Ludwig van Beethoven

Ludwig van Beethoven
Rođenje	16. decembar Bonn, Sveto Rimsko Carstvo
Smrt	26. mart 1827. Beč, Habsburška Monarhija
Era	Klasicizam Rani romantizam
Značajna djela	Oda radosti (5. stav 9. simfonije) Za Elizu Klavirska sonata br. 14. Simfonija br.5

Ludwig van Beethoven (16/17. decembar 1770 – 26. mart 1827) bio je njemački kompozitor i jedan od najvažnijih kompozitora u prelazu između klasičnog i romantičnog razdoblja. Zajedno sa Johannom Sebastianom Bachom i još nekoliko drugih, spada u grupu najboljih kompozitora svih vremena.

Rođen je u Bonnu u Njemačkoj, po ocu Johannu van Beethovenu, od flamanskih korijena, i majci Magdaleni Keverik van Betoveni. Otac mu je imao posao kao muzičar na dvoru u gradu Bonn. Prije njega, kompozitori su pisali djela za vjerske obrede, i da zabave ljude. Ali, u ovom slučaju ljudi slušaju Beethovenovu muziku zbog vlastite koristi. Kao rezultat toga, on je napravio muziku nezavisniju od društvenih ili religioznih namjena.

Život i muzičko stvaralaštvo

Rane godine u Bonnu

Beethovenov rodni grad Bonn je bio mali grad u Njemačkoj, a u modernim vremenima glavni grad nekadašnje zapadnonjemačke republike od kraja 2. svjetskog rata 1945. do 1990. Njegov glavni muzički rival je bio manhajmski dvor u "Palatinate" koji je bio na mnoge načine važniji nego Bonn najvećim dijelom 18. vijeka. Beethovenov prvi učitelj muzike je bio njegov otac, alkoholičar koji ga je tukao i neuspješno, pokušao predstaviti kao čudo od djeteta. Majka mu je umrla kad je imao 17 godina, te je nekoliko godina bio odgovoran za njegova dva mlađa brata. Odrastajući u Bonnu mladi Beethoven je mogao osjetiti bliskost lokalnog muzičkog života, pošto su dvorski muzičari predvođeni njegovim djedom. Za ovakav manji muzički centar veliki broj talenata je bila izvanredna okolnost. Svirajući violu u orkestru sa takvim izvođaćima dalo mu je najbolju priliku za upoznavanje sa važnom orkestralnom literaturom iz tog vremena među kojima su simfonije Haydna, Mozarta i mnogih drugih kompozitora. Drugi su brzo primijetili Beethovenovu vještinu. Christian Gottlob Neefe se smatra njegovim najvažnijim učiteljem u Bonnu. Tu je imao redovan posao dvorskog orguljaša i violiste uz novčanu pomoć od izbornog princa (elektora). Vladar u Bonnu, Maksimilijan Franjo (elektor) je ambiciozno povećavao svoju podršku, a nakon samo godinu dana svoje vladavine pokušao je da dovede Mozarta u Bonn da bude glavni kompozitor na dvoru (kapellmeister). Nakon neuspjeha ovo je možda podstaknulo njegovu podršku Beethovenu kao lokalnom čudu, a vjerovatno je Maksimilijan Franjo bio taj koji je platio 16-ogodišnjem Beethovenu put u Beč u proljeće 1787. sa svrhom uspostavljanja direktnog kontakta sa Mozartom.

Njegova najranija muzika se prirodno razvijala iz njegove klavijaturističke jasnoće i sposobnosti da improvizuje, a upravo ovi talenti su zadivili njegove savremenike. Prvi pokušaji u komponovanju solo klavirskih varijacija i sonata započeli su sa "Dressler varijacijama" objavljenim 1782. godine. Nakon ovoga je slijedilo nekoliko ranih muzičkih pokušaja uz korištenje njemačke poezije, predvođen svojim učiteljem Neefom koji je bio nešto kao glavni kompozitor. Od svoje 11. do 21. godine Beethoven je napisao ukupno 20 pjesama, a skoro sve su male i bez neke umjetničke vrijednosti. Nakon "Dressler varijacija" beethovenovi prvi značajniji pokušaji da napiše sonate su dale kao rezultat 3 "Izabrane (Electorate) sonate WoO 47" komponovane 1782-83. I u ove tri kratke sonate koje odslikavaju kasni sonatni oblik Carla Philippa Emanuela Bacha je očigledan utjecaj Neefa.

Daleko najambicioznija muzika iz ovih ranih godina su njegova 3 "Kvarteta za klavir i gudačke instrumente WoO 36" koje je napisao u svojoj 14-oj godini života. Objavljena su tek nakon njegove smrti. Iako su bili ispod mozartovog nivoa mašte i kontrole, oni posjeduju glas genija početnika koji se uspinje mozartovim muzičkim stvaralačkim stazama i pokušava da ih oponaša. Ovi klavirski kvarteti su prvi i najjasniji primjeri snažnog utjecaja muzike Mozarta u ranom stvaralačkom periodu Ludwiga van Beethovena. Oni označavaju početak odnosa prema Mozartu koji je ostao stalni muzički uzor za Beethovena u narednih deset godina dok se kretao ka svojoj prvoj umjetničkoj zrelosti.

Život i godine stvaralaštva u Beču

Godine 1792. sa pismenim preporukama u svom džepu Beethoven se preselio u Beč. Poput mnogih mladih umjetnika prije njega po dolasku u veliki grad bio je nestrpljiv da pokaže svoje talente, da se sretne sa Mozartom i da ostvari kontakte koji će mu obezbijediti napredovanje u karijeri. Godine 1787. bečki muzički život bio je živahan sa mnogobrojnim izvođenjima opera, baleta i pozorišnih komada podržanih i posjećenih od strane plemstva, diplomata i rastuće buržoazije. Javni koncerti nisu bili česti, ali su saloni u kojima se komponovala muzika bili na nivou iznad bilo čega što je Beethoven mogao zamisliti u Bonnu. Muzičari iz cijele Evrope dolazili su u Beč i takmičili se za zaposlenje tražeći publiku i audijencije (primanja) kod aristokratskih patrona, što bi moglo voditi ka stalnom zaposlenju. Tu je dobio muzičko obrazovanje od Josepha Haydna i drugih učitelja. Brzo je stekao ugled kao klavirski i kompozitorski virtuoz, a za manje od četiri godine nakon njegovog dolaska u Beč bio je prihvaćen kao njegov mladi muzički heroj. U to vrijeme krenuo je putem koji će slijediti čitav život: umjesto da radi za crkvu ili na dvoru plemića (kao što su većina kompozitora prije njega radili) on je nezavisno radio i smjelo otvarao vrata novom periodu u razvoju muzike - romantizmu. Dobivajući novac od svojih javnih koncerata, prodajom svojih djela, i stipendija raznih plemića koji su primijetili njegovu vještinu. Beethovenovo stvaralaštvo je podijeljeno u tri razdoblja: rano, srednje i kasno.

Smatra se da se u ranom razdoblju (1802-1812) kao kompozitor, Beethoven ugledao na svoje velike prethodnike, Haydna i Mozarta. Istovremeno je istraživao nove muzičke pravce, šireći svrhu i naum svoje muzike. Neka značajna djela ranog razdoblja su 1. i 2. simfonija, prvih 6 kvarteta za gudačke instrumente, prva dva klavirska koncerta. Vrijeme između 1798. i 1802. zatvara veliku fazu njegovog razvoja tzv. "prvu zrelost" u kojoj mijenja muzički stil komponujući 11 klavirskih sonata, a među njima i čuvenu "Patetičnu sonatu" (Grande Sonate Pathétique) u c-molu.

Srednje razdoblje je počelo nedugo nakon Beethovenove privatne krize oko njegove gluhoće. Od 1803-1806 mijenja muziku što dovodi do komponovanja mnogih važnih djela. Ovo dugačko srednje radoblje koje je trajalo do 1812. je ujedno i najvažniji dio njegove karijere. Poznato je po velikim muzičkim djelima koja izražavaju junaštvo i borbu inspirisanim idealima Francuske revolucije i novim "herojem" Napoleonom Bonaparteom. Najznačajnija djela su Simfonija br.3 (Eroica), Simfonija br. 5, simfonije #4-8, zadnja tri klavirska koncerta i violinski koncert, gudački kvarteti #7-11, mnoge klavirske sonate (kao naprimjer, "Klavirska sonata br. 14." "Waldstein", "Appassionata") i opera "Fidelio". Završni dramatični rad Beethovenovih srednjih godina je incidentalna muzika na Goetheov pozorišni komad "Egmont", komponovana krajem 1809. i početkom 1810. otkupljenom od strane Bečkog dvorskog pozorišta. U ovom razdoblju je oduševio muzički svijet i postavio novi standard intelektualnog i emocionalnog jedinstva koji nikad nije bio izgubljen.

Beethovenovo kasno razdoblje počelo je približno 1816. godine i trajalo je do kraja njegove karijere 1826. godine. Ova zadnja djela su vrlo cijenjena zbog njihove intelektualnosti i ličnog izražavanja. Najvažnija djela iz ovog razdoblja su "Simfonija br.9", "Misa Solemnis", zadnjih 6 kvarteta za gudačke instrumente i zadnjih pet klavirskih sonata. Mnogim slušaocima iz sredine 19. vijeka djela iz srednjeg perioda Beethovenovog muzičkog stvaralaštva bila su veoma bliska. Za razliku od muzičkih djela iz kasnog perioda sa kojima se nisu mogli identifikovati, a koja su za njih bila komplikovana i teška. Čak su i za slušaoce iz ranog 20. vijeka smatrana proizvodima gluhog genija zakopanog u svoj nepristupačni svijet.

U 28-oj godini Beethoven je počeo da gubi čulo sluha, nesreća koja ga je tjerala da počini samoubistvo. Najpoznatiji dokument o ovom problemu je "Heiligenstadt testament" jedan od najdirljivijih izjava ikad napravljenih od strane jednog umjetnika. Bio je opčinjen nedostupnim (udatim, plemenitim) ženama koje je idealizirao; nikad se nije oženio. Neki smatraju da je doba pisanja lošijeg kvaliteta kompozicija, između 1812. i 1816. godine, bila posljedica depresije kad je shvatio da se nikad neće oženiti. Beethoven se svađao, često žestoko, sa svojom rodbinom i drugima, i često se ponašao loše prema drugim ljudima. Selio se od prebivališta do prebivališta, i imao je čudne lične navike, kao naprimjer nosio je lošu odjeću iako se obavezno kupao. Nerijetko je imao novčane poteškoće.

Slušaoci obično mogu čuti odjek Beethovenovog života u njegovoj muzici, koja često prikazuje borbu i pobjedu; ovaj opis je primijenjen na to da je Beethoven pravio remek djela uprkos privatnim poteškoćama.

Beethovenovo zdravlje je oduvijek bilo loše i potpuno je popustilo 1826. godine. Umro je sljedeće godine, vjerovatno od bolesti jetre.

Muzički stil i inovacije

Beethoven i muzička arhitektura

Njegova djela se razlikuju od prethodnih kompozitora kroz njegovo stvaranje velike, proširene arhitektonske strukture koju karakteriše opsežni razvoj muzičkog materijala, teme i motiva, obično putem "modulacije", gdje se mijenja osjećaj glavnog ključa (tonik), kroz različite ključeve ili harmonijska područja. Iako su kasniji radovi Josepha Haydna često pokazivali veću fluidnost između udaljenih harmonijskih ključeva, inovacija Ludwiga van Beethovena je bila u njegovoj sposobnosti da brzo uspostavi čvrstinu u sučeljavanju različitih ključeva i neočekivanih tonova koji im se pridružuju. Ovo prošireno harmonijsko carstvo stvara osjećaj ogromnog muzičkog i iskustvenog prostora kroz koji se kreće muzika, a razvoj muzičkog materijala stvara osjećaj odvijanja drame u tom prostoru. Na taj način Beethovenova muzika paralelno prati istovremeni razvoj romana u književnosti, književnog oblika usmjerenog na životnu dramu i razvoj jednog ili više pojedinaca kroz složene životne okolnosti.

Razvojne sekcije

Beethoven je nastavio širiti razvojnu sekciju u svojim djelima, proširujući trend iz djela Haydna i Mozarta, koji je dramatično proširio dužinu i sadržaj instrumentalne muzike. Kao i kod betovenovih velikih neposrednih prethodnika i uzora, on je gledao u njihove harmonijske i formalne modele za svoje radove. Međutim, kako su Mozart i Haydn stavljali naglasak na muzički stavak predstavljajući ideje u ekspoziciji, za Beethovena razvojni dio sonatnog oblika je postalo središte u njegovom muzičkom djelu. On je bio u mogućnosti to učiniti tako što je razvojni dio bio ne samo duži, nego i sadržajniji. Jako dugačak razvojni dio Eroica simfonije, podijeljen je u četiri podjednaka dijela, čineći ga, u stvari, sonatnim oblikom unutar sonatnog oblika. Samo prvi stavak iz ove simfonije je dugačak kao cijela Mozartova simfonija iz 1770. u tipičnom italijanskom stilu.

Ritam

Iako je napisao mnoge lijepe i lirske melodije, druga velika novina u njegovoj muzici, posebno u poređenju sa onom od Mozarta i Haydna, je njegova opsežna upotreba snažnih ritmičkih pravaca cijelom dužinom nekih njegovih djela i posebno u svojim temama i motivima, od kojih su neki većinom ritmični radije nego melodični. Neke od njegovih najpoznatijih tema, poput onih iz prvih stavaka 3.,5., i 9 simfonije, su prvenstveno ne-melodijske ritmičke figure koje se sastoje od nota jednog akorda, i tema posljednjih stavaka iz 3. i 7.simfonije mogli tačnije opisati kao ritmovima, nego kao melodijama.

Veličina orkestra

On je također nastavio još jedan trend - prema većim orkestrima - koji je trajao do prvog desetljeća 20. vijeka, i preselio zvučno središte u orkestru naniže, do viole i donjih registara violine i violončela, dajući svojoj muzici teži i tamniji dojam od Haydna ili Mozarta. Gustav Mahler je promijenio orkestraciju neke Beethovenove muzike, od kojih su najpoznatije 3. i 9. simfonija, sa idejom tačnijeg izražavanja Beethovenove namjere sa orkestrom koji je postao mnogo veći od onog koji je Beethoven koristio.

Muzički uticaj

Njegova usredsređenost na razvojni dio njegovog muzičkog djela će poput ostalih njegovih inovacija, postaviti trend koji će kasniji kompozitori slijediti. Beethoven je razvio potpuno originalni stil muzike, odražavajući kroz nju svoje patnje i radosti. Njegov rad predstavlja vrhunac u razvoju tonske muzike i jedan je od ključnih razvojnih kretanja u historiji muzike.

Beethoven u popularnoj kulturi

• Steve Vai-5.simfonija na youtube.com
• Chuck Berry-Roll Over Beethoven na youtube.com

Djelo

Glavni članak: Spisak kompozicija Ludwiga van Beethovena

Dopunska literatura

• Lockwood, Lewis (2003). Beethoven: The Music and the Life (jezik: engleski). New York: W.W. Norton & Company Inc. ISBN 0-393-05081-5.