Фосфар

	Крэмн ← фосфар → Серка
Выгляд
	; ; ; Белы, чырвоны, жоўты і чорны фосфар
Агульная інфармацыя
Назва, сымбаль, атамны нумар	фосфар, P, 15
Катэгорыя элемэнту	Немэталы
Група, пэрыяд, блёк	15 (V), 3, p
Адносная атамная маса	30,974 г·моль−1
Канфігурацыя электронаў	[Ne] 3s2 3p3
Электронаў у абалонцы	2 8 5;
Фізычныя ўласьцівасьці
Фаза	Цьвёрдае цела
Шчыльнасьць (пры п. т.)	(белы) 1,828 г·см−3
Шчыльнасьць (пры п. т.)	(чырвоны) 2,0-2,4 г·см−3
Шчыльнасьць (пры п. т.)	(чорны) 2,7 г·см−3
Тэмпэратура плаўленьня	317,45 K, 44,3 °C, 111,7 °F
Тэмпэратура кіпеньня	553 K, 280 °C, 536 °F
Удзельная цеплыня плаўленьня	0,657 кДж·моль−1
Цеплаправоднасьць	(300 K) 0,235 Вт·м−1·K−1
Каэф. цеплавога расшырэньня	124,5 мкм/(м·K)
Модуль пругкасьці	11 ГПа
Уласьцівасьці атама
Ступені затляненьня	±3, 5, 4
Электраадмоўнасьць	2,19
Атамны радыюс	123 пм
Кавалентны радыюс	106 пм
Іншыя характарыстыкі
Нумар CAS	7723-14-0
Найбольш стабільныя ізатопы
	Асн. артыкул: ізатопы
	п; а; р;

Фо́сфар (па-лацінску: Phosphorus) P — хімічны элемэнт V групы пэрыядычнай сыстэмы; атамны нумар 15. Упершыню выдзелены Хэнігам Брандам у Гамбургу ў 1669 годзе^[1].

Распаўсюджаны ў прыродзе элемэнт: 0,105% паводле масы^[2] (13-е месца сярод элемэнтаў). Галоўныя мінэралы — апатыты і фасфарыты. Буйнейшыя радовішчы — у КНР, Расеі (Кольскі паўвостраў), Марока, ЗША, Туніс, Тонга ды Науру^[3].

Існуе больш за 10 алятропных форм фосфара: белы, чырвоны, чорны. Фосфар уваходзіць у склад ортафосфарнай ці проста фосфарнай кісьлі (H₃PO₃), солі якой завуцца фасфатамі, і мэтафосфарнай кісьлі. Сынтэзаваныя шэсьць радыёізатопаў фосфара з масавымі нумарамі ад 28 да 33: ²⁸P (пэрыяд паўраспаду T_1/2=6,27 сэкунд), ²⁹P (T_1/2=4,14 с), ³⁰P (T_1/2=2,5 хвілін), ³²P (T_1/2=14,28 дзён), ³³P (T_1/2=25,3 дня)^[4]. Зь іх найбольшае значэньне мае ³²P, які мае высокую энэргію бэта-выпрамяненьня і выкарыстоўваецца ў хімічных і біяхімічных дасьледаваньнях як мечаны атам.

Крыніцы

^ Фосфор // Большая советская энциклопедия, 3-е изд.: в 30 т. / Гл. ред. А.М. Прохоров. — М.: Сов. энциклопедия, 1969—1978.
^ Чарнякова А. П. Фосфар // БЭ. — Мн.: 2003 Т. 16. С. 440.
^ Kenneth Barbalace. Periodic Table of Elements - Phosphorus - P. EnvironmentalChemistry.com. 1995 - 2020. Accessed on-line: 10/8/2020 https://EnvironmentalChemistry.com/yogi/periodic/P.html
^ WebElements, https://www.webelements.com, accessed October 2020.

[1] Фосфор // Большая советская энциклопедия, 3-е изд.: в 30 т. / Гл. ред. А.М. Прохоров. — М.: Сов. энциклопедия, 1969—1978.

[БелЭн-2] Чарнякова А. П. Фосфар // БЭ. — Мн.: 2003 Т. 16. С. 440.

[3] Kenneth Barbalace. Periodic Table of Elements - Phosphorus - P. EnvironmentalChemistry.com. 1995 - 2020. Accessed on-line: 10/8/2020 https://EnvironmentalChemistry.com/yogi/periodic/P.html

[4] WebElements, https://www.webelements.com, accessed October 2020.

[1]

[2]

[3]

[4]