Галіцка-Валынскі летапіс

Галіцка-Валынскі летапіс — помнік гістарыяграфіі, мовы і літаратуры XIII стагодзьдзя, складзены ў Галіцка-Валынскай Русі (магчыма, частка летапісу была напісаная ў Турава-Пінскім княстве). Ахоплівае падзеі за пэрыяд 1201—1292 рокаў. Зьбярогся ў Іпацьеўскім, Хлебнікаўскім ды іншых сьпісах украінскага летапіснага зводу.

Структура

Паводле літаратурнай структуры і зьместу летапіс уяўляе звод, у якім вылучаюцца 2 асноўныя часткі: Галіцкі летапіс (1201—1261), складзены ў Галічыне, у аснову якога пакладена летапісаньня часоў князя Данілы Раманавіча Галіцкага і Валынскі летапіс (1262—1291), складзены на Валыні, які больш увагі надае гісторыі валынскай зямлі у час княжаньня Васілька Раманавіча ды яго сына Ўладзімера.

Падзеі ў летапісе пададзеныя з пункту гледжаньня інтарэсаў галіцка-валынскіх князёў, месцамі тэндэнцыйна, але зьвесткі ў цэлым адпавядаюць гістарычнай праўдзе.

Асьвятленьне беларускіх земляў

Галіцка-Валынскі летапіс служыць каштоўнай крыніцай вывунэньня мінуўшчыны Беларусі. У ім зьмешчаныя ўнікальныя зьвесткі па гісторыі беларускіх местаў (Наваградак, Горадня, Берасьце, Ваўкавыск), пра асобныя помнікі беларускай культуры (Лаўрышаўскі манастыр, Камянецкая вежа), пра жыцьцё і дзейнасьць вялікіх князёў Вялікага Княства Літоўскага Міндоўга, Войшалка, Трайдэна. Некаторыя дасьледнікі выказалі гіпотэзу, што інфармацыя пра літоўскіх князёў запазычаная з Наваградзкага летапісу, магчыма, складзенага ў Лаўрышаўскім манастыры.

У Галіцка-Валынскі летапісе даволі шырока асьветлены пачатковы этап палітычнага аб’яднаньня літоўскіх (беларускіх) зямель у адзіную дзяржаву, працэс утварэньня Вялікага Княства Літоўскага, паказана складанасьць гэтага прагрэсіўнага гістарычнага працэсу.

Летапіс быў шырока вядомы на беларускіх землях, паслужыў крыніцай і ўзорам для літоўскіх хронік XVI ст. Асобныя яго сюжэты выкарыстаў аўтар «Хронікі Вялікага княства Літоўскага і Жамойцкага», зьвесткі пра Міндоўга і Войшалка былі перакладзеныя на старабеларускую мову і ўлучаныя ў Хроніку Быхаўца.

Галіцка-Валынскі летапіс садзейнічаў таксама пераадоленьню традыцыйнай пагадовай формы выкладаньня падзеяў у літоўскім агульнадзяржаўным летапісаньні і станоўча паўплываў на разьвіцьцё беларускай гістарычнай прозы і гістарыяграфіі позьняга сярэднявечча і эпохі Адраджэньня.

Літаратура

• Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. Кн. 1-я. — Мн.: БЕЛТА, 2001. — 576 с.: іл. ISBN 985-6302-33-1.
• Белазаровіч В. А. Гістарыяграфія гісторыі Беларусі: вучэб. дапаможнік; Установа Адукацыі «Гродзенскі Дзярж. Ун-т імя Я.Купалы». — Гродна : ГрДУ, 2006.— 345 с. ISBN 985-417-858-7.
• Краўцэвіч А. К. Стварэнне Вялікага Княства Літоўскага / Рэд. Георгі Штыхаў. — Мн.: Беларуская навука, 1998. — 208 с. ISBN 985-08-0249-9