Laklar
| |||
| Ümumi sayı | |||
|---|---|---|---|
| 200 000 | |||
| Yaşadığı ərazilər | |||
| |||
| Dili | |||
| Dini | |||
Laklar (lak. лак, гъази-гъумучи[21]) — Şimali Qafqazda yaşayan xalq. Laklar tarixən Mərkəzi Dağlıq Dağıstan ərazisində yayılmışlar. Lakların etnik-mədəni ərazisi Lakiya adlanır.
Etimologiya
[redaktə | vikimətni redaktə et]Endomin
[redaktə | vikimətni redaktə et]
«Lak sözü lakların öz-özlərini adlandırmasıdır. «Ju lak buru» — biz laklarıq; «ju lakral xalk buru» — biz lak xalqıyıq; «lakssa» — lak, laklar; «lakkuçu» — lak kişi, laklı; «lakku maz» — lak dili; «lakku bilayət» — Lak ölkəsi; «Lakkuy» — Lakiya; «lakral rayon» — lak rayonu; «lakral kıanu» — lak yeri; «lak naççaxıluq» — lak dövləti. Laklar "lak" adını etnonim və toponim kimi istifadə edirlər. Lak dilində «lak» sözü «laxsaa» (yüksək)[22] və «laq» (qala) sözlərinə yaxındır.[23]
Ekzomin
[redaktə | vikimətni redaktə et]Lakları digər xalqlar müxtəlif adlarla adlandırırlar. Avarlar laklara tumal[24], qumeq[25]; darginlər — vuluquni, vuleqi, suluquni[26]; ləzgilər — yaxular, yaxulşu[27]; qumuqlar — qazıqumuqlar; çeçenlər — qıazıumki; ruslar — laklar, qazıqumuxlar adlandırırlar.
İnqilaba qədərki Rusiyada bu xalq «qazıqumuq», XIX əsrin 60-cı illərindən etibarən isə «laklar» adlanmağa başlanılırlar.
Sayları
[redaktə | vikimətni redaktə et]| Dağıstanın rayonları və şəhərləri üzrə Lakların payı | ||
|---|---|---|
| inzibati rayon və şəhər dairəsi | RF subyektləri | % LAKLAR |
| Kuli rayonu | Dağıstan | 10, 886 nəf (97,4%) |
| Lak rayonu | Dağıstan | 11, 580 nəf (95,2%) |
| Novolak rayonu | Dağıstan | 13, 852 nəf (48,5%) |
| Aquşa rayonu | Dağıstan | 1, 720 nəf. (3,2%) |
| Qızılyar rayonu | Dağıstan | 2, 361 nəf (3,5%) |
| Qızılyurd rayonu | Dağıstan | 908 nəf (1,5%) |
| Rutul rayonu | Dağıstan | 865 nəf (3,7%) |
| Tarumovka rayonu | Dağıstan | 523 nəf (1,6%) |
| Qarabudaqkənd rayonu | Dağıstan | 658 nəf(0,9%) |
| Xasavyurd rayonu | Dağıstan | 322 nəf (0,2%) |
| Babayurd rayonu | Dağıstan | 351 nəf (0,8) |
| Dahadayev rayonu | Dağıstan | 300 nəf (0,8%) |
| Dərbənd rayonu | Dağıstan | 193 nəf (0,2%) |
| şəhər Kaspiysk | Dağıstan | 14, 269 nəf (14,3%) |
| şəhər Maxaçqala | Dağıstan | 86, 089 nəf. (12,4%) |
| şəhər Yujno-Suxokumsk | Dağıstan | 923 nəf (9,2%) |
| şəhər Buynaksk | Dağıstan | 4, 263 nəf (6,8%) |
| şəhər Qızılyurd | Dağıstan | 1, 760 nəf (5,3%) |
| şəhər Qızılyar | Dağıstan | 1, 753 nəf (3,6%) |
| şəhər Xasavyurd | Dağıstan | 4, 362 nəf (3,3%) |
| şəhər İzberbaş | Dağıstan | 1, 402 nəf (2,5%) |
| Ümum respublikada: | Dağıstan | 161, 300 nəf (5,6%) |
Dil
[redaktə | vikimətni redaktə et]Lakların ana dili lak dilidir. Lak dili Qafqaz dillərinin Nax-Dağıstan dilləri qrupuna daxildir. Beş əsas şivəyə bölünür: qumuq (Qumuq və onun ətrafında olan kəndlər), visxin, vixlin (Vixlı aulu və Lak rayonunun şimal-şərq ərazilərindəki kəndlər), aştikul və balxar (Balxar aulu və Sulikana, Kuli aulları). XV əsrdən ərəb əlifbasından istifadə edirdilər. 1928-ci ildə əlifbaları latın, 1938-ci ildə isə kiril əlifbası ilə əvəzlənmişdir[28]. Laklar arasında rus dili də yayılmışdır. Lak dilinə dair ən erkən məlumatlar (sözlərin siyahısı və bəzi qrammatik məlumatlar) 18-ci əsrin sonu - 19-cu əsrin əvvəllərinə Yohann Quldenştedt və Yulius Klaprota aiddir.
Din
[redaktə | vikimətni redaktə et]Laklar islam dininin sünni qolunda etiqat edirlər (Şafi məzhəbi)[29]. Qumuq cümə məscidi 777—778-ci illərdə laklar tərəfindən inşa edilmişdir[30]. arixçi Aleksandr Komarov (1869) yazırdı: «laklar, əsasəndə Qumuq kəndinin sakinləri, Dağıstan qəbilələri arasında ilk islamı qəbul edənlər olmuşdur… Əbu-Muslim özü də Qumuqa gələrək burada məscid inşa etdirdi. Bu məscidin kitabəsində öz əksini tapmışdır». Qumuqun şamxalları müsəlman adlarını XIII əsrin sonlarından istifadə etməyə başlayırlar. XIV əsr Qumuq Qazi mərkəzi oldu və Qazi-Qumuq adı verildi.
•Əhmədxan Sultan , iki dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı
•Makayev Saxay
•Buganov Hacı
•Suleymanov Rizvan
•Suleymanov Yakov
•Həsən Kəmalov
•Huseyn Kuşayev
Mənbə
[redaktə | vikimətni redaktə et]- Республиканская газета «ИЛЧИ» на лакском языке
- www.lakia.net
- Фестиваль лакской песни Arxivləşdirilib 2019-02-14 at the Wayback Machine
- Лакцы. Российский этнографический музей Arxivləşdirilib 2008-03-31 at the Wayback Machine
İstinadlar
[redaktə | vikimətni redaktə et]- ↑ 1 2 3 4 5 6 "Всероссийская перепись населения 2010 года". 2018-09-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-12-24.
- ↑ "Правительство РД. Население Дагестана. Лакцы". 2021-08-11 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-06.
- ↑ "Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года". 2020-05-01 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-06.
- ↑ "Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года". 2020-05-01 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-06.
- ↑ "Turkmenistan - People Groups. Lak // Joshua Project. A ministry of the U.S. Center for World Mission". 2017-10-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-06.
- ↑ "Uzbekistan - People Groups. Lak // Joshua Project. A ministry of the U.S. Center for World Mission". 2019-04-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-06.
- ↑ "Tajikistan - People Groups. Lak // Joshua Project. A ministry of the U.S. Center for World Mission". 2016-08-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-06.
- ↑ "Azerbaijan - People Groups. Lak // Joshua Project. A ministry of the U.S. Center for World Mission". 2019-04-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-06.
- ↑ "Ukrain - People Groups. Lak // Joshua Projekt. A ministry of the U.S. Center for World Mission". 2014-02-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-06.
- ↑ "Kazakhstan - People Groups. Lak // Joshua Project. A ministry of the U.S. Center for World Mission". 2018-06-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-06.
- ↑ "Turkey - People Groups. Lak // Joshua Project. A ministry of the U.S. Center for World Mission". 2019-07-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-06.
- ↑ "Перепись в Грузии 1989 года". 2012-01-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-06.
- ↑ "Перепись в Киргизии 1989 года". 2017-03-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-06.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2019-09-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-06.
- ↑ "Перепись в Белоруссии 1989 года". 2017-03-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-06.
- ↑ "Перепись в Латвии 1989 года". 2012-01-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-06.
- ↑ "Перепись в Эстонии 1989 года". 2012-01-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-06.
- ↑ "Перепись в Молдавии 1989 года". 2012-01-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-06.
- ↑ "Перепись в Армении 1989 года". 2012-01-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-06.
- ↑ "Перепись в Литве 1989 года". 2012-01-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-06.
- ↑ "Русско-Лакский словарь". 2020-08-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-06.
- ↑ С. М. Хайдаков. Лакско-Русский словарь. Москва, 1962.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-06-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-06.
- ↑ Русско-Аварский разговорник. «Языки народов Дагестана». Выпуск 1. Махачкала 2007.
- ↑ "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2021-01-17 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2019-10-06.
- ↑ "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2017-10-19 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2019-10-06.
- ↑ Абдулмуталибов Н. Ш., Гаджимирзоев Ш. М. Русско-Лезгинский разговорник. «Языки народов Дагестана». Выпуск 1. Махачкала 2007. — 232 с.
- ↑ Л. И. Жирков. Лакский язык. — М., 1955;
- ↑ П.И. Пучков. "РАЗДЕЛ II. РОССИЙСКИЙ ОПЫТ. СОВРЕМЕННЫЕ РЕАЛИИ" (PDF). www.isras.ru. 2012-02-03 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2012-01-04.
- ↑ Л. И. Лавров. Этнография Кавказа. Ленинград, 1982, с. 101.