Historija Rusije

Historija Rusije počinje naseljavanjem istočnih Slavena na teritoriji današnje Rusije. Prva istočnoslavenska država Kijevska Rusija je, nakon pokrštavanja, započela sintezu bizantijske i slavenske kulture stvarajući kasniju rusku kulturu koja je ovim teritorijem dominirala narednih hiljadu godina. Nakon raspada Kijevske Rusije usljed Mongolske invazije 1240. godine, mnogi gradovi, kao što su Novgorod i Pskov, su očuvali njeno kulturno i političko naslijeđe.

Nakon 13. stoljeća, Moskva je polahko počela dominirati nad ostalim kulturnim centrima. Do 18. stoljeća, Velika kneževina Moskva je postala ogromno Rusko carstvo koje se prostiralo od Poljske na zapadu do Tihog okeana na istoku. Teritorijalna proširenja na zapadu su omogućila bolje povezivanje Rusije sa ostatkom Evrope, čiji je uticaj doveo do stvaranja klime u kojoj je traženo provođenje sveobuhvatnih reformi. Vlast je na te težnje odgovorila kombinacijom represije i neodlučnih reformi. I pored čestih seljačkih pobuna, došlo je do sprovođenja Stoplinovih reformi i novog Ustava 1906. godine, ali car i dalje nije bio voljan da se odrekne autokratskog načina vladavine.

Ruska revolucija 1917. godine je bila posljedica kombinacije potpunog ekonomskog sloma, antiratnog raspoloženja i nezadovoljstva sa autokratskim načinom vladavine. Vlast su prvobitno preuzeli liberali i umjereni socijalisti, ali je njihov neuspjeh u sprovođenju vlastite politike doveo do Oktobarske revolucije kada su vlast preuzeli komunistički boljševici. Između 1922. i 1991. godine, Rusija je bila dio Sovjetskog saveza. Napredak u stvaranju socijalističkog društva tokom različitih perioda historije Sovjetskog saveza je bio promjenjiv; od mješovite privrede i raznolikog društva tokom dvadesetih, preko strogo upravljane privrede i političke represije tokom Staljinovog doba, pa sve do ere stagnacije tokom osamdesetih godina. Društveno uređenje Sovjetskog saveza je od početka bilo zasnovano na jednopartijskom komunističkom sistemu. Do kraja osamdesetih, slabljenje i opadanje sovjetskog političkog i privrednog sistema je postalo sve uočljivije. Lideri Sovjetskog saveza su pokušali da spriječe njegovo dalje propadanje, ali je to bio samo uvod u njegov konačni raspad.

Raspadom Sovjetskog saveza 1991. godine, Rusija je postala nezavisna država i pravni nasljednik bivšeg Sovjetskog saveza. Iako je zadržala svoj nuklearni arsenal, izgubila je status velesile. Kako bi uspostavila novi politički i privredni sistem, Rusija je napustila ideju socijalističke planske privrede i državnog vlasništva i započela da gradi svoju privredu na pricipima tržišnog kapitalizma. U Rusiji se i danas u gotovo svim sferama društva osjeća uticaj monarhističke i sovjetske prošlosti.

Prahistorija

Otkriće kremenih alata u Dagestanskom regionu Akusha na sjeveru Kavkaza dokazuje prisustvo prvih ljudi na teritoriji današnje Rusije. Dokaz ove tvrdnje je i otkriće najstarijeg anatomski modernog čovjeka starog najmanje 40.000 godina na arheološkom nalazištu Kostenki u blizini rijeke Don u Rusiji. Rusija je također bila dom neandertalaca nakon otkrića djelimičnog kostura neandertalca starog 29.000 godina, a koji je pronađen u pećini Mezmaiskaya u Adigeji. Osim njih, ruski arheolozi sa Instituta za arheologiju i etnologiju u Novosibirsku su 2008. godine otkrili, u pećini Denisova na planini Altaj u Sibiru, djeliće kostiju maloljetnog hominina čija je DNK pokazala da je nepoznata vrsta ljudi i nazvan je Denisovski hominin.

Rana historija

Antika

Glavni članci: Skiti, Skitija, Bosporsko kraljevstvo i Hazari

Tokom ranog antičkog perioda, prostrane stepe južne Rusije su nastanjivala brojna nomadska plemena Skita, pa je ova teritorija bila poznata kao Skitija. Krajem 8. stoljeća p. n. e, na sjevernim obalama Crnog i Azovskog mora, Grci su osnovali veliki broj kolonija, među kojima su najveće bile Tanais i Fanagorija. Ove kolonije su u 3. stoljeću p. n. e. stvorile Bosporsko kraljevstvo koje je nestalo nakon brojnih barbarskih invazija. Tokom 8. stoljeća, turkijsko pleme Hazari su se naselili u stepama u bazenu rijeke Volge, između Kaspijskog i Crnog mora. Oni su bili značajni saveznici Bizantijskog carstva i predvodili su niz uspješnih ratova protiv Arapa.

Stari Slaveni

Glavni članci: Stari Slaveni i Ruski kaganat

Preci današnjih Rusa su bila slavenska plemena čija je prapostojbina bila, prema tvrdnjama nekih naučnicima, šumovita oblast oko Pripjatske močvare. Oni su postepeno naseljavali teritoriju zapadne Rusije u dva talasa; jedan talas je išao od Kijeva do Suzdala i Muroma, i drugi koji je išao od Polocka do Novgoroda i Rostova. Od 7. stoljeća, Istočni Slaveni su činili većinsko stanovništvo Rusije polako asimilirajući mnoga ugro-finska plemena.

Kijevska Rusija (882–1283)

Glavni članak: Kijevska Rusija

Vikinški Varjazi, koji su nastanjivali oblast jezera Ladoga, su se bavili piratstvom i trgovinom na teritoriji sjeverne Evrope. Sredinom 9. stoljeća, oni su počeli da se kreću plovnim putevima Baltičkog, Crnog i Kaspijskog mora. Prema najranijoj ruskoj hronici Historija minulih ljeta, varjaški knez Rjurik je izabran za vladara Novgoroda 862. godine. Njegovi nasljednici su proširili vlast na jugu zauzimajući Kijev kojim su vladali Hazari. Zatim su pokorili sva istočna slavenska plemena, uništili Hazarski kaganat i pokrenuli nekoliko vojnih ekspedicija na Bizantijsko carstvo i Perziju.

Prva istočnoslavenska država Kijevska Rusija je nastala u 9. stoljeću u dolini rijeke Dnjepar. Trgovački interesi gradova su doveli do njihovog ujedinjenja pod vlašću Kijeva, čime su obezbjedili sigurnost svojih brodova koji su održavali trgovačke veze između Skandinavije i Bizantijskog carstva. Na taj način je Kijevska Rusija preuzela kontrolu nad rutama za transport kože, voska i robova duž rijeka Dnjepar i Volhov.

Do kraja 10. stoljeća, Kijevska Rusija je tokom svojih brojnih pohoda na Konstantinopolj gotovo u potpunosti asimilirala manjinske Varjaze. Nakon kontakta sa grčkom kulturom, Kijevski Rusi su stvorili slavensku varijantu pravoslavnog hrišćanstva, čime su drastično produbili sintezu bizantijske i slavenske kulture koja je definisala rusku kulturu tokom narednih hiljadu godina. Hrišćanstvo je zvanično usvojeno 988. godine nakon javnog pokrštavanja svih stanovnika Kijevske Rusije po naređenju velikog kneza Vladimira I. Nekoliko godina kasnije proklamovan je prvi zakonik Ruska pravda koju je uveo veliki knez Jaroslav I. Kijevski vladari su slijedili primjer bizantijskih vladara koji su držali crkvu u zavisnom položaju, i zbog toga su ruska crkva i država uvijek bili blisko povezani.

Krajem 11. stoljeća, nomadski turkijski narod Kumani su protjerali Pečeneze sa južnih stepa Kijevske Rusije stvarajući nomadsku državu na obali Crnog mora. Nakon njihovih stalnih upada i pljačkanja ruskih sela, stanovništvo sa tog prostora se počelo masovno preseljavati u šumovite predjele na sjeveru poznate kao Zalesije. Na brzo slabljenje Kijevske Rusije su uticale dinastičke borbe oko prijestolja. To je dovelo do slabljenja Kijeva i stvaranja Velike kneževine Vladimir, Republike Novgorod i Kneževine Galicije-Volinije. Osvajanja mongolske Zlatne horde u 13. stoljeću su zadala posljednji udarac Kijevskoj Rusiji koja je prestala da postoji. Kneževina Galicija-Volinija je pripojena Poljsko-litvanskoj uniji, Velika kneževina Vladimir je došla pod mongolsku upravu, a Republika Novgorod očuvala samostalnost.

Mongolska invazija (1223–1240)

Glavni članak: Mongolsko osvajanje Rusije

Invazija Mongola je ubrzala raspad Kijevske Rusije. Nakon bitke na rijeci Kalka 1223. godine u kojoj su se sukobili sa Kijevskim kneževima, Mongoli su odnijeli prvu veliku pobjedu. Nakon bitke na rijeci Sit 1238. godine, Mongoli su spalili grad Vladimir i druge veće gradove na sjeveroistoku Kijevske Rusije, nakon čega su se usmjerili prema zapadu ka Poljskoj i Ugarskoj. Jedino je Republika Novgorod izbjegla razaranje sačuvavši svoju nezavisnost u okviru Hanzeatskog saveza.

Posljedice mongolske invazije su bile ogromne. Polovina stanovnika Kijevske Rusije je poginula u napadu. Najveći kulturni centri su bili potpuno uništeni. Gradovi poput Kijeva i Vladimira se nikada nisu oporavili od razaranja. Izbjeglice koje su napustile jug Kijevske Rusije su naselile područje između rijeke Volge i Oke. Ovaj region je kasnije predstavljao jezgro srednjovjekovne Rusije. Novi gradovi poput Moskve, Tvera i Njižneg Novgoroda su se počeli međusobno boriti za prevlast. Uprkos pobjedi Rusa u bici na Kulikovom polju 1380. godine, ruske teritorije su i dalje ostale pod mongolskom vlašću do 1480. godine.

Rusko-mongolski odnosi

Glavni članci: Povolška Bugarska i Zlatna horda

Nakon pada Hazarske države u 10. stoljeću, na prostoru srednje Volge nastaje neslavenska država Povolška Bugarska. Ubrzo nakon toga njeni stanovnici prelaze na islam, što je omogućilo trgovinu sa Bliskim istokom i centralnom Azijom. Nakon mongolske invazije, Povolška Bugarska postaje dio Zlatne horde, a njeni stanovnici poznati kao Čuvaši i Tatari.

Mongoli su vladali Kijevskom Rusijom i Povolškom Bugarskom iz svoje zapadne prijestolnice Saraj, na rijeci Volgi u blizini današnjeg Volgograda, koji je u to vrijeme bio jedan od najvećih gradova na svijetu. Prinčevi južne i istočne Rusije su morali da plaćaju danak Mongolima, a zauzvrat su dobijali ovlašćenja na osnovu kojih su mogli da djeluju kao izaslanici kanova. U suštini su prinčevi imali veliku nezavisnost, ali su ipak zavisili od volje mongolskog kana. Mongoli su ostavili sve povlastice Ruskoj pravoslavnoj crkvi koja je doživjela duhovni preporod jer je bila oslobođena plaćanja poreza.

Sredinom 13. stoljeća, princ Novgoroda Aleksandar Nevski je stekao status heroja zahvaljujući pobjedama nad vitezovima Teutonskog reda i Šveđanima. To je dovelo do krstaškog pohoda 1237. godine kojeg je organizovao papa Grgur IX kako bi pokorio ruske zemlje. Uvidjevši opasnost od krstaškog pohoda, Aleksandar Nevski je od Mongola dobio protekciju i pomoć u borbama protiv osvajača sa Zapada koji su, u nadi da će izvući korist iz sloma Rusije, napadali njihovu teritoriju. I pored toga, nasljednici Aleksandra Nevskog će se kasnije dići protiv mongolske vlasti.

Mongoli su izvršili veliki uticaj na rusku vojnu taktiku i razvoj trgovačkih puteva. Pod mongolskom vlašću, Rusija je razvila mrežu poštanskih puteva, povećala priraštaj stanovništva, razvila fiskalni sistem i jaku vojnu organizaciju. Istočni uticaj je ostao jak sve do 17. stoljeća, kada su ruski vladari nastojali da urede zemlju prema zapadnom modelu.

Velika kneževina Moskva (1283–1547)

Glavni članak: Velika kneževina Moskva

Uspon Moskve

Tokom vladavine Danijela I Moskva je bila samo malo utvrđenje u centralnoj Rusiji

Danijel Aleksandrovič, najmlađi sin Aleksandra Nevskog, je osnovao Veliku Kneževinu Moskvu (tada poznatiju kao Moskoviju) nakon protjerivanja Mongola iz Rusije. Smještena u srednjem toku istoimene rijeke Moskve i okružena šumama i močvarama, Moskva je u početku bila u vazalskom odnosu sa Vladimirom, ali je kasnije toliko ojačala da je uspjela da ga sebi pripoji. Glavni faktor uspona Velike kneževine Moskve je bila saradnja njenih vladara sa mongolskim kanovima, koji su im potvrđivali titulu Velikog kneza i davali pravo da ubiru poreze od drugih ruskih država u njihovo ime. Prevlast Moskve u odnosu na druge ruske države je potvrđena time što je u nju premješteno sjedište Ruske pravoslavne crkve. Nakon raspada Kijevske Rusije, sjedište mitropolije je 1299. godine iz Kijeva premješteno u Vladimir, a nekoliko godina kasnije u Moskvu.

Do sredine 14. stoljeća, moć Mongola je opadala pa je veliki knez bio u mogućnosti da im se otvoreno suprostavi. To je dovelo do bitke na Kulikovu polju 1380. godine u kojem su Mongoli poraženi. Ova pobjeda nije označila kraj mongolske vladavine, ali je donijela veliku slavu velikom knezu Dimitriju I Donskom. Od tada se teritorija Velike kneževine Rusije počela širiti ratom, pregovorima i sklapanjem brakova.

Ivan III Veliki

Glavni članak: Ivan III, veliki knez Moskve

Tokom 15. stoljeća veliki kneževi Moskve su nastavili da ujedinjuju ruske zemlje pod svojom vlašću. Najuspješniji je bio Ivan III (1462–1505) koji je udario temelje Rusije kao nacionalne države. On se borio protiv Velike kneževine Litvanije za prevlast nad polunezavisnim kneževinama koje su se nalazile u gornjem toku rijeka Dnjepar i Oka. Nakon pridobijanja plemstva, pograničnih sukoba i dugog rata protiv Republike Novgorod, Ivan III je uspio pripojiti gradove Novgorod i Tver. Time je utrostručio rusku teritoriju. Tokom sukoba sa Pskovom, monah Filotej je napisao proročanstvo u kojem navodi da će carstvo Ivana III postati Treći Rim. Pad Konstantinopolja 1453. godine je samo doprinio popularizaciji ove ideje o Moskvi kao "Novom Rimu" i sjedištu pravoslavnog hrišćanstva.

Nakon uspješnog proširenja teritorije, Ivan III je proglasio apsolutni suverenitet nad svim ruskim kneževima i plemićima. Odbijajući dalje plaćanje danka Mongolima, pokrenuo je niz napada koji su otvorili put potpunom uništenju Zlatne horde, koja se raspala na nekoliko manjih kanata i hordi. Kako bi zaštitio južne granice od napada krimskih tatara i drugih hordi, započeo je izgradnju velikog pojasa abatisa kojeg su branili plemići koji su u blizini imali svoje posjede. Sprovođenje unutrašnje konsolidacije zemlje je bilo praćeno daljim teritorijalnim širenjem. Do 16. stoljeća, Veliki kneževi Moskve su zauzeli teritoriju cijele Rusije. Brojne polu-nezavisne kneževine su bile prinuđene da priznaju Ivana III i njegove potomke kao vrhovne vladare koji su imali kontrolu nad vojnim, pravosudnim i vanjskim poslovima. Postepeno su postajali sve moćniji autokratski vladari ujedinivši sve kneževine u jedno carstvo pod vladavinom jednog cara.

Rusko carstvo (1547–1721)

Glavni članak: Rusko carstvo

Ivan IV Grozni

Razvoj carske autokratije je dostigao vrhunac tokom vladavine Ivana IV Groznog (1547–1584). On je ojačao položaj monarha do nezapamćenog stepena nakon potčinjavanja plemstva svojoj volji, kažnjavajući izgnanstvom i smrću sve one koji su pokazivali i najmanji znak neposlušnosti. I pored toga, mnogi historičari ga smatraju velikim državnikom koji je reformisao Rusiju donošenjem novih zakona, uspostavljajući prvo rusko predstavničko tijelo Zemski sabor koji je ograničio uticaj svećenstva te uveo lokalno samoupravljanje u ruralnim područjima.

Iako je pretrpio poraz u dugom Livonskom ratu koji je vodio radi ostvarenja potpune kontrole nad Baltičkom obalom i lukama koje bi mu omogućile razvijanje pomorske trgovine, uspio je anektirati Kazanski, Astrahanski i Sibirski kanat. Ova osvajanja su spriječila seobe ratobornih nomadskih plemena iz Azije u Evropu preko Volge i Urala. To je podstaklo seobe ruskih kozaka koji su napravili prva naselja u Sibiru i tako započeli njegovu kolonizaciju. Nakon ovih teritorijalnih proširenja, unutar ruskih granica se našao veliki broj muslimanskih Tatara, pa je na taj način Rusija postala multietnička i multireligijska država. 

Posljednjih godina vladavine, Ivan IV Grozni je usvojio novi politiku pod imenom opričnina, koja je predstavljala tajnu policiju čiji je zadatak bio da ga štiti i da se bori protiv izdajnika. Oni su sproveli nekoliko velikih čistki feudalne aristokratije, koja je osumnjičena za izdaju nakon bjekstva kneza Kurbskog u Litvaniju. Ove čistke su dostigle vrhunac 1570. godine kada je izvršen Novgorodski masakr. To je dovelo do epidemije i slabih prinosa koji su potpuno oslabili Rusko carstvo, što je omogućilo Krimskim Tatarima da opustoše centralnu Rusiju i potpuno spale Moskvu 1571. godine. Krajem njegove vladavine, Poljsko-litvanski savez i Švedska su sproveli zajednički napad na Rusiju opustošivši njene sjeverne i sjeverozapadne krajeve.

Doba nemira

Glavni članak: Smutna vremena

Kozma Minjin poziva stanovnike Njižnego Novgoroda na ustanak protiv Poljske

Nakon smrti Ivana Groznog, na rusko prijestolje dolazi njegov sin Fjodor I. Budući da Fjodor nije imao djece, a njegov brat Dimitrije 1591. godine umire pod nerazjašenim okolnostima, dinastija Rjurikoviča se gasi kada na prijestolje dolazi Boris Godunov. Kraj dinastije Rjurikoviča označava početak perioda građanskih ratova i stranog miješanja u unutrašnja pitanja zemlje, u historiji poznatog kao vremena smutnje (1606–1613). Veoma hladna ljeta (1601–1603) izazvala su slab prinos, što je dovelo do velike gladi i masovnih nemira.

Dio plemstva nije se slagao s izborom Borisa Godunova za novog vladara. Pojava mladića koji je tvrdio da je carević Dimitrije, dala je krila Poljsko-Litvanskoj Uniji da uz pomoć nezadovoljnog dijela plemstva na rusko prijestolje prvo postavi lažnog Dimitrija, a kasnije svog princa Vladislava IV Vasu. Poljska invazija dovela je do potpunog ujedinjenja naroda i podizanja ustanka protiv zavojevača. Ujesen 1612. narodna vojska predvođena Kuzmom Minjinom i Dimitrijem Požarskim oslobodila je Moskvu. Bez obzira na oslobođenje, veliki dio teritorije izgubljen tokom smutnih vremena je ostao pod vlašću Poljsko-litvanskog saveza i Švedske.

Romanovi

Red je uspostavljen početkom 1613, kada je Mihajlo I, najmlađi sin patrijarha Filareta, izabran na rusko prijestolje. Izabran je voljom Zemaljskog sabora, koji su sačinjavali predstavnici pedeset ruskih gradova i predstavnici seljaka. On je osnovao dinastiju Romanov, koja je vladala Rusijom do 1917. Prvi zadatak nove dinastije je bio uspostavljanje mira. Sretna okolnost je bila to što su njihovi najveći neprijatelji Poljsko-Litvanska Unija i Švedska vodili međusobni rat. To je Rusima omogućilo da zaključe mir sa Švedskom 1617. i primirje sa Poljsko-litvanskim savezom 1619. Sve izgubljene teritorije vratili su sredinom 17. stoljeća nakon ustanka Bogdana Hmeljnickog (1648–1657) protiv poljske vlasti u Ukrajini. Potpisivanjem sporazuma u Perejaslavu 1654. između cara Alekseja i kozačkog hetmana Bogdana Hmeljnickog, Rusija je pripojila Kozački hetmanat. To je bio povod za dalji nastavak Poljsko-ruskog rata koji je okončan mirom u Andrusovu 1667. Tim mirom Poljska je Rusiji vratila Smolensk, Kijev i istočnu Ukrajinu.

Tokom ovog perioda država je postepeno ukinula pravo kmetovima da mogu mijenjati posjed na kome rade. To je dovelo do bjekstva kmetova sa posjeda, jer su vlasnici zemlje imali gotovo neograničenu vlast nad njima. Osim povećanja nameta, kmetovima i trgovcima bilo je zabranjeno preseliti se u drugo područje. Cjelokupno stanovništvo spadalo je u vojne obveznike koji su bili obavezni plaćati posebne poreze. U takvim uvjetima često su se događale pobune kmetova i građana Moskve. Najveća seljačka buna u Evropi u 17. stoljeću izbila je 1667. Tada su se Kozaci zajedno sa kmetovima pobunili protiv centralizacije države. Kozački vođa Stenjka Razin je predvodio svoje ustanike do rijeke Volge buneći seljake i mijenjajući lokalnu vlast kozačkom vladom. Nakon sloma njegovih snaga od carske vojske 1670. Stenjka je zarobljen i pogubljen.

Ruska imperija (1721. - 1917.)

Glavni članak: Ruska imperija

Petar Veliki

Petar I Veliki (1672. - 1725.) je učvrstio autokratiju u Rusiji nakon uspostavljanja države po evropskom sistemu. Tokom njegove vladavine Rusija je postala najveća država na svijetu prostirući se od Baltičkog mora na zapadu do Tihog okeana na istoku. To je ostvareno teritorijalnim proširenjima tokom 17. stoljeća kada su stvorena prva ruska naselja na Tihom okeanu, ponovnim zauzimanjem Kijeva i smirivanjem sibirskih plemena. U to doba Rusija je imala samo 14 miliona stanovnika od kojih je mali dio živio u gradovima. Pošto su imali slabu pomorsku trgovinu, sva unutrašnja trgovina je zavisila od vremenskih uslova.

Njegovi prvi vojni ciljevi su bili usmjereni protiv Osmanlijskog carstva. Nakon zauzimanja Azova i uspostavljanja ruske luke na Crnom moru, Petar I je preusmjerio pažnju na sjever gdje mu je nedostajala sigurna morska luka na Sjevernom moru, jer je imao samo luku Arhangeljsk, koja je devet mjeseci godišnje bila pod ledom. Međutim, izlaz na Baltičko more je blokirala Švedska. Velika želja za izlazom na Baltičko more navela ga je da 1699. godine sklopi tajni savez sa Poljsko-litvanskom unijom i Danskom što je dovelo do Velikog sjevernog rata. Ovaj rat je okončan 1721. godine kada je iscrpljena Švedska zatražila mir sa Rusijom. Nakon potpisivanja mira, Petar I je dobio četiri provincije na jugu i istoku Finskog zaljeva čime je obezbjedio svoj željeni pristup moru. Tu je 1703. godine osnovao novu rusku prijestolnicu Sankt Peterburg, kao "prozor ka Europi" koja će zamijeniti Moskvu koja je dugo bila ruski kulturni centar. U čast ovih osvajanja, Petar je preuzeo titulu cara, a Rusko carstvo je zvanično postalo Ruska imperija 1721. godine.

Petar je reorganizirao rusku vladu po zapadnom modelu čineći Rusiju apsolutnom monarhijom. Zamijenio je staru bojarsku Dumu (savjet plemstva) sa devetočlanim senatom koje je postalo vrhovno državno vijeće. Zemlja je podijeljena na nove provincije i okruge. U sklopu vladinih reformi, pravoslavna crkva je djelimično inkorporirana u administrativnu strukturu zemlje čime je postala sredstvo države. Petar je ukinuo patrijaršiju i zamijenio ga kolektivnim tijelom, Svetim sinodom, kojim su upravljali državni službenici.

U isto vreme, nekadašnje moćno Safavidsko carstvo na jugu je u velikoj mjeri opadalo. Iskoristivši profitabilnu situaciju, Petar I je pokrenuo Rusko-perzijski rat (1722–1723) kako bi uspostavio ruski uticaj na Kavkazu i regiji Kaspijskog jezera. Nakon velikog uspjeha i zauzimanja mnogih provincija i gradova na Kavkazu, Safavidi su bili primorani predati sve izgubljene teritorije Rusiji. Međutim, 12 godina kasnije sve izgubljene teritorije ponovo je zauzeo harizmatični vojni genije Nadir-šah. Petar Veliki umro je 1725, ostavivši veliko teritorijalno nasljedstvo, čime je Rusija postala velika sila.

Katarina Velika

Skoro četrdeset godina je bilo potrebno da prođe prije nego što se na ruskom prijestolju pojavio ambiciozan i okrutan vladar. Katarina II (1762–1796) bila je njemačka princeza koja se udala za ruskog prestolonasljednika. Kada je otkrila da je nesposoban, svrgnula ga je u državnom udaru 1762. S oduševljenjem je podržavala ideale prosvjetiteljstva stekavši status prosvijetljenog despota. To je dovelo do preporoda ruskog plemstva, kojem je potvrdila prava i slobode ukinuvši obaveznu državnu službu. Katarina je proširila ruski politički uticaj nad Poljsko-litvanskom unijom tako što je pružila podršku Targovičkoj konfederaciji. Pružanjem podrške stvoren je tiranski društveni sistem koji je zahtijevao da seljaci provode gotovo čitavo vrijeme radeći na zemlji svojih gospodara. To je dovelo do velikog seljačkog ustanka kojeg je predvodio kozak Jemeljan Pugačov 1773. Povikom "Objesimo sve zemljoposjednike!" pobunjenici su zaprijetili da će zauzeti Moskvu. Nakon rušenja pobune i Pugačevog ubistva na Crvenom trgu, Katarina je ojačala svoju vlast sklapanjem saveza sa plemstvom. Katarina II je vodila uspješan rat protiv oslabljenog Osmanlijskog Carstva, proširujući južnu granicu do Crnog mora. Sklopivši savez s Austrijom i Pruskom prisvojila je polovinu teritorije Poljsko-Litvanske Unije, čime je pomjerila rusku granicu zapadno prema srednjoj Evropi.