Anarkismo

Anarkismoa agintea, hierarkia eta aginpidez diharduten erakundeak, estatua bereziki, ukatu eta anarkia, akrazia eta banakoaren erabateko askatasuna aldezten duen filosofia eta praktika politikoa da. Korronte zenbait daude anarkismoaren baitan, hala nola komunismo libertarioa, anarkosindikalismoa, sozialismo libertarioa, anarkokapitalismoa, kristau anarkismoa eta matxinada-anarkismoa.

Anarkismoaren ikurra.

Oinarriak

Antiautoritarismoa

Sakontzeko, irakurri: «Antiautoritarismo»

Gizabanakoen arteko mendekotasuna eta hierarkia ukatzen dute, berdintasunean oinarrituriko gizarte antolaketa sustatzeko. Askatasuna da balio gorenena. Horretarako, estatua, kapitalismoa eta erlijioa desagerrarazi nahi ditu anarkismoak. Joera batzuek (anarkokapitalismoak, kasu), ordea, merkatu askea eta jabego pribatua aldezten dute.

Anarkismo

Sozialismo motak

Anarkista Arabiarra Autogestioa Blanquismoa Demokratikoa Ekologista Estatukoa Kristaua Libertarioa Merkatukoa Sozialdemokrazia Utopikoa XXI. mendekoa Zientifikoa

Humanismoa

Anarkista batzuen ustez, gizakia berez askea da edo askatasuna bilatzen du. Haien iritziz, pertsonen arteko harremanetan autoritateak zapalketa eragiten du nahita nahi ez; eta ondorioz, ustelkeria zabaltzen da. Bestalde, erakunde autoritarioek lortutako boterea ustelkeriaren bitartez lortua dela diote; horregatik erakunde hauei uko egiten diete, giza harremanetan zapalketa erabiltzen dutelakoan. Hala, erakunde autoritariorik gabe eta giza harreman antiautoritarioen bitartez askatasuna lortzea errazten dela deritzote.

Autonomia

Sakontzeko, irakurri: «Autonomia»

Sakontzeko, irakurri: «Autogestioa»

Anarkisten ustetan arazoak gainditzeko bidea ez da horien konponbidea beste inoren esku uztea. Haien iritziz norberak zuzenean arazoei aurre egitea da egokiena, inplikazio eta konpromiso zuzenaz, hala nola kooperatibismoaz eta gizarte ekonomia bultzatuz. Ildo horretatik, anarkismoa mugimendu eraikitzailea da.

Ekintza zuzena

Sakontzeko, irakurri: «Ekintza zuzen»

Kontzeptu honen esanahia askotan manipulatzen da "ekintza zuzena" "ekintza bortitzekin" lotuz, nahiz eta ekintza zuzenak ez duen zertan nahitaez bortitza izan behar.

Elkar laguntza

Talde anarkistek jarraitutako oinarrizko printzipioa da. Piotr Kropotkinek gizarteak printzipio honetan oinarrituta antolatu behar direla azaldu zuen bere lanetan, adibide ugari emanda (animalien jokaerak eta antzinateko kulturak aipatzen ditu, besteak beste). Kropotkinez gain, jende gehiagok defendatu izan du jarrera hau, nahiz eta haietako batzuk anarkistak ez izan.

Indarkeria eta indarkeria-eza

Anarkisten arabera gobernua eta boterean dagoen beste edozein erakunde indarkeriazkoa da beraz. Agintean dagoen gutxiengoak agintea eta bere abantailak mantentzearren gizartearen gehiengoari kalte egiten dio. Estatuaren indarkeria horren aurka eman beharreko erantzunean oinarritzen dira historian zehar anarkismoaren korronte ezberdinen arteko eztabaidak, maiz anarkia ezartzeko indarkeria erabiltzea zilegi den.

Historia

Mikhail Bakunin pentsalari anarkista.

Anarkismoaren barnean hainbat korronte bereizi daitezke. Historian zehar esanguratsuena anarkosindikalismoa izan da, langile mugimenduan oinarritutako korronte anarkista. Horrela, anarkismoa hertsiki loturik egon da langileriarekin eta honen programa politikoarekin. Lehenengo Internazionalean komunistekin batera jardun ondoren, aurrerago banaketa gertatu zen tesi marxisten eta anarkisten artean, langile mugimenduaren barruan zatiketa sakona ekarriz. Anarkistek, hala ere, langile mugimenduan jardun zuten euren erakunde propioekin.

1970eko hamarkadatik aurrera, eta gizarte mugimendu berriak deitutakoen eragina dela eta, anarkismoak ekologismoaren, feminismoaren eta bakezaletasunaren eragin nabaria jaso zuen. Hori dela eta, korronte berezituak sortu ziren anarkismoaren izen zabalaren pean: anarkofeminismoa eta anarkoekologismoa, besteak beste.

Sarrera historiko eta ideologikoa

Anarkismoari edo edozein korronte politikoari buruzko karikaturak saihesteko, lehenik eta behin, ideologia politiko bat bere analisi etimologikoagatik definitzeko tentazio ahistorikoa, eta, beraz, azentifikoa, saihestu behar da. "Anarkia" terminoaren eta haren deribatuen azterketa etimologiko batek ukapen bat baino ezin du ekarri – Gobernuarena, Estatuarena, agintaritzarena –, hau da, elementu "suntsitzaileak", kritika sozialekoak; anarkismoak, ordea, beti eduki ditu elementu eraikitzaileak, helburuak eta horiek lortzeko estrategiak.

Mijail Bakunin eta James Guillaumek, Marianne Enckelek eta René Berthierrek adierazten duten bezala, ez zuten "anarkista" terminoa erabili nahi korronte sozialista eta libertarioa ezaugarritzeko, hain zuzen ere, haren inguruan zegoen ideia orokorra zela eta. 1872an Lehen Internazionala zatitu eta urte berean Internazional Antiautoritarioa sortu ondoren, anarkista europar gehienak biltzen zituen herri eta langile elkarte bat, "Anarkia" terminoa eta horren eratorriak gero eta gehiago erabiltzen hasi ziren anarkisten artean.

Gertaera historikoek erakusten dute anarkismoa XIX. mendearen bigarren erdiko dilema, borroka eta langile-klasearen eraketaren testuinguru historikotik sortu zela. Historiaren ikuspuntutik, ezin da anarkismoa sustraia eta enbor sozialista eta klasistatik bereiztea. Anarkismoa ez zen sortu dozena erdi pentsalariren gogamenetatik (nahiz eta teoriko askok beren ekarpenak egin), eta filosofia "indibiduala" ere ez da, langile klasearen esperientzia batetik sortzen baita. Anarkismoa gizarte sozialista bat lortzeko bitartekoen inguruko eztabaiden barruan garatzen da. Anarkismoa langileriaren eztabaida eta hausnarketa kolektiboetatik sortutako sozialismoaren alde libertarioa da. Langileak klaserik gabeko gizartera eramateko estrategiarik onenak zein izango ziren ez zekitenek, azkenean, tradizio anarkista bera eratu zuten, eta tradizio horrek sozialismoaren beste alor batzuekin, marxismoarekin adibidez, zituen ezberdintasunak definitu zituzten.

Indibidualismoa

Anarkismoa ere ez da indibidualismo, antiestatismo edo marxismoaren antitesiaren sinonimoa; printzipio politiko-ideologikoen multzo zehatz batek ezaugarritzen duen sozialismo mota bat da, Estatuarekiko aurkakotasuna barne hartzen duena, baina ez da horretara mugatzen. Anarkistek indibidualisten aurka egin zuten historikoki, eta indibidualismoa "anarkismoan eragin burgesa" zela esan zuten. Bakunin, Kropotkin eta Malatesta indibidualismoaren kritiko gogorrak izan ziren, ezagunenak izendatzeagatik. Indibidualismoa historikoki fenomeno marjinala izan da anarkismoan, nahiz eta honek beti aitortu duen sozialismoa askatasun indibidual eta kolektiboarekin uztartzearen garrantzia.

Idealismoa

Anarkismoa idealistak ez diren analisi, metodo eta teoria arrazionaletan oinarritzen da (azalpen metafisiko/teologikoak). Ez du baieztatzen, oro har, ideiek gertakarien gainetik duten lehentasuna; horri buruzko jarrera teoriko desberdinak aurkezten ditu. Anarkista klasikoen ikuspuntutik, Bakunin, Piotr Kropotkin, Élisée Reclus, Rudolf Rocker eta Errico Malatestak ikuspegi teoriko desberdinak zituztela esan daiteke, horregatik anarkista izateari utzi gabe. Anarkismoaren barruko funtsezko eztabaidak honako gai hauen ingurukoak dira: antolaketa, epe laburreko borrokak eta indarkeriaren papera. Desadostasunak eztabaida estrategikoetan daude, korronte anarkistak sortzen baitituzte. Horregatik, akatsa da karikatura burgesa hau erreproduzitzea: "hamaika anarkismo" daudela edo "anarkista adina anarkismo" daudela munduan. Anarkismoa korronteetan banatzen duten estrategia desberdinak daude (edozein ideologia politikok bezala), baina haren enbor historikoak oso ondo definitutako printzipio politikoak ditu, barne-koherentzia dagoela erakusten dutenak.

Antolaketa

Anarkistek, gehienetan, ez dituzte epe laburreko antolakuntza eta borrokak ukatzen iraultza lortzeko modu posible gisa. Beraz, erabat funsgabea eta okerra da esatea anarkistek berehala abolitu nahi dutela Estatua "magia trikimailu" edo "dekretu" baten bitartez. Izan ere, anarkistek dekretuz, parlamentu burgesetan edo bide instituzionalean egindako iraultzan ez dute sinesten. Anarkistek badakite kapitalismoaren aurkako borroka oro behar materialetatik eta epe laburreko borroketatik abiatu behar dela, eta zentzu horretan, tresna pribilegiatuak dira. Tamaina horretako arerio baten aurkako borroka orok indar sozialaren etengabeko bilaketa eskatzen du. Eta parlamentuan ezin da kapitalismoa gainditzeko behar den antagonismoa sortu, oposizioa besterik ez. Horixe defendatu zuen sindikatu iraultzaileen barruan anarkisten estrategia sindikalak mendearen hasieran, eta horixe da gaur egun herri mugimenduetan, landa-mugimenduetan eta mugimendu sindikalean antolatutako anarkista gehienek egiten dutena, herri-boterea deritzogunaren eraikuntzan.

Anarkista historikoek "gimnasia iraultzailea" deitu zioten aro horri, borrokatik, ekintza zuzenetik, herri beharren konkista zena, betiere sistema kapitalistaren eta Estatuaren azken suntsipenera begira. Izan ere, Estatua testuinguru historiko jakin baten eta kapitalismoaren baieztapenaren emaitza bada, haren existentziak nagusitasun politikoa berrezartzen du eta nagusitasun ekonomikoa indartzen du. Horregatik ulertzen du Bakuninek Estatua klase menderatzaileak antolatzeko modu espezifiko gisa. Eta are gehiago: klase dominatzaileen interesak defendatzeaz gain, mota desberdinetako kideak hautatzeko eta klase dominatzaile partikular bihurtzeko gaitasun estrukturala du, burokrazia.

Horrela, bere ustez, langileek ezin dute Estatua erabili gizarte sozialista eta libertario bat lortzeko bitarteko gisa; izan ere, horrekin, gehienez ere, langile-sektore mugatu bat klase menderatzaile berri bihurtzea lor daiteke. Estatu orok dakar gizarte-klaseen menderatzea eta existentzia. Beraz, emantzipazio-proiektu baterako, anarkistek koherentzia estrategiko baten alde egiten dute, taktika estrategiaren mende jarriko duena, eta estrategia hori helburu finalistaren mende, bitarteko libertarioen eta berdintasunezkoen bidez gizarte libertario eta berdintasunezkoa, hau da, sozialista, lortu ahal izateko. Bakuninen ustez, Estatua ez du erakunde "ideal" batek ordezkatu behar, langileen klase-antolaketak baizik; bere garaian, Internazionalaren oinarrizko egiturek. Ez da sistema perfektua, langile klasearen esperientzia historiko eta zehatzetik sortutako sistema baizik.

Klase borroka

Anarkismoa, ez da ikasleentzat edo "burgesia txikiarentzako" ideologia mugatu bat. Anarkismoak hiriko proletarioak (langileak) mobilizatu zituen bereziki, nahiz eta landako langileak, nekazariak, baztertuak eta pobreak oro har etengabe mobilizatu ziren, eta klase-borrokaren barruan eratzen den subjektu iraultzaile plural baten anarkismoaren nozioa indartu zuten. Michael Schmidtek anarkisten presentzia historiko garrantzitsua duten 27 herriren alderaketa egin du. Anarkistek historikoki industria-, landa- eta nekazaritza-langileak mobilizatu dituztela erakusten du. Herri horietako 19tan, anarkismoaren oinarriak hirietan daude, langile industrialen artean, kasu guztien % 70i dagokiona; horietako zortzitan, anarkismoaren oinarriak landan daude, batez ere nekazarien artean, hau da, kasuen % 30ean.

Boterea eta dominazioa

Anarkismoa ez da politikaren eta boterearen ukazio bat. Anarkistek politikaren eta boterearen kontzepzio jakin bat defendatzen dute. Anarkistek kondenatzen dutena ezarritako botere-harreman jakin bat da, dominazioa (ekonomikoa, politikoa, soziala), eta horren zutabea ez da soilik produkzio-sistema kapitalista, baita Estatua, erlijioa, hezkuntza, inperialismoa, genero-nagusitasuna eta arraza-menderatzea ere. Kritika horretan, klasearen nagusitasunak garrantzi handia du. Menderatze-sistemari kritika egiteaz gain, anarkistek autokudeaketa-sistema baten eta sistema batetik besterako eraldaketa soziala sustatzeko estrategiak defendatzen dituzte.

Anarkisten boterea fabrikak, auzoak, ekoizpen-bideak, meategiak, kaleak hartzean datza, eta, azkenik, zapatistek "herri armaduna" deitzen duten horretan. Anarkismoak elkarren artean artikulatu gabeko unitate ekonomiko txikiak defendatzen dituela iradokitzea, anarkismoa (kritikariek iradokitzen dutenez) hiri industrial handientzat egokia ez balitz bezala. Anarkismoak "gizabanakoaren" gobernu osoa defendatzen duela eta askatasun zorrotza burgesiak gure aurka eraiki duen diskurtsoa da, zoritxarrez "sozialista" eta oportunista batzuek beren egunkarietan erosi eta saldu dutena. Anarkismoaren askatasunaren kontzepzioa beti izan da soziala eta kapitalismoaren existentziarekin talka egiten du. "Kolektiboki aske izatea gizon libreen artean bizitzea da, eta aske izatea haien askatasunaren bidez" zioen Bakuninek. Beraz, ezinezkoa da anarkistek kapitalismoaren menpe askatasuna izatea, bestea esklabua den bitartean.

Definizio garaikidea

Definizioa zehatzago eztabaidatuta, argudiatzen da hamar printzipio politiko-ideologikoren multzo nahiko finko bat dagoela, anarkisten artean etengabe mantentzen dena, eta anarkismoaren definizio horren funtsezko oinarriak direla. Hona hemen printzipio horiek:

1. Etika eta balioak. Ikuspegi etiko baten defentsa, kritikak eta proposamen arrazionalak laguntzeko gai dena, honako balio hauetan oinarritua: askatasun indibiduala eta kolektiboa; berdintasuna termino ekonomiko, politiko eta sozialetan; elkartasuna eta elkarrekiko babesa; zoriontasuna, motibazioa eta borondatea etengabe suspertzea.
2. Menderatzearen kritika. Klase-dominazioen kritika — esplotazioa, hertsapen fisikoa, nagusitasun politiko-burokratikoa eta kultural-ideologikoa — eta beste dominazio-mota batzuen kritika (generoa, arraza, inperialismoa, etab.).
3. Sistemaren eta botere-ereduaren eraldaketa soziala. Hainbat menderatzetan funtsezkoak diren egitura sistemikoak menderatze-sistema direla onartzea, eta, zehaztutako balio etikoetan oinarritutako kritika arrazional baten bidez, sistema hori autokudeaketa-sistema bihurtu behar dela identifikatzea. Horretarako, funtsezkoa da indarrean dagoen botere-eredua, botere menderatzailea, botere autogestionario bihurtzea. Gizarte garaikideetan, nagusitasunaren kritika horrek kapitalismoaren, estatuaren eta menderatzeari eusteko sortu eta sostengatutako beste erakundeen aurkako jarrera argia dakar.
4. Klaseak eta klase-borroka. Menderatze-sistema ezberdinetan, bakoitzak bere klase-egiturarekin, klase-menderatzeek gizartearen oinarrizko banaketa bi kategoria global eta unibertsal handitan bururatzea ahalbidetzen dute, interes bateraezinak dituzten klaseek eratuak: klase nagusiak eta klase menderatuak. Klase horien arteko gatazka soziala klase-borrokaren ezaugarria da. [...] Beste domeinu batzuk klase-dominazioei batera egin behar zaie aurre, eta azken horien amaierak ez du esan nahi, nahitaez, lehenengoen amaiera.
5. Klasismoa eta klase borroka. Oinarri klasistako gizarte-eraldaketa horrek praktika politiko bat dakarrela ulertzea, indarrean dauden botere-harremanen oinarriak osatzen dituen indar-korrelazioan esku hartuz eratua. Zentzu horretan, menderatutako klaseetako kide diren gizarte-eragileen errealizazio-gaitasuna indar sozial bihurtu nahi da, klase-borrokan aplikatuz eta etengabe handitzen saiatuz. [...]
6. Internazionalismoa. Muga nazionaletara mugatzen ez den klasismoaren defentsa, horregatik internazionalismoan oinarritzen dena, eta horrek, harreman inperialistak nagusi diren aktoreekin batera egiten diren praktiken kasuan, nazionalismoaren arbuioa eta, eraldaketa sozialaren aldeko borroketan, klase menperatuen mobilizazioa muga nazionaletatik haratago zabaltzeko beharra dakar. [...]
7. Estrategia. Gizartea eraldatzeko proiektu horretarako, errealitatea irakurtzea eta borroketarako bideak ezartzea dakarten estrategia egokien ikusmolde arrazionala. [...]
8. Elementu estrategikoak. Anarkistek estrategia desberdinak defendatzen badituzte ere, elementu estrategiko batzuk printzipiotzat hartzen dira: garai eta herri bakoitzeko klase sozial zehatzen parte diren eragileen artean subjektu iraultzaileak sortzeko estimulua, klase menderatuak gorpuzten dituztenak, klase-kontzientzia eta eraldaketarako borondatea barne hartzen dituzten prozesuetatik abiatuta; klase sozialen gizarte-estrategien gehikuntzarako etengabeko estimulua, modu iraultzaileko estrategien eta helburuen arteko koherentzia;
9. Gizarte-iraultza eta indarkeria. Iraultza sozial bat bilatzea, indarrean dauden botere-sistema eta -eredua eraldatuko dituena; izan ere, indarkeria, konfrontazio-tentsio handiagoko adierazpen gisa, onartu egiten da kasu gehienetan, saihestezintzat jotzen delako. Iraultza horrek borroka borrokalariak eta sakoneko aldaketak dakartza gizartearen hiru eremu egituratuetan, eta ez dago gaur egungo menderatze-sistemaren esparruaren barruan — kapitalismotik, estatutik, erakunde menperatzaileetatik haratago dago.
10. Autogestioaren defentsa. Autogestioaren defentsa, praktika politikoa eta estrategia anarkista oinarritzen dituena, eraiki nahi den etorkizuneko gizartearentzako oinarriak dira, eta jabetzaren sozializazioa dakar termino ekonomikoetan, autogobernu demokratikoa termino politikoetan eta kultura autogestionarioa. [...]

Erakunde anarkistak

Federación Anarquista Uruguayaren bandera

Antolaketaren arloan, mota guztietako anarkistak daude. Oro har, autoantolaketaren eta federazioaren aldeko jarrera du anarkismoak eta, hori dela eta, erakunde indartsu eta zurrunak baino, talde dinamiko eta aldakorrak hobetsi ohi dituzte.

Anarkista batzuek antolaketaren aurkako jarrera dute, norbanakoen elkarketa puntuala defendatuz. Batzuetan, mota horietako jarrerak defendatzen dituztenei insurrekzionalistak edo matxinada-anarkistak deitu izan zaie, Italiako Federazio Anarkikoari (FAI) bezala, adibidez. Alabaina, anarkismoaren korronte nagusiak federazioetan antolatzeko hautua egin izan du, Iberiar Federazio Anarkista (FAI) bezalako antolakundeak sortuz.

Erakunde anarkista esanguratsuenak lan munduan jardun izan duten sindikatuak izan dira, anarkosindikalismoaren korronteari jarraiki.

Pedagogia libertarioa

New Yorkeko (AEB) Modern School libertarioa.

Hezkuntza jarrera anarkistaren oinarri garrantzitsua da. Heziketa anarkista gizabanako kritikoa sortzen saiatzen da, jarrera konformista ez daukana eta etorkizuneko gizarte libertarioa sortu ahal izango duena.

Langileen artean analfabetismo handia zenean, kapitalismoaren hasieran batez ere, ateneo libertarioetan irakurketa ikastaroak oso arruntak ziren. Irakurtzen jakiteak ematen zuen kulturak, norberak bere kabuz, jarrera kritikoa mantentzen laguntzen zuelako. Gaur egun, aldiz, kultura zabaltzeko beste motatako erak arruntagoak dira, hala nola aldizkariak, fanzineak, musika eta literatura.

Beste alde batetik, anarkistek askotan defendatu dute ikasketa gizakien arteko harremanen berezko osagaia dela. Horrek hezitzaile eta hezituen rolak ezabarazten ditu, edonork beti daukalako zer edo zer ikasteko eta irakasteko. Horrela, pedagogo libertario askok ukatu dute eskola tradizionala, horrek bultzatzen dituen boterearen eta hierarkiaren baloreak direla eta. Historian zehar hainbat saiakera egon dira; esaterako, Francesc Ferrer i Guardiaren eskola modernoa deitutakoa.

Ivan Illich eta Everett Reimer ere pedagogo anarkista legez sailkatu izan dira. Lehenengoa, Illich, anarkista kristau legez.

Anarkismoaren sinbologia

Anarkismoak ikur ugari dauzka, bere barnean existitzen den korronte aniztasunaren erakusle.

• 
  Bandera beltza, berez anarkismoaren ikurra
• 
  Anarkosindikalismoaren bandera
• 
  Anarkoekologismoa
• 
  Anarkofeminismoa
• 
  Queer anarkismoaren ikurra
• 
  Anarkismoaren ikurra izar gorriarekin batera

Anarkista ezagunak

• Mikhail Bakunin
• Alexander Berkman
• Noam Chomsky
• Buenaventura Durruti
• Francesc Ferrer i Guardia
• Emma Goldman
• Kasilda Hernáez
• Piotr Kropotkin
• Mark Légasse
• Felix Likiniano
• Nestor Makhno
• Errico Malatesta
• Pierre-Joseph Proudhon
• Isaac Puente
• Max Stirner
• Lev Tolstoi
• Lucio Urtubia
• John Zerzan
• Susan Brown

Ikus, gainera

• Akrazia
• Anarkosindikalismoa
• Komunismo libertarioa
• Asanblearismoa edo batzar-anarkismoa
• Autogestioa
• Okupazioa
• Komunismoa
• Sozialismoa
• Antifaxismoa
• Anarkismoa Euskal Herrian

Kanpo estekak

Wikiztegian orri bat dago honi buruz: anarkismo .

• (Gaztelaniaz) EHKL Euskal Herrietako Koordinakunde Libertarioaren webgunea
• (Gaztelaniaz) Ekintza Zuzena aldizkariaren webgunea
• CNT sindikatua Euskal Herrian
• (Gaztelaniaz) CGT sindikatua
• Biblioteca Anarquista
• https://ithanarquista.wordpress.com/

• Datuak: Q6199
• Multimedia: Anarchism / Q6199