AGUSTÍN GÓMEZ ARCOS

OS GATOS

Asociación Cultural Enxebre

TEATROENXEBRE
As irmáns representan a tradición, a cultura arcaica e rancia dunha España de postguerra, e a sobriña representa o
futuro, a relaxación das conductas, a flor que nace no esterco, buscando a luz

PROXECTO 2016

1
REPARTO PERSONAXES
PURA

ANXELA

MANUELA

LOLI

DONA ROSA

INES

FERNANDO

OS GATOS

AMBIENTE, ESPAZO
Salón da casa principal, inmobilizado no tempo: cadros escuros pintados por amigos
ou parentes con ramos de flores e antepasados, con gatos enredados en nobelos de
la; cadros bordados con cánabo, de debuxo desvaído pola súa vellez, flores de trapo
vellas, virxes realistas, anxos e santos de toda devoción revestidos con túnicas
bordadas ou pintadas, reclusos en fornelas e campás de cristal, con xesto mudo e
único, xesto como parado no aire carcelario que os rodea, mobles escuros, tan
rabiosamente españois como incómodos, veludos escuros, damascos escuros,
cortinas escuras, aparatosamente escuras, escuro luxo nonacentista nun transo de
descomposición de arumes antigos, aire antigo, antigas plantas de salón en macetóns
de escaiola ….....
Un balcón da á estrada de árbores escuras e vellas, quizais unha quella. Nun lugar
visible, no cuarto dos gatos, con trapelas e mirillas especialmente construídos para
alimentalos e observalos.
Media tarde nun luminoso día de primavera. No balcón deixase ver unha fermosa luz
matizada por longas cortinas, luz allea á casa, contraria a este interior no que
reinan as tebras. Sentada na súa mecedora, ostentosamente posta de costas ao
balcón, Pura le un libro de meditacións; por momentos detense, pensa de maneira
visible e fai ponderados xestos de admirativa afirmación: parece que certos
parágrafos da súa lectura confírmanlle definitivamente as súas inalterables verdades
interiores. Con gran despregue de tiquismiquis como recén inventados por ela,
Ánxela arranxa un ramo e flores nunha mesiña, flores frescas e naturais que
contrastan ca vellez estancada de todo o salón.
De tanto en canto, débiles maullidos os parecerán filtrarse a través da porta do
cuarto dos gatos.

2
INTRODUCCIÓN.
UNHAS PALABRAS SOBRE A OBRA

“Los Gatos” es una sangrante tragicomedia a la española, un feroz y españolismo esperpento, y una
sátira cruel y desgarradora sobre la derecha en nuestro país. En este caso, de la derecha ganadora de
la guerra civil.

Una de las dos cabronas de derechas, protagonistas de Los Gatos, le dice a la otra “a veces incluso
tocaba el piano después de un fusilamiento”.
Mientras gozaban en su imaginación viendo a miles y miles de republicanos baleados en las cunetas
y en las tapias de los cementerios, sin juicio y sin confesión. Que hasta eso les negaban.

Siempre que leo, o veo esta obra representada, me viene a la memoria un tremendo verso de
Quevedo “Mi corazón es reino del espanto”, “Mi corazón es reino del espanto” contemplando a este
par de solteronas de derechas, intolerantes e inquisitoriales, echando el cuerpo destrozado a golpes
por ellas mismas al cuarto tenebroso donde guardan encerrada una jauría de gatos rabiosos,
esperando con morbosa delectación cuándo los gatos van a empezar a engullirse a esa casi niña, su
sobrina, que lleva el pequeño feto que patalea dentro de su vientre.

Ése es el argumento terrible de esta obra: cuando las dos viejas tiránicas se enteran de que su
jovencísima sobrina va a tener un niño, fruto de un amor apasionado, le dan muerte violenta y la
echan a que se la coman los gatos rabiosos. Este par de solteronas “villanas ricas con poder
tiránico”, como también dice Quevedo, tiene el cuajo, las entrañas de matar a su sobrina casi niña,
porque ese ser que viene agitando los bracitos y dando patadas en el vientre de la madre, es el fruto
del pecado, y entre el pecado y la vida, prefieren siempre la muerte, ¿Es o no nuestro corazón el
reino del espanto, ante el acto de este par de viejas tiránicas y derechotas?

Esta pareja es la fiel representante de la derecha que vuelve siempre, siempre que alborea una nueva
vida, a matarla, so pretexto de que esa vida nueva es el fruto del pecado; esa derecha que vuelve
siempre, siempre con sus gatos enfurecidos, rabiosos, letales, sangrantes, asesinos…

Alfredo Mañas.

Dentro de esta visión que nos subraya Alfredo Mañas sobre el texto, que es, la conducta extrema
con tendencia política de las dos hermanas, también podemos visualizar un mundo costumbrista,
oscuro, enmohecido, lleno de tradiciones y tabúes, sobre el rol que desempeñan socialmente y que
debe corresponderle a las mujeres, un mundo del cual aún hoy, a comienzos del siglo XXI,
seguimos lastrados por sus excesos radicales.

Las hermanas representan la tradición, la cultura arcaica y rancia de una España de postguerra, y la
sobrina representa el futuro, la relajación de las conductas, la flor que nace en el estiércol, buscando
la luz.

3
 PARTE PRIMEIRA
CADRO PRIMEIRO

PURA.- (Lendo en voz alta con ton adoutrinador). “Paz, paz, e tal paz non existe. Avergoñáronse,
acaso, polas cousas abominables que teñen feito?. Antes ben, non tiveron nin unha migalla de
confusión, nin sequera souberon que cousa e ter vergoña. Por cuxo motivo caerán entre os que
perecen, di Señor, e serán precipitados cando chegue o tempo de tomarlle contas. Isto dicía tamén o
Señor: Parádevos nos camiños, vede e preguntade cales son as antigas sendas, cal é o bo camiño, e
seguídelle, e así atoparedes refuxio para as vosas ánimas” (Pecha o libro). Este bo pai Carrión sabe
con que intención falaba o profeta Xeremías. Grazas a Deus, o mundo cambia. Xa non é roxo nin
ateo.
ÁNXELA.- (Dende o seu florido quefacer). “Avergoñáronse, acaso, polas cousas abominables que
teñen feito?.” (Mira cara o cuarto dos gatos). Parece que fala deles.
PURA.- Ti, todo o que escoitas o refires aos gatos, coma se non existira outra cousa no mundo .....
nin houbera habido aquí unha guerra.
ÁNXELA.- E existe?
PURA.- Este libro fala do xénero humano, da confusión e falta de principios dos tempos modernos,
do esquecemento das verdades sempiternas nas que nos educaron a ti e mais a min. A iso refírese o
pai Carrión nas súas citas da Biblia, non ... non aos gatos.
ÁNXELA.- Acaso non foron malos e perversos?
PURA.- Foron gatos, nada mais.
ÁNXELA.-Nada mais! Encántache minimizar o seu crime. Pero cando eu miro ese balcón
aparéceseme a imaxe de Paloma, nova, loura e fermosa, e éntranme gañas de ........ (Mira con xesto
feroz o cuarto dos gatos).
PURA.- Mira que é casualidade que sempre que lembras a Paloma a vexas nese balcón. Coma se
Paloma non fixera outra cousa en todo o santo día que asomarse ao balcón. Porqué te quedas tan
calada?. Que eu lembre, Paloma ía a misa, saía de compras, visitaba as nosas amizades e ata regaba
as macetas. As veces incluso tocaba o piano, despois dun fusilamento. Pero ti só a lembras
unicamente no balcón. Ánxela, porqué terás a memoria tan sucia?
ÁNXELA.- (Sen deixar de mirar ao balcón). Pola noite ponse moi escuro.
PURA.- Pedinlle ao Concello que quitase o farol. Non me interesa ver o que pasa na rúa.
ÁNXELA.- A min si!
PURA.- A ti pasóuseche a idade.. Que quimeras! (Volve a súa lectura e Ánxela as súas flores).
ÁNXELA.- Que anos terá?.
PURA.- (Estalando) Paloma non ten anos!. Está morta!.
ÁNXELA.- Refírome a Inés.
PURA.- E eu que sei?. Dezasete, creo.
ÁNXELA.- Cinco menos que Paloma. Dende que nos escribiu pedíndonos que a recolléramos, non
deixo de pensar en como será.
PURA.- Como se pode ser aos dezasete anos?. Nova …, infantil.
ÁNXELA.- Nova! (mira todo o salón e repite). Nova … que estraño que non nos enviase a súa
fotografía. Nin ela nin Carlos.
PURA.- (Con brusquidade). Fai exactamente dezaoito anos que non sabemos nada de Carlos.
Dende que casou. Nunca sentín o menor desexo de que me escribise. Nin de escribirlle eu.
ÁNXELA.- Iso xa o sei. Pensarás que non te coñezo.
PURA.- A santo de que nos ía enviar fotografías?. Teu irmán non volveu nunca a testa para atrás
para mirar as sendas antigas, o bo camiño. Pero eu xamais pensei nel. E dicir, si, una soa vez, a raíz
do seu matrimonio: pensei que todas as familias teñen a súa ovella negra. Non saíu nin a papá, nin a
mamá, nin tan sequera a min. Quizais un pouco a ti (Ánxela retorce o fouciño. Maullan os gatos).

4
Dende cando nos lles das de comer?.
ÁNXELA.- (Extasiada). Dende fai una semana. Pouco a pouco vanse acostumando, e aguantan
mais.
PURA.- Acabarás matándoos.
ÁNXELA.- Non!. Non, aínda non. Quero que vivan todo o que sexa posible. Son a miña única
ilusión.
Entra Manuela.
MANUELA.- Miren, señoritas, comprei máis flores.
ÁNXELA.- Ben feito. Ademais, son preciosas. Que alegre vai a estar a casa!. Enterácheste xa se o
tren ven con atraso?.
MANUELA.- Un cuarto de hora, coma sempre.
PURA.- Irás ti mesma a recollela, nun taxi.
MANUELA.- Si, señorita.
ÁNXELA.- E porque non imos nos?.
PURA.- Ese sangue xa marchou desta casa pola súa propia vontade e polo seu propio pé. Non serei
eu que vaia buscala. Que veña por si mesma. O orgullo é un pecado… E Carlos tívoo. (Ante
semellante xeito de falar, Ánxela quédase sempre sen respostas e acaba encolléndose de ombros). A
túa meniña non veu aínda?
MANUELA.- Está merendando na cociña. Ao que remate envíolla.
ÁNXELA (a Pura).- Vaslle dar hoxe tamén a lección?.
PURA.- E porque non?. Hai tempo para todo. O día da comunión bótase enriba, e quero que vaia
ven preparada. Manuela, que o chocolate este listo para cando chegue a señorita Inés. Non o fagas
espeso. Din que o chocolate espeso fai soñar con guarrerías. Déixao a lume lento e vaste para a
estación. Ah, fai suficiente, ven a merendar dona Rosa … (Dirixíndose a Ánxela) …. Que non
podía perderse o espectáculo.
ÁNXELA.- Miúda é!.
MANUELA.- Señorita, na cociña hai raspas e cabezas de peixes para os gatos.
ÁNXELA (Histérica).- Son eu quen ten que dicir cando comen os gatos!. Son os meus gatos!.
MANUELA.- Esta ben, señorita. É que póñenme nerviosa tantos maullidos.
ÁNXELA.- Vostede, xorda, e nada mais que xorda!.
MANUELA.- Descoide, señorita. Xorda.
PURA.- Retírate, Manuela. Falta media hora para que chegue o tren. E envíame a túa nena.
MANUELA.- Si, señorita. (Sae).
ÁNXELA.- Entremetida!. Ti deberías de saber que ás criadas fálaselle sempre de vostede. Así non
se toman confianzas. (Pura non lle fai caso). Será fermosa?.
PURA.- Non irás a dicirme que aínda non te fixastes na nena … Ademais, como queres que sexa
fermosa una nena de nove anos?.
ÁNXELA.- Refírome a Inés. Ti sempre pensas que desvarío.
PURA.- Se é como súa nai …. Pobre desgraciada!.
ÁNXELA.- Coñecías a súa nai?.
PURA.- Unha francesa. Pero a quen se lle ocorre casar cunha francesa!. Todo o mundo sabe como
son os franceses: masóns ou modistos …. Maricóns!.
ÁNXELA.- Así que coñecíala.
PURA.- Vin una fotografía nun periódico, cando a exposición de Carlos.
ÁNXELA.- Con que viches a súa fotografía …. E porque non ma ensinastes?.
PURA.- Para que?. O desgustos é preferible telos a soas.
ÁNXELA.- Ti sempre tan túa.
PURA.- Vasme reprochar que pasase a miña vida preservándote dos desgustos?.
ÁNXELA.- Preserváchesme de demasiados desgustos, ti. Dos do matrimonio, por exemplo.
PURA.- Outra vez con iso?. Estou farta, Ánxela, estou pero que moi farta de que te pases a vida
pensando que eu non quixen que casases!. E non casaches porque non puidestes, porque ninguén se
fixou en ti. Ademais, que eu saiba non te aburres nin un so intre. Tes os gatos.
ÁNXELA.- É verdade, Pura, teño os gatos. Que lle imos a facer. Se vivise Paloma …
PURA.- O refuxio do fracaso é a ilusión do imposible, sempre o dixen. Lémbrame que lle encargue

5
a Manuela una torta para enviarlla ao pai Carrión. Este libro é magnifico e adoutrinador. Deberías
lelo.
ÁNXELA.- Non teño tempo.
PURA.- Non teño tempo, non teño tempo … Gustaríame saber en que gasta o tempo a nena. Porque
non te vexo facer visitas aos pobres, nin ao hospicio, nin labores de agulla, nin podar as plantas do
xardín.
ÁNXELA.- Gasto o tempo no que me da a gana, está claro?. No que me sae do mesmísimo!. O
tempo que me queda ata o día da miña morte é meu e nada mais que meu. E se pensas que me vou a
levantar polas mañás, voume sentar nesa mecedora, coma ti, e voume pasar o día lendo as paridas
do pai Carrión, engánaste. Teño mellores cousas en que pensar.
PURA.- A saber cales.
ÁNXELA.- Miles! Miles de cousas! Eu baixo aquí e vexo todo, todo, obxecto por obxecto, e todo
me lembra o que puido ser a miña vida. Miro o retrato de Paloma … e o balcón …
PURA.- Xa! O milagre do balcón!. E ti, míraste algunha vez no espello?.
ÁNXELA.- No! No … Fai anos que non me miro no espello. Pero tampouco me paso a vida lendo
libros de meditación, coma unha monxa!. Para iso houbese entrado no convento.
PURA.- Claro!. Iso é o que che habería gustado: que eu me encerrase nun convento. Se o sabía ...!.
E entón a señorita tería quedado dona da casa, e non lle tería postos ao balcón nin houbese mandado
arrincar o farol, e todo o día escoitando o tocadiscos …, e ata disto estou certa de que porías os
traxes de Paloma aínda que rebentaran no teu puto corpo, e farías unha perruca loura co seu cabelo
…, quen sabe se non lle cortarías as trenzas para facer postizos … O abaixo Rusia que tanto che
gusta!. Pero grazas a Deus estou eu nesta casa, eu, que te coñezo ben. Quere a señorita que lle diga
o que é?.Unha pecorilla. Unha zorrona de cincuenta anos, repoluda e engurrada. E murcha coma un
crisantemo de camposanto. E quere que lle diga outra cousa?. Os homes son coma os barcos, levan
un compás entre as pernas, e ese compás non se equivoca nunca, nunca perde o norte. Saben sempre
a onde van e onde cravan o dente. Por iso quedastes solteira. (Durante a invectiva entrou Loli, a
filla de Manuela, levando un paquete envolto en papel de periódico na man. Ánxela fai xestos para
indicar a Pura a súa presenza). Pero que fas?.
ÁNXELA (Entre dentes).- A nena. Entrou a nena.
PURA (Volvéndose cara a meniña).- Loli, chámase cos cotobelos na porta antes de entrar.
LOLI.- Chamei, señorita Pura. Pero non me escoitaron.
PURA.- Estaba embebida, lendo. Que é iso?.
LOLI.- As raspas e as cabezas do peixe para os gatos.
PURA.- Ven, imos darllas.
ÁNXELA (Interpoñéndose).- Non! (arrebátalles o paquete). Os gatos son meus. Meus!. Comerán
cando eu o decida.
PURA.- Fai o que queiras. Séntate aí, Loli.
LOLI.- Si, señorita.
PURA.- Trouxeches o catecismo?
LOLI.- Aquí está, señorita.
PURA.- Estudaches a lección?
LOLI.- Seina de memoria, señorita.
PURA.- Moi ben. Empecemos.
ÁNXELA.- Pura, sabes o que vou facer?. Acaba de ocorrérseme. É unha idea estupenda! (Mira a
través da mirilla do cuarto dos gatos). Teñen os ollos relucentes, están esperando algo … Vou
desfacer o paquete, vouno poñer aquí, xunto á porta, para que cheiren o peixe … A ver que fan.
Vou morrer de risa! (Inconsciente, Loli acompáñalle nas súas risas).
PURA.- (A Loli) Séntate nesa outra cadeira. (A nena obedece, e queda de costas a Ánxela, quen,
durante toda a escena, fará o seu número de nena mala en relación cos gatos, todo salpicado de
berros e saltiños histéricos. Abre o catecismo e compórtase coa se estivese a soas coa nena). “Sobre
o primeiro mandamento pregúntoche: a que nos obriga o amor de Deus?”.
LOLI.- “A adoralo a El só coma Deus, con fe, esperanza e caridade”.
PURA.- “Como se lle debe adorar?”.
LOLI.- “ Con reverencia de corpo e alma”.

6
PURA.- E dicir, sen pensamentos nin actos nin sentimentos que non se refiran exclusivamente a El.
Escoitaches isto Ánxela?.
ÁNXELA (No seu).- Si … Xa comezan a cheiralo. Xa …, xa lles chega!. Paloma estará contenta.
PURA.- Pero que manía. E que cruz de por vida Señor!.
ÁNXELA (Remexéndose).- Digo eu algo cando ti levas flores a súa tumba?. Calas, verdade?. Pois
entón déixame venerar a súa memoria como a min me gusta.
PURA.- Por min como se te queres colgar do balcón do Concello.
ÁNXELA.- Sabes moi ben que é un acto de xustiza! (Dálle as costas e volve aos seus enredos cos
gatos).
PURA (A Loli).- “Que cousa é a relixión?”.
LOLI.- “Dar a Deus o culto verdadeiro”.
PURA.- “Quen peca contra a esperanza?”.
LOLI.- “O que desconfía da misericordia de Deus ou tolamente presume dela”.
PURA (Asentindo).- Ou tolamente presume dela … Entendes isto?.
LOLI.- Non, señorita.
PURA.- Hai xentes que pecan e pecan acotío co pensamento, ca palabra e coas obras, imaxinando
… tolamente, por certo …, que chegará con confesarse un día calquera, por pascua florida por
exemplo, e rezar mecanicamente catro oracións que sabemos dende nenos, e así Deus borrará da súa
memoria o telo inxuriado. Pero non. Non, non. Cada pecado é un botón de lepra na alma. Cada
pecado é unha enfermidade incurable. Un cancro. Enténdelo agora?.
LOLI.- Si, señorita.
PURA.- Ben, sigamos (Ánxela afoga un berro e retrocede). Pero que coño che pasa?.
ÁNXELA.- Saltou cara a min, cara a porta!. Os seus ollos parecían dous carbóns acendidos que se
me abalanzasen! A.. asusteime Pura.
PURA.- Deixa de miralos.
ÁNXELA.- Eles saben que os miro. E insúltanme ca mirada. Asasinos! (Loli obsérvaa).
PURA.- Nena! (Loli atende, aínda que está pendente do que sucede as súas costas). “Sobre o quinto
mandamento pregúntoche: prohibe algo mais que matar?”.
LOLI.- Si, señor, prohibe facer mal a ninguén en feito e en dito e aínda en desexo”.
PURA.- “Quen peca contra isto?”.
LOLI.- “O que fere, ameaza, inxuria ou non perdoa ao seu ofensor.
PURA.- Ou non perdoa ao seu ofensor … Escoitaches isto, Ánxela?.
ÁNXELA.- Eu confeso e comungo cada domingo, coma unha boa cristiá.
PURA.- Eu, todos os días.
ÁNXELA.- Ti es unha esaxerada. Unha monxa.
LOLI.- E vostede unha monxa, señorita Pura?.
PURA.- Non, miña filla, non. Son cousas de miña irmán.
ÁNXELA.- Cáelles a baba … Atorméntalles a fame … (E ir).
PURA.- “Hai, ademais disto, outros xeitos de pecar?”.
LOLI.- “Si, señor, escandalizando”.
PURA.- Que cousa é o escándalo?”.
LOLI.- “É un dito ou un feito que da ocasión ao pecado”.
PURA..- Moi ben!. Imos co sexto.
ÁNXELA (Excitada).- Puxéronse a rañar o chan baixo a porta. Saben que a comida está alí.
Rosman coma se fosen pequeniños. Gustaríame que os vises, Pura.
PURA.- “Sobre o sexto mandamento pregúntoche: quen o garda enteiramente?”.
LOLI.- “O que é casto de pensamento, palabras e obras”.
PURA.- Castidade … non esquezas nunca esa gloria do ser humano, ese estado de graza, ese
supremo orgullo …
LOLI.- Si, señorita.
ÁNXELA (Collendo os despoxos do chan).- Voullos poñer na mirilla, a ver que fan.
PURA.- “Peca cos malos pensamentos quen procura botalos fora?”.
LOLI.- “Non, señor; mais ben merece ser perdoado, se con iso aparta as tentacións”
PURA.- Lembra o Nosopai: “ Non nos deixes caer na tentación ...”

7
ÁNXELA (Feliz).- Están desconcertados. Escoitalos maullar?.
PURA.- Si!. Deixarasnos en paz dunha puñetera vez, Ánxela?.
ÁNXELA.- Son os meus gatos, e non poden estar noutro sitio mais que aquí. Ídevos vós a outra
habitación.
PURA.- “Pois quen é o que peca cos malos pensamentos?”.
LOLI.- “ O que se propón cumprilos ou advertidamente deleitase con eles”.
PURA.- “Que cousas nos axudan a ser castos?”.
LOLI.- “ A oración, os sacramentos, o traballo e as boas compañías”.
PURA.- Iso é, as boas compañas. Dime, como son as nenas da túa escola?.
LOLI.- Non o sei, señorita. Bobas …
PURA.- Quero dicir …., van soíñas ao lavabo ou van de dúas en dúas?.
LOLI.- Soas, señorita. A mestra non nos deixa ir xuntas. Cando unha levanta o dedo ten que esperar
a que volva a outra.
PURA.- Moi ben feito. É unha boa mestra.
LOLI.- O outro día, a Tere mexouse no pupitre. (Fortes maullidos).
PURA (Estoupando).- Non podes botarlles a comida dunha puta vez, para que calen?.
ÁNXELA.- Gústame que sufran. Un está rouco, pobriño. Debe estar acatarrado. Seguro que
Manuela esqueceuse de acenderlles a estufa. Xa lle axustarei eu as contas.
PURA.- “Cales nos danan?”.
LOLI.- “A destemperanza, as miradas e as conversas ocasionadas”.
PURA.- Sabes que quere dicir iso?
LOLI.- Non.
PURA.- Os homes …, quero dicir, a xente honesta mírate sempre aos ollos. Desconfía dos que che
miren … a outras partes do corpo.
LOLI.- Que partes, señorita?.
ÁNXELA.- As tetas, por exemplo.
LOLI.- Mamá mírame a lingua, para ver se teño o estómago sucio.
PURA.- Túa nai e túa nai, non é a xente.
ÁNXELA.- Están acazapados. Non se moven. Só vexo os seus ollos.
PURA.- De que cousas falas coas túas compañeiras?.
LOLI.- De bonecas. E de cine.
Nese intre escoitase un golpe seco contra a porta dos gatos, un berro e nervios de ÁNXELA,
un rumor de maullidos e carreiras.
PURA (Levantándose).- Pero que pasa agora?.
ÁNXELA (Conta aterrada, pero cun pracer morboso, o que se ve a través da mirilla). É o máis
pequeno …, non puido resistilo, e abalanzouse contra a mirilla …, está no chan, sangrando …
(Lévase unha man crispada á boca e, case sen alento continúa) Pura … Pura …, estano a devorar os
outros!.
PURA (Acércase a mirar).- Que dis?.
ÁNXELA.- Estano a comer!
PURA (Apartándose horrorizada).- Que horror!. Hai que abrirlles a porta, deixalos escapar.
ÁNXELA.- Non.
PURA (Forcexando con ela).- Verás ti senón!
ÁNXELA (Convertida nunha furia).- Non! Son meus! Non deixarei que se escapen! Non te
deixarei! Son culpables! (Loli ri coma unha bendita, con ese matiz histérico da risa infantil).
PURA (Conténdose).- Está ben. Son teus. Fai con eles o que queiras. Loli, á cociña con túa nai.
Seguiremos mañá. Ah, xa sabes que os nenos non deben falar das cousas que fan os maiores. Son
… xogos da señorita Ánxela, que é moi ocorrente. (A nena ri). Toma estes caramelos. Es moi
estudosa.
LOLI.- Grazas, señorita Pura.
PURA.- Se túa nai marchou para a estación, encárgate de abrir a porta cando chame dona Rosa.
LOLI.- Si, señorita (Mira de esguello a Ánxela e sae).
ÁNXELA.- Xa … xa o remataron. Son feras salvaxes.
PURA.- Que espectáculo, diante dunha nena. Teríate estrangulado.

8
ÁNXELA (Dirixíndose ao retrato de Paloma).- Un menos, Paloma. Que ti non querías?. Perdóame,
eu tampouco quería. Non quero que morran. Pero meréceno, por criminais. Merecen a morte, a peor
das mortes. Pero non aínda (Pura obsérvaa furiosa, colle o seu libro e fai esforzos por concentrarse
na lectura. Ánxela vaga pola escena, mira de novo pola mirilla e por fin segue arranxando as flores.
Fala con normalidade). De verdade, Pura, son coma feras. Parecían grandes coma tigres. Nese intre
comprendín a agoníaa de Paloma. Sentina na miña propia carne … Que fas?.
PURA.- Procuro limpar a miña alma dos teus pecados.
ÁNXELA.- Unha misión que te ennobrece.
PURA.- Non te irás a burlar, enriba?
ÁNXELA.- Límpaa dos teus. Eu non pequei nunca, non me deixaches. Nin tampouco a Paloma.
PURA (Mirándoa con desprezo).- Impura.
ROSA (Dende fora).- Grazas Loli, xa sei que están no salón. Adiantas no catecismo?.
LOLI (Dende fora).- Si, señora.
ROSA (Dende fora).- Alégrome moito. A señorita Pura é unha boa mestra, ensinarache todo o que
hai que saber. Toma estes doces, lévaos á cociña. Son para a merenda. (Entra. Aínda que casada, de
aspecto e tan solteirona coma as outras dúas). Boas tardes, queridas (Bícanse). Non chegou aínda?.
PURA.- Estámola a esperar.
ROSA.- Pensei que xa estaría aquí. Trouxen doces.
PURA.- Xa escoitamos. Grazas.
ÁNXELA.- Rosa, gústanche as miñas flores?.
ROSA.- Son moi alegres.
ÁNXELA.- Iso pensei eu, que alegrarían a casa.
PURA.- Só faltan as guitarras.
ROSA (Rindo).- Sempre de tan bo humor. Pura. Vai vir soa?.
PURA.- Foi Manuela a buscala.
ROSA (Dando un paquete a Ánxela).- Toma, para os teus gatos.
ÁNXELA.- Xa comeron.
ROSA (Botando unha ollada pola trapela).- Que bochudos e satisfeitos!. Gustaríame que me deses o
negro.
ÁNXELA.- Estas tola?. Eran de Paloma. Como cho vou dar?.
ROSA.- Rapaza, non vexo que teña nada de particular. A min, un gatiño viríame moi ben. Síntome
tan soa dende que Félix … desapareceu.
PURA.- Foise. Deixoute.
ÁNXELA.- Falando con propiedade.
ROSA.- Prefiro pensar que desapareceu. Coma os da guerra.
PURA.- Ala ti.
ROSA.- Escoita, Pura, esa nena, a da criada, non está demasiado grandiña para facer a primeira
comuñón. Ou polo menos para facela en público.
PURA.- É como queres que estea?. Xa cumpriu nove anos.
ROSA.- É que ten un corpo que … A min paréceme unha irreverencia que vaia comungar vestida
de branco. Non te fixastes que xa lle sinalan as ….?. Imos, que empeza a ter formas e vultos.
PURA.- Rosa, as nenas non teñen corpo, nin formas, nin vultos. Teñen só inocencia.
ROSA.- Ben, ben, por min … Dicíao por se despois critican. Lembro que Félix, unha vez, mirando
a unha nena …
PURA.- Félix era un libertino.
ROSA.- Si, niso tes razón. Que mo digan a min.
ÁNXELA.- Pura, apenas se ven. Enchufo a lámpada?.
Rosa berra e tapa os oídos.
(A Rosa) Pero que che pasa?.
ROSA.- Non cho permito, Ánxela, non che permito que pronuncies certas palabras diante miña!
ÁNXELA.- Non sei que ten de malo dicir lámpada …
ROSA.- En-chu-fo! (Tapa a boca coma se dixésese un pecado). Acabarei non visitándovos!.
Entra Manuela.
MANUELA.- Señoritas, chegou a señorita Inés. Está aí, tras a porta. É preciosa!.

9
PURA.- Ben. Que pase.
Entra Inés. Fermosa, pero pouquiña cousa. Aférrase ao maletín, que non solta mentres bica
ás súas tías.
ÁNXELA (Mirándoa, embelesada).- Loura, coma Paloma.
PURA.- Coma súa nai. Ven bicarnos, filla. Eu son túa tía Pura, e esta e túa tía Ánxela. Aquí, dona
Rosa, unha amiga nosa. Séntate (Inés obedece). E deixa a maleta, muller. Parece que gardas un
tesouro.
INÉS.- Non …, non é nada de valor, tía. Uns debuxos de meu pai, e libros, e fotografías.
ÁNXELA.- Debuxos de Carlos!. Gustaríame velos. Aquela paisaxe foi o primeiro que pintou. Papá
díxolle: “Será mellor que sigas a miña carreira”. Procurador. Ensínasmos?.
PURA.- Xa os verás noutra ocasión. Eu, esta tarde, non sinto ningunha interese pola arte.
ÁNXELA.- Como son?.
INÉS.- Son mariñas.
ÁNXELA.- O mar, e os barcos …
INÉS.- E o ceo e as gaivotas.
ROSA.- Non me gusta o mar. Félix marchou por mar. Creo que nun barco.
PURA.- Non ía ser a nado. Manuela, leva ese maletín co resto da equipaxe ao cuarto da señorita. E
sérvenos o chocolate. (Manuela colle o maletín).
INÉS.- Pero non o abra …, por favor. Quero dicir que non saque as cousas. Fareino eu.
PURA.- Non te preocupes. Manuela non fai nin máis nin menos que o que eu lle mando. Non ten
ideas propias. (Manuela sae e volve despois co chocolate).
INÉS.- Perdoe.
ÁNXELA.- Que voz tan doce.
PURA.- Apoucada, diría eu.
INÉS.- Grazas.
ROSA.- Non comprendo as cousas. Porque esta nena, que ten dezasete anos, dixéstesme, non
parece ter máis de quince. Mentres que a outra, que apenas ten nove, parece …
PURA.- Rosa, non podes falar de cousas normais?.
ROSA.- Miña filla, o mar estano receitando sempre para poñerse forte, para engordar e coller boa
cor, e fíxate nesta nena …, fíxate que peitos, coma dúas noces.
PURA.- Váiseche arrefriar o chocolate.
ÁNXELA.- Paloma tampouco tiña máis, e, sen embargo, ese balcón estaba sempre cheo de …
PURA.- Hostias! Cheo de hostias! O balcón, e a rúa, e o salón! Que bonita conversa!
Un longo silencio. Todo Deus, mudo. Manuela serve a dona Rosa un prato de doces con
culler e garfo.
ROSA.- Non!.
MANUELA.- Non quere doces a dona?
ROSA.- Quero doces. Sigo sendo larpeira. Ademais, compreinos eu. Pero non quero xuntos o garfo
e a culler. Nin xuntos nin revoltos. Ou che parece mal?.
PURA.- A Manuela nada lle parece mal, Rosa. Se ti non queres comer os doces con culler e garfo
cómeos só con culler, ou senón cos dedos, e santas pascuas.
ROSA.- Que manía de xuntalo todo!. Na miña casa téñoos separados: uns nun caixón, outras en
outro. E para a luz, conmutadores, chaves, nada de enchufes. Así está o mundo, con tanta mistura.
Debe ser sexual.
PURA.- Vaia por Deus!. Agora vai resultar que a culpa de como está o mundo téñena os garfos, as
culleres e os enchufes.
ROSA.- Son símbolos, Pura.
PURA.- Símbolos de que?
ROSA.- De acoplamento e libertinaxe.
PURA.- Son idioteces, Rosa. Complexos atávicos teus.
ÁNXELA.- Atávicos, non, Pura. Complexos do matrimonio. Témolo discutido moitas veces.
PURA.- Peor que peor.
ÁNXELA (A Inés).- De todo iso, ten a culpa o que lle pasou con Félix, o seu marido.
INÉS.- Que lle pasou?.

10
ÁNXELA.- Nada …. Son cousas que ti non debes saber aínda, ata que non vaias a casarte.
Ademais, a min dáme vergoña contalas. Son solteira.
ROSA (Erguéndose anoxada).- Dádevos por visitadas!.
PURA (Fría).- Vaste?.
ROSA.- Naturalmente que me vou. E xúrovos que non volverei a poñer máis os pés nesta casa (Con
retranca, antes de saír). Se vós sodes esa clase de amigas incapaces de gardar un segredo, de
respectar a vida íntima dos demais, non teño porque frecuentarvos.
PURA.- Xa está a falar coma as radionovelas.
ROSA.- A miña conciencia e a miña dignidade prohíbenmo.
ÁNXELA.- Pero muller, se ti sempre te estás a referir ao mesmo, fales do que fales …
ROSA.- Unha cousa é que eu, con grande dor do meu corazón, fale da triste historia da miña vida, e
outra que a miña desgraza sirva de pasto a vosa mala lingua e a vosa mala fe. Adeus. Non
volveremos a vernos.
PURA.- Deus te escoite.
ROSA.- Escoitoume. (Sae moi digna).
ÁNXELA.- Ti tamén, Pura …
PURA.- Tenme farta, moi requetefarta. Ten o don da oportunidade para falar: sempre cando menos
convén.
INÉS.- Enfadouse?.
PURA.- Non, filla, non. Que máis quixera eu. Terémola aquí pasado mañá cando moi tarde. Hai
mais tolos fora do manicomio que dentro.
INÉS.- Foi desgrazada no seu matrimonio?.
ÁNXELA.- Foi tonta, que non é o mesmo. A quen se lle ocorre casarse para logo non facer …, ben,
para negarse ao seu marido. E se só foise a noite de vodas, pero aquilo do medo ...Pero, non; unha
noite, e outra, e outra, durante un mes. Ata que Félix fartouse e deixouna plantada.
PURA.- Ben, deixádeo xa.
ÁNXELA.- Félix era o seu marido. Foise con outra … Dona Rosa di que bastante puta. Ela debe
sabelo, eran amigas.
PURA.- Escoitáchesme, Ánxela?
ÁNXELA.- Inés veu para quedarse con nós. Polo tanto, a nosa obriga como titoras é ensinarlle as
cousas que non sabe. As cousas da vida.
PURA.- Acaso sábelas ti?.
ÁNXELA.- Non por experiencia. Pero pensei moito niso.
PURA.- Si, filla, si, non fai falta que mo xures. Ti es tamén das que ten ideas fixas. Seguro que ata
soñas con estas cousas ...
ÁNXELA.- Eu durmo en paz cada noite. Non sei se a ti che pasara o mesmo.
PURA.- Redicha! Inés, tes aspecto de estar cansa. Podes deitarte un rato ata á hora da cea, que é as
dez. Deitámonos as once e media, e levantámonos as oito. Ti podes durmir ata máis tarde, estás
fracucha. Espero que con nós vivirás feliz, e engordarás. A saber que vida terás levado ata agora
con teu pai.
INÉS.- Meu pai morreu, tía.
PURA.- Que morreu xa o sei, recibímola túa carta. Pero estou falando da vida. Anda, vai descansar.
INÉS.- Si, tía. (Vai saír no momento que maullan os gatos). Que é iso?.
ÁNXELA.- Os meus gatos.
INÉS.- Onde están?.
ÁNXELA.- Nese cuarto.
INÉS.- Podo velos?.
PURA.- Xa os verás mañá. Agora vaite descansar. A túa tía e máis a min fáisenos tarde para o
rosario.
ÁNXELA.- Pero muller, se é só un momento.
PURA.- Fáisenos tarde, Ánxela.
ÁNXELA.- Sempre tan mandona. Xa os verás mañá, filliña.
INÉS.- cando era nena desexaba ter un gato. Papá non quería. Nunca mo consisteu.
PURA.- Fixo moi ben. Acabaría farto dos que hai aquí. A única que non se farta nunca é túa tía.

11
INÉS.- Eu tampouco me fartarei. Axudareite a coidalos, tía Ánxela. Deica logo. (Vai saír pero
vólvese). Tías, presinto que vou ser moi feliz aquí. Estou moi contenta de que me recollérades.
PURA.- Recollido!. Que palabras se che ocorren.
ÁNXELA.- Nos tamén estamos moi contentas de que viñeses. Verdade que si, Pura?.
PURA.- Si, Claro que si. (Inés míraas e sae).
ÁNXELA.- Que fermosa é!.
PURA.- Está moi delgada. Claro que con semellantes pais ... Seguro que non sabe o que son tres
comidas ao día. Por sorte para ela, agora é orfa, e tenos a nós.
ÁNXELA.- Pura, oíchela?. Gústanlle os gatos.
PURA.- Ben, e que?.
ÁNXELA.- Nada. É como Paloma. (Ao darse de conta do que acaba de dicir, mira a Pura cun aire
retador. Chea de ledicia e de esperanza, repite). É como Paloma!.
As dúas míranse fixamente, inmersas de novo nun mundo de lembranzas, de rivalidades e
rancores sobre o que cae lentamente o telón.

12
CADRO SEGUNDO
O mesmo decorado, un Venres Santo.
O salón escuro, vello e case balorecido, dá a impresión dun monumento coresmal: lirios brancos e
morados, espirios de minúscula flor, celindas en transo de murchez e cirios acendidos adornan e
entebrecen a paixón de Cristo nesa casa. O silencio e o arume, espesos, borran case completamente
o contorno dos obxectos. Como por arte de maxia, neste espazo non subsiste unha soa cor que
suxira a posibilidade doutra época do ano: é exactamente Semana Santa, e non se pode pensarse
noutra cousa. Incluso parecen xurdir, en sitos onde non estaban, pesados damascos morados,
morados Nazarenos de tamaño natural, Dolorosas moradas e traspasadas por puñais de prata. A
ilusión óptica de que todo e morado impide que as cortinas sexan brancas, as paredes claras, a luz
limpa ou brillante.
Pura reza de xeonllos diante dunha destas imaxes, Ánxela observa aos gatos. Sobre un dos butacóns
hai mantillas e misais.

ÁNXELA.- Están mellor, sabes?. Hai dous que xogan coma se fosen pequenos. É posible que sexan
como as persoas, e a vellez fágalles chochear. Ti que cres?.
PURA (Remata de rezar, persígnase e vai cara outra imaxe, xogo que continuará ata que o marque o
texto, de tal xeito que quede claro que fai un vía crucis).- O que pasa e que cando comen deixan de
ser salvaxes. (Axeónllase ante unha Dolorosa e comeza outra pregaria).
ÁNXELA.- Si. Creo que lles din moita comida. Así non conseguirei nunca castigalos.
PURA.- Digo eu que poderías rezar un pouco.
ÁNXELA.- Nos imos a igrexa a facer o vía crucis?. Parécenme que cunha vez basta e sobra . Non
hai porque facelo tamén na casa.
PURA.- Eu fágoo.
ÁNXELA.- Ti es máis piadosa ca min. Sempre o fostes.
PURA.- Que queres dicir?.
ÁNXELA.- Que es unha beata, nin máis nin menos.
PURA.- Di que si, ladra.
ÁNXELA.- Ben. Ladro.
PURA.- O que che pasa é que es unha herexe, unha atea. E porque estou viva, se te coñecerei!, que
se morrese xa terías deixado de ir ata misa, como as sufraxistas.
ÁNXELA.- Pensa o que queiras.
PURA.- Igual que se escoitaras chover.
ÁNXELA.- Pura, o meu propósito ao comezar a coresma foi non discutir contigo. Eu fago todo o
posible, pero ti, erre que erre.
PURA.- Se pensas que vou calar ante os teus enormes defectos tan só porque fixeras un propósito
de coresma, trabúcaste. (Seguen co seu xogo escénico).
ÁNXELA.- O que vou facer e poñerlles auga, para fodelos un pouco. Aínda que paréceme que os
gatos non beben.
PURA.- Igual pensas que son beduínos.
ÁNXELA.- Penso que son gatos. (Nova pausa).
PURA.- Estou preocupada. A semana pasada recibiu dúas cartas. E antonte outra.
ÁNXELA.- Brancas ou azuis?.
PURA.- Que terá que ver!.
ÁNXELA (Misteriosa).- Ten que ver.
PURA.- Explícate.
ÁNXELA.- Ti non estás ao corrente das modas, pero din que agora os homes soen usar sobres azuis
para certo tipo de cartas. Seino polo carteiro.
PURA.- Eran azuis.
ÁNXELA.- Ah!. De todos os xeitos, é natural que deixase amizades ... na súa terra. De quen cres
que serán?.
13
PURA.- Non violo a correspondencia.
ÁNXELA.- Di que si, filla, polos cerros de Úbeda, coma sempre.
PURA.- É que ti es moi capaz de crer que xa fisguei nas súas cousas.
ÁNXELA.- Mirar o remite non é fisgar. Pode ..., pode que teña noivo.
PURA.- Noivo aos dezasete anos?. (Persígnase rápida e érguese). Ti debes estar tola.
ÁNXELA.- Porque tola?.
PURA.- Non se pode ter noivo sendo aínda unha nena, sendo pobre coma unha rata e habendo
estado a punto de morrer de fame.
ÁNXELA.- Que terá que ver unha cousa ca outra.
PURA.- Sería unha frivolidade. Claro que con semellantes pais ... Unha francesa libre e impúdica, e
noso querido irmán que en paz descanse, que non era precisamente dos que se preocupaba pola
educación dos fillos.
ÁNXELA.- Ti, sen embargo, si. Sobre todo cando non son teus.
PURA.- Necia observación. Non hai caso. (Segue co seu vía crucis. Ánxela obsérvaa, retranqueira.
Unha pausa). Sobre azul ... Si, ten que ser un home.
ÁNXELA (Mirando as fotos familiares).- Carlos e Paloma mortos. Pura, dáste conta de que
morreron?. Lembro que de nenos xogábamos os catro no xardín. Ti sempre facías de mestra ou de
mamá.
PURA.- Si, ten que ser un home. As mulleres non escribimos en sobres azuis.
ÁNXELA.- Pero mamá non era mandona; pasábase o día bordando eses cadros. Ti ordenabas:
“Esas mans, a lavalas!, e os narices limpos”.
PURA (Erguéndose coma un resorte). Claro!, As mulleres bordan cañamazos!, os homes escriben
cartas en sobres azuis!.
ÁNXELA.- Logo é un home!. Hai un home na súa vida!. (Mira instintivamente o balcón de
Paloma).
PURA.- Que disparate! Aos dezasete anos recibir xa cartas dun home!.
ÁNXELA.- A min paréceme romántico. hai que empezar cedo.
PURA.- Cedo, para que?.
ÁNXELA.- Para que non lle pasa o que a nós. Así terá tempo de escoller un bo marido.
PURA.- Que mente tan sucia, non pensas noutra cousa!. (Sinala o cuarto dos gatos). Míraos!. Son
igual cós maridos: inquedos, famentos salvaxes e impúdicos. Toman de ti o que lles convén, e logo
bótanse a durmir, satisfeitos.
ÁNXELA.- E ti que sabes de maridos?.
PURA.- Observei moito. E lin. Todos son iguais.
ÁNXELA.- Eu lin outras cousas ... moi distintas.
PURA.- Porcalladas!.
ÁNXELA.- Vou berrar, Pura!. Vou berrar!
PURA.- Desengánate, Ánxela. A estes telos seguros. Os outros vanse. Vanse sempre, coma Félix, o
de Rosa.
ÁNXELA.- Estou convencida de que a min non me tería abandonado. Non son coma Rosa.
PURA.- Teríate abandonado precisamente polo contrario. Cando os chamas “queridos” e “preciosos
meus” con voz de ... libertina, senten unha especie de alerxia irreprimible. Como cando se escoita
un pecado. Que Deus che perdoe. (Segue co seu vía crucis).
ÁNXELA (Aos gatos co propósito de excitar a Pura). Bonitos! Fereciñas! Machos! (Logo cambia
de táctica). Claro. Por iso segue tan pálida ..., a pesares de que engordou.
PURA.- Ti o dixestes: non é pola saúde, é pola conciencia. Unha conciencia culpable é peor cunha
anemia galopante.
ÁNXELA.- Non será por ... outra cousa?.
PURA.- Que insinúas?. Non, non, non o creo. É a conciencia, cando un non a ten tranquila. Ese mal
non o cura o caldo de galiña.
ÁNXELA (Evitando deliberadamente seguila).- Míraos. Tirados á bartola; cos ollos entrepechados,
coma criaturiñas. (Calculando). Esta vez tereinos doce ..., non, quince días sen comer. Ou quizais
vinte, se vexo que aguantan. Vanse subir polas paredes ... estou desexando que pase o tempo!.
Entra Inés totalmente cambiada, como deixaron entrever as súas tías. Ledicia interior,

14
beleza xuvenil.
INÉS.- Bos días, tías. (Elas dan un salto. Pura incorpórase. Inés bícaas). Porque desexas que pase o
tempo, tía Ánxela?.
ÁNXELA.- Están demasiado tranquilos. Non me gusta velos así.
INÉS.- Que entretemento!. Se fose escritora, como quería meu pai, escribiría un libro titulado O
circo gatuno da miña tía Ánxela. Ía ser precioso!.
PURA (Entre dentes).- Canto artista na familia.
ÁNXELA.- De verdade gústanche os meus gatos?.
INÉS.- Encántanme. Apaixónanme!. Son ... coma unha dobre vida.
PURA.- Estás moi contenta está mañá.
INÉS.- Si, tía Pura. Bailaría!. Sufrín tanto, e vós sodes tan boas comigo ...
PURA.- Somos os teus.
ÁNXELA.- Claro, nena. Túa familia.
INÉS.- Sei que me queredes. Fixádevos: engordei. Pronto empezaremos a saír, verdade?.
Levarédesme a pasear pola cidade. Meu pai describíama coma ..., outro mundo. (Acércase ao
balcón. Ao vela alí, Ánxela parece ter unha visión). Teño tantas ganas de andar polas rúas!.
PURA.- Polo momento, non creo que perdeses nada na rúa.
INÉS.- Non. Pero gústame pasear polas rúas, sempre me gustou. Ver á xente, aínda que non coñeza
a ninguén.
ÁNXELA.- Paloma!.
INÉS (Voltándose).- Eh?.
PURA.- A túa tía lémbraslle a Paloma.
ÁNXELA.- Es igual que ela.
INÉS (Rindo).- Iso mesmo decíame meu pai: saíches a Paloma. Loura e alegre.
PURA.- Pero non lle fagas caso. Son manías de vella. Pronto convencerase de que es Inés. Cada cal
é por si mesmo, distinto dos demais.
INÉS (A ÁNXELA).- Se queres chamarme Paloma ... A min no me importa.
ÁNXELA.- Deixaríasme de verdade?.
PURA.- Ben, basta de delirios. Paloma morreu.
INÉS.- Si, é verdade o que di tía Pura. Paloma morreu (Mira o seu retrato). Que pena, tan nova. De
que morreu?.
ÁNXELA (Polos gatos).- Eses criminais.
PURA.- Septicemia.
ÁNXELA.- Pero foron eles!. Non o negues!.
INÉS.- Eles?.
PURA.- Eles, eles ... Aínda que, si, en certo modo tiveron algo que ver coa súa morte ... A Paloma
gustáballe xogar cos gatos. Nunca o comprendín.
ÁNXELA.- Eran seus. Todos. E amábaos con paixón. coma se fosen ... (Córtase)
PURA.- Homes..., ías dicir!. (Mídense coa mirada). Un día rabuñárona. Os gatos teñen uñas ...
(Cara a Ánxela) ... coma os homes. Infectóuselle a ferida e morreu de septicemia. Non se puido
facer nada.
ÁNXELA.- Eles asasinárona.
INÉS.- Pero, por unha simple rabuñadura.
PURA.- Cando sona a hora da morte, mórrese de calquera cousa.
ÁNXELA (A Inés).- Verdade que non é posible morrer dunha simple rabuñadura?. Aínda que ela o
pretenda así, estou certa de que envelenaron. Son coma os Borgias. Puxéronse veleno nas uñas para
corromperlle o sangue. O veleno do odio, porque odiábana. Viñan rapaces a visitala, cada día, e
entón Paloma esquecíase deles. Abría o balcón, e falaba con uns e con outros. Contábanlle cousas
da vida, e chistes, e ata lle dicían algún piropo. Ela poñíase alí, e eu aquí. As dúas ríamos. Sabes?,
os gatos volvíanse inquedos, celosos. Rosmaban ao redor das súas pernas -sei moi ben o que
querían, os impúdicos-, pero Paloma non lles facía nin caso. Eu tampouco. Chegaba primeiro un,
logo outro, logo outro, e despois acercábanse todos xuntos. E nós, nada, coma se non existisen. Por
iso vingáronse: sentíanse desprazados. (Inés solta a risa, sen poder conterse).
PURA.- Non te rías, nena!.

15
INÉS.- Pero tía, é que iso é absurdo!.
PURA.- Absurdo!. Coñeces ti algo máis absurdo co pecado?. Ou acaso cre, coma todos os mozos
de hoxe en día, que vivimos xa nun mundo sen pecado?.
INÉS.- Tía, eu non quixen dicir ...
PURA.- Hai algo máis absurdo que non facer o que Deus manda?. A resposta é: non. E, sen
embargo, sempre evitamos facer o que está mandado. Cada día cometemos actos censurables,
pronunciamos palabras censurables, pensamos cousas censurables.
ÁNXELA.- E logo rezamos.
INÉS.- Rezamos por costume, porque ..., porque é un alivio.
PURA.- Rezamos por vanidade, por soberbia, porque cremos que todo o malo que facemos ten
perdón.
ÁNXELA.- Deus é moi dono de perdoar. Pero eu a eses, nos os perdoarei nunca. Cometeron un
crime. Non os perdoarei.
INÉS.- Pero tía Ánxela, só son animais. Os animais non pensan o que fan. Non saben se é bo ou é
malo.
ÁNXELA.- Animais, dis?. Demos!. Son demos!. E a ti quen che dixo que non pensan?. Estás
dentro da súa cabeza, para sabelo?. Non lle tes mirado ben aos seus ollos. Nin tes lido os libros de
túa tía, nos que se fala de demos convertidos en animais. Ti non sabes nada, es moi nova. Mira ese
balcón, mírao ben. Cando Paloma vivía, viñan os homes a facerlle a rosca, a cortexala ..., aínda que
non se lles permitise entrar na casa. Homes mozos e fortes. Daba gusto miralos. Paloma era tan
loura e tan guapa ... Ti paréceste a ela. Dime, gústache a música?. Temos un tocadiscos ... Xa non o
poñemos. Como boto de menos eses anos...!. Nesta casa entraba o arume do home, e case a súa
presenza.
PURA.- Ben, basta xa!. Sempre estiven de acordo contigo en que eses gatos mataron a Paloma,
nunca cho neguei. Pero non tolero que fales do demais. Que obsesión!.
ÁNXELA.- Falarei sempre que queira!.
PURA.- Ti non podes falar!. Quedastes solteira porque ningún home che dixo por alí podrezas. Eu,
en cambio, quedeime solteira porque quixen. Non hai home que valga nin un só pensamento meu.
Todo o masculino que hai na miña mente e no meu corazón refírese a Deus. Unicamente a Deus.
ÁNXELA.- Dende que eses mataron a Paloma, nunca máis vin a un home a través dese balcón. Rúa
deserta.
INÉS.- Pobre tía Ánxela!. Perdoa a miña risa.
ÁNXELA.- Pero volverán ... Verdade que ti traeralos?.
PURA.- Que demos estás dicindo?. Volvésteste tola?. Cincuentona, engurrada, gorda, vella e fea, e
aínda pensa nos homes. Unha flor murcha ten máis anxo ca ti. Mírena, facéndose sempre a
resignada, e só ten soberbia no corazón. Fai moito tempo que debín obrigarte a soltalos.
ÁNXELA.- Non o terías conseguido!. E agora menos ca nunca!. (Mirando a Inés). Poderían matala
outra vez. (A Inés). Non te acerques a eles. Que non saiban que estás aquí. Son capaces de todo.
Cando se poñen celosos son terribles... Gústalles que esteamos soas, sempre lles gustou. Ternos
soas para toda a vida. Sen homes e sen nenos.
PURA (Calmándose de repente).- Non lle fagas caso, Inés. É mellor deixala coas súas cousas.
ÁNXELA.- Prométeme ca nunca te acercarás a eles.
INÉS.- Si, tía. Prométocho.
ÁNXELA.- Moi ben. Agora vou a miralos. Se estou preto da súa porta, non notarán o teu cheiro,
non saberán que estás aquí. Gardareite día e noite deles.
PURA (A Inés).- Gustaríanme moito que lerás este libro, Inés. E do pai Carrión, xa o coñecerás. Un
libro edificante e sincero. Alivia a alma do peso da vida.
INÉS.- Prométoche lelo, tía.
PURA.- Alégrome. (Quédase mirándoa e fala con sinceridade). Quérote tanto, miña filla. Perdoa
que non cho demostre con caricias e mimos. Non sei facelo. Sabes o que sinto?. Teu pai abandonou
esta casa e todo o que esta casa significa. Apartouse do bo camiño ..., pero xa morreu. Volvestes por
el, a ocupar o seu sitio. Agora, a familia está de novo completa. É coma se de pronto renacera nesta
casa ese milagre que se chama amor familiar. Un amor común, que vexo crecer, crecer ata facernos
felices. Verdade que non o destruirás nunca?.

16
INÉS (Impresionada).- Non, tía. Porque o faría?.
PURA.- Nunca te preguntes porque, é perigoso. Excita a curiosidade, e a curiosidade e mala
conselleira. Ánxela, é a hora do sermón. (A Inés). O sermón das Sete Palabras.
ÁNXELA.- Mal contadas. Eu diría mellor sete mil!.
PURA.- Pronúnciao o pai Carrión. Gustaríache vir con nós?.
INÉS.- Tía, atópome un pouco débil.
PURA.- Ben, quédate. Na páxina cento vinte e cinco alude a ese tema. Non será igual que se o
escoitases da súa propia voz, pero está o espírito. Gustarache. E reconfortarache. Imos, Ánxela.
(Póñense os velos).
ÁNXELA.- Non te acerques a eles, Inés. Non te acerques.
INÉS.- Descoida, tía.
PURA.- Anda, imos.
ÁNXELA (Antes de saír).- Séntate xunto ao balcón. Terás máis luz. (Inés dubida). Agora. (Inés
obedece. Ánxela contémplaa embelesada). Ata logo, fermosa. (Saen ambas).
Unha ves soa, Inés érguese de xunto o balcón coma movida por un resorte. Parece non
saber que facer. Vaga polo salón, síntese tentada de botar unha ollada aos gatos, pero desiste a
medio camiño e apártase cun arrepío. Mira as flores, as fotografías e os santos, persignándose
ante estes con certa aprehensión; por fin decide sentarse de novo xunto ao balcón e abre o libro.
Pero non pode concentrarse. Atenta a todos os sons, sobresáltase cando escoita unha carraca de
Semana Santa, que sona a táboa golpeada, arrastra o seu ruído polas rúas. Érguese e tira do
cordón da campaíña. Entra Manuela.
MANUELA.- Chamou a señorita?.
INÉS.- Si ... (Sona outra vez a carraca). Que é ese ruído?.
MANUELA.- É o último toque para o sermón das Sete Palabras. En Semana Santa non se tocan as
campás.
INÉS.- Ah ..., non o sabía. Teñen un son tan estraño.
MANUELA.- É unha antiga costume. A min tampouco me gusta. Prefiro as campás, aínda que
dobren a mortos. Pero aquí non se escoitan as campás en toda a semana, ata o Domingo de Gloria,
para a Resurrección. Entón si, tocan en todas as igrexas ao mesmo tempo. Hai salvas de tiros e
sóltanse pombas. É o momento de coller dez pedriñas e gardalas. Din que serven para previr as
desgrazas. Por exemplo, as tormentas. Cada cal coas súas crenzas.
INÉS.- Para que poñen tantas flores?.
MANUELA..- A señorita Pura. Faino cada ano para conmemorar a Paixón de Cristo, como ela di.
Son as mesmas flores coas que se adornan os monumentos na igrexa e os pasos na procesión. Ven
vostede de lonxe, non?.
INÉS.- Si, do norte. Como se chaman estas?. Nunca as vira.
MANUELA.- Esas?. Espirios. Hai moitas aquí.
INÉS.- Non cheiran. Que día do mes é hoxe?.
MANUELA.- Vinte e sete.
INÉS.- Vinte e sete. E verdade. Crin estar trabucada.
MANUELA.- Sabe que dito temos no meu pobo?. “Semana Santa enmarzada, fame e mortalidade”.
Cando estas festas caen en marzo, malo. Nin colleita nin ledicia. Son de pobo.
INÉS.- Eu tamén. Dun pobo da costa. non veu ninguén a buscarme?.
MANUELA.- Buscala?. Non, señorita. Quere que lle traia a merenda?.
INÉS.- Non, déixeo. Non teño fame.
MANUELA (Mirando polo balcón).- Mire que tarde tan triste ... Acéndolle a luz?.
INÉS.- Non, non, aínda non. Gústame estar así. Pode marchar. ( Manuela sae. Inés saca do peito
unha carta cun sobre azul e ponse a lela. A carta é importante para ela: aparentemente, o seu único
entretemento nos ratos de soidade). Hoxe, vinte e sete de marzo. Que lle pasaría?.
MANUELA (Entrando).- Señorita, un mozo quere vela.
INÉS.- Si, que pase. É ..., debe ser un amigo de meu pai. vai de viaxe. Anuncioume que me
visitaría.
MANUELA.- Moi guapo. E parece moi simpático. Gústanme os homes que sorrín.
INÉS.- Manuela, que está a esperar ...

17
MANUELA.- Deseguida o fago pasar. (Sae. Inés espera, impaciente. Ao cabo duns intres, Manuela
volve a entrar con Fernando). Aquí está a señorita. Tráio a merenda?.
INÉS (A Fernando).- Tes ..., ten vostede fame?.
FERNANDO.- Non. (A Manuela). Moitas grazas. (Manuela míraos, sorrí e sae. Ambos quedan sós,
mirándose; logo bótanse un e brazos do outro).
INÉS.- Fernando!. Crín que xa non viñas. Estiven todo o día esperándote, dende pola mañá.
FERNANDO.- Eses trens, que non chegan nunca. Pero ti sabes que iría ata o fin do mundo para
verte.
INÉS (A quen a presenza do rapaz transfigura, facéndoa de repente máis muller e máis fermosa).
Séntate. (Fernando mira sorprendido o salón: nunca vira outro igual). Non é como a miña casa,
verdade?.
FERNANDO.- Parece unha igrexa.
INÉS.- Miña tía Pura é moi relixiosa. E ademais estamos en Semana Santa. Pero non vaias pensar
que sempre está así. Non. Os días de sol, entra por ese balcón unha luz preciosa, unha luz
misteriosa, como diría papá. Ilumínao todo dun xeito especial. A min gústanme os mobles antigos e
que teñan tantas cousas. Lembras que na casa apenas había o imprescindible?.
FERNANDO.- Di mais ben unha casa baleira. Pero estaban teu pai e os seus cadros. E estabas ti,
que enchías todo. E iso que non es moi grande.
INÉS.- E ti, cando viñas a vernos, de volta do mar. Sempre era o mesmo: o can ladraba e aparecías
ti, cun cesto de peixe. Se non fora por ti ...
FERNANDO.- Parecíamos gatos: todo o día comendo sardiñas.
INÉS (Con ansiedade).- Eramos felices, verdade?.
FERNANDO.- Que tes?
INÉS.- Necesito saber se eramos felices, se todo aquilo ... era a felicidade.
FERNANDO.- Naturalmente que si. Eu nunca fun tan feliz. Nin sequera en alta mar. E volveremos
a selo.
INÉS.- Papá morreu ..., e parece que todo rematou. (Bótase a chorar).
FERNANDO.- Non chores. Non me gusta que chores. Non quero que chores. Inés, a morte é algo
moi normal ..., incluso cando chega a destempo.
INÉS.- Supoño. Durante a guerra era peor, había máis mortos ca vivos, papá dicíao. Pero non choro
pola morte. É que a túa roupa cheira a sal ... e iso recórdame tantas cousas. O mar, os cadros que
papá deixaba sempre sen rematar, por todas partes ..., era tan perezoso ..., tan soñador, tan ... tan
diferente das miñas tías. E tamén a rocha onde me sentaba a esperar os barcos. Cando estabades
cerca da costa, unha nube de gaivotas saía ao voso encontro. Houbérame gustado contalas. Nunca o
conseguín. (Mírao profundamente). Síntome tan preto de ti, que penso que non fixen outra cousa en
toda a miña vida que esperarte, volver a casa collida da túa man e falar contigo. Nin sequera recordo
a escola. (Deixa de miralo). Pensar en todo aquelo dáme morriña. É coma se estivese triste, pero
non o estou.
FERNANDO.- Non estás a gusto aquí?.
INÉS.- Ao contrario, estou moi ben. Miñas tías son moi boas. cóidanme moito.
FERNANDO.- Engordaches. Estás máis guapa. Máis gordiña.
INÉS (Sorrindo).- Como lo menos cinco veces ao día. O almorzo, un bocadillo antes do xantar,
logo o xantar, a merenda e a cea. Pásome o día comendo. Ah, e antes de durmir un vaso de leite.
Evita os pesadelos, segundo tía Pura.
FERNANDO.- Vaste poñer gorda coma Paca a pescadora. Lémbraste dela?. Andaba coas pernas
separadas .... (Imítaa e rin os dous). Gústame que rías. Cambias por completo.
INÉS.- Sempre fun triste, verdade?.
FERNANDO.- Un pouco, si. Pero bonita, e doce, e fiel. Eu non sei o que tes ..., tan pouquiña cousa
..., pero se me ofrecesen todo o mellor, cartos, viaxes, e unha artista de cine, non te cambiaría por
nada nin por ninguén. Debo de estar tolo, non?. (Serio de repente). Casareime contigo, e dareiche
sempre o mellor que teña. (Vanse bicar, pero escoitase un furioso maullido dos gatos). Que é iso?.
INÉS.- Os gatos.
FERNANDO.- Os gatos ... Que gatos?.
INÉS.- Os de tía Ánxela. Están nese cuarto e non poden saír.

18
FERNANDO.- Que non poden saír?. Porque?.
INÉS.- Están presos.
FERNANDO.- Ah!. Cometeron un crime.
INÉS.- Si. Mataron a tía Paloma.
FERNANDO.- Tía Paloma?.
INÉS.- Tía Paloma. A loura dese cadro.
FERNANDO.- Ah...!. Nese caso, paréceme moi ben que os metesen no cárcere. (Bótanse a rir).
INÉS.- Son vellas. E teñen manías de vellas. Eu non lles fago caso. Sígolles a corrente e póñense
tan contentas. Hoxe, antes de marchar, tía Ánxela díxome en ton misterioso. “ Non te acerques a
eles. Non quero que te vexan. Serían capaces de matarte a ti tamén, como a Paloma”.
FERNANDO (Preocupado).- Escoita, non estarán rabiosos?.
INÉS.- Non. Teñen fame. E queren saír.
FERNANDO.- Porque non os deixamos escapar?. Non sería estupendo velos saltar coma tigres por
entre os santos e as flores, coma na selva virxe, e fuxir polo balcón?.
INÉS.- O balcón ... Alí poñíase Paloma.
FERNANDO (Indo cara o cuarto dos gatos).- Dito e feito.
INÉS.- Non! Non sexas neno, Fernando. A miña tía Ánxela levaríase un desgusto mortal. Tería que
marchar desta casa. E a onde vou ir?.
FERNANDO.- Comigo. Ao barco. Preparareiche unha cama na bodega, ninguén o saberá; polas
noites baixarei a levarche unhas galletas, coma nas películas. Ao chegar a unha illa deserta,
quedarémonos. Ti serás a raíña dos salvaxes. Eu, o rei.
INÉS.- Si, dou Robinsones de pesqueiro. Mira, mira esta foto de papá. Non a coñecía. É de moi
novo. Verdade que era guapo?.
FERNANDO (Abrazándoa).- Máis ca min?.
INÉS (Zafándose).- E está é a avoa. E aquel era o avó. Mira outra fotografía de tía Paloma.
FERNANDO.- Era guapa, eh?.
INÉS.- Máis ca min?.
FERNANDO (Xesto dubitativo. Rin ambos. El segue mirando polo salón). Cantas cousas!. Como
as terán reunido?. Nunca deberon de tirar nada. Mira que bastón. Puño de prata. Seguro que era de
teu avó.
INÉS.- Fernando ...
FERNANDO (Distraído). Que?. (Logo, ao ver que ela non contesta, vólvese a mirala). Que?.
INÉS.- Vou ter un fillo?.
FERNANDO.- Un fillo?.
INÉS.- Quizais non debía dicircho. Debe de ser terrible para un home escoitar unha cousa así. Para
desesperarse, e berrar que é atarse de por vida ... Non, non pretendo que te ates a min. Non ..., non
sabía que podía suceder, non pensei niso ... Xúroche que non pensaba. Eras só ti, só ti. Para min ...,
o teu amor ... é máis ca vida.
FERNANDO.- Un fillo!. Estas segura?. Inés, dáste conta? Un fillo teu e meu!. Unha soa vez ... e xa
temos un fillo?.
INÉS.- Non estás ... desgustado?.
FERNANDO (Acércase a ela. Vaina espindo lentamente durante toda a escena, ata descubrir o seu
peito e o seu ventre. Haberá algo sagrado nese momento. Sacramental.). Desgustado?. Que máis
pode desexar un home da muller a que quere?. Que máis ca un fillo?. Queríate coma un neno, sen
sequera pensalo, e de repente fasme un home, o máis grande. Inés, non estás contenta?.
INÉS.- Contenta?.
FERNANDO.- Si.
INÉS.- Non é a palabra. É ... máis ca contenta. Non sabería dicircho ... É ... a compañía. Sobre todo
agora, que non se me nota nada, e ninguén o sabe aínda ... Cando me falan, sinto que escoito polos
dous, e cando penso en ti, penso que te quero con mías forza ..., porque xa somos dous para
quererte. Abrázame. Quero que o sintas preto de ti. que te sintas pai. (Fúndense un co outro). Que ...
que sentes?.
FERNANDO.- Non sabería dicircho ... Creo que ... vou chorar, Inés. Non ..., non che importa que
chore?. (Choran e rin ao mesmo tempo). Se alguén nos vira ...

19
INÉS.- ... Chorando coma dous tontos ... porque estamos alegres ...
FERNANDO (Reaccionando).- Non serás demasiado nova ...?.
INÉS.- Iso diralo porque ti es un vello ...
FERNANDO.- Non, dicíao ... Temos que casar. Xa.
INÉS.- Si ... Pero como?.
FERNANDO.- Pedireille un aumento ao patrón. E ademais un préstamo.
INÉS.- Pero sen empeñarnos.
FERNANDO.- Comprareiche un vestido branco. O mellor.
INÉS.- Non ..., non creo que poida ir vestida de branco.
FERNANDO.- É verdade. Non o tiña pensado. Entón, azul, estarás máis fermosa que de branco.
INÉS.- Para ti tamén, eh?. Un traxe novo.
FERNANDO.- E zapatos. E garabata. Escoita, sábeno as túas tías?.
INÉS.- Non!
FERNANDO.- Quedarei para dicirllo. (Berrando). Ese ventre é meu.
INÉS.- Non, non! Debes marcharte. Canto antes.
FERNANDO.- Temos que dicirllo. Pídolles a túa man. E fixamos a data da voda.
INÉS.- Non, non é posible!. Direillo eu!. Prefíroo. Ti marchas xa. Non quero que te vexan.
FERNANDO.- Pero porque?. Terán que verme, un día ou outro. Canto antes mellor.
INÉS.- Non, aínda non. Non o entendes ... É por miña tía Pura. Non quere aos homes. Non é mala,
pero ... non quere aos homes. E miña tía Ánxela vaise decepcionar. Teño que preparalas. Pouco a
pouco.
FERNANDO.- Entón veste comigo. Prepara as túas cousas.
INÉS.- Non pode ser. Necesito quedarme. Cres que non preferiría estar contigo?. Pero teño medo.
Agora debo comer ben, estar tranquila e acompañada. Ti marcharías ao mar.
FERNANDO.- De a cordo. Quédome contigo ata que naza.
INÉS.- Non, non, non!. Mira ..., elas son boas. Comprenderanme. Pero necesito tempo. Se llo
dicimos así, de repente, tomarano coma unha ofensa, un deshonor, e falarán mal de papá, e de
mamá, e de ti. Debo evitalo. Están tan soas que se non as desgustamos agora, despois serán felices
co neno. Seino. Tía Pura cambiará, e tía Ánxela soltará aos gatos ... A soidade é horrible, seino; e a
elas nótaselle moito. Déixame facer a min.
FERNANDO.- Como queiras. Pero cóidate moito. escribireiche todos os días.
INÉS.- E pon nas cartas. “Un abrazo as túas tías”. Non, non, un abrazo, non; pon só “Recordos”.
FERNANDO.- Recordos. Sen mais?.
INÉS.- “Recordos as túas tías”. Agora tes que marchar. Non quero que esteas aquí cando volten. É
tarde. Vas perder o tren.
FERNANDO.- Volverei moi pronto.
INÉS.- Non tardes.
FERNANDO.- Escríbeme todos os días. Cóntamo todo.
INÉS.- Si.
FERNANDO.- Non o esquezas. O día que me falte unha carta túa virei para ver que che sucede.
INÉS.- Escribireiche todos os días.
FERNANDO.- Dáme un bico. ( Bícanse. El marcha, mirándoa. E cando vai saír). Inés.
INÉS.- Que?.
FERNANDO.- Estarei contigo cando chegue o momento. Pero se non estivese, lembra unha cousa:
recíbeo con alegría, co teu sorriso. Aínda que sufras moito, sorrí. Que o primeiro que vexa o neno
sexa o teu sorriso. Así, nunca lle sucederá nada malo. E será feliz. Prométesmo?.
INÉS.- Prométocho.
FERNANDO.- Igual que sorrís agora. Igual. O teu sorriso é o mellor do mundo. Farao forte e
xeneroso.
INÉS.- Será coma ti.
FERNANDO.- Coma ti. (Vaise. Ela acaricia o seu sorriso e logo o seu ventre. Escóitanse ao lonxe
tambores procesionais).
INÉS.- Sorrireiche cando nazas. E prométoche non sentir dor. Nin un só berro. Cantarei, e estarei
limpa e perfumada. Sabes?, serás o mellor da miña vida, o esencial. Non che porei un só nome,

20
como as outras nais. Ao contrario: os días que esteas pensativo e soñador, coma papá, chamareite
Carlos; non esquezas que tamén es seu. Cando sorrías e me mires fixamente aos ollos, coma
buscándome a alma, chamareite Fernando; será coma se a teu pai, ademais de amalo, o criase dende
pequeniño. Outros días chamareite Alexandro, Anxo ..., Euxenio, que significa o ben concibido. Ou
Ignacio. Sabías que Ignacio quere dicir o ben nacido?. E o día que sexas un neno feo e chorón, e
non queiras tomar as papas nin durmirte, chamareite Nemesio, ou Felipe, ou Benito, para que teñas
vergoña e non o volvas a facer. Chamareite meu amor, cariño meu, meu neno, meu homiño: meu
fillo. Meu fillo.
Está parada fronte ao balcón, case translúcida. Dominando os tambores, sona preto unha
saeta.
“Onde vas, Paloma Branca,
A deshora da noite?.
Vou en busca do meu fillo,
entérranmo esta noite”.
Maullan os gatos, tremendo o ambiente.

21
 PARTE SEGUNDA
CADRO ÚNICO

O mesmo decorado. Desaparecen os elementos “Semana Santa”. Na luz, na cor, cre adiviñarse
unha esperanza, coma se motivos alleos as irmáns houberan imposto na casa un clima de
tolerancia. Vese polo balcón que na rúa reverdeceu algunha árbore; a súa vigorosa vitalidade,
quizais de efémero esplendor, para penetrar no salón ata impoñer unha atmosfera distinta.

Sentada na súa butaca, Pura le un libro de meditacións, aínda que se ten a impresión de que o
espírito non está de todo concentrado na lectura. Tesa na cadeira, co bastón de seu pai xunto a ela
e facendo punto, ÁNXELA monta garda á porta dos gatos, cuxos ocos -pechadura, mirilla, trapela
dos alimentos, etc- aparecen taponados con papel; no seu rostro grávase algo así coma unha
preocupación constante, tranquila, en lugar do odio inquedo da parte primeira: como se
considerase a súa misión -o castigo dos gatos- unha superación da xustiza humana, case un acto de
xustiza divina. O seu rostro é máis doce, o seu vestido máis claro e xuvenil. Non resulta ridícula,
senón mais ben patética.

PURA.-Nestes momentos estarán a cantar o Xesusiño da miña vida. (Canta).

“Xesusiño da miña vida,
ti es neno coma min ...”
(Volve a cabeza cara súa irmán). Ánxela!.
ÁNXELA (Saíndo do seu ensimesmamento).- Ah, si; perdoa.
PURA (Segue co cántico).- “... e por iso te quero tanto
que che dou o meu corazón”.
Úneselle ÁNXELA.
“Tómao, tómao,
teu é, meu non.
Tómao, Tómao,
teu é, meu non”
Un longo maullido dos gatos parece por fin ao dúo. Ánxela míraos de esguello; Pura nin se
inmuta.
PURA.- Que lembranzas ... A nenez. Dous días antes de facer a primeira comunión, morreu a
avoíña. Esta casa estaba chea de tristura, mamá queríaa moito, moitísimo ... Só puiden estar alegre
na igrexa. Pero estíveno tanto que penso que aquela ledicia duroume toda a vida. Nalgunha ocasión,
mamá díxome que tería que casar. “Unha muller debe vivir o día da súa voda.”, dicía. “É o día mías
fermoso, máis alegre, máis feliz da vida”. Pensei sempre que non podería selo tanto coma o día da
miña primeira comunión: entre recibir o corpo de Cristo e recibir o corpo dun home hai unha gran
diferenza. Por iso non me casei. Hai xente que pensa que fun unha estúpida.
ÁNXELA.- Penso coma mamá. O día da voda debe ser algo ... Pero nunca ocorréuseme que foses
unha estúpida. Coñézote moi ben. Es como es. Pero nin tonta, nin tola, nin falta de sentido.
PURA.- Grazas, Ánxela. Agora que o penso, o que si que foi fermoso de verdade, o día da túa
primeira comunión. A casa estaba alegre, e ti moi linda, vestida de branco. De nena eras pasable ...
Si, é estraño que o pensa agora.
ÁNXELA.- Logo cambiei, verdade. Engordei.
PURA.- Que importa xa.
ÁNXELA.- Volvinme ruda e bruta. A medida que quería ser máis fina resultaba mías grotesca, cada
día máis co anterior. Carlos era moi viril, atraía a todas as mulleres. Non me gustaba saír con el ...
porque incluso os homes o miraban. Eu, que ao principio pensei que, indo con el, algúns dos seus
amigos, quizais ... Paloma era moi guapa e espiritual. E alegre. Lembras como ria?. E moi amante
22
das flores. Sempre levaba un ramallete no cabelo ou no peito ...
PURA.- Pobre Paloma. Eu dicíalle que era unha ridícula. Enfadábase moito. E ti tamén, coma se a
cousa fora contigo.
ÁNXELA.- Quizais por iso gustaba a todos os homes. Gustaba a rabiar. Ti es ti. Iso si, todo o
mundo te respectaba. “Esa Pura, tan seria, tan comedida. E sempre no seu sitio”. Eu, nin gustaba nin
me respectaba ninguén. “Pero é tan resignada, tan dócil, tan boa. Pobre Ánxela, non se casará
nunca”. Lembras como chorei cando oín por primeira vez esa frase?.
PURA.- Todo iso xa non importa, Ánxela. É auga pasada ... e esquecida.
ÁNXELA.- Tes razón. Non importa nada. (Silencio. Maullan os gatos).
PURA.- Canto tempo levan sen comer?.
ÁNXELA.- Dezasete días.
ÁNXELA.- Terás que facerte xefa de prisións. Os delincuentes saberían o que é bo.
ÁNXELA (Lanzando unha risada).- Gustaríame.
PURA (Con ganas de falar, polo xersei).- Como o levas?.
ÁNXELA.- Mírao. Está case rematado. Espero que lle caia ben. É tan bonita.
PURA.- Si, quedaralle ben. (Pausa). Onte recibiu outra carta.
ÁNXELA.- Outra?.
PURA.- Outra.
ÁNXELA.- Cantas van xa?.
PURA.- Vinte en pouco mais dun mes.
ÁNXELA.- Debe de querela moito.
PURA.- Querer durante pouco mais dun mes non é querer moito.
ÁNXELA.- É verdade. Querer moito é querer durante toda a vida ...
PURA.- Vinte cartas. Sempre a mesma letra, sempre os mesmos sobres azuis.
ÁNXELA.- Debeu de comprar un paquete. (Pura cálase). Si, estou certa de que iso foi o que fixo:
foi á papelería e comprou un paquete. O que me gustaría saber é se foi de vinte e cinco ou de
cincuenta.
PURA (Un pouco mosca).- Dentro de poucos días sacareite de dúbidas. Se a carta número vinte e
seis ten un sobre distinto, direiche: “Ánxela, foi un paquete de vinte e cinco”.
ÁNXELA.- E eu agradecereicho. A min esas cousas preocúpanme, aínda que parezan parvadas. A
xente ten as súas formas especiais de medir o amor, ou a ausencia. Pode servirnos para saber se vai
vir pronto ou se tardará aínda.
PURA.- Ti cres?.
ÁNXELA.- Estou convencida. No fondo, gustaríame que comprase cincuenta. Tardaría máis en vir
... e non quero que veña.
PURA.- Porque?.
ÁNXELA.- Inés ten que vivir. Ten que coñecer a moitos homes ... para poder escoller o mellor.
Estou desexando velos aparecer por ese balcón, coma noutros tempos.
PURA (Seca).- Agora xa non se estilan os balcóns. Entran na casa.
ÁNXELA ( Sen facerlle caso).- Sentareime a súa beira. Non se pode deixar soa a unha rapaza da
súa idade. Observareinos, escoitarei o que din e logo aconsellareille cal é o que máis lle convén.
PURA.- Xa dicía eu que o teu interese era por algo. Queres volver ti tamén ao balcón.
ÁNXELA.- Pura, que estás a pensar?.
PURA.- As zorras non teñen idade. Son zorras ata que morren.
ÁNXELA.- Xa empezamos!. Porque non segues co teu libro?.
PURA.- Se te coñecerei eu!. Máis que se te houbese parido. Pero esta vez estás a pinchar nun oso.
A ese balcón non volverá nunca ningún home.
ÁNXELA.- E pódese saber porque a señorita pitonisa está tan certa?. Inés é nova e moi atractiva.
Aínda que a ocultes de por vida, non poderás evitar que a ulan (Polos gatos), coma eses.
PURA.- Porque xa veu a vela!.
ÁNXELA.- Meu Deus!. Que xa veu?.
PURA.- Si!. Estivo aquí en Semana Santa.
ÁNXELA.- Claro!. E nós as dúas de igrexa en igrexa todo o puto día. Deus castiga e non con paus
... Que verdade tan grande!.

23
PURA.- Eu tamén o pensei.
ÁNXELA.- E quen cho dixo?.
PURA.- Saqueillo a Manuela.
ÁNXELA.- Mira que velo a criada e nós non ...
PURA.- É humillante.
ÁNXELA (Polos gatos).- Agora explícome porque estes estaban tan nerviosos, ata que lles puxen o
réxime de fame. Cheirárono!. Lembras que parecían ruxir?. Claro, eles tamén o sabían, coma ti!. A
única que non sabe nunca nada nesta casa son eu.
PURA.- Ninguén ten a culpa de que sexas tan distraída. Eses endemoñados gatos farante chochear
antes de tempo.
ÁNXELA.- É unha misión, Pura!. Unha misión!.
PURA.- De acordo. Por min, coma se queres encerrarte con eles e facer de domadora. Pero non me
culpes das cousas.
ÁNXELA.- E a lo menos díxoche como é?. (Pura encóllese de ombros). Guapo?. (Os gatos
maullan). Silencio, asasinos!. (A Pura). Guapo?.
PURA.- Si, iso dixo. Pero a saber. Miúda lagarta está feita esa, tamén.
ÁNXELA.- Así que é guapo. Algo é algo. Escoita, non os deixaría sós?.
PURA.- Deixounos sós.
ÁNXELA.- A moi ...!.
PURA.- Non te manches a lingua, muller; xa llo dixen eu. E basta cunha vez. A moi puta.
ÁNXELA.- Si, se o dis ti basta cunha vez.
PURA.- Aquí, sós, con todos os santos.
ÁNXELA.- Que santos?.
PURA.- Os de Semana Santa.
ÁNXELA.- Ah, si, non me lembraba ...
PURA.- A saber que cousas se dirían.
ÁNXELA.- Os santos son xordos. Son de escaiola.
PURA.- Cala, herexe!.
ÁNXELA.- E non escoitou Manuela a través da porta?.
PURA.- Xuroume que non.
ÁNXELA.- Sería a primeira vez. Pero eu podería dicirche, mais ou menos, todo o que falaron.
PURA.- Si?. Que lista!.
ÁNXELA.- Pensas que non o sei?.
PURA.- Penso que o sabes de memoria. E senón, invéntalo; para o caso é o mesmo. Dous pombos!.
ÁNXELA.- Dous pombos?.
PURA.- Iso dixo. Que estaban coma dous pombos.
ÁNXELA.- Sabe ela o que fan os pombos?.
PURA.- Non llo preguntei.
ÁNXELA.- Dánse o pico!.
PURA.- Non fai falta que mo digas. Seino moi ben.
ÁNXELA.- Miren a meditativa!. Polo visto, enchestes moi ben as pausas da lectura.
PURA.- Eu?.
ÁNXELA.- Ti, si, ti!. Aquí, a única lixeira de cascos son eu ..., ata que xorde o escuro do corazón, o
oculto.
PURA.- Pensas que paso a vida coa ti, babexando polo que fan e din os demais?.
ÁNXELA.- Penso que cada un temos a nosa alma no noso almario. E punto.
PURA.- Pero o teu é negro, malpensada, e esconde unha alma negra.
ÁNXELA.- De acordo. Son unha pecadora. Unha pecadora con maiúsculas. Nin unha palabra máis.
Volve as túas oracións. Eu falarei con Inés.
PURA.- Vereite queimada no inferno.
Dánse as costas. Hai unha pausa.
ÁNXELA.- Cres que pasou algo irremediable?.
PURA.- Que queres dicir?.
ÁNXELA.- Se a rapaza chegaría a algún extremo ...

24
PURA.- Sempre con pensamento sucio.
ÁNXELA.- E que póñome en todo.
PURA.- Inés leva o noso sangue, é da nosa familia. Chegaches ti a algún extremo algunha vez?.
Chegou Paloma?.
ÁNXELA.- Pero Carlos, si. Era seu pai.
PURA.- Carlos casouse. Non me gustou nunca a súa muller. Pero casouse. Polo tanto reparou.
ÁNXELA.- Á francesa houbéralle dado igual casarse ca non casarse. Son todas unhas golfas.
PURA.- Pero nós somos xente de honor. O honor ten nome e apelidos: os nosos.
ÁNXELA.- E rúbrica: a túa. (Pausa). Imaxina por un momento que estea xa ...
PURA.- Nada de imaxinacións. Hai que xulgar sobre a realidade. Ecuanimemente. E sen fantasías.
ÁNXELA.- Como queiras. Pero coma o fixera, eu ...
PURA.- Ti, que?.
ÁNXELA.- Eu ... odiareina. Odiareina toda a miña vida.
PURA.- Xa a odias. Nótocho.
ÁNXELA.- Non!. Non a odio, Pura. Só no caso de que xa o fixera.
PURA.- Sei o que estás imaxinando ... cousas. Pobre Inés!. Ela, unha inocente de dezasete anos,
unha nena, e ti, a vella, figurándoa xa ..., con un tío.
ÁNXELA.- Non!. Ou ... si, tal vez si. Inés, tan fráxil, tan fresca ... Imaxinas o que pode ser?.
PURA.- Repítoche que non imaxino nada. A que imaxinas es ti.
ÁNXELA.- Deus me perdoe. Que malpensada son. (Nova pausa).
PURA.- Non pode terse manchado, non nos pode ter manchado. Faleille tanto da pureza, da
castidade ... Non me pode ter enganado. (Maullidos).
ÁNXELA.- Ruxide, ruxide, malditos bolxeviques!. Escoitalos?. Cheiraron o pecado.
PURA.- Non me pode ter enganado. A súa mirada é tan clara, tan limpa ...
ÁNXELA.- Así era a de Paloma ... e xa sabes.
PURA.- Que sei?. Que pasa con Paloma?.
ÁNXELA.- Conteicho. Un día pilleina bicándose con un. E el tíñalle postas as mans en pleno cu.
As dúas mans, cos dedos abertos. Díxencho, non digas que non. (Polos gatos). E eles tamén o viron.
Por iso empezaron a odiala.
PURA.- E ti a envexala.
ÁNXELA.- Eu?. Envexa eu?. Pensas que nunca me palpou un home?. (Córtase).
PURA (Míraa de enriba a baixo durante uns intres. Con desprezo).- Xa o dicía eu. Lagarta. Gorda
coma unha veciñona. E coa boca e o corpo sucios, como as mercenarias.
ÁNXELA.- Pura, non che consisto ...!.
PURA (Repentinamente presa dos nervios).- Nin eu a ti!. Nunca máis volverás a bicarme. Nunca.
Nunca!. Nin sequera cando morra, se tes a puta desgraza de que morra antes ca ti. Levantareime da
caixa se tes a ousadía de poñerme a boca enriba, de rozarme. E de agora en diante, ti nun extremo
da mesa, eu no outro, ti na túa cama, eu na miña. E nin se che ocorra pasar pola miña beira. Na
igrexa, separadas, lonxe unha da outra, coma dúas estrañas. (Rompe en saloucos).
ÁNXELA (Asustada).- Pura, que che sucede?. Fálame, que che pasa?.
PURA.- Rameira!. Nunca máis che dirixirei a palabra ... Bicar a un home!.
ÁNXELA.- Pero que importancia ten. Son unha muller!.
PURA.- Todas as putas din o mesmo!. “Que importancia ten?”.
ÁNXELA.- Muller, se pasou fai moitos anos ...
PURA.- Non me fales!. Non me toques!. Non me manches!.
ÁNXELA.- Pura, escóitame!.
PURA (Correndo polo salón).- Non quero que me fales!. (Tapase os oídos). Estou xorda!. Xorda!.
Pecadora!. Pecadora!.
ÁNXELA (A quen está amolando por momentos). Non me trates así!. Amar non é pecar!. Eu non
pequei!.
PURA.- Arderás no inferno!.
ÁNXELA.- Matareime!. Agora mesmo mátome!. Botareime aos gatos para que me devoren!. Non
quero vivir máis!.
PURA (Calmándose de repente).- Non é necesario. Podes vivir canto queiras. Pero ti no teu sitio e

25
eu no meu.
ÁNXELA.- Pura, non son mala. Un pouco aloucada ...
PURA.- Non son eu quen debe xulgalo. Confesácheste?.
ÁNXELA.- Si.
PURA.- Iso cámbiao todo. Que penitencia che puxeron?.
ÁNXELA.- Un Ave María.
PURA.- Un Ave María nada máis?. Como están os tempos!. Falarei eu mesma co teu confesor, e
farás unha confesión xeneral na miña presenza. Despois, se te noto sinceramente arrepentida,
volveremos a ser irmáns.
ÁNXELA.- Prométoche.
PURA.- Ben. Deixa de molestarme agora. Quero ler un rato para calmarme. E pensar en Loli, que
nestes intres estará recibindo a Cristo vestida de branco, coma a súa alma.
ÁNXELA.- Queres un vaso de auga?.
PURA.- Non, Ánxela. Grazas a Deus, que nunca me abandona, xa teño superado o da auga, as
tisanas, a tila, o azar ... Bástame cunha lectura piadosa. E un coñac, se non che importa. (Ánxela
sérvello). Grazas, moitas grazas.
ÁNXELA.- De nada.
Pura somérxese na súa lectura. Ánxela séntase outra vez xunto aos gatos e chora
lentamente, sen ruído, coma unha nena desconsolada. Pura finxe ignorar os seus choros, aínda que
ÁNXELA procure chamar a súa atención suspirando e soándose co pano.
ÁNXELA.- Pura, comprendo que fun mala. Paseime a vida facendo pequenas maldades.
PURA.- A maldade non é pequena nin grande. É maldade.
ÁNXELA.- Pero nunca foi a conciencia. Eu érgome cada mañá co propósito de ser boa, e logo as
cousas que pasan torcen as miñas intencións. (Polos gatos). Incluso penso ao levantarme que lles
vou a dar de comer. Manuela pode dicircho: encárgolle todos os días a comida para eles. Pero
despois chego, véxoos ...-sorrintes, eu sei que os vexo sorrintes, porque no fondo quéroos como
Paloma- ... e eles respóndenme cunha mirada de odio, un odio que fai que lembre moitas cousas, e
xéanseme as intencións.
PURA.- Pena que cousas tan nimias, tan terreas, interpóñense entre nós e bondade.
ÁNXELA.- De sobra seino.
PURA.- O que pasa é que nunca te tes fixado en min. Nunca me tomaches por exemplo.
ÁNXELA.- Ti es máis forte ca min.
PURA.- A vontade exercítase. Tamén teño tido as miñas debilidades interiores.
ÁNXELA.- Ti tamén, Pura?.
PURA.- Pero supereinas, Moitas veces con dor, con vágoas que ninguén veu.
ÁNXELA.- E porque non recorriches a min?.
PURA.- Bástome a min mesma.
ÁNXELA.- Si, ti bástaste a ti mesma ... e non che importa a soidade.
PURA.- A soidade non existe se unha pensa.
ÁNXELA.- Eu penso.
PURA.- Pero ti non pensas na soidade, senón na compaña. Na compaña pecaminosa.
ÁNXELA.- Si, tes razón, coma sempre. Son ... unha pecadora. E o meu destino. Aínda que cando
me deito, despois de rezar, penso que ao día seguinte serei coma ti, que collerei o teu libro e lerei, e
non serei retorcida con eles ..., non, non que os deixarei escapar, porque poderían ser perigosos,
pero si que os acariciarei, que lles darei a comida as súas horas e poreilles lazos e cascabeis no
pescozo. Pero todo é inútil. Chego aquí e xa non son a mesma. Está todo tan igual coma sempre ...
Aquí non ten cambiado nada. As cousas ven envellecendo, descoloríndose, pero son sempre as
mesmas, despertan as mesmas lembranzas, e volvo a ser aquela Ánxela que veu morrer a Paloma
sen remedio, e eles volven a ser os asasinos ... Volvo a terte medo, a irritarte, a constatar que ti xa
non me queres ...
PURA.- Que non te quero?. Ti sabes o que dis?. Que eu non te quero ... Terán que pasar anos,
quizais morrer, para que ti comprendas algún día o moito que te quero.
ÁNXELA.- Pura ...
PURA.- Non falemos diso.

26
ÁNXELA.- Pura, gardo aos gatos porque non teño outra cousa. Pero si ti me queres sóltoos. Pura,
dáme un bico.
PURA.- Non quixen dicir tanto.
ÁNXELA.- Se non me bicas é que non me queres. (Loitando consigo mesma, Pura acércaselle e
bícaa na fronte con tímida rapidez. Ánxela transfigúrase). Pura, canto tempo facía ... Serei boa. Non
pecarei mais. Farei todo o que queiras ..., todo o que queiras ... (Maullan os gatos).
PURA.- Nese caso, bótalles de comer. Non soporto mais os seus maullidos.
ÁNXELA.- Si, Pura, o que queiras ... Vou pola comida. (Disponse a saír cando entra Inés. Véndoa,
sofre un shock, igual ca Pura. Ambas esquecen todo e só parece verse nelas o que a posible falta de
Inés remove no seu interior).
INÉS.- Que vós pasa?.
PURA (Reaccionando).- Que nós pasa?. Nada. Que nos vai pasar?.
INÉS.- Parece coma se vós houbese asustado.
PURA.- Asustarnos ti?. Dende cando es unha pantasma?. Sabes?, a túa tía mais eu estivemos
falando, e coma no fondo é moi boa aínda que non o pareza, decidiu botarlle de comer aos gatos.
INÉS.- De verdade?. (Ánxela non contesta).
PURA.- Contéstalle, Ánxela.
ÁNXELA (Vaga).- Si.
INÉS.- Que ledicia!. Onte á noite non me deixaron durmir. Queres que te axude?.
ÁNXELA.- No!.
PURA.- Pero que fas aí, parada?.
ÁNXELA.- Logo, Logo fareino.
INÉS (Indo cara os gatos).- Pobriños!. Outro día de abstinencia.
ÁNXELA.- Non te acerques a eles!. Quero dicir ... Mira, vou a probarche o xersei.
PURA.- As portas do inferno permanecerán abertas para os obcecados.
ÁNXELA.- Dáme igual!.
PURA.- Xa vexo. (Séntase e volve a súa lectura).
INÉS.- Sempre estades ao mesmo. Parecedes dúas criaturas.
ÁNXELA.- A culpa tena ela, que me martiriza.
INÉS (Bicándolle unha man mentres Ánxela lle proba o xersei). Pobre vítima!. Pero non te
preocupes: irás ao ceo coma unha bendita. Alá arriba non teñen en conta as parvadas. (Pura míraas
de esguello).
ÁNXELA.- Estás certa?.
INÉS.- Certísima. Dicíao o párroco do meu pobo, en home novo, amigo de papá.
ÁNXELA.- Amigo de Carlos?. Un cura?.
INÉS.- Si, si. Gustáballe a pintura.
ÁNXELA.- Ah ... E que dicía.
INÉS.- Subíase ao púlpito e berraba:”Estou farto de tanto pecado venial!. Iso significa que tendes o
corazón frío para o amor de Deus. E Deus non acepta, non se digna a mirar os camiños intermedios.
Ou o amor, ou o odio. É a única forma de que Deus viva apaixonadamente entre nós. A morneza
mátao”. Gustábame oílo.
PURA.- E así saístes de ben educada. Non che importa mentir.
INÉS.- Que eu minto?.
ÁNXELA.- Non lle fagas caso. Con tal de meter baza é capaz de dicirche o primeiro que se lle
ocorre. Quérelo máis axustado?.
INÉS.- Quizais un pouco máis folgado ... Podo engordar.
ÁNXELA.- Vai quedar moi bonito. Esa cor favoréceche. Verdade, Pura?.
PURA.- Si. Estás moi guapa.
INÉS.- Grazas, tía. Pero non son guapa. É que ..., é que estou contenta.
PURA.- Es moi guapa. Case todas as mulleres da nosa familia téñeno sido.
INÉS.- Iso mesmo dicía papá. Sobre todo cando falaba da avoa. Houbérache gustado oílo. Parecía
estar namorado dela.
PURA.- Si. Mamá era unha gran dona. Ánxela, lembras cando nos sacaba a pasear, de nenas?. Todo
o mundo a saudaba con respecto.

27
ÁNXELA.- E os homes quitábanse o sombreiro. Naquela época, os homes usaban sombreiros. Non
era coma agora.
PURA.- Nunca dixo ninguén unha soa palabra sobre ela.
ÁNXELA.- Lémbrome do seu perfume. Envolvíanos. Só despois da súa morte empecei a coñecer o
arume das flores.
PURA.- Morreu nova.
INÉS.- Mamá tamén.
ÁNXELA.- Si. Soubémolo pola prensa.
PURA.- Teu pai non se dignou a enviarnos nin unha soa letra. Poderíamos haberlle encargado unha
misa.
ÁNXELA.- Chorei. Pensaba en Carlos, que estaría triste.
INÉS.- Pobre mamá. Debeu de ser unha morte horrible. Soa, entre as lapas do coche.
PURA.- A que se lle ocorre conducir ... Os coches son para os homes. E porque viaxaba soa?.
INÉS.- Ía ver a seus pais, a Biarritz. Papá non puido acompañala.
PURA.- Lembras o que tantas veces che dixen, Ánxela?. Non hai que facer caso do que conta a
xente. non hai ninguén que teña a lingua limpa.
INÉS.- Que vós contaron?.
PURA.- Que se separarán. E que ela regresaba a Francia, ca súa familia.
ÁNXELA.- Eu non podía crelo. Abandonar a Carlos, tan guapo ...
INÉS.- É a verdade. (Elas mírana). Mamá abandonouno. Non ... non se entendían. Papá díxomo
antes de morrer.
PURA.- Aconselleille tantas veces que non casara con ela!. Pero non me escoitou. O único que
sinto é que ti creceses sen nai. Aínda que no teu caso quizais fose o mellor.
INÉS- Porque?.
PURA.- Entre unha nai como a súa e un pai alucinado, prefiro ao pai mil veces.
INÉS.- Tía!.
PURA.- Non estou criticando a túa nai. Está morta. Pero os feitos son os feitos. E ti tes idade
suficiente como para que non che asuste a realidade.
INÉS.- Para min non hai ningunha realidade, aparte da súa morte. Non lembro a miña nai. Marchou
cando eu tiña tres anos.
PURA.- Mellor así. Eu ... lin certas cousas nos periódicos.
ÁNXELA.- En que periódicos?.
PURA.- En que periódicos ...!. Nos que recibimos.
ÁNXELA.- Con razón atopábaos as veces coas páxinas recortadas. (A Inés). Sempre é o mesmo.
Ela e ninguén máis ca ela.
INÉS.- Que cousas lestes?.
PURA.- Comadreos, seguramente. Xa nin me lembro.
ÁNXELA.- Non me podo crer que a ti che falle a memoria.
INÉS.- Algo malo?.
PURA.- Máis que malo. Vergoñoso.
ÁNXELA.- Calquera parvada. Non lle fagas caso. Cando esta se pon a alporizar as cousas ...
PURA.- Que eu alporizo as cousas?. Lin que antes de casar tivera un fillo. (Maullidos dos gatos.
ÁNXELA mira a Inés).
INÉS.- Si. Contoumo papá. Estaba prometida e o seu noivo morreu de repente. non puideron
casarse. O neno quedou cós avós.
PURA.- Tales para cales.
ÁNXELA.- Total non é tan grave. Iso pode sucederlle a calquera muller.
PURA.- Especialmente se non é unha muller coma Deus manda. Aquí só lles sucede as putas. Pero,
claro, a ti, porque che vai a asombrar, tivéseche encantado que sucedese algo semellante.
ÁNXELA.- Tal vez.
PURA.- Miúda es. (Volve a súa lectura).
ÁNXELA.- Mira, Inés, ti, cando a escoites falar así, coma se chovera. Nunca pensa que a vida é
como é. Ten os seus principios, e gustaríalle que todo o mundo se guiase por eles. Sabes o que
houbera querido ser?. Monxa. O que pasa é que nos conventos non se entra de nai superiora. Nin

28
sequera por recomendación.
INÉS (A Pura).- Tía, miña nai non era unha ... puta. Unha muller algo máis libre que as outras.
Pagouno coa morte.
PURA.- Si. Supoño.
INÉS.- Porque non o esquecemos?. Son feliz aquí, con vós.
PURA.- Alégrome.
INÉS.- Cando morreu papá atopeime moi soa. Pensei que a vida botaríaseme enriba. Non tiñamos
cartos ..., nada.
PURA.- Nin sequera amigos?.
INÉS.- Si. Un. Pero ... Por iso vós escribín. Pensei que a vós gustaríavos a miña compaña. Á xente
maior agrádalle estar coa xente nova. A lo menos iso din.
PURA.- Si que me gusta que esteas con nós. E a Ánxela, tamén. Es a nosa continuación.
INÉS.- Cando teña un fillo será coma o voso neto.
PURA.- Naturalmente. Ti es como unha filla. Pero iso queda moi lonxe aínda. Es moi nova.
INÉS.- Quererédelo?.
PURA.- Por suposto que si.
ÁNXELA.- Sacareino a pasear. Para entón, estes xa estarán liquidados.
INÉS.- Se é unha nena poreille Ánxela da Pureza.
PURA (Sorrindo ao seu pesar).- Que cousa tan complicada. Haberá que inventar un novo santoral.
ÁNXELA.- Pois a min paréceme moi ben. Así cando sexa maior, poderá escoller o nome que máis
lle guste: o teu ou o meu. Se estás morta ergueraste da tumba.
PURA.- Erguereime por cousas máis importantes.
ÁNXELA.- Seguro que xa tes escollida a túa traxe de pantasma.
PURA.- Non che caiba dúbida. (Inés ri). Inés, quen era ese amigo que tiñas no pobo?.
INÉS.- Un ..., un rapaz. (Os gatos maullan. Ánxela mira cara o cuarto e logo a Inés).
ÁNXELA.- Estes deben de coñecelo.
INÉS.- Porque?. (Ánxela fai un xesto vago).
PURA.- É el o que che escribe?.
INÉS.- Si.
PURA.- Estráñate que saibamos que recibes cartas?.
INÉS.- Non. Tampouco o teño ocultado.
PURA.- Ánxela non tanto, pero eu sei todo o que acontece nesta casa.
INÉS.- Todo?.
PURA.- Todo.
INÉS.- É natural. É a túa casa.
PURA.- Non me fales con reticencia. Nin penses as cousas antes de contestalas. Dáme a impresión
de que non dis a verdade. Ou de que a dis só a medias.
ÁNXELA.- Outra vez?.
PURA.- Non podo evitalo. Hai cousas nesa cabeza que non están ao meu alcance.
ÁNXELA (A Inés).- Non lle fagas caso. En certa ocasión estivo a punto de despedir a Manuela
porque lle dixo que o seu marido estaba morto, e ela soubo que o fusilarán. Por republicano, claro.
Aquí só se fusilaba por iso. Tiñas que habela visto: “Pero, señorita, eu díxenlle que morrera e
morreu”. “Mentiume, Manuela: un cousa é morrer e outra que o fusilen a un”. Parecía unha
comedia.
PURA.- As veces, a fronteira entre o ben e o mal é mínima. Unha sutileza. Sobre todo cando hai
que xulgar a alguén. Unha simple palabra cámbiao todo. (A Inés). E como é ese mozo?.
ÁNXELA.- Mozo!. Non che dixo a idade.
INÉS.- Si. É novo. Apenas dous anos máis ca min.
PURA.- Así que non é amigo de teu pai, senón teu.
ÁNXELA.- Ter amigos da súa idade é cousa natural. Non todas van a ser coma nós.
PURA.- Queres calarte?.
INÉS.- Era amigo dos dous. Meu e de papá. Foi con nós. E xeneroso.
PURA.- O que queres dicir é que estáslle agradecida e por iso lle escribes.
INÉS.- Si. Algo así.

29
PURA.- Ves como dicir a verdade non é tan grave?. De todos os xeitos, paréceme que lle escribes
demasiado para darlle as grazas ..., no caso de que contestes a todas as súas cartas. Sabes que imos
facer?. Dásme o seu nome e dirección e voulle escribir ... nos seguintes termos:”Estimado señor don
fulano de tal, teño sabido pola miña sobriña Inés, da que son titora ...”.
ÁNXELA.- Somos.
PURA.- “... que o seu comportamento para con ela durante a enfermidade que levou a meu irmán á
tumba foi ... moi de agradecer, cousa que desexo facerlle patente con estas liñas para que non pense
vostede que as boas accións pérdense no aire da indiferenza”.
ÁNXELA.- Iso vaille gustar, se é un espírito sensible.
INÉS.- Elo.
PURA.- “Se vostede considera que puidese existir unha forma de pago material para dito
comportamento, rógolle mo comunique, que farei todo o posible por satisfacelo. A miña querida
sobriña, que por propia vontade colocouse baixo a miña protección, faloume da súa asidua
correspondencia, e non me parece ben -creo que vostede será da miña mesma opinión, dado o seu
carácter bondadoso- que unha rapaza de apenas dezasete anos reciba tantas cartas de un ... dunha
persoa a que só lle une un natural sentimento de agradecemento. Espero, non obstante, que se
algunha vez pasa por esta cidade terei a honra de recibir a súa visita, co fin de darlle persoalmente
as grazas por todo o que fixo”. (Mira a Inés interrogativamente).
ÁNXELA.- Tiñas que haber sido escritora. Nin na radio o fan mellor.
PURA.- Non ten importancia. Que che parece. Inés?.
INÉS.- Tía Pura, ese rapaz é o meu noivo.
PURA Y ÁNXELA.- Que?.
INÉS.- E pensa casar con el.
PURA.- Ti estás tola?.
INÉS.- Porque?.
PURA.- Non podo crelo.
ÁNXELA.- Eu tampouco.
INÉS.- Non é nada incrible.
PURA.- Pero es moi nova ...
ÁNXELA.- Paloma tiña vinte e tres anos e aínda non decidira ...
INÉS.- Tía Ánxela, eu non son Paloma.
ÁNXELA.- Debino supoñer. Debín supoñer que un día faríasme isto.
INÉS.- Non te enfades, tía. Rógocho.
ÁNXELA.- Non me enfado. Estou decepcionada; iso é todo.
INÉS.- Non me queredes comprender. Teño idade suficiente ...
PURA.- Non tes idade suficiente!. Dezaseis anos non é idade suficiente. Nin sequera é idade. Pero
... non quero, non debo meterme nas túas cousas. Fostes criada lonxe de nós, con outra educación, e
é lóxico que te comportes así. Teu pai nunca foi un home sensato ..., e que dicir de túa nai que non
saibas?.
INÉS Por favor, tía ...
PURA.- O único que che pido é que esperes uns anos.
ÁNXELA.- Uns cuantos anos. Necesitas darme ..., ter ti outras oportunidades.
INÉS.- Non podo.
PURA.- A túa idade cámbiase de xeito de pensar con moita frecuencia. O que hoxe é branco, mañá
é negro, non o tes pensado?. Non se ten unha personalidade definida, non se sabe o que se quere.
INÉS.- Non podo, tía
PURA.- Inés, estouche suplicando ...
INÉS.- Tía, como terei que dicirche que non podo?.
PURA.- Que non podes?. Queres dicir que estás obrigada a casar con ese home por algún motivo ...
especial?.
INÉS.- Si.
PURA.- Débedas?. Debiádeslle cartos?.
ÁNXELA.- Se é así, pagarémolo todo, verdade pura?.
PURA.- Pois claro. Ata o último céntimo.

30
INÉS.- Quéroo.
PURA.- Pero non podes casar a túa idade só por crer que queres a un home. É un espellismo.
ÁNXELA.- Quererás a moitos, xa o verás!.
INÉS.- Só o quero a el!. Só o quero a el!.
PURA.- Inés, estou de acordo en que o queiras. E en que te cases con el. Pero dime porque non
podes esperar. Non tes enxoval, nin temos buscado casa, nin sabe nada a xente. As vodas
apresuradas ... dan que pensar. (Inés agocha a cabeza. Pura acércaselle e sacúdea). Contesta!.
Porque non podes esperar?. Non quedes calada!. (Inés ten un lixeiro desmaio e case cae. Pura
quédase petrificada: parece ter comprendido).
ÁNXELA.- Inés, nena!. Pura, que lle sucede?. Que lle fixeches?. Vou buscar un vaso de auga.
PURA.- Quieta!.
ÁNXELA.- Pero ...
PURA.- Quieta no teu sitio!. Non foi nada. Inés váinolo explicar agora, tranquilamente. Verdade,
Inés?.
INÉS.- Si ... Pensei que me queriades.
PURA.- E querémoste.
ÁNXELA.- Si, nena, querémoste.
INÉS.- Pensei que todo o bo que me sucedese sería un motivo de ledicia para vós. Vin aquí con
medo, como se vai ao cárcere. Pero non podía escoller ... Paseino tan mal. Sentíame tan cansa de
todo ... Pareceravos unha parvada que a miña idade se poida chegar a este esgotamento; pero todo,
todo o que significaba ilusión, forzas e ganas de vivir, fóiseme coa morte de papá. O día que o
enterramos, pensei morrer eu tamén. A grazas a Fernando seguín vivindo. Porque el necesitábame
para vivir.
ÁNXELA (A Pura).- Chámase Fernando.
INÉS.- Papá dixérame. “Vaite vivir con túas tías. De mozas eran un pouco raras, sobre todo Pura,
pero a idade cambia as cousas. Agora son maiores, e acollerante coma un sopro de vida”. Vin
asustada, e cunha idea fixa: querervos, querervos máis cada día, e coidar de vós cando me atopase
ben. (A Pura). Falaches de meu pai e de miña nai con desprezo, con pena, e eu caleime, non deixei
que adiviñases coma se me revolvía o estómago pola túa falta de caridade. Cando me sentín chea,
cando souben deste milagre, só pensei en vós ... Vinvos acariciándoo, facéndolle sorrir con
carantoñas, buscando durante días enteiros miles de nomes ... coma se fose o único que ía nacer
neste mundo.
PURA.- Que estás a dicir?. (As tres míranse fixamente).Non o podo crer.
INÉS.- Si. Estou embarazada. (Os gatos maullan. Ánxela afoga un berro).
PURA.- E dilo con orgullo!.
INÉS.- Tiña pensado dicírvolo con ledicia. dicírvolo á orella, como llo houbese dito a miña nai.
Imaxinaba que se vos iluminaría a cara, e me abrazariades ...
PURA.- Ti estás tola. Ti non es normal. Así, dicírnolo tranquilamente: vou a ter un fillo. Coma se
ter un fillo sendo solteira fose a cousa máis normal do mundo. E nolas dúas saltando de ledicia,
coma dúas avoas felices. Escoitas isto, Ánxela?. E seguramente pensabas ata contarnos como
sucedeu. Verdade, miña filla?. Con todo detalle!.
ÁNXELA.- Que nolo conte!. Quero sabelo!.
PURA.- E nós escoitándote aparvadas. Foi pola noite, papá durmía, confiado en que eu era honesta
e de fiar; pero estábame remexendo na cama, coma unha ...
ÁNXELA.- Segue!. Segue!. Quero sabelo!.
PURA.- Coma unha puta!. Pensando ... monstruosamente ... que non era pecado. Verdade?.
Verdade que pensabas que non era pecado?.
INÉS.- Non o era, tías, non o era ...
PURA.- Claro que non!. Era a consecuencia de estar en graza de Deus, non e iso?. Contesta!.
INÉS.- Non o comprendedes ... Non podedes comprendelo ...
PURA.- Pobre criatura!. Somos incomprensivas e malas.
ÁNXELA.- Segue!. Onde foi?. Quero sabelo todo!. Que sentías?.
PURA.- Tiñas calor, verdade?. Unha calor sufocante ... que te facía vivir.
ÁNXELA.- Calor ... calor ... Segue!. Segue ti, Pura!.

31
PURA.- E ... a sensación de estar descubrindo os misterios da natureza.
INÉS.- Tía, por Deus ...
ÁNXELA.- Que misterios?. Que misterios?.
PURA.- A sucidade, a lixeireza, o pracer, o pecado, a transgresión, todo iso que a xente chama os
misterios da natureza, e por se fose pouco, a vida.
ÁNXELA.- Eu ..., eu non o sei ...
PURA.- Míraa!. Míraa con atención!. O xesto doce, a mirada limpa ... Nós somos un templo ela é
un muladar.
INÉS (Tapándose os oídos). Non quero oírvos!. Manchádesme!.
PURA (Abalanzándose contra ela e arrincándolle a viva forza as mans dos oídos).- Vas a
escoitarnos!. Vas a oír o que mereces!. As que son coma ti so teñen un nome: puta! puta!.
ÁNXELA.- Si!. Puta!. E pécora!. E zorra!.
INÉS.- Eu non son iso!.
PURA.- E so mereces que te cuspamos á cara! E cúspote!. (Une a acción á palabra, mentres Ánxela
ten un ataque de risa nerviosa).
INÉS (Soltándose bruscamente).- Ti a min non me cuspes!. Non quero que me envelenes!.
PURA.- Como te atreves ...
INÉS.- Es odiosa. Es odiosa, unha vella porca e retorcida, solteirona, envexosa, soberbia, incapaz
para ter un fillo ... e eu vou telo, escóitasme?, e quéroo, escóitasme ti tamén?, quéroo!. Hipócritas!.
Fracasadas!. Resentidas!.
PURA.- Que dis?. Dáme es bastón, Ánxela. (Esta obedece). Hipócrita eu?. Resentida eu?. Ti, porca,
ti marrán ...
INÉS.- Non te acerques a min ..., non te acerques ...
PURA (Acercándose. Ánxela, coma hipnotizada, colle outro obxecto contundente. Vana
rodeando).- Non se pode esperar que caia sobre ti a xustiza divina ... Hai faltas que deben ter aquí o
seu castigo.
INÉS.- Tía, que vas facer?. Tía, por Deus!.
PURA.- Voute castigar.
INÉS.- Non ..., non ... Vou ter un fillo!.
PURA.- Chámao pecado!. É un pecado!. (Descárgalle un primeiro golpe. Instintivamente, Inés
tápase o ventre coas mans, tentando furtalo ao castigo. Pero Pura xa é unha furia sen control que
contaxia a Ánxela. Esta empréndea tamén a golpes coa rapaza).
ÁNXELA.- Eu tamén quero castigala!. (Os gatos maullan con furia. A malleira continúa. Inés cae
ao chan, sempre tentando protexerse o seu ventre).
PURA.- Aquí, Ánxela!. No pecado!. No crime!. Písaa!. (Une a acción á palabra. Inés xa non berra.
Ao cabo dun tempo, a furia das irmáns remata tan repentinamente coma comezou. Resollantes
apártanse de Inés. A rapaza está inerte. Os seus brazos, máis poderosa a laxitude da morte que a súa
propia vontade, descobren lentamente o ventre martirizado. Nos maullidos dos gatos hai
interrupcións súbitas; adivíñase que roldan excitados dentro do cuarto, coma animais na xungla.
Pausa longa).
ÁNXELA.- Pura ..., cres que está ...?.
Pura fai un xesto afirmativo coa cabeza.
E agora?.
PURA.- Síntome en paz. Ti non?.
ÁNXELA.- Si ... Eu tamén.
PURA.- Alégrome. É coma se houbésemos cumprido unha misión. A máis penosa de todas. Pero
reconfortante.
ÁNXELA.- Unha misión como a miña, cos gatos?.
PURA.- Si.
ÁNXELA.- Castigar o pecado e o crime.
PURA.- Si.
ÁNXELA.- Que ... diremos á xente?.
PURA.- Nada. (Ánxela míraa). Se a xente coñece a súa morte tamén coñecerá a súa falta. É
preferible que a lembren todos coma unha rapaza honesta.

32
ÁNXELA.- Si, é o mellor. Pero que faremos con ela?.
PURA.- Non pode descansar en terra sagrada. Sería un sacrilexio.
ÁNXELA.- Claro ... Non o pensara. Pero, entón?.
PURA (Polos gatos).- Non os escoitas?. Teñen fame.
ÁNXELA (Contenta).- Si. Están famentos. Son xa dezasete días.
PURA.- Hai que alimentalos.
ÁNXELA.- Para que?.
PURA.- Para que vivan e poidas castigalos durante máis tempo.
ÁNXELA.- Tes razón. É unha boa idea. (Míranse fixamente. O rostro de Ánxela, ante o que ve nos
ollos de Pura, demúdase primeiro, logo vai cobrando un alegría salvaxe). Si ..., será un banquete.
Non o pensara. Estás en todo. Como ..., como non se me ocorreu a min?. Ti es máis lista ca min,
sempre o fostes. Pura, é unha idea xenial.
PURA.- Grazas, Ánxela. Agora, axúdame.
ÁNXELA.- Imos. (Collen o corpo). Aínda está quente.
PURA.- Cala.
ÁNXELA.- Pobriña. Non che da un pouco de pena?. Era máis nova que Paloma?.
PURA.- Cálate! (Tiran o corpo ao cuarto dos gatos. Escoitase un golpe xordo ao caer sobre o chan.
Ánxela quédase observando pola mirilla. Pura volve a súa randeeira e abre novamente o seu libro de
meditacións. Ponse a ler con tranquilidade).
ÁNXELA (Decepcionada).- Non pasa nada. Estana mirando, pero non se atreven a acercarse. Non
deben de saber que é comida. Pobre Inés. Pensei que todo remaría doutro xeito ... rápido. Pero
temos que estar con ela aí todo o tempo. Pura, que podemos facer?. (Neses intres escóitanse uns
horribles maullidos. Ánxela mira de novo, lanza un berro e tapa os ollos). Xa, Pura, xa!. (Unha
proxección encherá o escenario co que está ocorrendo no cuarto,; un enxame de gatos famentos
devorando o corpo. Pura non se move. Ánxela, ganada polos nervios, segue este horror con
xemidos, con risas, con berros. O espanto, ocupando o espazo do salón e desbordándose cara ao
público, dura o máis e o menos posible. Remata de repente, como comezou, pero deixando a súa
pegada no clímax da escena. Hai unha longa pausa. Pura segue petrificada. Ánxela apenas pode
falar). Xa está. Rematárona. Parecía pequeniña, coma unha boneca, entre feras enormes. Que en paz
descanse.
PURA.- Non!. Non pode descansar en paz!. Non hai dereito a que descanse en paz!.
ÁNXELA.- Pura, xa non existe.
PURA.- Existirá sempre a súa falta. A carne perece, desaparece, non importa de que xeito; pero o
pecado non é de carne, e non pode borrarse.
ÁNXELA.- Odiámola. Agora doume conta.
PURA.- Eu na odiei. Castigueina.
ÁNXELA.- E agora, que facemos?.
PURA.- Nada. Que imos facer?.
ÁNXELA.- E cando veña a buscala ese rapaz, o seu ... o seu noivo, que lle diremos?.
PURA.- Que marchou!.
ÁNXELA.- Pero onde?.
PURA.- Que marchou!.
ÁNXELA.- E se descobre que morreu, e como morreu?.
PURA.- Que importa o mañá, Ánxela?. Nós non pertencemos xa ao futuro.
ÁNXELA.- Non. Nin ao futuro ... nin ao pasado. Non pertencemos a nada. Ni temos pertencido.
Dúas sombras.
Fora escóitanse ruídos de voces e entran a continuación dona Rosa, Loli, vestida de
primeira comuñón, e Manuela.
ROSA.- Pura, Ánxela, foi precioso!. Estaba todo o mundo na igrexa. Os nenos parecían anxos, e as
nenas, pombas. Ademais, todo moio ben organizado; as nenas a un lado, os nenos a outro, coma
corresponde. A esta mirábana moito, non perdín detalle. Díxenvos que estaba moi crecida. Non vós
podedes chegar a imaxinar o que tiven que inventar para evitar o escándalo: dixen a todos que ten
so sete anos aínda que non o pareza ..., que hai naturezas que avanzan moi de presa.
PURA.- Acércate, Loli.

33
MANUELA.- Vai coa señorita. E dálle as grazas.
LOLI.- Moitas grazas, señorita Pura.
PURA.- Estás contenta?.
LOLI.- Si, señorita; moi contenta.
PURA.- Que sentiches no momento supremo?.
LOLI.- Nada, señorita. O que vostede me dixo.
PURA.- O peito aberto cara a verdade ...
LOLI.- Si, señorita; coma unha ventá.
PURA.- Si, coma unha gran ventá, pero da alma. Que cantastes?.
LOLI.- O Xesusiño da miña vida e Cérrase o sagrario.
PURA (Recitando).-
“Cérrase o sagrario
e queda agochado
no máxico niño
Xesús, meu Señor.
Non cerres, Meu Ben,
non cerres a porta,
déixaa entreaberta
ao meu corazón”
Pasarán os anos, e comprobarás que nada na túa vida deixa mellor recordo que o día de hoxe. Toma.
Nesta medalla mandei gravar a data. É de ouro. Non cha din antes para que non sentises presunción
ou vaidade. Quería verte adornada so coa ledicia.
MANUELA.- Da as grazas, filla.
LOLI.- Grazas, señorita Pura.
ROSA.- É fermosa!. Que bo gusto tes, Pura!. Agora ímonos. Vouna levar á casa de todas as nosas
amizades. É un día para que a nena reciba regalos, aínda que sexa a filla da criada. A caridade é a
caridade. Eu compreille un abano, porque xa empeza a ser muller.
PURA.- Si, lévaa.
LOLI (Acercándose a Ánxela).- Señorita ...
ÁNXELA.- Adeus, nena. Adeus.
ROSA.- Hala, imos!. Onde está Inés?.
PURA.- Saíu de viaxe.
ROSA.- De viaxe?.
PURA.- Si. Asuntos da herdanza de Carlos. Foi de repente. Un telegrama.
ROSA.- Volverá pronto, espero. Adeus.
MANUELA.- Grazas por todo, señoritas.
PURA.- Non ten importancia, Manuela. (Saen as tres. Pura, mirando á nena, comenta). Que fermosa
é a inocencia!.
ÁNXELA.- Mentiches.
PURA.- Eu?.
ÁNXELA.- Mentiches no de Inés!.
PURA.- Ánxela, non digas iso. Inés emprendeu xa o eterno viaxe.
ÁNXELA.- Sempre dis a verdade.
PURA.- Estou cansa.
ÁNXELA (Acércase ao balcón e péchao. É un acto definitivo. Como a morte). Estás mellor así?.
PURA.- Si, Ánxela. Moitas grazas.
ÁNXELA.- Eu ... tamén estou mellor. (Séntase na súa cadeira e colle a labor. Míraa). Servirá para
Loli ... dentro dun par de anos. Non é necesario que me dea presa en rematalo. (Aparta de si a labor,
anícase na mesma posición de gardiá dos gatos. Pura comezou a durmir, ou quizais pechou os ollos
para sumirse nos seus pensamentos).

FIN
34