Auschwitz

Auschwitz
	Patrimoniu de la Humanidá UNESCO
	Konzentrationslager Auschwitz (de); Obóz Koncentracyjny Auschwitz (pl)
	campo de concentración nazi (es) , muséu, campo de exterminio (es) y conjunto de edificios (es)
Llocalización
País	Polonia
Voivodatos	Voivodatu de Pequeña Polonia
Powiat (es)	Condado de Oświęcim (es)
Coordenaes	50°02′09″N 19°10′42″E / 50.0358°N 19.1783°E
	Auschwitz Auschwitz (Polonia)
Historia y usu
Liberación (es)	27 xineru 1945
Direición	Rudolf Höß
Orixe del nome	Oświęcim (es)
Arquiteutura
Superficie	192 ha
Patrimoniu de la Humanidá
Criteriu	(vi)
Referencia	31
Rexón	Europa y América del Norte
Inscripción	1979 (Xunta III)
Instalaciones
Formáu por	Auschwitz-Birkenau (es) , Auschwitz Monowitz (es) y Auschwitz I concentration camp (en)
	Web oficial

Pa ver otros usos d'esti términu, Auschwitz (dixebra).

El campu de concentración d'Auschwitz (n'alemán, «Konzentrationslager Auschwitz») foi un complexu formáu por diversos campos de concentración y estermín de l'Alemaña nazi asitiáu nos territorios polacos ocupaos mientres la Segunda Guerra Mundial. Entendía Auschwitz I —el campu orixinal—, Auschwitz II-Birkenau —de concentración y estermín—, Auschwitz III-Monowitz —campu de trabayu pa la IG Farben— y 45 campo satélite más.

Asitiáu en Oświęcim a unos 43 km al oeste de Cracovia, foi'l mayor centru d'estermín de la hestoria del nazismu, onde se calcula que fueron unviaes cerca d'un millón trescientes mil persones, de les cualos morrieron un millón cien mil, la gran mayoría d'elles xudíes (el 90 %, aproximao un millón), anque tamién tienen de cuntase a prisioneros de guerra, disidentes al réxime, etc.^[1]

Na puerta d'entrada a unu de los diversos campos que componíen el complexu (Auschwitz I) puede lleese el lema n'alemán Arbeit macht frei («(El) Trabayu llibera»), col que recibíen a los deportaos les fuercies de les SS que taben a cargu del centru mientres el so periodu de funcionamientu, dende la so apertura'l 20 de mayu de 1940 hasta'l 27 de xineru de 1945, cuando foi lliberáu pol exércitu soviéticu.

So la supervisión de Heinrich Himmler, tuvo dirixíu pol oficial de les SS Obersturmbannführer Rudolf Höss hasta'l branu de 1943, reemplazáu darréu por Arthur Liebehenschel y Richard Baer. Höss, prindáu polos aliaos, daría testimoniu nos xuicios de Núremberg primero que lo procesaren y condergaren a muerte por ahorcamiento en 1947 delantre del crematoriu d'Auschwitz I. Liebehenschel foi tamién xulgáu por un tribunal polacu y executáu en 1948. Baer llogró safase y vivir so una identidá falsa en Hamburgu, hasta que foi reconocíu y arrestáu. Suicidar na prisión poco primero de empecipiase'l so procesu en 1963.

En 1947 n'Oświęcim foi fundáu'l Muséu estatal Auschwitz-Birkenau. El Muséu ye un monumentu de crímenes de guerra alemanes en Polonia ocupada y engloba los dos campos de concentración Auschwitz I y Auschwitz-Birkenau. La Unesco declarar Patrimoniu de la Humanidá en 1979 como unu de los llugares de mayor simbolismu del Holocaustu o Shoah.

Carauterístiques

Hubo tres campos principales y 39 campos subalternos.

Los trés campos principales fueron:

Auschwitz I, el campu de concentración orixinal que sirvía de centru alministrativu pa tol complexu. Nesti campu morrieron cerca de 70 000 intelectuales polacos y prisioneros de guerra soviéticos.
Auschwitz II (Birkenau), un campu d'estermín y el llugar onde morrieron la mayor parte del más d'un millón de víctimes del campu. Nesta seición yeren allugaes les muyeres.
Auschwitz III (Buna - Monowitz), utilizáu como campu de trabayu esclavu pa la empresa IG Farben.

Historia

L'Alemaña nazi construyó a partir de 1940 dellos campos de concentración y un campu d'estermín en Auschwitz que, al igual que'l restu de los campos de concentración, taben alministraos poles SS, sol mandu de Heinrich Himmler. Los comandantes del campu fueron Rudolf Höss hasta'l branu de 1943, al que siguieron Arthur Liebehenschel y Richard Baer.

Auschwitz yera una población cercana a Katowice, na confluencia de los ríos Vístula y Sola, na Alta Silesia, rexón que fuera vencida a Polonia nel Tratáu de Versalles y qu'en 1940 tenía unos 1400 habitantes, la metá d'ellos xudíos. L'Alta Silesia yera una de les rexones que se diben a anexonar al Reich dempués de la invasión alemana de Polonia de 1939, pero al tar altamente industrializada nun yera en gran parte fayadiza pa la xermanización a base de colonos granxeros que teníen prevista les autoridaes nazis pa los nuevos territorios. En consecuencia Auschwitz foi concebíu, en primer instancia, como un campu de tránsitu pa someter a la población polaca que tenía de ser utilizada como mano d'obra semiesclava.^[2]^[3]

El 27 d'abril de 1940 Himmler decidió la creación del campu, y nomó el día 30 a los so primera comandante, el SS-Obersturmbannführer Rudolf Höss. Höss fíxose cargu del mandu a partir del 4 de mayu,^{[lower-alpha 1]} y el so primer cometíu foi la construcción de les instalaciones a partir d'unos barracones del Exércitu polacu, sobre unos terrenes dedicaos a l'adomadura de caballos.^[4] Los primeros internos d'Auschwitz fueron 30 criminales alemanes procedentes de Sachsenhausen cola cuenta de convertise nos primeros kapos del recintu, y 728 prisioneros políticos polacos que llegaron el 14 de xunu dende Tarnów.^[2]^[5] Tanto'l sistema de kapos como'l famosu lema Arbeit macht frei («El trabayu va faevos llibres») fueron importaos por Höss a partir de la so esperiencia en Dachau, el so primer destín nel sistema de campos nazi.^[6]

El primer cambéu importante nes funciones pa les que taba destináu'l campu producióse en setiembre de 1940 cuando Oswald Pohl realizó una visita d'inspección al nuevu campu. Pohl yera xefe de la Oficina Central d'Alministración y Economía de les SS (SS-WVHA, poles sigles n'alemán de SS-Wirtschafts-Verwaltungshauptamt) y taba interesáu na esplotación de les cercanes canteres de grava y arena, polo qu'ordenó a Höss qu'aumentara la capacidá del campu añadiendo un pisu a los barracones esistentes.^[7]^[8] Pocu dempués, en payares de 1940, Himmler y Höss decidieron poner en marcha proyeuto d'investigación y esplotación agrícola. Dambos taben interesaos na agronomía y entamaron, ente otra coses, la construcción de llaboratorios, el drenaxe de banzaos y la cría de ganáu. Sicasí, l'allugamientu d'Auschwitz, na confluencia de dos ríos, convertir nun llugar pocu prometedor pa tales propósitos y bien propensu a los llenes, a pesar de lo cual esta actividá nunca foi abandonada y miles de prisioneros morrieron intentando abrir canales o enriando ríos.^[9]

Cerca de 6500 miembros de les SS sirvieron en Auschwitz realizando pequeñes o grandes xeres coles mires de llograr la denomada solución final al problema xudíu» o «cuestión xudía». La mayoría d'ellos sobrevivieron a la guerra. Coles primeres prisioneres, llegaron tamién les primeres vixilantes al campu en marzu de 1942 treslladaes dende'l campu de Ravensbrück, n'Alemaña. El campu femenín foi camudáu a Auschwitz Birkenau n'ochobre de 1942, y María Mandel foi nomada xefa de vixilancia. Cerca d'un total de 1000 homes y 200 muyeres de les SS sirvieron de vixilantes en tol complexu d'Auschwitz. D'ente tolos funcionarios, solamente 750 fueron llevaos a xuiciu, cuasi toos en rellación con crímenes contra la población polaca. Höß dio una descripción detallada del funcionamientu del campu mientres el so interrogatoriu nos Xuicios de Núremberg, detalles que complementó na so autobiografía. Höss foi executáu en 1947 enfrente de la entrada al crematoriu d'Auschwitz I.

Dende 1940, Witold Pilecki, un soldáu de l'Armia Krajowa (organización de resistencia polaca a la ocupación nazi) foi voluntariu pa ser lleváu como prisioneru a Auschwitz y llogró una considerable cantidá d'información que foi llevada a Varsovia y dellí a Londres. Per otra parte, los aliaos teníen información aérea detallada de los campos dende mayu de 1944. Dos prisioneros fugaos (Rudolph Vrba y Alfred Wetzler) axuntaren descripciones precises y mapes que llegaron a los aliaos mientres el branu de 1944. El 13 de setiembre de 1944, bombarderos de los Estaos Xuníos atacaron la fábrica de Buna Werke acomuñada con Auschwitz III, destruyéndola parcialmente.

El 17 de xineru de 1945, ante la inminente llegada de los soviéticos, el personal nazi empecipió la evacuación d'Auschwitz con direición al oeste de Loslau. La mayoría de los prisioneros tuvieron de colar escontra l'oeste. Aquellos demasiáu débiles pa caminar fueron dexaos tras. Cerca de 7600 prisioneros fueron lliberaos pol Exércitu Coloráu'l 27 de xineru de 1945.

Mientres los años de funcionamientu del campu, cerca de 700 prisioneros intentaron escapar del mesmu, de los cualos solo 300 llograr. La pena aplicada por intentu de fuga yera xeneralmente la muerte por inanición, y les sos families yeren arrestaes ya internaes en Auschwitz pa ser exhibíes como alvertencia a otros prisioneros. El númberu total de muertes producíes en Auschwitz ta inda n'alderique, pero envalórase qu'ente un millón y un millón quinientes mil persones fueron esterminaes ellí.

En xineru de 1945, les tropes soviétiques entraron a Auschwitz y lliberaron a los prisioneros que quedaben, en gran parte a los que taben confinaos na enfermería y los que nun tener yá les facultaes físiques para trate envolubraos nes marches de la muerte.

Auschwitz I

Auschwitz I foi'l centru alministrativu de tol complexu. Empezar a construyir en mayu de 1940, a partir de barraques de lladriyu del exércitu polacu. Los primeros prisioneros del campu fueron 728 presos políticos polacos de Tarnów. El campu foi utilizáu primeramente pa internar miembros de la resistencia ya intelectuales polacos; más palantre llevaron ellí tamién prisioneros de guerra soviéticos, presos comunes alemanes, elementos «antisociales» y homosexuales. Dende'l primer momentu llegaron coles mesmes prisioneros xudíos. El campu allugaba xeneralmente ente 13 000 y 16 000 prisioneros, cifra que llegó a 20 000 en 1942.

La entrada d'Auschwitz I tenía les pallabres Arbeit macht frei, «el trabayu fai llibre». Dicha inscripción foi robada por cinco desconocíos el vienres 18 d'avientu de 2009 y recuperada pola policía apenes cuatro díes dempués.^[10]Los prisioneros del campu salíen a trabayar mientres el día pa les construcciones o'l campu, con música de marcha tocada por una orquesta.

Les SS xeneralmente escoyíen prisioneros, llamaos kapos, pa supervisar al restu. Tolos prisioneros del campu realizaben trabayos, y sacante nes fábriques d'armes, el domingu acutar pa llimpieza, duches, y nun s'asignaba trabayu. Les perdures condiciones de trabayu, xuníes a la desnutrición y poca hixene, faíen que la tasa de mortalidá ente los prisioneros fuera bien alta.

El bloque 11 d'Auschwitz I yera «la prisión dientro de la prisión»; ellí aplicábense los castigos. Dalgunos d'ellos consistíen n'encierre per dellos díes nuna celda demasiáu pequeña pa sentase, esisten 4 celdes d'un metru cuadráu les cualos aportaben a ocupaes hasta por cinco prisioneros al empar. Otros yeren executaos, colgaos o dexaos morrer de fame.

En setiembre de 1941, les SS realizaron nel bloque 11 les pruebes del gas Zyklon B nes que morrieron 850 prisioneros polacos y rusos. Les pruebes fueron consideraes esitoses y en consecuencia construyeron una cámara de gas y un crematoriu. Esta cámara de gas foi utilizada ente 1941 y 1942, pa depués ser convertida nun abellugu antiaéreo.

La primer muyer llegó al campu'l 26 de marzu de 1942^{[ensin referencies]}. Ente abril de 1943 y mayu de 1944 llevar a cabo experimento d'esterilización sobre muyeres xudíes nel bloque 10 d'Auschwitz I. L'oxetivu yera desenvolver un métodu senciellu que funcionara con una simple inyeición pa ser utilizáu cola población esclava. El Dr. Josef Mengele esperimentó con ximielgos nesti mesmu complexu. Cuando un prisioneru nun se reponía rápido, solía ser executáu aplicándo-y una inyeición letal de fenol.

El campu chamizu creóse'l branu de 1943 por órdenes de Himmler. Taba allugáu nel bloque 29, llamáu Frauenblock, y utilizábase pa premiar a prisioneros privilexaos. Los guardias escoyíen prisioneres polaques pa esti campu, pero podíen aceptar «voluntaries» atraíes poles meyores condiciones alimentarias.

Auschwitz II (Birkenau)

Auschwitz II (Birkenau) ye'l campu que la mayor parte de la xente conoz como Auschwitz. Ellí zarróse a cientos de miles de xudíos y ellí tamién s'executó a más d'un millón de deportaos y decenes de miles de xitanos.

El campu ta allugáu en Birkenau, a unos 3 km d'Auschwitz I. La construcción empecipiar en 1941 como parte de la Endlösung (solución final). El campu tenía una estensión de 2,5 km por 2 km y taba estremáu en delles seiciones, caúna d'elles separada en campos. Los campos, al igual que'l complexu enteru, taben abarganaos y arrodiaos d'alambre d'escayos y barganales electrificaos (dellos prisioneros utilizaron los barganales electrificaos pa suicidase). El campu allugó hasta 100 000 prisioneros nun momentu dau.

L'oxetivu principal del campu nun yera'l caltener prisioneros como fuercia llaboral (como yera'l casu d'Auschwitz I y III), sinón el so estermín. Pa cumplir con esti oxetivu, fornióse'l campu con 4 crematorios con cámares de gas. Cada cámara de gas podía recibir hasta 2500 prisioneros per vez. L'estermín a gran escala empezó na primavera de 1942 como resultáu de l'aceleración de la solución final tratada na Conferencia de Wannsee.

La mayoría de los prisioneros llegaba al campu en tren, con frecuencia dempués d'un tarrecible viaxe en vagones de carga que duraba dellos díes, mientres el que nun se-yos facilitaba comida nin agua. A partir de 1944 estendióse la vía del tren por qu'entrara direutamente al campu. Delles vegaes, al llegar el tren, los prisioneros yeren pasaos direutamente a les cámares de gas. N'otres ocasiones, los nazis escoyíen prisioneros, frecuentemente so la supervisión del SS Hauptsturmführer Dr. Josef Mengele, pa ser unviaos a campos de trabayu o pa realizar esperimentación médica. Polo xeneral los neños, los vieyos y los enfermos yeren unviaos direutamente a les cámares de gas, que yeren coordinaes pol SS Hauptscharführer Otto Moll.

Cuando un prisioneru superaba la seleición inicial, yera unviáu a pasar un periodu de cuarentena y depués asignábase-y una xera o yera unviáu a dalgún de los campos de trabajo anexo.

Aquellos que resultaben escoyíos pal estermín yeren treslladaos a unu de los grandes complexos de cámares de gas/crematoriu escontra los estremos del campu. Dos de los crematorios (Krema II y Krema III) teníen instalaciones soterrañes, una sala pa desvistise y una cámara de gas con capacidá pa miles de persones. Pa evitar la llerza, informábase-yos a les víctimes que recibiríen ellí una ducha y un tratamientu desinfestante. La cámara de gas inclusive tenía tuberíes pa duches, magar nunca fueron coneutaes al serviciu d'agua. Ordenábase-yos a les víctimes que s'esnudaren y dexaren les sos pertenencies nel vestidor, onde supuestamente les podríen recuperar a la fin del tratamientu, de manera que teníen de recordar el númberu del allugamientu de les sos pertenencies. Una vegada sellada la entrada, descargábase l'axente tóxicu Zyklon B poles apertures nel techu. Les cámares de gas nos crematorios IV y V teníen instalaciones na superficie y el Zyklon B introducir por ventanes especiales nes parés. Una vegada refundiáu'l Zyklon B esperábase unos 25 minutos y reparábase nuna mirilla l'ausencia d'actividá, dar# en sacupar y ventilar el recintu y retirábense los cuerpos a un sector pa una revisión final. Nesta revisión estrayíense-yos los dientes postizos d'oru, aniellos, pendientes o otros oxetos y revisábense los furos corporales en busca de xoyes. Una vegada revisaos, los cuerpos yeren llevaos a una sala de fornos o crematorios amiesta por prisioneros escoyíos, llamaos Sonderkommandos, onde yeren quemaos. Una chimenea alta espulsaba los gases escontra l'atmósfera.

Los alemanes ocuparon Hungría en marzu de 1944; ente mayu y xunetu de 1944, cerca de 438 000 xudíos d'Hungría fueron deportaos escontra Auschwitz-Birkenau y la mayoría fueron executaos ellí. Había díes en que los fornos nun dar# aguantu y teníase que quemar los cuerpos en fogueres al campu.

Families enteres de xitanos fueron zarraes nuna seición especial del campu. Pasaron poles cámares de gas en xunetu de 1944, y el 10 d'ochobre d'esi añu dar# en la exterminación de los neños xitanos restantes en Birkenau.

El 7 d'ochobre de 1944, los Sonderkommandos xudíos (los prisioneros calteníos separaos del restu y que trabayaben nes cámares de gas y fornos crematorios) entamaron un llevantamientu. Les prisioneres llograren estrayer esplosivos d'una fábrica d'armes y utilizar pa destruyir parcialmente'l crematoriu IV y tratar d'escapar nel tracamundiu. Los 250 prisioneros fueron prindaos y darréu executaos. Per otra parte, tolos miembros de los Sonderkommandos yeren executaos dacuando y sustituyíos por otros nuevos.

Les cámares de gas de Birkenau fueron destruyíes poles SS el 24 de payares de 1944 nun intentu por esconder les actividaes del campu a les tropes soviétiques.

Estermín en Auschwitz II (Birkenau)
Según el doctor Miklós Nyiszli sobreviviente del sonderkommando de Birkenau, miembros de les SS abríen los vagones de los trenes que llegaben y de los mesmos baxaba un ensame de xudíos. La seleición de los que consideraben útiles nun duraba más de media hora. Una columna col restu dexaba l'andén «... una escalera conduz-yos a un soterrañu... un lletreru informa n'alemán, francés, griegu y húngaru, de qu'ellí s'atopen les duches y el cuartu de desinfeición. La información contribúi a aselar... Ellí atopen una gran sala, bien allumada y pintada... los miembros de les SS dan una orde: "¡Esnúdense!... disponen de 10 minutos"... dempués tol mundu ta desnudu... al fondu... entren a otra gran sala, tamién bien allumada... nel centru hai grandes pilastres cuadraes... con canalones de latón con perforaciones... Escúchase una nueva orde: "¡Sonderkommando y SS, salgan de les duches!"... una vegada zarraos dende enriba arramaben unes piedrecillas que cayíen polos canalones furaos lliberando gas ZyKlon-B qu'invadía la sala. En cinco minutos mataben a unes 3000 persones»^[11]

Llegada d'un convói de xudíos a la terminal ferroviaria d'Auschwitz-Birkenau. Al fondu a izquierda y derecha les chimenees de los crematorios II y III, xunto a les que s'atopaben les cámares de gas. Según el sobreviviente Primo Levi, «en menos de 10 minutos tolos que eramos homes útiles tuvimos axuntaos nun grupu. Lo que foi de los demás, de les muyeres, de los neños, de los vieyos, nun pudimos sabelo...cuasi naide pudo despidise d'ellos. Ver... nel estremu del andén...sumieron asina nun intre...»^[12]	Restos de la escalera d'entrada y del vestuariu del Crematoriu III en Auschwitz II (Birkenau) a onde conducíase'l grupu consideráu non útil y ordenar esnudase. De siguío, tamién soterraña, atopábase la cámara de gas onde se-yos introducía y gaseaba por aciu engaños.


Cámara de gas d'Auschwitz I, la única que nun foi destruyida polos nazis. Pa Hilberg, los centros d'estermín funcionaben rápido...El recién llegáu baxaba del tren pela mañana, pela tarde el so cadabre yá fuera quemáu y les sos ropes empaquetadas, almacenaes y expedíes a Alemaña.^[13]	Esta llata contenía estes piedrecillas trescalaes de gas Zyklon-B. Abríense 4 d'elles y arramábase el so conteníu por unos furos na cámara de gas. En pocos minutos morríen hasta trés mil persones.^[11]

Auschwitz III (Monowitz)

Los campos subalternos de trabayu instalaos nel complexu d'Auschwitz taben estrechamente rellacionaos cola industria alemano, principalmente nes árees militares, metalúrxiques y mineres. El campu de trabayu más grande yera Auschwitz III Monowitz, qu'empecipió les sos operaciones en mayu de 1942. Esti campu taba acomuñáu cola planta Buna-Werke de la empresa IG Farben y producía combustibles líquidos y goma sintética. A intervalos regulares, faíense revisiones sanitaries per parte del personal médico d'Auschwitz II, col fin d'unviar enfermos y débiles a les cámares de gas de Birkenau.

Campos subalternos

Cálculos sobre'l númberu de víctimes

Anguaño calcúlase qu'en Auschwitz llegaron a tar internaes un total de 1,3 millones de persones, de les cualos morrieron 1,1 millones, el 90% d'ellos, en redol a un millón, xudíos. Según cifres de Franciszek Piper,^[14] el grupu mayoritariu de xudíos treslladaos al campu correspuende a los procedentes de les deportaciones de 1944 dende Hungría (438 000). Síguenlu Polonia (300 000), Francia (69 114), Holanda (60 085), Grecia (55 000), Checoslovaquia (46 099), Eslovaquia (26 661), Bélxica (24 906), Alemaña y Austria (23 000), Yugoslavia (10 000), ya Italia (7 422). En Auschwitz morrieron tamién unos 70 000 prisioneros políticos polacos, más de 20 000 xitanos, 10 000 prisioneros de guerra soviéticos, redolada a 1 200 republicanos españoles, amás de cientos de testigos de Xehová y decenes de los internaos por causa de la homosexualidá.^[1] Estimaciones coincidentes son les del historiador Peter Hayes,^[15] según que'l so estudio solo 125 000 de los 200 000 sobrevivientes siguíen vivos a la cayida del Tercer Reich, aproximao'l 10% de les persones internaes nel campu ente mayu de 1940 y xineru de 1945.^[16]

Los responsables d'Auschwitz siguíen estratexes de seleición distintes según l'orixe de los internos; asina los xudíos ensin escoyer pa trabayar yeren unviaos a les cámares de gas, cuasi siempres de siguío mesmu de la so llegada. En 1942, 140 146 d'ellos fueron unviaos a les cámares d'Auschwitz I, hasta qu'en febreru de 1943 tomó'l relevu'l complexu de Birkenau. Ente los mayores contingentes 327 000 de los 438 000 xudíos húngaros y 200 000 de los 300 000 polacos fueron gaseados, y gran parte del restu morrieron executaos o de fame y enfermedaes. Los xitanos tamién corríen la mesma suerte, pero non asina de normal los prisioneros políticos y los soldaos soviéticos, que solo fueron víctimes del gas na etapa de los esperimentos iniciales, dempués solíen perecer asesinaos o por causa de les condiciones de los trabayos forzaos.^[17]

Prisioneros más conocíos

Józef Cyrankiewicz, presidió'l gobiernu de la República Popular de Polonia ente 1947 y 1952, y ente 1954 y 1970. Foi tamién Presidente ente 1970 y 1972.
Ana Frank foi internada en Auschwitz-Birkenau ente setiembre y ochobre de 1944; depués foi treslladada a Bergen-Belsen, onde morrió de tifus.
Maximilian Kolbe, santu polacu, foi prisioneru en Auschwitz I. Foi voluntariu pa morrer de fame en llugar del prisioneru Franciszek Gajowniczek en 1941.
Witold Pilecki, soldáu polacu del Armia Krajowa, voluntariu pa internase en Auschwitz, entamó la resistencia en Auschwitz (Związek Organizacji Wojskowych, ZOW) ya informó a los aliaos sobre les otomíes qu'ellí asocedíen. Depués formó parte del llevantamientu de Varsovia.
Edith Stein, monxa católica y santa alemana d'orixe xudíu que morrió nes cámares de gas d'Auschwitz II.
Charlotte Delbo, escritora y activista de la resistencia francesa, unviada con otres 229 muyeres non xudíes al campu.
Elie Wiesel, escritor de llingua yiddish y francesa, d'Estaos Xuníos, y enantes rumana y húngara, que sobrevivió a la so reclusión en Auschwitz III Monowitz y escribió sobre les sos esperiencies. Foi gallardoniáu col Premiu Nobel de la Paz en 1986.
Petr Ginz (1928–1944), nuevu editor de Vedem, conocíu pol diariu escritu antes de la so deportación, afayáu namái apocayá, y editáu pola so hermana Chava Pressburger.
August L. Mayer, historiador del arte d'orixe xudíu, espertu en pintura española, deteníu en París en febreru de 1944, deportáu'l 7 de marzu a Auschwitz onde morrió'l 12 de marzu.
Primo Levi, escritor italianu d'orixe xudíu. Prindáu y deportáu a Auschwitz nel iviernu de 1944, sobrevivió y escribió Si esto ye un home, estremecedor rellatu de la vida diaria del campu y de la cruel llucha pola sobrevivencia.
Władysław Bartoszewski, historiador y políticu d'orixe polacu.
Olga Lengyel, doctora de nacionalidá rumana, qu'habitó nel campu pa muyeres en Auschwitz-Birkenau, collaboró na resistencia, na cual foi destruyíu unu de los fornos crematorios de dichu campu y escribió'l célebre llibru Los fornos de Hitler.
Regina Jonas, foi la primer muyer ordenada rabina nel mundu. Por cuenta de la so negativa de buscar asilu n'Estaos Xuníos y formar parte de la resistencia, produció qu'acabara los sos díes nel campu de concentración.
Viktor Frankl, psiquiatra, foi recluyíu nel campu de Theresienstadt, nel qu'ingresó en 1942. En 1944 foi treslladáu a Auschwitz y dempués foi destináu a dos subcampos de Dachau. Na so reclusión plantegó una terapia psiquiátrica llamada logoterapia. Rellata la so esperiencia en L'home en busca de sentíu.
Violeta Friedman, a los 14 años d'edá ingresó en Auschwitz xunto a la so hermana. Violeta Friedman sobrevivió a les seleiciones alemanes por cuenta de que dientro del campu sentíase segura y decidió nun salir d'él, escapándose día tres día cuando yera escoyida pa morrer por cuenta de la so incapacidá de realizar trabayos forzaos. Dempués foi treslladada al campu de Bergen-Belsen. Destaquen les sos memories.
Imre Kertész, escritor húngaru, premiu Nobel de lliteratura. Foi deportáu en 1944 a Auschwitz y a Buchenwald con 15 años d'edá. La so novela Ensin destín alcontrar nel campu de concentración.
Vladek Spiegelman, anque por sigo mesmu nun llegó a algamar la fama, ye unu de los protagonistes de la novela gráfica Maus, obra del so fíu Art Spiegelman y que ye l'únicu cómic ganador d'un premiu Pulitzer.
Dunia Wasserstrom, d'orixe rusu, trabayó como intérprete del campu dende 1943 hasta la lliberación del campu en 1945. Escribió'l llibru tituláu Nunca enxamás..., onde narra les sos vivencies nos campos de concentración. Foi parte de la resistencia. Vivió en Méxicu.
Gisella Perl, médica d'orixe húngaru-xudíu, qu'encaró un dilema éticu al albortar a más de 1000 ñácaros por que les madres nun fueren asesinaes y nun esperimentaren colos sos fíos. Tuvo, coles mesmes, trabayando na enfermería de la seición de muyeres húngares del campu, dende onde ayudó a munches de les sos compañeres. Les sos memories, I Was a Doctor in Auschwitz, fueron llevaes al cine en 2003 col títulu Out of the Ashes. La Dra. Pearl testificó nel xuiciu contra Irma Grese, la supervisora de la so seición, tristemente célebre pola brutalidá cola que trataba a les prisioneres y poles sos conductes sexuales perverses.
Erich Salomon, fotógrafu alemán pioneru del periodismu fotográficu modernu.
Otto Frank, padre d'Ana Frank, quien se quedó nesti campu cuando les sos fíes fueron unviaes a Bergen Belsen. Sobrevivió y en 1947 publicó'l diariu de la so fía.
Irène Némirovsky, novelista d'orixe ucranianu que vivió en Francia y escribió en francés. Foi deportada so lleis raciales pol so orixe xudíu a Auschwitz, onde morrió en 1942.

Procesos a los perpetradores dempués de la guerra

Dempués de la guerra, los rusos detuvieron a parte del personal del campu de concentración d'Auschwitz. Estos fueron xulgaos poles autoridaes ruses o apurríos a les cortes xudiciales polaques.

El principal responsable de les operaciones del campu, SS Obersturmbannführer Rudolf Höss, foi prindáu polos británicos y unviáu a Polonia, onde foi xulgáu polos sos crímenes contra la humanidá, non ensin antes ser testigu de descargu contra Ernst Kaltenbrunner nel Xuiciu de Núremberg. Höss foi condergáu a muerte y aforcáu el 16 d'abril de 1947 nes instalaciones d'Auschwitz. Ente'l 24 de payares y el 22 d'avientu de 1947, 40 antiguos oficiales y soldaos de la SS qu'habíen emprestáu serviciu nel campu fueron xulgaos nun primer xuiciu d'Auschwitz, realizáu en Cracovia. Dellos fueron condergaos a muerte y los demás a llargues penes de prisión.

En xunto, d'un total d'unos 6500 miembros de les SS que sirvieron en Auschwitz, solo unos 750 sufrieron dalgún tipu de condena, la mayor parte de les cualos correspondió a los tribunales polacos, que llevaron a xuiciu a 673 d'un total de 789 miembros del personal del campu sol so juriscicción. Ente avientu de 1963 y agostu de 1965, realizóse otru xuiciu d'Auschwitz», esta vegada na ciudá de Frankfurt del Main, nel que de 22 procesaos, 17 fueron condergaos, 6 d'ellos a cadena perpetua.^[18] A finales de la década de los setenta realizó un tercer y curtiu xuiciu, nesa oportunidá contra dos guardias de la SS responsables de la muerte d'unos prisioneros nun campu satélite.

Revisionismu

Dende'l final de la Segunda Guerra Mundial hubo intentos por revisionar la Hestoria. Afirmóse que sería imposible quemar un tal númberu de cuerpos o que les instalaciones que pueden ser visitaes anguaño fueron reconstruyíes dempués de la guerra por que tuvieren en concordanza colo que se cuntó sobre Auschwitz dende'l final del conflictu. Dicha reconstrucción^[19] referir a la cámara de gas que s'amuesa a los turistes en Auschwitz I como una cámara de gas homicida orixinal.

La placa que dende'l fin de la guerra señalaba Auschwitz como «llugar de martiriu de cuatro millones de víctimes asesinaes nel xenocidiu Nazi» foi esaniciada en cayendo'l sistema comunista y sustituyío en 1992 por otra qu'asitia la cifra de víctimes en «alredor d'un millón y mediu d'homes, muyeres y neños, principalmente xudíos».^[20]

Ver tamién

Notes

↑ Rees da la mesma fecha del 30 d'abril como la de toma de posesión, Friedländer afirma que se fixo cargu del campu'l 4 de mayu.

Referencies

↑ ^1,0 ^1,1 Rees, 2005, p. 410.
↑ ^2,0 ^2,1 Friedländer, 2009, p. 324.
↑ Rees, 2005, p. 56.
↑ Rees, 2005, p. 33.
↑ Rees, 2005, p. 57.
↑ Rees, 2005, páxs. 41-43.
↑ Rees, 2005, p. 62.
↑ Friedländer, 2009, p. 325.
↑ Rees, 2005, páxs. 63-65.
↑ http://www.lanacion.com.ar/1214100-recuperen-el cartelu robáu-del campu-de-auschwitz
↑ ^11,0 ^11,1 Nyiszli, Fui asistente del doctor Mengele, pp. 40-43.
↑ Primo Levi; triloxía d'Auschwitz; p. 39.
↑ Reyes Mate; Memoria d'Auschwitz; p. 236; Nota 21 del capítulu 5 referida a Hilberg, 1988, II, 748
↑ Piper, Franciszek (1994). «The Number of Victims», In Gutman, Yisrael; Berenbaum, Michael: Anatomy of the Auschwitz Death Camp (n'inglés). Bloomington, Indiana: Indiana University Press. ISBN 0-253-32684-2.
↑ Hayes, Peter (2003). «Auschwitz, Capital of the Holocaust» (n'inglés). Holocaust and Genocide Studies 17 (2): p. 330.
↑ Friedländer, 2009, p. 667.
↑ Snyder, 2011, páxs. 327-329.
↑ Rees, 2005, p. 406.
↑ Robert Jan van Pelt y Deborah Dwork "Auschwitz 1270 to the Present" Páx.363.
↑ Plaques at Auschwitz to Be Replaced; Efforts Continue to Conserve Camp. Jewish Telegraphic Agency, 17 de xunu de 1992.

Bibliografía

Y. Gutman and M. Berenbaum, eds., Anatomy of the Auschwitz Death Camp, Indiana University Press, 1994, ISBN 0-253-32684-2, reprinted in 1998, ISBN 0-253-20884-X
Jadwiga Bezwinska, Danuta Czech, Amidst a Nightmare of Crime: Manuscripts of Prisoners in Crematorium Squads Found at Auschwitz, Fertig, Howard, Incorporated, 1992, ISBN 0-86527-404-5
John Castle, The Password Is Courage , Souvenir Press Ltd, 1954, ISBN B0000CIZDC, reprinted in 2001, ISBN 0-285-63587-5
Tadeusz Debski, A Battlefield of Ideas: Nazi Concentration Camps and Their Polish Prisoners , Columbia University Press 2002, ISBN 0-88033-478-9
Dziura-Dziurski, Major, Freedom Fighter, Dewar, Portland, Australia 1983, *Friedländer, Saul (2009). El Tercer Reich y los xudíos (1939-1945). Los años del estermín. Barcelona: Galaxa Gutenberg/Círculu de Llectores. ISBN 978-84-672-3446-6.

Otto Friedrich, The Kingdom of Auschwitz : 1940-1945, Perennial, 1994, ISBN 0-06-097640-3
Jozef Garlinski, Fighting Auschwitz: The Resistance Movement in the Concentration Camp, Fawcett, 1975, ISBN 0-449-22599-2, reprinted by Time Life Education, 1993, ISBN 0-8094-8925-2
Inside the Concentration Camps, Praeger Paperbac, 1996, ISBN 0-275-95447-1
Antoni Jakubski, Organizacja Niemieckich Obozów Koncentracyjnych [ORGANIZATION OF GERMAN CONCENTRATION CAMPS], Niepodleglosc (Independence) vol. III/1948, Pilsudski' Institute, NY 1948- pp. 173-217)
Kalendarium - Kalenndarz Wydarzen w KL Auschwitz, PMO, 1992
Levi, Primo (2005). Triloxía d'Auschwitz. El Aleph Editores. ISBN 84-7669-698-1.
Mate, Reyes (2003). Memoria d'Auschwitz. Trotta. ISBN 84-8164-648-2.
Nyiszli, M.Dr., A Doctor's Eyewitness Account, Arcade, NY 1993,
Nyiszli, Miklós (2011). Fui asistente del doctor Mengele. Alcordances d'un médicu internáu en Auschwitz. Frap Books. ISBN 978-83-921567-6-5.
Konstanty Piekarski, Escaping Hell: the Story of a Polish Underground Officer in Auschwitz and Buchenwald, Dundurn Press Ltd., 1990. ISBN 1-55002-071-4.
J. Ptakowski, Oświęcim bez cenzury i bez legend, [Auschwitz without censorship and legends], NY 1985
Rees, Laurence (2005). Auschwitz. Los nazis y la solución final». Barcelona: Crítica. ISBN 84-8432-606-3.
Snyder, Timothy (2011). Tierres de sangre. Barcelona: Círculu de Llectores/Galaxa Gutenberg. ISBN 978-84-672-4527-1.
Art Spiegelman, Maus: A Survivor's Tale, Pantheon Books, Random House, Inc. NY 1973.
John Wiernicki, War in the Shadow of Auschwitz: Memoirs of a Polish Resistance Fighter and Survivor of the Death Camps, Syracuse University Press, 2001, ISBN 0-8156-0722-9

Enllaces esternos

Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Auschwitz.
Wikiquote tien frases célebres suyes o que faen referencia a Auschwitz.
Historia d'Auschwitz y guía pa la so visita Archiváu 2012-07-08 en Wayback Machine
Auschwitz o l'Holocaustu, Fernando Díaz Villanueva
Auschwitz: les razones de la barbarie. Conferencia de Ferrán Gallego (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
Muséu Auschwitz-Birkenau Muséu Conmemorativo d'Auschwitz-Birkenau
"Auschwitz un día nel infiernu" Sensaciones ya impresiones visitando Auschwitz - Birkenau
"Auschwitz blinda la so sobrevivencia", El País, 16 de payares de 2014.
Auschwitz Concentration Camp (inglés)
Topografía de la memoria. Monumentos conmemorativos de los campos de concentración nacionalsocialistes 1933-1945
"Auschwitz blinda la so sobrevivencia", El País, 16 de payares de 2014.

[4] Rees da la mesma fecha del 30 d'abril como la de toma de posesión, Friedländer afirma que se fixo cargu del campu'l 4 de mayu.

[FOOTNOTERees2005{{{c}}}410-1] 1,0 ^1,1 Rees, 2005, p. 410.

[FOOTNOTEFriedländer2009{{{c}}}324-2] 2,0 ^2,1 Friedländer, 2009, p. 324.

[FOOTNOTERees2005{{{c}}}56-3] Rees, 2005, p. 56.

[FOOTNOTERees2005{{{c}}}33-5] Rees, 2005, p. 33.

[FOOTNOTERees2005{{{c}}}57-6] Rees, 2005, p. 57.

[FOOTNOTERees2005{{{c}}}41-43-7] Rees, 2005, páxs. 41-43.

[FOOTNOTERees2005{{{c}}}62-8] Rees, 2005, p. 62.

[FOOTNOTEFriedländer2009{{{c}}}325-9] Friedländer, 2009, p. 325.

[FOOTNOTERees2005{{{c}}}63-65-10] Rees, 2005, páxs. 63-65.

[11] ttp://www.lanacion.com.ar/1214100-recuperen-el cartelu robáu-del campu-de-auschwitz

[nyiszli1-12] 11,0 ^11,1 Nyiszli, Fui asistente del doctor Mengele, pp. 40-43.

[13] Primo Levi; triloxía d'Auschwitz; p. 39.

[14] Reyes Mate; Memoria d'Auschwitz; p. 236; Nota 21 del capítulu 5 referida a Hilberg, 1988, II, 748

[15] Piper, Franciszek (1994). «The Number of Victims», In Gutman, Yisrael; Berenbaum, Michael: Anatomy of the Auschwitz Death Camp (n'inglés). Bloomington, Indiana: Indiana University Press. ISBN 0-253-32684-2.

[16] Hayes, Peter (2003). «Auschwitz, Capital of the Holocaust» (n'inglés). Holocaust and Genocide Studies 17 (2): p. 330.

[FOOTNOTEFriedländer2009{{{c}}}667-17] Friedländer, 2009, p. 667.

[FOOTNOTESnyder2011{{{c}}}327-329-18] Snyder, 2011, páxs. 327-329.

[FOOTNOTERees2005{{{c}}}406-19] Rees, 2005, p. 406.

[20] Robert Jan van Pelt y Deborah Dwork "Auschwitz 1270 to the Present" Páx.363.

[21] Plaques at Auschwitz to Be Replaced; Efforts Continue to Conserve Camp. Jewish Telegraphic Agency, 17 de xunu de 1992.

[1]

[2]

[3]

[lower-alpha 1]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]