Historija Mađarske

Mađarska je zemlja u srednjoj Evropi čija historija pod ovim imenom datira iz ranog srednjeg vijeka, kada Panonsku niziju osvajaju Mađari, polunomadski narod koji je migrirao iz istočne Evrope.

Rana historija

Glavni članci: Historija Mađarske prije dolaska Mađara i Prahistorija Mađarske

Najstariji arheološki lokalitet u Mađarskoj je Vertesszolos, gdje su otkriveni alati koji datiraju u paleolit i rani ljudski fosil nazvan "Samu" (350.000-godišnji Homo erectus) koji je otkriven 1965. godine. Rimsko carstvo je osvojilo teritoriju zapadno od Dunava između 35. i 9. godine prije nove ere. Od 9. godine prije nove ere do kraja 4. stoljeća nove ere Panonska nizija je bila dio Rimskog carstva. Posljednjih godina Rimskog carstva Panonska nizija je pala pod uticaj grčko-rimske kulture – gradski centri, asfaltirane ceste i pisani izvori. Ovome je došao kraj "seobom naroda" koja je okarakterizirala rani srednji vijek u Evropi.

Nakon pada Zapadnog rimskog carstva u 5. stoljeću počela je migracija germanskih plemena i Karpa, što je dovelo mnoge osvajače u srednju Evropu. Među prvima koji su stigli bili su Huni, koji su izgradili snažno carstvo pod vodstvom Atile 435. godine. Nakon odlaska Huna u 6. stoljeću, Ostrogoti, Langobardi i Slaveni su naselili Panoniju, dok su Gepidi naselili istočni dio Panonske nizije. Avari su 562. godine osnovali Avarski kaganat koji je imao prevlast nad cijelim regionom više od dva stoljeća. Ovaj Kaganat, oslabljen stalnim ratovima i vanjskim pritiscima, je na kraju osvojio Karlo Veliki koji je uspio da pobijedi Avare. Sredinom 9. stoljeća, Franci su osnovali slavensku Kneževinu Balaton, koja je poznata kao Donja Panonija, ali je ova vazalna država 900. godine uništena od strane Ugarskih plemena.

Doseljavanje Mađara u Panonsku niziju

Mađari pod vodstvom Arpada prelaze Karpate

Mađari (mađarski: Magyarok) su bili nomadski narod čiji je jezik bio ugrofinskog porijekla, a u Panonsku niziju su došli pod vodstvom Arpada sa područja Dnjepra i Dona krajem 9. stoljeća. Najstarija poznata postojbina im je bila na teritoriji pored rijeke Volge koja je poznata kao Magna Hungarija. Između 7. i 9. stoljeća Mađari su živjeli na teritoriji pored rijeke Don, u kraju zvanom Etelkez. Nakon dolaska na Panonsku niziju, stvorili su jedan oblik konfederacije deset plemena. Pretpostavlja se da ime Ugri dolazi od turske riječi "Onogur" što znači deset strijela i koja označava združenu vojnu snagu u nomadskoj simbolici. Vremenom su se proširili na teritoriju današnjeg Gradišća i južne Slovačke, a nakon poraza u bici kod Lechfelda 955. godine, smjestili su se u Panonsku niziju gdje su se pomiješali sa zatečenim Slavenima, Avarima, Dačanima i drugim narodima koji su u to vrijeme živjeli na ovom prostoru.

Srednji vijek (895–1526)

Glavni članci: Kneževina Ugarska, Kraljevina Ugarska i Osmanlijsko-ugarski ratovi

Ugarski vođa Arpad je ujedinio sva ugarska plemena preko krvne zakletve (mađarski: Vérszerződés) u jedinstvenu ugarsku naciju. Nakon toga je 895. godine stvorio novu državu na području Panonske nizije. Vojna moć nove ugarske države je dozvoljavala ugarima širenje na zapad. Poraz u bici kod Lechfelda 955. godine je označio kraj ugarskog širenja na zapad, ali su nastavljena proširenja na jug na račun Bizantijskog carstva do 970. godine. Tada je knez Gejza je bio nominalni vladar svih sedam ugarskih plemena. On je za cilj imao integraciju Ugarske u zapadnu Evropu kako bi izgradio državu prema zapadnom političkom i socijalnom modelu. Osnovao je dinastiju Arpad i proglasio svog sina Vajka (kasnije kralj Stjepan I) nasljednikom. Ova odluka nije bila u skladu sa tadašnjom tradicijom u kojoj je najstariji preživjeli član vladajuće dinastije proglašavan nasljednikom. Prema pravu predaka, princ Kopani, najstariji član dinastije, je trebao da naslijedi prijestolje. Nakon Gejzine smrti 997. godine, Kopani je digao pobunu u kojoj su mu se pridružila mnoga ugarska plemena sa Podunavlja. Pobunjenici su tvrdili da predstavljaju stari politički poredak, drevna ljudska prava, plemensku nezavisnost i paganska vjerovanja. Nakon toga je Stjepan I dobio odlučujuću bitku protiv svog strica Kopanija i ubio ga.

Nakon pobjede nad Kopanijem, Stjepan I je krunisan za kralja Ugarske 1. januara 1000. godine u glavnom gradu Esztergomu. Time mu je papa Silvestar II dao potpunu administrativnu vlast nad biskupijama i crkvama. Do 1006. godine, Stjepan I je učvrstio svoju vlast nakon uklanjanja svih protivnika koji su željeli da slijede staru pagansku tradiciju ili savez sa pravoslavnim Bizantijskim carstvom. Zatim je pokrenuo sveobuhvatne reforme koje su pretvorile Ugarsku u zapadnu hrišćansku feudalnu državu. Nakon uspostavljanja deset biskupija i dvije nadbiskupije, došlo je do izgradnje mnogih manastira, crkava i katedrala. Kako bi prikupio poreze, zemlju je podijelio na okruge (mađarski: megyék) i uveo latinski jezik.

Nakon smrti hrvatskog kralja Zvonimira, kralj Ladislav I je odlučio zaustaviti sukobe između hrvatskih plemića. Iskoristivši ove nemire, Ladislav I 1090. godine zauzima Slavoniju a njegov nasljednik Koloman, nakon borbe sa Petrom Svačićem, cijelu Hrvatsku. Nakon toga, Koloman sa hrvatskim plemstvom potpisuje Pacta Conventu u Biogradu na Moru 1102. godine, čime Hrvatska ulazi u personalnu uniju sa Kraljevinom Ugarskom. Nakon uspostavljanja personalne unije, Hrvatska je zadržala veliki stepen unutrašnje autonomije, dok je stvarna moć bila u rukama lokalnog plemstva.

Nakon crkvenog raskola između zapadne rimokatoličke i istočne pravoslavne crkve 1054. godine, Ugarska je bila najistočniji bedem zapadne civilizacije. Tokom 12. stoljeća, ugarski kralj Bela III (1172–1196) je bio najbogatiji i najmoćniji kralj sa godišnjim porezom od 23.000 kg čistog srebra. Ovaj iznos je premašivao sredstva francuskog kralja Filipa II koji se procjenjuje na 17.000 kg čistog srebra i engleskog kralja Rikarda I koji se procjenjuje na 11.000 kg čistog srebra. Kako bi smanjio uticaj Bizantijskog carstva u regionu, Bela III je proširio Ugarsku na jugu i jugoistoku zauzimajući Bosnu i Dalmaciju te proširujući suverenitet nad Srbijom.

Mongolski napadi

Glavni članak: Mongolska invazija na Evropu

Tokom Mongolske invazije na Evropu (1241–1242), Kraljevina Ugarska je pretrpjela veliki udarac. Nakon ulaska Mongola u Ugarsku 1241. godine, ugarska vojska je katastrofalno poražena u bici kod Mohija. Ugarski kralj Bela IV je zatim napustio bojno polje i zemlju jer su ga Mongoli gonili. Prije nego što su se Mongoli povukli, veliki dio stanovništva je poginuo; historičari procjenjuju gubitak između 20 i 50% stanovništva. Samo dvorci i snažno utvrđeni gradovi i opatije su mogli izdržati napad, jer mongoli nisu imali vremena za duge opsade – njihov cilj je bio da što prije odu na zapad. Razaranje države od strane Mongola do dovelo naseljavanja velikog broja ljudi iz drugih dijelova Evrope, naročito Njemačke.

Nakon odlaska Mongola, kralj Bela IV je naredio izgradnju nekoliko stotina kamenih zamkova i utvrđenja kako bi se odbranili od eventualne druge mongolske invazije. Mongoli su se vratili u Ugarsku 1286. godine, ali su ih zaustavili novoosnovani sistemi kamenih zamkova i nova vojna taktika koja je uključivala veliki broj naoružanih vitezova. To je dovelo do poraza Mongola u blizini Pešte od vojske kralja Ladislava IV. Zamkovi koje je izgradio Bela IV su se kasnije pokazali vrlo korisnim tokom duge borbe protiv Osmanlijskog carstva. Međutim, troškovi njihove izgradnje su zadužili kralja kod lokalnih feudalnih plemića tako da je kraljevska vlast značajno oslabila.

Doba izabranih kraljeva

Nakon destruktivnog perioda interegnuma (1301–1308), prvi anžuvinski kralj Ugarske Karlo I Robert je uspješno obnovio kraljevsku moć pobijedivši oligarhijske rivale poznate pod imenom "mali kraljevi". Kao potomak dinastije Arpad po ženskoj liniji, njegova fiskalna, carinska i monetarna politika su se pokazale veoma uspješnim. Jedan od primarnih izvora nove kraljevske moći je bilo bogatstvo proizvedeno iz rudnika zlata u istočnoj i sjevernoj Mađarskoj. Proizvodnja je na kraju dostigla izuzetnu količinu zlata od 1350 kg godišnje – jednu trećinu ukupne svjetske proizvodnje i pet puta više od one u bilo kojoj drugoj evropskoj državi. Nakon Italije. Mađarska je bila prva evropska država u kojoj se pojavila renesansa. Jedan od znakova progresivnosti je bilo osnivanje štamparske prese 1472. godine od strane Andrasa Hesa.

Drugi anžuvinski kralj Ugarske Ludovik Veliki (1342–1382) je pripojio svu zapadnu obalu Jadranskog mora i nekoliko puta okupirao Kraljevinu Napulj. Godine 1351. je donio zakon kojim je utvrđeno da nasljedna zemlja plemstva ne može biti oduzeta i da mora ostati u posjedu njenih porodica. Nakon dolaska na poljsko prijestolje (1370–1382) postao je popularan zbog kampanja protiv Tatara i paganskih Litvanaca. Tokom dva uspješna rata protiv Venecije (1357–1381), zauzeo je Dalmaciju, Ragusu i druge teritorije na Jadranskom moru. Osim toga, Venecija je također bila dužna da podigne Anžuvinsku zastavu na trgu sv. Marka tokom svetih dana. Nakon zauzimanja nekoliko balkanskih država (Vlaška, Moldavija, Srbija i Bosna), Osmanlijsko carstvo je sve više napadalo njegovu teritoriju. To je dovelo do uspješne kampanje protiv Osmanlija u bici kod Nikopolja 1366. godine.