Fablenn

Ar fablenn zo un danevell verr, berr-tre zoken peurvuiañ, skrivet e gwerzennoù kentoc'h evit e komz-plaen, en sell da gelenn. Perzhioù arall he deus: lakaat a ra an anevaled da gomz, a-wechoù ar plant, pe nerzhioù an natur, pe traoù zoken. Antropomorfekaet e vezont, da lavarout eo e vez roet perzhioù denel dezho.

Prim e vez ar c'homzoù, ha fent a vez alies. Ur gentel a vez ivez, lavaret fraezh gant an oberour peurvuiañ, e dibenn ar skrid kentoc'h eget er penn kentañ, anat d'al lenner a-wechoù.

N'eo ket evel ur barabolenn eta, rak nemet tud ne vez er parabolennoù.

Gerioù

Dont a ra ar ger fablenn eus ar ger latin "fabula" ("istor"), deuet eus ar verb "fari" ("komz"). Diwar ar ger-se eo deuet ar verboù fablar/hablar e spagnoleg. Ar ger fablenn, a gaver e Geriadur Gregor, e 1732, e-kichen ar gerioù marvailh ha mojenn.

Istor

Anavet eo ar fablenn a bell zo, graet e veze fablennoù e Mezopotamia 4000 bloaz zo. Kavet ez eus bet taolennoù eus levraouegoù-skol an amzer-hont ma lenner istorioù eus lern lorberien, kon diampart (« Ki ar gov ha n'en doa ket gallet diskar an annev a ziskaras ar podad dour »), olifanted (« Ur flemmerez diskennet war gein un olifant a c'houlennas digantañ ha ne oa ket re bonner ha ne vije ket gwelloc'h dezhi nijal kuit »). Kalz fablennoù a zo da dostaat ouzh krennlavaroù, ha savet int war un enebiezh (« Pezh ac'h eus kavet, na lavar ger anezhañ; pezh ac'h eus kollet, komz anezhañ »). Koulskoude n'eus kentel splann ebet.

Levezon indezat

Berzh bras a reas ar fablennoù en Indez gant ar 'Pañchatantra. Skrivet e voe an dastumad fablennoù indezat-mañ e sañskriteg entre -300 ha 570, ha kemmet-ha-digemmet meur a wech. Unan eus e stummoù zo anvet Hitopadesha pe An deskadurezh talvoudus . Kavet e vez al loened boutin d'ar fablennoù europat: azen, leon, marmouz, naer, hag un toullad re all, nemet emañ an aourgi e lec'h al louarn. Gant al levr-se e voe levezonet lennegezh ar C'hornôg, gre un hir a hent.

Da gentañ e tegouezhas e Pers ma voe troet en arabeg hag anvet Kalîla wa Dimna, ha diweZhatoc'h en hebreeg ha neuze en latin hag anvet Directorium humanae vitae en 1280.

Pierre Poussines a reas un droidigezh all traduction en 1666, anvet Specimen sapientiae Indorum veterum. Un doare pers a voe lakaet ivez en galleg en 1644 hag anvet le Livre des lumières ou la Conduite des Rois, composée par le sage indien Pilpay, traduite en français par David Sahid, d’Ispahan, ville capitale de Perse. Evit an troour ne oa nemet un anv-pluenn kemeret gant Gilbert Gaulmin.

Gant an oberennoù-se e voe awenet Jean de La Fontaine pa skrivas « L’Ours et l’Amateur des jardins » « La Laitière et le pot au lait », « La Tortue et les deux Cygnes » ha « Les Poissons et le Cormoran ».

Er Grennamzer

En XII^vet kantved e savas Marie de France un dastumad 102 fablenn^[1]. An darn vrasañ zo diwar-benn loened (bleiz, louarn, leon, ki, erer), darn a ra anv eus tud, evel "La femme et son amant", Le paysan et son épouse querelleuse", "le vieillard et le chevalier".

Da vare an Azginivelezh

Skeudennadur Le Coq et le Regnard gant Guéroult.

Francisco de Sá de Miranda (1481 -1558), barzh portugalat a skrive e spagnoleg;
Gabriele Faerno, anavezet ivez evel Faernus Cremonensis (1510-1561), a lakaas fablennoù Aisopos e latin, embannet goude e varv er Fabulae centum, ex antiquis auctoribus delectae et a Gabriele Faerno, cremonensi carminibus explicatae.
Andrea Alciato

War-lerc'h Jean de La Fontaine

Le Corbeau et le Renard.

Bras e oa bet berzh fablennoù Jean de La Fontaine, ha kalz heulierien en doe.

En XVIIIvet kantved

Ignacy Krasicki.

Reineke_Fuchs

Kalz eus heulierien Jean de La Fontaine zo kouezhet e puñs an ankoun. Koulskoude ez eus chomet koun:

eus ar Saoz John Gay (1685 – 1732)
eus an Alaman Karl Wilhelm Ramler (1725-1798) hag e Fabellese (1783-90);
eus an Italian Lorenzo Pignotti (1739–1812)
eus ar Spagnol Félix María Samaniego (1745-1801) a gaver er Fábulas en verso castellano para el uso del Real Seminario Bascongado, embannet e 1781.
eus ar Spagnol Tomás de Iriarte y Oropesa (1750-1791)
eus ar Gall Jean-Pierre de Claris de Florian (1755-1794) hag eus e zastumad a gant fablenn, awenet gant oberennoù ar Saoz John Gay pe ar Spagnol Tomás de Iriarte y Oropesa;

E-kichen da se e ranker menegiñ ar Reineke Fuchs, gant Goethe.

En XIXvet kantved

Ivan Krylov.

En XIXvet kantved e vo dilezet ar fablennoù e galleg, met e Rusia e talc'ho Ivan Krylov da skrivañ fablennoù. E Spagn e rae heñvel skrivagnerien evel Cristóbal de Beña (Fábulas políticas) ha Juan Eugenio Hartzenbusch.

E Bro-Saoz e skrivas Rudyard Kipling The Jungle Book, hakontadennoù a zeuas a zindan pluenn Beatrix Potter (1858-1943) .

E SUA e voe implijet ar fablennoù gant Ambrose Bierce evit ar flemmerezh politikel, hag e Fables for the Frivolous.

Fablennoù en XXvet kantved

Jean Anouilh a embannas un dastumad gallek anvet Fables, ennañ 43 fezh, e 1961.

N'eo ket el lennegezh c'hallek ken avat e vez aozet fablennoù, met gant tud evel Franz Kafka (1883 – 1924) en alamaneg, gant Monteiro Lobato ha José Cardoso Pires en portugaleg, gant Damon Runyon (1884-1946) ha James Thurber (1894-1961) en saozneg. Animal Farm gant George Orwell (1903 - 50) a zo ur fablenn bolitikel.

Italianeg

Italo Calvino (1923 - 85) eo ar brudetañ skrivagner fablennoù en Italia.
Favole al telefono, fablennoù savet gant Gianni Rodari.

E brezhoneg

Brud o deus bet fablennoù La Fontaine (anvet Yann ar Feunteun gant lod zoken) e brezhoneg.
Meur a zen zo bet o treiñ darn eus e oberennoù : Eozen Kombod, Gwilherm Rikou, Paotr Treoure, Stefan ar Strad, Pierre Désiré de Goësbriand, Gab Milin, Daniel Doujet.

Komzoù kriz en deus bet Roparz Hemon diwar-benn an doug-se d'un doare-lennegel diamzeriet, ha d'un oberour gallek a oa, ouzhpenn ur skrivagner dister hervez e soñj, arouez ar marmouzerezh lennegel ha sujidigezh al lennegezh vrezhonek^{(Daveoù a vank)}.

E 2005 e oa bet embannet al levr brezhonek Fablennoù Jean de la Fontaine, troet gant Yves Louis Marie Combeau ha Daniel Doujet.

Levrlennadur

Guillaume Ricou, Fablennoù Ezop ha Fedr. Brud Nevez 1986; 2000. Skrivet en ur brezhoneg gallekaet ha n'o laka ket aes da lenn.
Mojennoù Aisôpos, embannet gant An Here, 2000.
Fablennoù Jean de la Fontaine, troet e brezhoneg gant Yves Louis Marie Combeau ha Daniel Doujet. Embannadurioù Al Lanv, 2005.

Fablennourien

Liamm diavaez

Studienn a-zivout fablennoù La Fontaine

Notennoù

↑ Hervez La littérature française du Moyen-Age. II. Théâtre et poésie", GF Flammarion, pajenn 33.

[1] Hervez La littérature française du Moyen-Age. II. Théâtre et poésie", GF Flammarion, pajenn 33.

[1]