oh!” sabi ni Pati habang itinuturo ang
nakasabit sa hanger. “Anak, wala pang pera si Mama, sa
susunod na lang ha?” sagot ng ina. “Opo Mama naiintindihan
ko po,” sabi ni Pati na nakangiting nagpatuloy sa paglakad.

142
134. Sa kanilang paglalakad, nakakita sila ng batang lalaki
na namamalimos sa daan. Sa tuwing may taong dadaan
hinihingian ng limos. “Palimos po, maawa na po kayo sa akin
hindi pa po ako nag-aalmusal.” Paulit-ulit itong sinasabi ng
bata sa pag-iikot sa parke. Makikita sa bata ang pagnanais
na makakakain siya sa pamamagitan ng pagpalimos sa parke.

135. Isa-isang sinasabihan at hinihingan ng namamalimos na bata

ang mga taong nakakasalubong niya. Nang matapat na sina
Pati sa batang namamalimos, wala silang perang naibigay.
Naawa silang mag-ina sa batang namamalimos. Ang ginawa
ni Pati ay niyaya niya itong umupo at magpahinga. Binigyan
ni Pati ang namamalimos na bata ng baon niyang suman.

136. Naghanap sila ng bakanteng upuan para kumain ng baong

suman. Nang makaupo, kinain ng batang namamalimos
ang suman. Nagmamasid lang ang mag-ina sa bata habang
kumakain ng suman. Sa bilis ng pagsubo ng bata, mahahalata
talagang hindi pa ito nakapag-almusal. Nang maubos na ang
kinakaing suman, nagpasalamat ang bata at nagpaalam na
sa mag-ina.

137. Tatayo na sana sila nang may napansin si Pati sa kanilang

kinauupuan. Kinuha ni Pati ang bagay na maitim at nagsabi
sa ina ng nakita. “Parang may nakaiwan ng pitaka dito sa
ating inupuan Mama,” sabi ni Pati. “Buksan natin at tingnan
natin kung kanino iyan,” sagot naman ni Tiya Mareng. At
binuksan nila ang nakitang pitaka.

138. Pagbukas ng ina sa itim na pitaka na nakita nila, namangha

sila. Malaking halaga ang laman ng itim na pitaka. Palinga-
linga ang mag-ina sa mga taong nagkakasalubong sa parke.
Naghintay pa sila sa taong babalik para kunin ang naiwang
pitakang sa upuan. Maya-maya ay may hinihingal na lalaki
ang lumapit sa kanila at nagtanong.

139. “May nakita po ba kayong itim na pitaka na naiwan dito?

Umupo ako dito kanina, kaya nagbabakasakaling nahulog
ko dito,” paliwang ng lalaki. “Anak, ibigay mo na sa may-ari
ang kanyang pitaka,” ang sabi ni Tiya Mareng. Walang pag-
aalinlangan na ibinigay ni Pati ang itim na pitaka sa lalaki.

143
140. “Opo, ito po ang pitaka mo,” ang nakangiting sabi ni Pati sa
lalaki. ”Salamat sa Diyos, mabait kang bata. May magagawa
ba ako para magantihan ko ang iyong katapatang ipinakita?”
tanong ng lalaki. “Huwag na po, ginawa ko lang po ang tama.
Hindi po dapat angkinin kung hindi ito sa atin at dapat lang
na ibalik sa may-ari.”

141. Kahit na tumanggi na si Pati, pinilit pa rin ng lalaki na bigyan

siya. Bilang pasalamat sa kabutihang ipinakita niya, isinama
sila sa bilihan ng mga damit. Pinapili sila ng gusto nilang
damit. Nang nakapagbayad na ang lalaki, nagpasalamat at
nagpaalam na ito sa mag-ina. Masayang umuwi si Pati dahil
nabili ang gusto niyang damit.

144
Cellphone Yana Na
Cellphone Yana 10
LEVEL

Panahon
Na Panahon

Ginsurat ni Fatima Grace S. Llavore

Ginsurat ni Fatima Grace S. Llavore
Gindrowing
Gindrowingnini Mary Claire
Mary Claire G. G. Guk-ong
Guk-ong
Gin-edit ninda Jane G. Abejuela, Dinnah A. Bañares,
Fatima Preciousa T. Cabug, kag Helen V. Titong

DONATED PROPERTY · NOT FOR SALE 145

Cellphone didi, cellphone didto, uso-uso na
Cellphone didi, cellphone didto, uso-
gayud an cellphone sa aton henerasyon. An
uso na gayudsan
pagkakaigwa an cellphone sa aton
cellphoneusad sa
henerasyon. An pagkakaigwa
pinakaimportante na bagay yana sanna
cellphone usad sa pinakaimportante
panahon. Importante an cellphone sa na
komunikasyon,
bagay yana na sa kapwa kag
panahon. trabaho lalo
Importante an
na kun harayo.
cellphone An cellphone dili
sa komunikasyon, sa lang gamit
kapwa kag
sa komunikasyon kundi pati man sa
trabaho lalo na kun harayo. An cellphone
manlain-lain na transaksyon. Maski diin ka
dili lang gamit sa komunikasyon kundi
man maglingi, gurang man kag bata may
pati man sa manlain-lain na transaksyon.
hawid gayud na cellphone.
Maski diin ka man maglingi, gurang man
kag bata may hawid gayud na cellphone.

146
Sadto, pagtawag la an primero na gamit
Sadto, pagtawag la an primero na gamit
san cellphone. Panahon san 1900’s wara
san
pa’ncellphone. Panahon
cellphone, kaya grabesan 1900’s
kahinay wara
kag
pa’n cellphone,
mano-mano kaya grabe kahinay
an komunikasyon. kag
Antes nag-
mano-mano
abot an komunikasyon.
an cellphone Antes an
, surat kag telegrama
nag-abot an
ginagamit para mapaabotsurat
cellphone, kagmensahe.
an mga
Sa surat, nagagamit
telegrama san lapis,
an ginagamit para bolpen kag
mapaabot
papel
an mgasamensahe.
paghimo sanSa mensahe na
surat, nagagamit
ipapadara. Igwa man telegrama para
san lapis, bolpen kag papel sa paghimo
mapadali an mensahe sa harayo na lugar,
san mensahe na ipapadara. Igwa man
kada istorya ginabayadan.
telegrama para mapadali an mensahe
sa harayo na lugar, kada istorya
ginabayadan.
2

147
San
San 1980’s,
1980’s,naimbento
naimbentoanancellphone
cellphonekun
kun
diin mas matulin an pagbabalyuan san
diin mas matulin an pagbabalyuan san
mensahe. Daragko, madakmol kag damo
mensahe. Daragko, madakmol kag damo
san pindutan o keypad an primero na
san pindutan o keypad an primero na
cellphone. Igwa ini san antenna agod
cellphone. Igwa ini san
matulin makasagap san signal.
antenna agud
Sani na mga
matulin
panahon,makasagap
pagtawag kagsanpagpapadara
signal. la
Sanimensahe
san na mga panahon, pagtawag
an importante.  Kumparakag sa
surat kag telegrama,
pagpapadara la san mas madali
mensahe anan
pagbabalyuan san mensahe
importante. Kumpara gamitkag
sa surat an
cellphone
telegrama,. mas madali an pagbabalyuan
san mensahe gamit an cellphone.

148
San
San 1990’s
1990’snaman
namannadagdagan
nadagdagan anan
pagbabag-o
pagbabag-osan sanmga cellphonedahil
mgacellphone dahilsasa
modernisasyon. Sa padayon na pagbabag-
modernisasyon. Sa padayon na
o, nagbabag-o man an mga klase san
pagbabag-o,
cellphone.  Annagbabag-o
mga madakmol man naan mga
cellphone
klase san cellphone.
kinasadto, An mga
mas pinadyutay na.madakmol
Pinadyutay na
cellphone kinasadto,
ini agod madali mas
gamiton kagpinadyutay na.
bitbiton, maski
diin pwede darahon. 
Pinadyutay Kaya angamiton kag
ini agod madali
komunikasyon kag transaksyon didi sa aton
bitbiton, maski diin pwede darahon. Kaya
padayon kag masayon.
an komunikasyon kag transaksyon didi sa
aton padayon kag masayon.
4

149
Nadagdagan pa an gamit san cellphone sa
Nadagdagan
pagtawag kag pa antext
pag- gamit san cellphone
sadto’n 2000’s. sa
pagtawag kag pag-text
Pwera sa pagtawag sadto’n
kag pag- text,2000’s.
an
Pwera sa damo
cellphone na san
pagtawag kagkaya himuon.an
pag-text,  Igwa
pa lang inidamo
cellphone san limitado
na san na kanam
kaya na pwede
himuon.
sa pagliaw-liaw. Igwa man san calculator
Igwa pa lang ini san limitado na kanam
para makabulig sa pagsabat san mga
na pwede sa
operasyon sa pagliaw-liaw. Igwa man
Matematika. Bibihira palasan
an
calculator parasadto,
may cellphone makabulig sa pagsabat
kaya damo'n may
gusto na magkaigwa
san mga operasyon sani.
sa Matematika.
Bibihira pala an may cellphone sadto,
kaya damo’n may gusto na magkaigwa
sani. 5

150
Dako an naibubulig san cellphone sa
Dako an naibubulig san cellphone sa
kalidad san buhay yana. An pagpadara san
kalidad san buhay
aton mensahe didi sayana. Anna
entiro pagpadara
probinsya
san aton mensahe
san Masbate, didi sa entiro
mas napatulin. Hain na
man sa
probinsya san Masbate,
Masbate pakadto sa iba’n mas
partenapatulin.
san
Hain manan
Pilipinas, samensahe
Masbatemaipaabot
pakadto samo. Maski
diin
iba’nkaparte
man na
sanparte san Masbate
Pilipinas, basta
an mensahe
may signal an
maipaabot transaksyon
mo. Maski diinpadayon.
ka man na
Nagigin
parte san halapit an mga
Masbate harayo
basta maysa usad an
signal na
pindot lang san cellphone.
transaksyon padayon. Nagigin halapit an
mga harayo sa usad na pindot lang san
cellphone.

151
Pwera sa gamit sa komunikasyon, an
Pwera sa gamit
cellphone gamitmansa komunikasyon,
panliaw-liaw o an
cellphone gamit
entertainment. man panliaw-liaw
Pwede ini gamiton o
pangradyo,
entertainment.pagpamati
Pwedesan tugtog kag
ini gamiton
pagkanam na paborito himuon maski sin’o.
pangradyo, pagpamati san tugtog kag
An kamera pwede man gamiton pagkuha
pagkanam
san na paborito
litrato kaupod an mga himuon
amigomaski
kag
sin’o. An kamera
kapamilya . Pwedepwede man gamiton
man gamiton sa
pagkuha
pagkuhasan sanmatatahom
litrato kaupodna litrato
an mgadidi sa
Masbate. Maski maiwat an signal kag
amigo kag kapamilya. Pwede man
internet pwede ini magamit para may
gamiton sa pagkuha
panliaw-liaw sa sadiri.san matatahom na
litrato didi sa Masbate. Maski maiwat an7
signal kag internet pwede ini magamit
para may panliaw-liaw sa sadiri.

152
Sa padayon na pagbabag-o san panahon,
Sa padayon na pagbabag-o san panahon,
an klase san cellphone padayon na
an klase san cellphone padayon na
nagadamo. Damo'n bag-o na klase san
nagadamo.
cellphone anDamo’n bag-osanamga
nagaruluwas klase san
tindahan
cellphone an nagaruluwas
o malls.  Igwa'n halapad na sa mgagamit
screen
tindahan
pangkamera,o malls. Igwa’nkag
pangtugtog halapad
iba nana
screen gamito pangkamera,
applications apps. Paiba-ibapangtugtog
an gamit
sani, pwede
kag iba ini gamiton bilang
na applications o apps. search
Paiba-
engines kag pang-social
iba an gamit sani, pwedemedia.  An de-
ini gamiton
bilang na
keypad cellphone
search sadto
engines kag, hinay-hinay
pang-socialna
nababalyuan san mga de-touchscreen
media. An de-keypad na cellphone sadto
yana.
hinay-hinay na nababalyuan san mga de-
touchscreen yana.
8

153
An de-touchscreen na cellphone yana
An de-touchscreen na cellphone yana
kinahanglan man san internet para sa
kinahanglan man
manlain-lain na san internet
application s. Anpara
sa manlain-lain
applications na usad
o apps applications. An para
na software
applications o apps
mapadali an mga usad na
hirimuon. software
Igwa'n apps na
gamit bilang search
para mapadali an mgaengines para Igwa’n
hirimuon.
makabulig sa
apps na gamit pagaadal kag trabaho.
bilang search Igwa
engines para
man san social media apps na nagakonekta
makabulig sa pagaadal kag trabaho.
sa aton mga amigo kag kapamilya. Sa bulig
Igwa man san social media apps na
sani na mga apps mas damo na an kaya
nagakonekta sa aton mga amigo kag
maabot san cellphone.
kapamilya. Sa bulig sani na mga apps
mas damo na an kaya maabot san
cellphone
9

154
Kumpara
Kumparasadto,
sadto,dako
dakoananpagkakaiba
pagkakaiba sasa
hitsura kag gamit sancellphone yana na
hitsura kag gamit san cellphone yana na
henerasyon. An cellphone gamit-gamit
henerasyon.
gayud sa mgaAn cellphone
aktibidad gamit-gamit
naton sa buhay. Sa
gayud sa mgadako
pag-eskwela, aktibidad naton
an bulig sa buhay.
san cellphone
Sa pag-eskwela,
sa mga hirimuon sadako an Sa
klase. bulig san mas
trabaho,
napadali
cellphoneansamga
mgatransaksyon. 
hirimuon saDagdag
klase.
sani, gamit man an cellphone sa
Sa trabaho, mas napadali an mga
pagpangayo san bulig sa oras san
transaksyon. Dagdag sani, gamit man
pagkinahanglan.
an cellphone sa pagpangayo san bulig sa
oras san pagkinahanglan.
10

155
Yana
Yana nana panahon
panahondamo
damonanamga mga kabataan
kabataan
an masyado
masyadomahilig
mahiligsasacellphone
cellphone.. AnAn
sobra
na paggamit
sobra sani makasira
na paggamit san atonsan
sani makasira mga
mata. Sa 6-10 anyos na edad, usad hasta
aton mga mata. Sa 6-10 anyos na edad,
duha ka oras la pwede mag-cellphone. Sabi
usad hasta duha ka oras la pwede mag-
san doktor, matulin makasira san mata an
cellphone. Sabisa
cellphone dahil san doktor,
blue light.  matulin
Ginasira san
makasira sanaton
blue light an mata anmata
mga cellphone
na pwede dahil sa
blue light. Ginasira
makapalabo sanpangita.
dayon san blue light an aton
mga mata na pwede makapalabo dayon
san pangita.

11

156
Limitahan
Limitahanananpaggamit
paggamitsan sancellphone
cellphonepara
pangatamanan an aton
para pangatamanan anmga
atonmata.
mga mata.
Ipahuway
Ipahuwayan anmga
mgamata
matapagkatapos
pagkatapos nana
gamiton an cellphone. Pangatamanan ini
gamiton an cellphone. Pangatamanan ini
paagi sa pagkaon san masustansya na
paagi sa pagkaon san masustansya na
pagkaon na mayaman sa Bitamina A.
pagkaon na mayaman sa Bitamina A.
Karabasa, mani, isda, itlog kag kamote an
Karabasa, mani,
magkapira na mgaisda, itlog kag
halimbawa sanikamote
na
an magkapira
pagkaon. na mgaanhalimbawa
Balansehon paggamit sansani na
pagkaon. kag
cellphone Balansehon an paggamit
pangatamanan an atonsan
cellphone kag
kalawasan lalo pangatamanan
na an mata. an aton
kalawasan lalo na an mata.

12

157
An
An ccellphone
ellphone usad
usadlalananabagay
bagay pero damo
pero damo
san kaya himuon. Tuna sadto hasta yana
san kaya himuon. Tuna sadto hasta yana
na panahon dako an naibubulig sani sa
na panahon dako an naibubulig sani sa
aton. Sa henerasyon man san gurang kag
aton Sa henerasyon
kabataan, an cellphone man sangayud
gamit gurangini kag
kabataan,
naton. Sadto angamit la ini gamit
cellphone gayud ini
sa komunikasyon
naton.
pero yanaSadto
damo gamit
na sanla ini
kayasahimuon. Sa
komunikasyon, impormasyon,
komunikasyon pero yana damo edukasyon,
na
kag
san sa mga
kaya transaksyon
himuon. an cellphone
Sa komunikasyon,
importante
impormasyon, yanaedukasyon,
na panahon. kag sa mga
transaksyon an cellphone importante
yana na panahon.
13

158
 Cellphone Ngayong Panahon

146. Cellphone dito, cellphone doon, usong-uso ang cellphone sa

ating henerasyon. Ang pagkakaroon ng cellphone ay isa sa
mga pinakamahalagang bagay ngayong panahon. Mahalaga
ang cellphone sa komunikasyon sa kapwa at sa trabaho
lalo na kung malayo. Hindi lang gamit ang cellphone sa
komunikasyon kundi pati na rin sa iba’t ibang transaksyon.
Kahit saan ka man mapalingon, matanda man at bata ay may
hawak ng cellphone.

147. Noon, pagtawag lang ang pangunahing gamit ng cellphone.

Panahon ng 1900’s wala pang cellphone kaya ganoon na
lang ka mano-mano ang komunikasyon. Bago dumating
ang cellphone, sulat at telegrama ang ginagamit para
maiparating ang mga mensahe. Sa sulat, gumagamit ng
lapis, bolpen at papel sa paggawa ng mensahe na ipapadala.
Mayroon ding telegrama para mapabilis ang mensahe sa
malalayong lugar, bawat salita ay may kaukulang bayad.

148. Panahon ng 1980’s naimbento ang cellphone kung saan mas

mabilis ang pagpapalitan ng mensahe. Malalaki, makakapal
at maraming pindutan o keypad ang unang cellphone.
Mayroon itong antenna para mabilis na makasagap ng
signal sa pagpapadala ng mensahe. Sa mga panahong
ito, pagtawag at pagpapadala lang ng mensahe ang
importante. Kumpara sa sulat at telegrama, mas mabilis ang
pagpapalitan ng mensahe gamit ang cellphone.

149. Noong 1990’s naman nadagdagan ang pagbabago sa

cellphone dahil sa modernisasyon. Sa patuloy na pagbabago
ng panahon, nagbabago rin ang uri ng mga cellphone. Ang
mga makapal na unang cellphone noon, ngayon ay maliit na.
Pinaliit ito upang mas madaling bitbitin, kahit saan pwedeng
dalhin. Kaya ang komunikasyon at transaksyon dito sa atin
ay mas madali at tuloy tuloy.

150. Nadagdagan pa ang gamit ng cellphone sa pagtawag at pag-

text noong 2000’s. Bukod sa tawag at text, marami na rin
nagagawa gamit ang cellphone. Mayroon na itong limitadong
laro na puwedeng gamitin sa pagliliwaliw. Mayroon din itong
calculator para makatulong sa pagsagot ng mga pangunahing
operasyon sa Matematika. Bihira pa lang ang may cellphone
noon kaya maraming tao ang gustong magkaroon nito.

159
151. Malaki ang naitutulong ng cellphone sa kalidad ng ating
buhay ngayon. Ang paghahatid ng ating mensahe dito sa
buong probinsya ng Masbate ay mas napabilis. Saan man
sa Masbate patungo sa ibang bahagi ng Pilipinas, ang
iyong mensahe maipaparating mo. Kahit saang lupalop ka
ng Masbate basta’t may signal patuloy ang transaksyon.
Nagiging malapit ang mga malalayo sa isang pindot lang ng
cellphone.

152. Maliban sa gamit pangkomunikasyon, ang cellphone gamit

din na pang-aliw ng sarili o entertainment. Puwede itong
gamitin pangradyo, pakikinig ng tugtog at paglalaro na
paboritong gawin ng kahit na sino. Ang kamera maaari
mong gamitin sa pagkuha ng litrato kasama ang pamilya
at kaibigan. Puwede ring gamitin sa pagkuha ng litrato ng
magagandang tanawin dito sa Masbate. Kahit walang signal
at internet pwede mo itong magamit para malibang ang
sarili.

153. Sa patuloy na pagbabago ng panahon, ang mga uri ng

cellphone ay patuloy na dumarami. Maraming mga bagong
klase ng cellphone na nagsisilabasan sa mga tindahan o
mall. Ito‘y may malapad na screen na gamit pangkamera,
pangmusika, at may iba pang application o apps. Iba-iba
ang gamit nito, puwede itong gamitin bilang search engines
at pang-social media. Ang dating de-keypad na cellphone,
paunti-unting napapalitan ng mga touchscreen ngayon.

154. Ang touchscreen na cellphone ngayon ay kailangan rin ng

internet para sa iba’t ibang applications. Ang applications
o apps ay isang software para mapabilis ang mga gawain.
Mayroong apps na gamit bilang search engines para
makatulong sa pag-aaral at trabaho. Mayroon ding social
media apps na tumutulong makapag-ugnay sa ating mga
kaibigan at mga kapamilya. Sa tulong ng mga apps na ito mas
marami na ang kaya marating o maabot ng cellphone.

160
155. Kumpara noon, malaki ang pagkakaiba ng cellphone sa
pisikal na anyo at gamit ngayong henerasyon. Ang cellphone
ngayon ay gamit na gamit talaga sa iba’t ibang gawain sa
buhay natin. Sa pag-aaral, malaki ang tulong ng cellphone
sa mga gawain sa klase. Sa trabaho, mas napapabilis ang
mga transaksyon. Dagdag pa rito gamit din ang cellphone sa
paghingi ng tulong sa oras ng pangangailangan.

156. Sa panahon ngayon, marami ang nahuhumaling sa cellphone

lalo na ang mga kabataan. Ang labis na paggamit nito
ay makakasira ng ating mga mata. Sa gulang na 6-10,
isa hanggang dalawang oras lang maaaring gumamit ng
cellphone. Ayon sa doktor, mabilis makasira ng mata ang
blue light. Sinisira ng blue light ang ating mga mata na
maaaring makapagpalabo agad ng ating paningin.

157. Limitahan ang paggamit ng cellphone para mapangalagaan

ang ating mga mata. Ipahinga ang mata pagkatapos
gumamit ng cellphone. Pangalagaan ito sa pamamagitan ng
pagkain ng masustansyang pagkain na mayaman sa Bitamina
A. Ang kalabasa, mani, hinog na papaya, kamote ay ilan
lamang sa mga pagkaing ito. Balansehin ang paggamit ng
cellphone at pangalagaan ang ating katawan lalo na ang mga
mata.

158. Ang cellphone ay isang bagay lamang ngunit marami itong

kayang gawin. Mula noon hanggang ngayon malaki ang
naitutulong nito sa atin. Sa henerasyon man ng matatanda
at ng kabataan gamit na gamit natin ito. Noon gamit lamang
ito sa komunikasyon ngunit ngayon malaki na ang pinagbago.
Sa komunikasyon, impormasyon, edukasyon at mga
transaksyon ang cellphone ay mahalaga sa panahon ngayon.

161
162
Super Kalunggay LEVEL

10
Super Kalunggay

Ginsurat ni Janeth C. Porquia

Ginsurat ni Janeth C. Porquia
Gindrowing ninda
Gindrowing Jeztine
ninda Jeztine C. DeGuzman
C. De Guzman kag
Mignun Fame F. Calipay
kag Mignon Fame F. Calipay
Gin-edit ninda Jane G. Abejuela, Dinnah A. Bañares,
Fatima Preciousa T. Cabug, Fatima Grace S. Llavore,
kag Helen V. Titong

163
DONATED PROPERTY · NOT FOR SALE
An kalunggay usad na kilala na tanom
An kalunggay usad na kilala na tanom na damo’n
makukuha na benepisyo kag nutrisyon. An
na damo’n
kasikatanmakukuha
sani na klase sanna benepisyo
tanom nakaabot na sa
entiro mundo. An kalunggay ginatawag man sa
kag nutrisyon. Anpangaran
syentipiko sani na kasikatan sani
na moringa na.
oliefera
Nagatubo an kalunggay sa iba-iba na lugar sa
klasePilipinas
san tanom
lalo na sa nakaabot
mga probinsya. na satanom
Ini na entiro
mundo. An kalunggay ginatawag man sa
wara sin pwede itapok, tanan na parte san
kalunggay mapapakinabangan.
syentipiko sani na pangaran na moringa
oliefera. Nagatubo an kalunggay sa1 iba-
iba na lugar sa Pilipinas lalo na sa mga
probinsya. Ini na tanom wara sin pwede
itapok, tanan na parte san kalunggay
maprobitsaran.

164
An lawas san kalunggay matahom kitaon,
An lawas san kalunggay matahom kitaon, makinis
ini kag malabnaw na berde an kolor. An tanom na
makinis ini kag
kalunggay pwedemalabnaw na berde
umabot sa kwarenta an
ka-dangaw
depende ini sa ginatanuman. Damo ini sin sanga
kolor.kagAn tanom
sa mga na kalunggay
sanga nagasarinsing an mgapwede
dahon na
umabot sa kwarenta
marabong. An mga dahonka-dangaw depende
san kalunggay dyutay
kumpara sa iba na dahon san tanom. Damo-damo
ini saanginatanuman. Damo
dahon sani na kolor berde, ini sinsani
napakagaan sanga
kag pabilog an hitsura.
kag sa mga sanga nagasaringsing an
mga dahon na marabong. An mga dahon
san kalunggay
2 dyutay kumpara sa iba na
dahon san tanom. Damo-damo an dahon
sani na kolor berde, mamag-an ini kag
pabilog an hitsura.

165
An mga burak san kalunggay
An mga burak san kalunggay maipapareho an
hitsura sa burak san sikat na sampaguita. Maputi
maikumpara an hitsura sa burak san
ini kag sa tunga san burak may buru-barbon na
dulaw an kolor. Mahumot man ini na burak san
sikat na sampaguita.
kalunggay Maputi
pareho san burak ini kag sa
na aton nakikita.
An kalunggay pwede magburak sin usad o duha
tunga nasan
besesburak may
sa kada tuig. buru-barbon
Maihahalo man ini na na
burak san kalunggay sa iba-iba na klase san aton
dulawpagaluto.
an kolor. Mahumot man ini na
burak san kalunggay pareho san burak 3

na aton nakikita. An kalunggay pwede

magburak sin usad o duha na beses sa
kada tuig. Maihahalo man ini na burak
san kalunggay sa iba-iba na klase san
aton pagaluto.

166
An kalunggay nagabunga man, nakabitay
An kalunggay naga-bunga man, nakabitay ini sa
pinakahataas na parte san mga sanga. Pahilaba
ini sakag
pinakahataas na parte
maniwang an mga bunga, san
berde man mga
an kolor
kag pwede ini lutuon. Malisod kuhaon an mga
sanga. Pahilaba
bunga kag
san kalunggay maniwang
kaya aninimga
nagauruga nalang

bunga, berde man an kolor kag pwede ini

sa taas. Ini na mga bunga an rason kaya madali
magdamo an tanom na kalunggay. Madali
lutuon. Malisod
magpatubo kuhaon
sani na an kinahanglan
tanom dili man mga bunga
an grabe na pagaataman sani.
san kalunggay kaya nagauruga nalang
ini sa taas. Ini na mga bunga an rason
4
kaya madali magdamo an tanom na
kalunggay. Madali magpatubo sani na
tanom dili man kinahanglan an grabe na
pagaataman sani.

167
TananTanan
na parte san kalunggay
na parte san kalunggay 
mapapakinabangan, hali sa ugat, pisog, dahon
mapapakinabangan, hali sa ugat,
kag bunga. Ang kalunggay ginatawag na hadi san
sustansya kay sa mga naibubulig sani sa
pisog, kalawasan.
dahon Makabulig
kag bunga. Ang
man ini para kalunggay
makaiwas kita
sa sakit,ginapakusog man sani an aton
ginatawag naAdihadi
kalawasan. an mgasan sustansya
nutrisyon na makukuha kay
sa
kalunggay kag kun nano kaimportante ini. 
sa mga naibubulig sani sa kalawasan.
Makabulig man ini para makaiwas5kita sa
sakit, ginapakusog man sani an aton
kalawasan. Adi an mga nutrisyon na
makukuha sa kalunggay kag kun nano
kaimportante ini.

168
 An kalunggay damo’n sustansya na
nagapakusog sa aton kalawasan, lalo sa
An kalunggay
mga bata.damo’n sustansya
Kinahanglan na nagapakusog
san mga bata san
sa aton kalawasan,
makukuhaan sinlalo sa mga
kusog kay bata. Kinahanglan
sa pagigin
san mga bata
aktibo sanpirme.
ninda makukuhaan
Igwa’nsin kusogna
protina kay sa
pagigin aktibo ninda pirme. Igwa’n protina na
doble pa sa gatas, potassium na mas
doble pa sa gatas, potassium na mas damo pa sa
damo pa sa saging. Igwa man vitamin
saging. Igwa man vitamin A na damo pa sa carrot
A na damo pa sa carrot kag vitamin C.
kag vitamin C. Kaya nakabulig ini sa
Kaya nakabulig
pagpapakusog ini sa pagpapakusog
san immune system agud san
immunean
maibitaran system agud maibitaran
mga bacteria . an mga
bacteria.

6
169
Bugana sasavitamin
Bugana an dahon
Adahon
vitamin A an san
san kalunggay
kaya napakaayo sani sa aton mata. Ini na
kalunggay
bitamina kaya napakaayo
amu an nagaprotekta sani sasan
sa kakusugan
aton mga mata. An dahon san kalunggay kay upat
aton mata. Ini an
na beses damo navitamin
bitamina amu
A kaysa carrot . an
nagaprotekta sa kakusugan san aton
An mga dahon san kalunggay makukuhaan man
san calcium na karaniwan makikita sa gatas. Upat
mga mata. Anmakukuha
na beses an dahon na san
calciumkalunggay
san kalunggay kay
kaysa sa gatas.
upat na beses damo an vitamin A kaysa
carrot.8 An mga dahon san kalunggay
makukuhaan man san calcium na
karaniwan makikita sa gatas. Upat
na beses an makukuha na calcium san
kalunggay kaysa sa gatas.

170
 An kalunggay nagabulig para magin
matahom an panit san aton lawas. Amo
An kalunggay nagabulig
ini na vitamin para magin
E na makikita matahom an
pareho
panitsan
sanmga
atonprodukto
lawas. Amo ini na vitamin E na
san pampaganda.
makikita pareho san mga produkto san
Ginaibanan man sani na bitamina an
pampaganda. Ginaibanan man sani na bitamina
delikado na sakit na cancer kag iba pa.
an delikado na sakit na cancer kag iba pa. 
Nagahatag an kalunggay san vitamin B
Nagahatag an kalunggay san vitamin B na
na nagabulig sa maayos na proseso san
nagabulig sa maayos na proseso san
metabolismo. Sa paagi san fiber
metabolismo. Sa paagi san fiber napapadali an
napapadali an pagtunaw san kinaon kag
pagtunaw san kinaon kag nalilinis an aton bituka.
nalilinis an aton bituka.

171 7
Nakabulig
Nakabuligan mga
an mga dahon
dahon san kalunggay
san  kalunggay sa
pagbulong san delikado na sakit na diabetes.
sa pagbulong san delikado na sakit na
Maayo man ini sa pagbulong sa sakit san ulo kag
diabetes. Maayo
sakit san kalawasan.man ini sa pagbulong
Napamatuodan man na
nagapanormal ini san blood sugar kaya nakabulig
sa sakit
ini sasan ulo kag
mga diabetic sakit san
. Ginalabanan kalawasan.
 man sani an
pagdamo san bulate sa tiyan san bata, pati
Napamatuodan man
kalintura. An dahon na nagapanormal
san kalunggay matibay man
ini san blood sugar kaya nakabulig ini sa
sa pagbulig sa aton atay kag bato.

mga diabetic. Ginalabanan man sani9 an

pagdamo san bulate sa tiyan san bata,
pati kalintura. An dahon san kalunggay
matibay man sa pagbulig sa aton atay
kag bato.

172
Matibay
Matibay man
man anan dahon
dahon san kalunggay
san kalunggay sa sa
pagalaban samga
pagalaban sa mga manlain-lain
manlain-lain na
na impeksyon.
Nakabulig ini sa pagbulong san ubo kag sip-on
impeksyon. Nakabulig
kag dyutay na iniimpeksyon.
deperensya san sa pagbulong
Pati an
sanpagpapaayo
ubo kagsan sip-on kagsamad 
aton mga  dyutay na man
nakabulig
an mga dahon san kalunggay.
deperensya san impeksyon.
Bugana an kalunggay Patimaayo
sa vitamin E Kaya an ini
pagpapaayo
sa aton panit.san aton mga
Nakapatahom man samad
sa aton mga
buhok an pagkaon san kalunggay, kaya maayo ini.
nakabulig man an mga dahon san
kalunggay. Bugana an kalunggay sa
vitamin E Kaya maayo ini sa aton panit.
10
Nakapatahom man sa aton mga buhok an
pagkaon san kalunggay, kaya maayo ini.

173
Importante an san mga bitamina sa aton
Napakaimportante san mga bitamina sa aton
kalawasan, ini an nagahatag san kusog sa aton.
lawas, ini an kag
Naihaharayo nagahatag sankita
napoprotektahan kusog
sa mgasa
manlain-lain na klase san sakit. Importante na
aton. Nahaharayo kag napoprotektahan
igwa kita san sustansya sa aton kalawasan kay ini
kitausad
sa mga manlain-lain
na kayamanan. An pagkaonnasanklase san
kalunggay
dili dapat naton kahabuan kay ini damo’n
sakit. Importante
nahahatag naDapat
na kaayuhan. igwamankita san
magtanom
sustansya sa aton
san kalunggay lawas
sa palibot kay
san aton inipara
balay usadmayna
makuhaan.
kayamanan. An pagkaon san kalunggay
dili dapat naton kahabuan kay ini damo’n
11
nahahatag na kaayuhan. Dapat man
magtanom san kalunggay sa palibot san
aton balay para may makuhaan.

174
May duha na paagi san pag tanom san
May duha na paagi san pag tanom san kalunggay
na pwede himuon sa palibot. Una an pag-utod san

kalunggay na pwede himuon sa palibot.

sanga kag panduha an pagtanom san pisog hali sa
bunga. Kun an tanom na kalunggay dyutay na an
Una an pag-utod
dahon san
pwede ini utudon sanga
an sanga. kag
Sa paagi panduha
sani
matubo an bag-o na sanga kag marambong an
an pagtanom san
dahon. An inutod pisog
na sanga amo hali sa bunga.
an itanom,
magasaringsing ini san bag-o na dahon.
Kun an tanom na kalunggay dyutay na
an dahon
12 pwede ini utudon an sanga.
Sa paagi sani matubo an bag-o na sanga
kag marambong an dahon. An inutod na
sanga amo an itanom, magasaringsing ini
san bag-o na dahon.

175
An panduha na paagi, amo an pagtanom
An panduha na paagi, amo an pagtanom san mga
pisog san kalunggay. Pwede ini itanom pareho
san mga pisog
san iba na pisogsan kalunggay.
na aton nakikita sa aton Pwede
palibot. ini
Itanom an pisog san kalunggay sa medyo basa na
itanom pareho
duta sansaniba
na nasisirakan naMadali
adlaw. pisog na aton
magtubo
an pisog sani kag madali man magdako ini na
nakikita sa aton
kalunggay. palibot.
Dili kinahanglan san Itanom
grabe na an pisog
pagaataman ini na tanom, madali ini mabuhay
san kalunggay
kag magdamo. sa medyo basa na duta na

nasisirakan san adlaw. Madali magtubo

13
an pisog sani kag madali man magdako
ini na kalunggay. Dili kinahanglan san
grabe na pagaataman ini na tanom,
madali ini mabuhay kag magdamo.

176
Damo na mga tawo an nagatuod na an
Damo na mga tawo an nagatuod na an kalunggay
ginatuodan na tree of life. An mga dahon kag
kalunggay
burak sani ginatuodan
pwede isakot sa damo nanatree of life.
klase san
pagaluto. Matahom man ini  sa paiba-iba na
An mga dahon
pagluto mapakarnekagmanburak sani
o isda. Pwede manpwede
ini
lagaon kag inumon o pinuhon kag isakot sa hot
isakot
cakesa damo
. Kaya namagkaon
dapat kita klasesan san pagaluto.
Kalunggay

Matahom man ini sa paiba-iba na pagluto

para magkaigwa kita’n maayo kag makusog na
kalawasan. 
mapakarne man o isda. Pwede man ini
14
lagaon kag inumon o pinuhon kag isakot
sa hot cake. Kaya dapat kita magkaon
san Kalunggay para magkaigwa kita’n
maayo kag makusog na kalawasan.

177
 Super Malunggay

164. Ang Malunggay ay isang kilalang tanim na maraming

benepisyo at nutrisyon. Ang katanyagan ng punong ito
ay nakaabot na sa buong mundo. Ang Malunggay ay
tinatawag din sa syentipikong pangalan na moringa oliefera.
Tumutubo ito sa iba’t ibang lugar dito sa Pilipinas lalo na
sa mga probinsya. Lahat ng parte ng puno ng Malunggay ay
mapapakinabangan.

165. Ang katawan ng Malungga ay makinis at may kulay na berde.

Ang puno ng Malunggay pwede umabot sa apatnapu na
talampakan depende sa lupang tinaniman. Marami itong mga
sanga at dito sumisibol ang mayayabong na dahon. Ang mga
dahon ng Malunggay ay maliit kaysa sa ibang dahon ng puno.
Napakarami ng dahon nito at berde ang kulay, maagaan ito
at hugis pabilog.

166. Ang mga bulaklak ng Malunggay ay maihahantulad sa

bulaklak ng sampaguita. Ito ay kulay puti at sa gitna nito
ay may pagkadilaw. Mabango ang bulaklak ng Malunggay
tulad ng ibang bulaklak na ating nakikita. Ang Malunggay ay
pwedeng mamulaklak ng isa o dalawang beses sa isang taon.
Maihahalo din ito sa iba’t- ibang klase ng pagluto.

167. Ang malunggay ay mayroon mga bunga na makikita sa

mataas na parte ng mga sanga. Pahaba at manipis ang mga
bunga nito na kulay berde at pwedeng lutuin. Mahirap kunin
ang mga bunga ng malaunggay kaya natutuyo ito sa itaas
ng mga sanga. Ito ang dahilan kung bakit madaling dumami
ang malunggay. Madaling tumubo ang tanim na ito at di
kailangan ng labis na pag-aalaga.

168. Lahat ng parte ng malunggay ay may pakinabang simula

sa mga ugat, buto, dahon at bunga. Ang Malunggay ay
tinatawag na Hari ng Sustansya dahil sa mga naitutulong
sa ating katawan. Pinapalakas nito ang ating katawan para
makaiwas tayo sa anuman na uri ng sakit. Ito ang mga
sumusunod na nutrisyon na mahalaga sa ating katawan na
makukuha sa malunggay.

178
169. Ang Malunggay ay maraming bitamina at sustansya na
nakapagpapalakas ng ating katawan, lalo na sa mga bata.
Kailangan ng mga bata ng makukukunan ng lakas dahil
sa pagiging aktibo nila. Mayroon itong protina na doble
pa ang dami kaysa sa gatas, potassium na marami pa sa
saging. Mayroon din na vitamin A at C na mas marami pa
sa vitamins na makukuha sa carrot. Ito ay nakakatulong sa
pagpapalakas ng immune system para malabanan ang mga
bacteria.

170. Mayaman sa vitamin A ang dahon ng Malunggay kaya

napakahalaga nito sa ating mata. Ito ang nagpoprotekta
sa kalakasan ng ating mga mata. Ang dahon ng Malunggay
ay apat na beses na mas marami ang vitamin A kaysa
carrot. Ang dahon ng Malunggay ay makukukunan din ng
calcium na karaniwang makikita sa gatas. Apat na beses ang
makukuhang calcium ng Malunggay kaysa gatas.

171. Ang Malunggay ay may vitamin E na nakatutulong upang

maging maganda ang ating balat at katawan. Ang vitamin E
na makikita sa mga produkto ng pampaganda. Binabawasan
din ng bitaminang ito ang delikadong sakit na cancer at iba
pa. Nagbibigay ang Malunggay ng vitamin B na tumutulong
sa maayos na pagproseso ng metabolismo. Sa tulong ng fiber
napapabilis ang pagtunaw ng kinain at nalilinis nito ang
ating bituka.

172. Nakatutulong ang mga dahon ng malunggay sa paggamot

sa delikadong sakit na diabetes. Magaling din ito sa sakit ng
ulo at sakit ng katawan. Napatunayan din na nakakatulong
ito upang maging normal ang blood sugar kung kaya
nakatutulong sa mga diabetic. Nilalabanan din nito ang
pagdami ng bulate sa tiyan ng bata at lagnat. Ang dahon ng
Malunggay ay nakatutulong din sa ating atay at bato.

173. Magaling din ang Malunggay sa paglaban sa iba’t-ibang

klase ng impeksyon. Nakatutulong ito sa pagpapagaling
ng ubo at sipon at mahina na klase ng impeksyon. Pati na
ang pagpapagaling ng mga sugat at mga pamamaga ay
nakakatulong ang malunggay. Mayaman ang malunggay sa
vitamin A at E kaya mabuti ito sa ating balat. Nakakatulong
din pagpapaganda ng ating buhok ang pagkain ng
malunggay.

179
174. Napakahalaga ng mga bitamina sa ating katawan
dahil ito ang nagbibigay ng lakas sa atin. Nailalayo at
napoprotektahan tayo sa iba’t-ibang klase ng sakit.
Mahalaga na magkaroon tayo ng sustansya sa ating katawan
dahil ito ay matuturing na yaman. Ang pagkain ng malunggay
di dapat kaayawan dahil marami itong pakinabang.
Kailangan nating magtanim ng malunggay sa paligid ng ating
bahay para may makukunan tayo.

175. May dalawang paraan sa pagtatanim ng malunggay na

pwedeng gawin sa bakuran ng ating bahay. Una ang pagputol
ng sanga at pangalawa ay ang patanim ng binhi na galing
sa bunga nito. Kung ang puno ng malunggay ay huminto na
sa pagbunga at kakaunti narin ang mga dahon nito, pwede
nang putulin. Sa paraang ito tutubo ang bagong sanga
at mayabong na dahon. Ang pinutol na sanga ang siyang
itatanim at tutubo ang bagong mga dahon nito.

176. Ang pangalawang paraan ng pagtanim ay ang pagtanim ng

mga buto nito. Pwede itong itanim katulad ng ibang butong
pantanim na nakikita sa ating paligid. Itanim ang binhi sa
mamasa-masang lupa na may suporta sa init ng araw. Madali
itong mabuhay at maging isang bagong magandang tanim
na malunggay. Madaling tumubo ang binhi at madali ring
lumaki. Hindi nito kailangan ang matinding pag-aalaga.

177. Maraming tao ang naniniwala at itinuturing na ang

malunggay ay tree of life dahil marami itong nabibigay na
benepisyo sa ating katawan. Ang mga dahon at bulaklak nito
ay maaaring ihalo sa maraming klaseng pagluluto. Maaari
itong ilaga at inumin o dikdikin at ihalo sa hot cake. Kaya
dapat tayong kumain ng malunggay upang magkaroon tayo
ng malusog at malakas na pangangatawan.

180