5
5
5
• Imaynata
ruwakun
• WAQYAQ OTAQ WAHAQ VOCATIVO.
• “waqyaq otaq Wahaq” wahaq, rimaymantan
huñun, ichaqa suti chaninchaq hina ruwaq
simachaqmi, chaymi suti chaninchaq hina otaq
suti hina purin hunt’a rimay ukhupi. Chay hinaqa
kikin sutinpas nisqan hina sutimanta
waqyanapaqmi, ichaqa allin kallpawanpunin.
• Etimológicamente la “waqyaq” se deriva de la
palabra “waqyaq = llamar” conjugando en un
participio activo que cumple la función del
adjetivo o sustantivo y en este caso cumple la
función del sustantivo. Waqyaq o wahaq
traducido al español significa: el que llama o el
que invoca.
• Allin rimaykunapaqmi, sutinmanta mancharisqa
waqyanapaq, ichaqa, kusikuq hina, kamachiq
hina, mañakuq hina, hinaspapas
mancharikuymanta, nanachikuyta, llakikuymanta,
khuyapayakuymanta, kusikuymanta, mancharisqa
hina tapukuymanta, phiñakuymanta, manchasqa
tapukunapaq, hoqkunamanta rimanapaqmi.
• El vocativo expresa un estado anímico especial
de: alegría, orden, mandato, súplica, admiración,
susto dolor, tristeza, o pena, compasión, triunfo,
competencia o rivalidad, amargura, llamada de
atención, así mismo sirve para preguntar con el
signo de admiración.
• Apukunamantan mañakushanku pachamamapi
allin parananpaqqa. Chhaynatan saminchakun
awkikunamanta allin kallpawan waharikuspa.
• Khaytan apanku apu mama Simona orqoq
mukukunkama pacha mamaq
saminchayninkunata
•
• Qan yachankichu llaqtaykipi pachamaman
saminchasqankuta.
• Imakunatan churanku chay saminchayman?
• Pin apukumananta awkikunamanta allinta
wahariskuspa saminchan pachamataqa?
• Chay saminchayman ima aqhawanmi
t’inkanku otaq haywaykunku
pachamamaman?
• Chhaynata samincharispa imaynan tarikunchis
llapan ayllunchis?
• Ima killapin saminchakun pachamamataqa?
• Mama Simona orqomanmi waharikuq
wachuchakusparaq rinku llaqtamasinchiskuna
pachamamamanta allin kawsayninkuq kananpaq.
• Qhawarichiykuna.
• Kawsachun qosqo! ¡Viva el Cusco! (Alegría).
• Haylli Qosqo! ¡Viva el Cusco! (Triunfo).
• Umayta! ¡Mi cabeza! (se esta declinando en acusativo).
• Umaypi! ¡En mi cabeza!
• KAMACHI: ORDEN.
• Juancha llank’ay! ¡Juanito trabaja!
• Yaw llank’ay yari! ¡Oye tienes que trabajar!
• Yawkuna uyariwaychis allinta! ¡Oigan escúchenme bien!
• Juancha! ¡Chay atoqta hap’imuy! ¡juanito! ¡atrapa ese zorro!
WAQYA LLAMADA.
• Taytay hamuy! ¡Padre ven!
• Taytaaaaay! ¡Padreeeee!
• Juliuchaaaa! ¡Juliiiiitooo!
• UTIRAYAY ADMIRACIÓN.
• Juliocha! ¡Julito!
• SINCHI MANCHARISQA. DESESPERACIÓN.
• Mamallay mama! kunanri imatan ruwasaq?
• ¡Madre mía!, ¡madre!, y ahora, ¿qué haré?
• Mamallay mama! ¿imatacha ruwasaq?
• ¡Madre mía madre! ¿Que haré todavía?
• MANCHARISQA HINA TAPUKUY. PREGUNTA CON
ADMIRACION.
• Juanchari! ¡Y juanito!
• Antuchari! Maypin? ¡Y tonito! ¿Dónde está?
• Saqra! Imamanmi hamuranki?! ¡Diablos! ¿A que
viniste?
• NANACHIKUY QUEJIDO DE DOLOR.
• ¡Ay! Umachallay! ¡Ay! ¡Mi cabecita!
• Puma hamuqtinmi erqeqa mancharisqa hap’in
uywachantaqa!