ირლანდიაშ რესპუბლიკა

ირლანდიაშ რესპუბლიკა
ირლანდიაშ რესპუბლიკა ირლანდ. Éire; ირლანდია
	ჰიმნი: ; ირლანდ. Amhrán na bhFiann; მარგ. "ჯარიშკოჩეფიშ ბირა"; ;
	ირლანდიაშ ორენი
ნანანოღა; (დო უკაბეტაში ნოღა)	დუბლინი; 53°20′ ოორ. გ. 6°16′ ბჟად. გ. /
ოფიციალური ნინა(ეფი)	ირლანდიური; ინგლისური
რელიგია	ქირსიანობა (85.1%)
თარობა	უნიტარული საპარლამენტე რესპუბლიკა
ფართობი
მახორობა
ედპ (ჸუპ)	2022 ფასებათ
აგი (2021)	0.945 (ძალამ მაღალი) (8-ო)
ვალუტა	ევრო (EUR)
ბორჯიშ ორტყაფუ	UTC±0
ქიანაშ კოდი	IE
Internet TLD	.ie
ოტელეფონე კოდი	+353

ირლანდია, ოფიციალურო ირლანდიაშ რესპუბლიკა, ირლანდ. Éire, (ირლანდ. Poblacht na hÉireann) — ქიანა ბჟადალ ევროპას, იდვალუაფუ კჷნე თე ჯოხოდვალაშ კოკის. ქიანაშ ფართობი - 70 273 კმ². ოსქირონე სანძღო უღუ კაბეტ ბრიტანეთიწკჷმა. ბჟადალშე ომძღჷ ატლანტიშ ოკიანე, კოკი კაბეტ ბრიტანეთშე გჷშართილ რე ირლანდიაშ ზუღათ დო წიმინდე გერგიშ საროტით. კოკიქ პოლიტიკურო ჟირო გირთჷ 1921 წანას, მუჟანსჷთ ოორუე-ბჟადალს ოლსტერიშ მეტი შხვა არძა პროვინციაქ ზოხორინალა მიღჷ.

ჯოხოდვალა

ოფიციალური: ირლანდიაშ რესპუბლიკა.
ირლანდიური: Eire; Poblacht na h'Eirean;
ინგლისური: Republic of Ireland.
ეტიმოლოგია. ჯოხო ირლანდია მერსხუაფილი რე პროტო-კელტურ ზიტყვაწკჷმა — Iweri, მუთ ნოჸოფიერ აბანს შანენს. მუში ლათინური ჯოხო რე Hibernia, უელსური - Iwerddon, ბრეტონული - Iwerzhon. შილებე, ირლანდიაშ ჯოხო მიოწურუანდას ირლანდიარეფიშ კჷნოხონეფიშ რსხუს პირენეშ ჩქონიშ უჯვეშაშ მახორუეფწკჷმა - იბერიალეფწკჷმა. ჯოხოშ ოდაბადური ფორმა Eire გელურ ნინაშა ჯოხო ქიანას.

გეოგრაფია

გეოგრაფიული თოლონჭაფუთ, ქიანა იდვალუაფუ ლაბრადორიშ ჩქონიშ, ობჟათე ალიასკაშ დო ობჟათე კამჩატკაშ განედის, მარა კოკამი დვალაფაშ დო გოლფსტრიმიშ ტიბუ მალობაშ გოლინათ თაქ რე ზუღური ტიპიშ კლიმატი. წანმოწანური ტემპერატურული ამპლიტუდა ვა რე მაღალი დო 15°-ს აკმადგინანს. ზარხული რგილი რე, ნოლექამი. ოშქარული ტემპერატურა +18 — +20 °C. ზოთონჯი მერკეთ ჸინამი რე, ოშქარული ტემპერატურა — +8 °C. მუჭოთ მეძობელ კაბეტ ბრიტანეთის, ირლანდიას შხირი რე ატმოსფერული ნოლექეფი — უმოსო ჭვემაშ სახეთ. ნოლექეფიშ ოშქარული მუდანობა რე 750-1000.

ირლანდია ვა რე მაღალგვალამი ქიანა. მუში უმაღალაში კონკა კარანტუოჰილი ზუღაშ დონეშე 1041 მ. სიმაღალას იდვალუაფუ. ქიანაშ ტერიტორიაშ უკაბეტაშ ნორთის იკენს რზენეფი დო ხორგეფი, ნამუეფსჷთ მუკი-მუკი გოუძჷ შხვადოშხვა გვალამი სისტემეფი: მაკგილიკადი, უიკლოუ, მორნი, ბლუსტეკი დო შხვეფი.

ქიანაშ დინოხოლენი წყარეფიშ რშვილი ჯგირო რე გოვითარაფილი. წყარმალუეფი ორხველჷნა ატლანტიშ ოკეანეშ დო ირლანდიაშ ზუღაშ ღანჩოეფს. უკაბეტაში წყარმალუ რე შენონი, ნამუშ სიგჷნძა 360 კილომეტრი რე, ინმაკათუ ატლანტიშ ოკიანეს. წყარმალუშ მანგას რე მუდგაზმარენი ტობა — ლოჰ-ალენი,ლოჰ-რი,ლოჰ-დერგი. ირლანდია დინდარი რე ტყალეფით ხოლო, ნამუეფსჷთ თაქი „ლოჰეფს“ (lough) უძახჷნა. უკაბეტაში ტობა რე ლოჰ-კორიბი (ჟიპიჯიშ ფართობი -176 კვ.კმ) დო ლოჰ-დერგი. ირლანდიას ანდა ონტყოლაშე რე. ონტყოლაშეეფს ქიანაშ 1/6 უკებჷ.^[1]. ირლანდიაშ ოწყარპიჯე ღოზის ბრელი რე ოპიჯე კოკეფი დო მორჩილი ჩქონეფი.

ირლანდიას უღუ თუთიაშ, ტყვიაშ, ორთაშობური აირიშ, კირქუაშ, თაბაშირიშ, ლინჯიშ, ბარიტიშ, ვარჩხილიშ, დოლომიტიშ, ტორფიშ რესურსეფი.

სახენწჷფო

ლენსტერ ჰაუსი, ირლანდიის პარლამენტის რეზიდენცია

ირლანდია 1937 წანას მეღებული კონსტიტუციაშ მეჯინათ რე ოპარლამენტე რესპუბლიკა, სოდეთ სახენწჷფოშ მადუდე რე ქიანაშ პრეზიდენტი (ირლ. Uachtarán na hÉireann). პრეზიდენტის ეშაგორჷნა 7 წანაშ ვადათ. კანდიდატიშ წჷმორინაფა შეულებუნა ხვალე კანონიშდუმადვალუ ორგანოშ 20 მაკათურს, ვარა მინიმუმ 4 საგრაფოშ წჷმმარინაფალეფს. პრეზიდენტი რე უმაღალაში თარსარდალი დო დჷთმარინუანს პოსტის პრემიერ-მინისტრის (ირლ. Taoiseach). პრემიერ-მინისტრი იშანუ ქიანაშ კანონიშდუმადვალუ ორგანოშ — ერუანული პარლამენტიშ (Oireachtas) წჷმორინაფათ. პრემიერ-მინისტრი უმოსო წჷმარინუანს მამართვალი პარტიაშ ლიდერს. პრემიერი აკმადგინანს მინისტრეფიშ კაბინეტის.

კანონიშდუმადვალუ ორგანო

ქიანაშ კანონიშდუმადვალუ ორგანო რე ერუანული პარლამენტი (Oireachtas), ნამუთ ჟირ პალატაშე აკმოდირთუ. ჟიდონ პალატას (Seanad Éireann) რე სუმონეჩი მაკათური, ნამუეფიშ ნორთის დარინუანს პოსტის პრემიერი, ნორთის კანკალე ირლანდიური უნივერსიტეტი დო ნორთის — გიმენ პალატაშე გჷშასხუნილი სპეციალური კომისია. გიმენ პალატას (Dáil Éireann) უმოსი ნძალაალობა უღუ. მუშ 166-ხოლო მაკათურს გიშასხუნუნა ხუთ წანაშე ართიშა.

ადმინისტრაციული დორთუალა

ირლანდიაშ რესპუბლიკა ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული თოლონჭაფუთ ირთუ 4 რეგიონო (მუნსტერი, კონოტი, ლენსტერი, ოლსტერი), ნამუეფით თეხანურო ქიანაშ ისტორიულ პროვინციეფს წჷმარინუანა დო 26 საგრაფოთ (counties).

დემოგრაფია

2009 წანაშ მუნაჩემეფით, ირლანდიაშ მახორობა 4,2 მილიონი კოჩი რე.^[2] ნოღეფს ოხორანს მახორობაშ 68,8% (მეხოლაფირო 2,9 მილიონი კოჩი). შხუ ნოღეფი რე დუბლინი (529 ვითოში კოჩი), კორკი (119 ვითოში კოჩი), ლიმერიკი (52,5 ვითოში კოჩი).^[3].

ირლანდიური ნინაშ სტატუსი

ირლანდიური ნინაშ გოფაჩუაშ არეალი ირლანდიას

ირლანდიაშ ოფიციალური ნინეფი რე ირლანდიური დო ინგლისური. ოშწანურეფიშ მალობას ირლანდიური, მუჭოთ კოლონიზაფილი კათაშ ნინა, თხოზინელი რდჷ ინგლისარეფშე. ირლანდიურნინამ მახორობაქ შანულამო მირკჷ კარტოფილიშ შქირენაშ პერიოდის, 1871 წანაშა ირლანდიური ნინაშ გურაფა დაჭყაფუ სკოლეფს ხოლო აკრძალური რდჷ. თეჟამს ირლანდიური ნინა რესპუბლიკაშ, 2007 წანაშე ევროკავშირიშ ოფიციალური ნინა რე. თე ჟამს თე ნინა უჩქჷ ირლანდიაშ მახორობაშ 40%-ს, მარა ირდღალი ოჩიებელი ნინათ ხვალე ქიანაშ დალიერიშ ბჟადალუ ნორთის თ.შ. (თაშნე გედვალირი), „Gaeltacht-ის“ რე მუწოსქილადირი.^[4]

ეკონომიკა

ირლანდია ინდუსტრიულ-აგრარული ქიანა რე, ედომუშამი ერუანული პროდუქტიშ მოცულობათ (65 მლრდ $) მოსოფელიშ მონძალაშ ობიექტეფიშ 44-ა აბანი უკინებუ.

ედომუშამი ერუანული პროდუქტიშ სტრუქტურა (%): ოფუტეშ მეურნობა 7, რეწუა 39, მოინალობა 54.
ედომუშამი ერუანული პროდუქტი (1 შურშე) - 17.790 $.
ექსპორტი ორინჯიშ ხორცი, ბჟაშ პროდუქტეფი, ვისკი, ქიმიკატეფი.
ბიუჯეტი - 30,700 მლნ $.
ვალუტა - ევრო (EUR); 2002 წანაშე.

ისტორია

7 ოშწანურაშ მალობას ირლანდია ბრიტანეთიშ კოლონია რდჷ. 1921 წანას ქიმიღჷ დომინიონიშ სტატუსი, 1949 წანას თაქ რესპუბლიკაქ გაგმიხადჷ (ობჟათე ირლანდიაშ ტერიტორიაშ უმუშეთ). 1985 წანას ხე ქუმაჭარეს ანგლო-ირლანდიურ აპიანს.

მონძალა

დუბლინი — ერუანული მუზეუმი, ჯიხა-ჸორში (XVI ოშწ.), პატრიკიშ ოხვამე (XII ოშწ.).

რესურსეფი ინტერნეტის

Irish State Archived 2008-11-08 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
Áras an Uachtaráin – პრეზიდენტიშ ოფიციალური საიტი
Taoiseach – პრემიერ-მინისტრიშ ოფიციალური საიტი
Tithe an Oireachtais Archived 2008-06-11 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. – Houses of Parliament, official parliamentary site
Chief of State and Cabinet Members Archived 2013-09-17 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
Ireland information from the United States Department of State
Portals to the World from the United States Library of Congress
Ireland

სქოლიო

↑ http://www.wesleyjohnston.com/users/ireland/geography/bogs.html
↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2119rank.html Archived 2011-09-27 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
↑ http://beyond2020.cso.ie/Census/TableViewer/tableView.aspx?ReportId=75478 Archived 2011-07-25 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
↑ http://www.gaeltachttravel.com/gaeltacht-regions/statistics-on-the-gaeltacht-and-the-irish-language/ Archived 2009-04-25 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.

[1] ttp://www.wesleyjohnston.com/users/ireland/geography/bogs.html

[2] ttps://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2119rank.html Archived 2011-09-27 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.

[3] ttp://beyond2020.cso.ie/Census/TableViewer/tableView.aspx?ReportId=75478 Archived 2011-07-25 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.

[4] ttp://www.gaeltachttravel.com/gaeltacht-regions/statistics-on-the-gaeltacht-and-the-irish-language/ Archived 2009-04-25 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.

[1]

[2]

[3]

[4]