زبان‌های ینی‌سئیایی
| ینی‌سئیایی | |
|---|---|
| اقوام: | مردم ینی‌سئیایی |
| پراکنش: | امروزه در امتداد رود ینی‌سئی در گذشته مناطق بزرگی از سیبری و مغولستان |
| تبار: | دنه-ینی‌سئیایی؟
|
| زیرگروه‌ها: |
شمالی
جنوبی †
|
| گلاتولوگ | yeni1252[۱] |
 پراکندگی زبان‌های ینی‌سئیایی در قرن ۱۷ (راه‌راه) و در پایان قرن ۲۰ (توپر) | |
زبان‌های ینی‌سئیایی، ینی‌سئی یا ینی‌سئی-اوستایک خانواده زبان‌های مردم ینی‌سئیایی است که در امتداد رود ینی‌سئی در منطقه سیبری مرکزی می‌زیند. این خانواده در کنار زبان‌های نا-دنه آمریکای شمالی بخشی از خانواده پیشنهادی دنه-ینی‌سئیایی است که گفته می‌شود نشان‌دهنده وجود رابطه ژنتیکی مطابق با استانداردهای زبان‌شناسی تطبیقی و تاریخی میان خانواده‌های زبانی دنیای قدیم و دنیای جدید هستند.[۲] تنها زبان بازمانده از این گروه امروز کت است.
از داده‌های آب‌نامی و ژنتیکی به نظر می‌رسد زبان‌های ینی‌سئیایی در دوران باستان، در منطقه بسیار گسترده‌ای، از جمله بخش‌هایی از شمال چین و مغولستان، صحبت می‌شده‌اند.[۳] بیشتر پیشنهاد می‌شود که پراکندگی زبان‌های ینی‌سئیایی از قرن ۱۷ به بعد نشان‌دهنده کوچ نسبتاً اخیر آنان به سمت شمال است و وطن زبانی آنان در جنوب دریاچه بایکال قرار دارد.[۴]
ینی‌سئیایی‌ها با شیونگ‌نو پیوند دارند و تصور می‌شود نخبگان حاکم آن به یک زبان ینی‌سئیایی جنوبی شبیه به پومپوکول صحبت می‌کردند.[۵] بر پایه داده‌های زبانی و قوم‌نگاری اعتقاد بر این است که مردم جی نیز که سرزمین ژائو پسین در شمال چین را اداره می‌کردند، به یک زبان پومپوکولی سخن می‌گفند.[۶]
با تجزیه و تحلیل متون موجود شیونگ‌نو در قالب نویسه‌های چینی می‌توان دریافت زبان ینی‌سئیایی شیونگ‌نو بسیاری از وام‌واژه از زبان‌های ترکی و مغولی پذیرفته‌است، مانند خان، خاقان، تارقان و واژه تنگری به معنای «خدا» و «آسمان».[۷]
دسته‌بندی
[ویرایش]نیاینی‌سئیایی (پیش از سال ۵۰۰ پیش از میلاد؛ تقسیم حدود ۱ میلادی)[۸]
- ینی‌سئیایی شمالی (تقسیم حدود ۷۰۰ میلادی)
- ینی‌سئیایی جنوبی †
پراکندگی
[ویرایش]کت، تنها زبان زنده ینی‌سئیایی، شمالی‌ترین زبان شناخته‌شده آن نیز هست. منابع تاریخی گسترش رو به شمال کت را در امتداد ینی‌سئی همزمان با فتح سیبری به دست روس‌ها ثبت می‌کنند.[۹] کت امروزه به‌طور عمده در منطقه توروخانسکی سرزمین کراسنویارسک در شمال سیبری، در روستاهایی مانند کلوگ و سولومای صحبت می‌شود. زبان یوغ، که اخیراً با انقراض روبرو شد، نیز از ینی‌سئیسک گرفته تا وروگووو، یارتسوو و بالای رود کت صحبت می‌شد.
پراکندگی‌های نوین اولیه آرین، پومپوکول، کوت و آسان را می‌توان به آسانی دریافت. آرین در شمال کراسنویارسک رایج بود، در حالی که پومپوکول در شمال و غرب آن، در امتداد بالای کت صحبت می‌شد. کوت و آسان، یک جفت دیگر از زبان‌های نزدیک به هم نیز در منطقه جنوب کراسنویارسک و از شرق تا رود کان رایج بودند.[۱۰]
منابع
[ویرایش]- ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Yeniseian". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
{{cite book}}: Invalid|display-editors=4(help) - ↑ Bernard Comrie (2008) "Why the Dene-Yeniseic Hypothesis is Exciting". Fairbanks and Anchorage, Alaska: Dene-Yeniseic Symposium.
- ↑ Vajda, Edward J. (2013). Yeniseian Peoples and Languages: A History of Yeniseian Studies with an Annotated Bibliography and a Source Guide. Oxford/New York: Routledge.
- ↑ Vajda, Edward. "Yeniseian and Dene Hydronyms" (PDF). Language Documentation & Conservation Special Publication. 17: 183–201.
- ↑ Vovin, Alexander. "Did the Xiongnu speak a Yeniseian language?". Central Asiatic Journal 44/1 (2000), pp. 87–104.
- ↑ Vovin, Alexander; Vajda, Edward J.; Vaissière, Etienne de la. "WHO WERE THE *KJET (羯) AND WHAT LANGUAGE DID THEY SPEAK?" (به انگلیسی).
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(help) - ↑ Vovin, Alexander. "Xiong-nu_Part2" (به انگلیسی).
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(help) - ↑ Vadja 2007
- ↑ Georg, Stefan. "THE GRADUAL DISAPPEARANCE OF A EURASIAN LANGUAGE FAMILY". … and Language Maintenance: Theoretical, Practical and … (به انگلیسی).
- ↑ Vajda, Edward J. (2004-01-01). Languages and Prehistory of Central Siberia (به انگلیسی). John Benjamins Publishing. ISBN 978-90-272-4776-6.
پیوند به بیرون
[ویرایش]- Results from the February 2008 Dene–Yeniseic Symposium
- A Siberian Link With Na-Dene Languages by Edward Vajda, a proponent of the Yeniseian-Na-Dene connection.
- Lecture notes on the Ket people بایگانی‌شده در ۶ آوریل ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine by Edward Vajda.
- Map of the Yeniseian family from the مؤسسه سنتا فه.
- Comparison of Yeniseian and Na-Dene by Merritt Ruhlen.
- Yenisseian Etymology by S. A. Starostin.
- Sino-Caucasian [comparative phonology] by S. A. Starostin. 2005.
- Sino-Caucasian [comparative glossary] by S. A. Starostin. 2005.
- Article on Yeniseian languages (به روسی)
- Multimedia Database of Ket Language, Moscow State (Lomonosov) University
- Ket language vocabulary with loanwords (from the World Loanword Database)
| .svg) | |||||||||||||||||||||