Alexandre o Grande

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Alexandre III.

Alexandre o Grande

Nome orixinal	(grc) Ἀλέξανδρος Γ' ὁ Μέγας
Biografía
Nacemento	20 de xullo de 356 a. C. Pela (Reino de Macedonia)
Morte	10 de xuño de 323 a. C. (32 anos) Babilonia (Macedonian Empire)
Causa da morte	Febre tifoide, posiblemente
Lugar de sepultura	Alexandría
Rei da Macedónia (pt)
336 a. C. – 323 a. C. ← Filipo II de Macedonia – Alexandre IV da Macedónia (pt) , Filipe III da Macedónia (pt)  →
Faraón
330 a. C. – 323 a. C. ← Darío III – Alexandre IV da Macedónia (pt) , Filipe III da Macedónia (pt)  →
Datos persoais
Relixión	Relixión da Grecia antiga e Mitoloxía grega
Cor dos ollos	Negro e azul
Actividade
Ocupación	político, líder militar, monarca
Período de tempo	Reino de Macedonia, Exipto grecorromano, Período helenístico e Macedonian Era (Egypt) (en)
Profesores	Aristóteles e Anaxímenes de Lámpsaco
Influencias	Aristóteles
Carreira militar
Rango militar	Comandante en xefe
Conflito	Guerras de Alexandre (pt)
Outro
Título	Faraón Rei
Familia	Dinastía Arxéada
Cónxuxe	Roxana (328 a. C.–323 a. C.), morte Estatira (324 a. C.–323 a. C.), morte Parisátide II (324 a. C.–323 a. C.), morte
Parella	Barsina Heféstion Bagoas Campaspe
Fillos	Alexandre IV da Macedónia  () Roxana Héracles, fillo ilexítimo  () Barsina
Pais	Filipo II de Macedonia   e Olímpia do Épiro
Irmáns	Europa of Macedon Filipe III da Macedónia Caranus Cleópatra da Macedónia Cinane Tessalônica da Macedônia
Parentes	Eurídice, avoa paterna Amintas III da Macedónia, avó paterno Neoptólemo I do Epiro, avó materno
Descrito pola fonte	Pequeno Dicionario Enciclopédico de Brockhaus e Efron Dicionario Enciclopédico Brockhaus e Efron Encyclopædia Britannica

Alexandre III de Macedonia, coñecido como Alexandre o Grande ou Alexandre Magno (en grego: Μέγας Ἀλέξανδρος), nado o 21 de xullo de 356 a.C. en Pela (Reino de Macedonia) e finado o 10 ou 13 de xuño de 323 a.C. en Babilonia, foi rei do antigo reino de Macedonia entre o 21 de xullo de 336 a.C. e o 13 de xuño de 323 a.C. Sucedeu ao seu pai Filipo II no trono no 336 a.C. aos 20 anos, e pasou a maior parte dos seus anos de goberno realizando unha longa campaña militar por todo o oeste de Asia e o nordeste de África. Á idade de trinta anos, creara un dos imperios máis grandes da historia, que se estendía desde Grecia ata o noroeste da India. Trátase dun dos máis exitosos comandantes do mundo antigo, tanto que foi considerado por moitos o maior xenio militar da historia.

Alexandre o Grande dedicou os primeiros anos do seu reinado a impoñer a súa autoridade sobre os pobos sometidos a Macedonia, que aproveitaran a morte de Filipo para rebelarse. Como hexemon de toda a Grecia como sucesor do seu pai, continuou o plan que a polis grega aprobara: conquistar o vasto imperio de Persia, para vingarse de todos. o dano que fixeran aos gregos durante séculos, incluíndo a recuperación de todas as cidades costeiras de Asia Menor e illas do mar Exeo. Preparou un exército de aliados gregos (principalmente macedonios), e no ano 334 a. C. lanzou o seu pequeno exército, de apenas 40 .000 homes, contra o poderoso imperio persa: unha guerra de vinganza contra os gregos -baixo o liderado macedonio- contra os persas.

No seu reinado de trece anos, cambiou por completo a estrutura política e cultural da zona, ao conquistar o Imperio aqueménida e dar inicio a unha época de extraordinario intercambio cultural, na que os gregos se expandiron polos ámbitos mediterráneo e próximo oriental. Foi o chamado Período helenístico (323 a. C.-30 a. C.) Tanto é así, que as súas fazañas convertérono nun mito e, nalgúns momentos, en case unha figura divina, posiblemente pola profunda relixiosidade que manifestou ao longo da súa vida.

Tras consolidar a fronteira nos Balcáns e a hexemonía macedonia sobre as cidades-estado da antiga Grecia, poñendo fin á rebelión que se produciu tras a morte do seu pai, Alexandre cruzou o Helesponto cara a Asia Menor (334 a. C.) e comezou a conquista do Imperio persa, rexido por Darío III. Vitorioso nas batallas do Gránico (334 a. C.), Issos (333 a. C.), Gaugamela (331 a. C.) e da Porta Persa (330 a. C.), fíxose cun dominio que se estendía pola Hélade, Exipto, Anatolia, Oriente Próximo e Asia Central, ata os ríos Indo e Oxus. Avanzando ata a India, onde derrotou ao rei Poro na batalla do Hidaspes (326 a. C.), a negativa das súas tropas para continuar cara a Oriente obrigoulle a retornar a Babilonia, onde faleceu sen completar os seus plans de conquista da península arábiga. Coa chamada «política de fusión», Alexandre promoveu a integración dos pobos sometidos á dominación macedonia promovendo a súa incorporación ao exército e favorecendo os matrimonios mixtos. El mesmo casou con dúas mulleres persas de nobre berce.

Nos seus trinta e dous anos de vida, o seu Imperio estendeuse desde Grecia, ata o val do Indo polo leste e ata Exipto polo oeste, onde fundou a cidade de Alexandría (hoxe Al-ʼIskandariya, الاسكندرية). Fundador prolífico de cidades, esta cidade exipcia habería de ser con moito a máis famosa de todas as Alexandrías fundadas polo tamén faraón Alexandre. Das setenta cidades que fundou, cincuenta delas levaban o seu nome.

O conquistador macedonio faleceu en circunstancias escuras. Os escritos máis antigos deixan clara evidencia dunha morte lenta produto dun envelenamento, deixando un imperio sen consolidar. O control sobre diversas rexións era débil no mellor dos casos, e había rexións do norte da Asia Menor que xamais se acharon baixo dominio macedonio. Ao morrer sen nomear claramente un herdeiro, sucedeulle o seu medio irmán Filipo III Arrideo (323-317 a. C.), que era unha persoa con discapacidade intelectual, e o seu fillo póstumo Alexandre IV (323-309 a. C.). O verdadeiro poder estivo en mans dos seus xenerais, os chamados diádocos (sucesores), que iniciaron unha loita desapiadada pola supremacía que conduciría á repartición do imperio de Alexandre e o seu fraccionamento nunha serie de reinos, entre os cales acabarían impoñéndose o Exipto Tolemaico, o Imperio Seléucida e a Macedonia antigónida.

Alexandre é a maior das iconas culturais da Antigüidade, enxalzado como o máis heroico dos grandes conquistadores. Un segundo Aquiles («soldado e semidiós»), para os gregos o seu heroe nacional e liberador, ou vilipendiado como un tirano megalómano que destruíu a estabilidade creada polos persas. A súa figura e legado estiveron presentes na historia e a cultura, tanto de Occidente como de Oriente, ao longo de máis de dous milenios e inspirou aos grandes conquistadores de todos os tempos, desde Xulio César ata Napoleón Bonaparte.

Traxectoria

Primeiros anos

Filipo II de Macedonia pai de Alexandre

Olimpia de Epiro nai de Alexandre

Alexandre naceu en Pela, capital do reino de Macedonia, o sexto día do antigo mes grego de hecatombeón, que probablemente corresponde ao 20 de xullo do 356 a. C. (aínda que a data exacta é incerta). Fillo e sucesor de Filipo II de Macedonia e de Olimpia, filla de Neoptólemo I de Epiro rei de Molosia no nordés da actual Grecia. Aínda que Filipo tivo sete ou oito esposas, Olimpia foi a súa esposa principal durante algún tempo, probablemente porque deu a luz a Alexandre.

Varias lendas rodean o nacemento e a infancia de Alexandre. Segundo o antigo biógrafo grego Plutarco, na véspera da consumación do seu matrimonio con Filipo, Olimpias soñou que o seu útero era alcanzado por un raio que provocou que unha chama se estendese "ao longo e ancho" antes de morrer. Algún tempo despois da voda, dise que Filipo se viu a si mesmo, nun soño, asegurando o ventre da súa muller cun selo gravado coa imaxe dun león. Plutarco ofreceu unha variedade de interpretacións para estes soños: que Olimpia estaba embarazada antes do seu casamento, indicado polo selado do seu útero; ou que o pai de Alexandre era Zeus. Os antigos comentaristas estaban divididos sobre se a ambiciosa Olimpia promulgou a historia da filiación divina de Alexandre, afirmando de varias maneiras que ela llo dixera a Alexandre ou que descartou a suxestión como impía.

O día en que Alexandre naceu, Filipo preparaba un asedio á cidade de Potidea, na península de Calcídica. Ese mesmo día, Filipo recibiu a noticia de que o seu xeneral Parmenion derrotara aos exércitos combinados ilirio e peonio e que os seus cabalos gañaran nos Xogos Olímpicos. Tamén se dixo que neste día ardeu o Templo de Artemisa en Éfeso, unha das sete marabillas do mundo. Isto levou a Hegesias de Magnesia a dicir que ardera porque Artemisa estaba ausente, asistindo ao nacemento de Alexandre. Tales lendas puideron xurdir cando Alexandre era rei, e posiblemente pola súa instigación, para demostrar que era sobrehumano e que estaba destinado á grandeza desde a concepción.

Detalle de Alexandre o Grande e Bucéfalo no mosaico que representa a batalla de Issos

Nos seus primeiros anos, Alexandre foi criado pola enfermeira, Lanike, irmá do futuro xeneral de Alexandre Cleito o Negro. Máis tarde na súa infancia, Alexandre foi tutelado polo severo Leónidas de Epiro, parente da súa nai, e por Lisímaco de Acarnania. Alexandre foi criado ao xeito dos mozos nobres macedonios, aprendendo a ler, tocar a lira, montar, loitar e cazar. Cando Alexandre tiña dez anos, un comerciante de Tesalia trouxo a Filipo un cabalo, que lle ofreceu vender por trece talentos. O cabalo negouse a ser montado e Filipo ordenoulle que se fora. Con todo, Alexandre, ao detectar o medo do cabalo á súa propia sombra, pediulle domarlo, o que finalmente conseguiu. Plutarco afirmou que Filipo, encantado por esta mostra de coraxe e ambición, bicou ao seu fillo entre lágrimas, declarando: "Meu neno, debes atopar un reino o suficientemente grande para as túas ambicións. Macedonia é demasiado pequena para ti", e comprou o cabalo para el. Alexandre chamouno Bucéfalo, que significa "cabeza de boi". Bucéfalo levou a Alexandre ata a India. Cando o animal morreu (por mor da vellez, segundo Plutarco, aos trinta anos), Alexandre chamoulle a unha cidade, Bucéfala.

Educación

Alexandre (356-323 a.C.), escoita con atención ao seu titor, o filósofo Aristóteles (384 - 322 AC), nun palacio da antiga Pella, Grecia, 342 AC.

Como herdeiro do trono recibiu unha educación para tal fin dende pequeno, tanto militar como intelectual, combinando a estrita formación física coa formación intelectual. Cando Alexandre tiña 13 anos, Filipo comezou a buscarlle un titor e considerou a académicos como Isócrates e Espeusipo, este último ofrecéndose a dimitir da súa administración na Academia para ocupar o cargo. Ao final, Filipo escolleu a Aristóteles e proporcionoulle o Templo das Ninfas en Mieza como aula. A cambio de ensinarlle a Alexandre, Filipo aceptou reconstruír a cidade natal de Aristóteles, Estagira, que Felipo arrasara, e repoboala comprando e liberando aos excidadáns que eran escravos, ou perdoando aos que estaban no exilio.

Mieza era como un internado para Alexandre e os fillos de nobres macedonios, como Ptolomeo, Hefestión e Casandro. Moitos destes estudantes converteríanse nos seus amigos e futuros xenerais, e son coñecidos a miúdo como os "Compañeiros". Aristóteles ensinoulle a Alexandre e aos seus compañeiros sobre medicina, filosofía, moral, relixión, lóxica e arte. Baixo a tutela de Aristóteles, Alexandre desenvolveu unha paixón polas obras de Homero, e en particular pola Ilíada; Aristóteles deulle unha copia anotada, que Alexandre levou a cabo máis tarde nas súas campañas. Alexandre podía citar de memoria a Eurípides.

Durante a súa mocidade, Alexandre tamén coñeceu os exiliados persas na corte macedonia, que recibiron a protección de Filipo II durante varios anos ao opoñerse a Artaxerxes III. Entre eles estaban Artabazos II e a súa filla Barsine, posible futura amante de Alexandre, que residiu na corte macedonia do 352 ao 342 a. C., así como Amminapes, futuro sátrapa de Alexandre, ou un nobre persa chamado Sisines. Isto deulle á corte macedonia un bo coñecemento das cuestións persas, e mesmo puido influír nalgunhas das innovacións na xestión do estado macedonio.

A grande enciclopedia bizantina sobre o mundo antigo Suídas pon que Anaxímenes de Lámpsaco foi un dos mestres de Alexandre, e que Anaxímenes tamén acompañou a Alexandre nas súas campañas.

Herdeiro de Filipo II

Rexencia e ascenso de Macedonia

Véxase tamén: Filipo II de Macedonia.

Filipo II de Macedonia, pai de Alexandre

Á idade de 16 anos, a educación de Alexandre baixo Aristóteles rematou. Filipo II librara a guerra contra os tracios do norte, o que deixou a Alexandre ao mando como rexente e herdeiro, polo que comeza a involucrarse na vida publica e ocuparse da recepción das delegacións oficiais.

Durante a ausencia de Filipo, a tribo tracia dos medos sublevouse contra Macedonia. Alexandre respondeu rapidamente e someteunos, ocupou a súa capital, expulsou os seus habitantes, repoboouna con xentes de diversos países e deulle o nome de Alexandrópolis.

Ao regreso de Filipo, Alexandre foi enviado cunha pequena forza para someter as revoltas no sur de Tracia. Na súa campaña contra a cidade grega de Perinto, Alexandre salvou a vida do seu pai. Mentres tanto, a cidade de Anfisa comezou a traballar terras que eran sagradas para Apolo preto de Delfos, un sacrilexio que lle deu a Filipo a oportunidade de intervir aínda máis nos asuntos gregos. Mentres Filipo estaba ocupado en Tracia, Alexandre recibiu a orde de reunir un exército para unha campaña no sur de Grecia. Preocupado de que outros estados gregos puidesen intervir, Alexandre fixo que pareza que se estaba a preparar para atacar Iliria. Durante esta confusión, os ilirios invadiron Macedonia, só para ser repelidos por Alexandre.

Filipo e o seu exército uníronse ao seu fillo no 338 a. C., e marcharon cara ao sur a través das Termópilas, tomándoas despois da teimosa resistencia da súa guarnición tebana. Pasaron a ocupar a cidade de Elatea, a só uns días de marcha tanto de Atenas como de Tebas. Os atenienses, liderados por Demóstenes, votaron a favor da alianza con Tebas contra Macedonia. Tanto Atenas como Filipo enviaron embaixadas para gañar o favor de Tebas, pero Atenas gañou o favor desta. Filipo marchou sobre Anfisa (aparentemente actuando a petición da Liga Anfictiónica), capturando aos mercenarios enviados alí por Demóstenes e aceptando a rendición da cidade. Filipo volveu entón a Elatea, enviando unha última oferta de paz a Atenas e Tebas, que ambas as dúas rexeitaron.

Plano da batalla de Queronea. En vermello aparecen os aliados gregos e en azul os macedonios.

Cando Filipo marchaba en liña recta pola vía principal de Fócida a Beocia para enfrontarse ao groso do exército aliado que defendía o camiño en Queronea, os seus opoñentes bloqueárono preto de Queronea, (Beocia). Na batalla que se formou o rei Filipo tomou o mando da á dereita do seu exército e colocou ao seu fillo Alexandre, de dezaoito anos, ao cargo da á esquerda, onde estivo acompañado por un grupo de experimentados xerais macedonios.

Segundo as fontes antigas, a batalla foi moi disputada durante moito tempo e houbo moitas baixas en ambos os bandos, de modo que durante longo intervalo o combate deu esperanzas de vitoria a ambos os bandos». Filipo ordenou deliberadamente ás súas tropas que se retiraran, contando cos non experimentados hoplitas atenienses para seguir, rompendo así a súa liña. Alexandre foi o primeiro en romper as liñas tebanas, seguido dos xenerais de Filipo. Tras danar a cohesión do inimigo, Filipo ordenou ás súas tropas que avanzasen e derrotounos rapidamente. Cos atenienses perdidos, os tebanos tiveron que loitar sós polo que foron cercados e derrotados. Alexandre foi nomeado gobernador de Tracia ese mesmo ano.

Tras a vitoria en Queronea, Filipo e Alexandre adentraronse sen oposición no Peloponeso, sendo acollidos por todas as cidades; con todo, cando chegaron a Esparta, foron rexeitados, pero non recorreron á guerra En Corinto, Filipo estableceu unha "Alianza Helénica" (modelo da antiga alianza antipersa das guerras greco-persas) , que incluía a maioría das cidades-estado gregas excepto Esparta. Filipo foi entón chamado Hexemón (moitas veces traducido como "comandante supremo") desta liga (coñecida polos estudosos modernos como a Liga de Corinto), e anunciou os seus plans para atacar o imperio persa.

Exilio e retorno

Filipo volveu casar cando volveu a Pella, no 338 ou 337 a. C., esta vez cunha muller noble macedonia chamada Cleopatra Eurídice, sobriña do xeneral Atalo. O matrimonio fixo que a posición de Alexandre como herdeiro fose menos segura, xa que calquera fillo varón de Cleopatra Eurídice sería un herdeiro plenamente macedonio, mentres que Alexandre só era medio macedonio. Durante o banquete da voda, Atalo emborrachouse e comezou a rezar publicamente aos deuses para que esta unión produciría un herdeiro lexítimo.

Na voda de Cleopatra, de quen Filipo se namorara e casara, sendo ela demasiado nova para el, o seu tío borracho Atalo desexou que os macedonios pregasen aos deuses para que lles dese un lexítimo sucesor do seu reino a través de Eurídice. Isto enfadou moito a Alexandre, quen lanzou a súa cunca á cabeza de Attalo e gritou: "Vilán, que son eu entón? Un cabrón?" Entón Filipo, tomando o lado de Atalo, ergueuse e correu cara ao seu fillo, pero demasiado cheo de rabia ou demasiado borracho, tropezou e caeu ao chan. Alexandre insultouno entón: "¡Mira! Este é o home que fai os preparativos para pasar de Europa a Asia, non pasa dun asento a outro".

Plutarco describindo o que pasou na voda.

Debido a isto Alexandre fuxiu de Macedonia coa súa nai, deixándoa en Dodona, capital dos molosos, co irmán desta, o rei Alexandre I de Epiro. e el continuou fuxindo ata Iliria, onde buscou refuxio e foi aceptado como convidado polo rei local, a pesar de telo derrotado na batalla anos antes. Porén, parece que Philip nunca tivo a intención de renegar do seu fillo adestrado política e militarmente. En consecuencia, Alexander volveu a Macedonia despois de seis meses. debido aos esforzos dun amigo da familia, Demarato, que mediou entre as dúas partes.

No ano seguinte, o sátrapa persa (gobernador) de Caria, Pixodaro, ofreceu a súa filla máis vella ao medio irmán de Alexandre, Filipo III Arrideo. Olimpia e varios amigos de Alexandre suxeriron entón que isto demostraba que Filipo II ía facer de Arrideo o seu herdeiro. Alexandre reaccionou enviando ao actor, Tesalo de Corinto, para dicirlle a Pixodarus que non debería ofrecer a man da súa filla a un fillo ilexítimo, senón a Alexandre. Cando Felipo soubo isto, parou as negociacións e reprendeu a Alexandre por desexar casar coa filla dun cario, explicando que quería unha noiva mellor para el. Filipe exiliou a catro dos amigos de Alexandre, Hárpalo, Nearco, Tolomeo e Erixio, e fixo que os corintios lle trouxesen a Tesalo encadeado.

Rei de Macedonia

Ascensión

Asasinato de Filipo II, pai de Alexandre, por Pausanias durante a súa procesión cara ao teatro

A Liga de Corinto. En vermello, o reino de Filipo II a súa morte, 336 a. C.

No verán do 336 a.C., cando Filipo asistía, en Egae, á voda da súa filla Cleopatra co irmán de Olimpia, Alexandre I de Epiro, foi asasinado por Pausanias de Orestis, un capitán da súa garda, que foi executado no acto. Cando Pausanias tentaba escapar, tropezou cunha vide e foi asasinado polos seus perseguidores, incluídos dous dos compañeiros de Alexandre, Pérdicas e Leonnatus. Alexandre foi proclamado rei no lugar polos nobres e o exército á idade de 20 anos.

O asasinato de Filipo nunca foi esclarecido. Aristóteles atribúeo a unha vinganaza amorosa, pois Pausanias sería amante de Filipo (que segundo o costume tiña varios amantes, tanto homes coma mulleres). Outra hipótese apunta a Olimpia, que buscaba protexer os intereses sucesorios do seu fillo. Así mesmo, varias fontes antigas sinalan ao persas como instigadores do crime, posto que Filipo buscaba unir as cidades gregas contra eles. Se ben Alexandre foi o gran beneficiado desta morte, historiadores como Robin Lane Fox consideran que non estivo implicado.

Consolidación do poder

O emblema do mosaico da caza de cervo, c. 300 a.C., de Pella; a figura da dereita é posiblemente Alexandre debido á data do mosaico xunto coa representación do seu cabelo dividido no centro (anastole); a figura da esquerda que empuña un machado de dobre fío (asociada a Hefesto) quizais sexa Hefestión, un dos leais compañeiros de Alexandre.

Alexandre comezou o seu reinado eliminando potenciais rivais ao trono. Fixo executar o seu curmán, o antigo rei de Macedonia Amintas IV que fora expulsado do trono polo seu pai Filipo. Tamén matou a dous príncipes macedonios da rexión de Lincestis, pero indultou a un terceiro, Alexandre de Lincesti. Olimpia, a súa nai, fixo queimar vivas a Cleopatra Eurídice e a filla desta con Filipo, Europa. Cando Alexandre soubo isto, estaba furioso. Alexandre tamén ordenou o asasinato de Atalo, que estaba ao mando da vangarda do exército na Asia Menor e tío de Cleopatra.

Tras suceder ao seu pai, Alexandre atopouse con que debía gobernar un país radicalmente distinto daquel que herdou Filipo II vinte e tres anos antes, xa que Macedonia pasara de ser un reino fronteirizo, pobre e desdeñado polos gregos, a un territorio que tras o reinado de Filipo considerábase como parte da Helade e un poderoso Estado militar de fronteiras consolidadas cun exército experimentado que dominaba indirectamente a Grecia a través da Liga de Corinto. Nun discurso, posto en boca de Alexandre polo filósofo e historiador grego Flavio Arriano, describíase a transformación do pobo macedonio nos seguintes termos:

Filipo atopouvos como vagabundos e pobres, a maioría de vós levaba por vestidos peles de ovellas, erades pastores de parvos gañados nas montañas e só podiades opoñer escasas forzas para defendervos dos ilirios, os tribalios e os tracios nas vosas fronteiras. El deuvos capas en lugar de peles de ovella e tróuxovos desde as cimas das montañas ás chairas, el fixo que presentásedes batalla aos bárbaros que eran veciños vosos, de tal modo que agora confiades na vosa propia coraxe e non nas fortificacións. El converteuvos en moradores de cidades e civilizouvos mercé ao don de leis excelentes e boas costumes. (Alexandre o Grande)

Arriano, século II & 1982 b, p. VII.9.2)

A noticia da morte de Filipo provocou, ante a aparente debilidade da monarquía macedonia, a revolta de moitos estados, incluíndo Tebas, Atenas, Tesalia e as tribos tracias ao norte de Macedonia polo que o goberno de Alexandre após a morte de Filipo estiveron marcados pola inestabilidade, tendo que embarcarse en campañas para asentar o seu poder tanto en Macedonia como na Hélade a través da Liga de Corinto. Cando a noticia das revoltas chegou a Alexandre este respondeu rapidamente xa que debía resolver dous puntos importantes: manter o control das cidades e recrutar mercenarios das polis para a súa campaña contra Persia. Aínda que se lle aconsellou usar a diplomacia, Alexandre reuniu 3.000 cabaleiros macedonios e dirixiuse o sur cara a Tesalia. Atopou o exército tesalio ocupando o paso entre o Monte Olimpo e Monte Ossa, e ordenou aos seus homes que pasasen atraves do monte Ossa. Cando os tesalios espertaron ao día seguinte, atoparon a Alexandre na súa retagarda e rendéronse axiña, engadindo a súa cabalaría á forza de Alexandre. Despois continuou cara ao sur, cara ao Peloponeso.

Dióxenes a Alexandre: «Quítate de aí, me tapas o sol».

Alexandre detívose nas Termópilas, onde foi recoñecido como o líder da liga anfictiónica antes de dirixirse ao sur cara a Corinto. Atenas pediu a paz e Alexandre perdoou aos rebeldes. O famoso encontro entre Alexandre e Dióxenes o Cínico ocorreu durante a estancia de Alexandre en Corinto. Cando Alexandre preguntou a Dióxenes que podía facer por el, o filósofo pediulle con desdén a Alexandre que se colocase un pouco ao lado, xa que estaba bloqueando a luz solar. Esta resposta aparentemente encantou a Alexandre, de quen se di que dixo "Pero, de verdade, se eu non fose Alexandre, gustaríame ser Dióxenes". Isto transcendeu nos manuscritos dos filósofos e sofistas de toda Grecia. Noutra ocasión, atopou a Dióxenes revolvendo lixo, ao preguntarlle que era o que estaba a buscar, Dióxenes respondeu «estou a buscar ósos de escravos, pero non acho a diferenza entre estes e os do teu pai». Era claro que Dióxenes desprezaba a Alexandre, quen nunca tomou represalia algunha contra el. En Corinto, Alexandre tomou o título de Hexemón ("líder") e, como Filipe, foi nomeado comandante da vindeira guerra contra Persia. Tamén recibiu noticias dun levantamento tracio.

Campaña dos Balcáns

Antes de cruzar a Asia, Alexandre quixo salvagardar as súas fronteiras do norte e, na primavera do 335 a. C., avanzou ata Tracia para facer fronte á revolta, que estaba dirixida polos ilirios e os tribalios. Foi reforzado ao longo do camiño polos agriani, unha tribo tracia/peonia baixo o mando de Langarus, amigo de Alexandre. O exército macedonio marchou ata o monte Haemus, onde se atoparon cunha guarnición tracia que ocupaba as alturas. Os tracios construíran unha empalizada de carros, que pretendían lanzar sobre os macedonios que se achegaban. Alexandre ordenou á súa infantaría pesada que marchase en formación solta e, cando os carros fosen lanzados, ben abrisen as filas ou se deitaran no chan cos escudos sobre eles. Cando se puxeron a tiro, os arqueiros macedonios dispararon contra os tracios, desbaratando a súa liña de batalla, mentres tanto a infantaría pesada macedonia seguia avanzando. Cando chegaron ao alto da cima desaloxaron e derrotaron aos tracios. Os macedonios marcharon cara ao país dos Triballi e derrotaron ao seu exército preto do río Ligino (un afluente do Danubio). Alexandre marchou entón durante tres días cara ao Danubio, atopando a tribo xetas na beira oposta. Cruzando o río pola noite, sorprendeunos e obrigou ao seu exército a retirarse despois da primeira escaramuza de cabalaría.

Entón chegou a noticia de que Clito, rei de Iliria, e Glaucias rei dos taulantios estaban en aberta rebeldía contra a súa autoridade. Marchando para o oeste cara a Iliria, Alexandre derrotou a cada un á súa vez, obrigando aos dous gobernantes a fuxir coas súas tropas. Con estas vitorias, asegurou a súa fronteira norte.

Mentres Alexandre facía campaña cara ao norte, os tebanos e os atenienses rebeláronse unha vez máis. Alexandre dirixiuse inmediatamente ao sur. Mentres as outras cidades dubidaban de novo, Tebas decidiu loitar. A resistencia tebana foi ineficaz, e Alexandre arrasou a cidade, agás a cidadela e a casa do poeta Píndaro, e dividiu o seu territorio entre as outras cidades beocias. Despois de axustizar aos sublevados, entrevistou a unha parte da poboación, ordenando máis tarde a reconstrución da cidade. Un dos prexudicados era un deportista tebano dos Xogos Olímpicos, a quen Alexandre felicitou durante o desenvolvemento destes, e outro relato conta que unha muller que matou un xeneral tracio durante a contenda, foi liberada despois de facer unha «defensa sincera». O final de Tebas acobardou a Atenas, deixando a toda Grecia temporalmente en paz. Alexandre comezou entón a súa campaña asiática, deixando a Antípatro como rexente.

Conquista do Imperio Persa

Asia Menor

Extensión do imperio de Alexandre o Grande

Tras a súa vitoria na batalla de Queronea (338 a. C.), Filipo II comezou o labor de establecerse como hēgemṓn (grego: ἡγεμών) dunha liga que, segundo o historiador grego Diodoro, debía facer unha campaña contra os persas polos diversos agravios que sufriu Grecia no ano 480 e liberar as cidades e illas gregas da costa occidental do dominio aqueménida. No 336 a, C. enviou a Parmenión, con Amintas, Andrómenes e Átalo, e un exército de 10.000 homes a Anatolia para facer os preparativos para unha invasión. Ao principio, todo saíu ben. As cidades gregas da costa occidental de Anatolia subleváronse ata que chegou a noticia de que Filipo fora asasinado e que fora sucedido polo seu fillo pequeno Alexandre. Os macedonios estaban desmoralizados pola morte de Filipo e, posteriormente, foron derrotados preto de Magnesia polos aqueménidas baixo o mando do mercenario Memnon de Rodas. Se os persas tivesen estado minimamente á altura do seu adversario, terían atacado Grecia e terían cortado as súas liñas de subministración, tal como aconsellaba o mesmo Memnón de Rodas, un grego que cun grupo de mercenarios se pasara ao bando persa e sabía como se aproveitar das inimizades que Alexandre creara. Pero os persas optaron pola batalla campal, confiando en que se atopaban no seu territorio e cunha evidente superioridade numérica.

Asumindo o proxecto de invasión de Filipo II, o exército de Alexandre cruzou o Helesponto no 334 a.C. con aproximadamente 48.100 soldados, 6.100 de cabalaría e unha frota de 120 barcos cunha tripulación que sumaba 38.000 homes, no que predominaban os elementos macedónicos e de varias cidades-estado gregas, mercenarios e soldados criados polos feudatarios de Tracia, Peonia e Iliria.. Mostrou a súa intención de conquistar a totalidade do Imperio Persa lanzando unha lanza en chan asiático e dicindo que aceptaba Asia como un agasallo dos deuses. Isto tamén mostrou o afán de Alexandre por loitar, en contraste coa preferencia do seu pai pola diplomacia.

Despois dunha vitoria inicial contra as forzas persas na batalla do Gránico, Alexandre aceptou a rendición da capital provincial persa e do tesouro de Sardes; entón a continuación seguiu pola costa de Xonia, outorgando autonomía e democracia ás cidades. Mileto, en poder das forzas aqueménidas, requiriu unha delicada operación de asedio, coas forzas navais persas nas proximidades. Máis ao sur, en Halicarnaso, en Caria, Alexandre realizou con éxito o seu primeiro asedio a grande escala, forzando finalmente aos seus opoñentes, o capitán mercenario Memnon de Rodas e o persa sátrapa de Caria, Orontobates, a retirarse por mar. Memnón puxo en aprietos a Alexandre en varias ocasións cos seus movementos tácticos. Desafortunadamente para os persas, Memnón morre durante o asedio a Mitilene. As cidades gregas das costas, Éfeso, Halicarnaso, Pérgamo, Mileto, e outras tantas máis, recibírono como liberador, e outras se someteron por temor. Alexandre deixou o goberno de Caria a un membro da dinastía hecatómnida, Ada, que adoptou formalmente como fillo ao macedonio.

Venceu os frixios, e chegou a Troia, onde rendeu homenaxe ao seu heroe Aquiles. Continuou a descender cara ao sur e conquistou as cidades gregas até Halicarnaso, a máis meridional. Pero non as entregou á Liga, senón que as incorporou ao reino de Macedonia, o que deu lugar ás primeiras mostras de descontento.

Alexander corta o nó gordiano (1767) por Jean-Simon Berthélemy

Desde Halicarnaso, Alexandre avanzou cara á montañosa Licia e á chaira panfiliana, afirmando o control de todas as cidades costeiras para domear as bases navais persas. A partir de Panfilia a costa non tiña grandes portos e Alexandre trasladouse ao interior. En Termeso, Alexandre humillou pero non asaltou a cidade de Pisidia. Na antiga capital frixia de Gordión, onde Alexandre decidiu pasar o inverno. Alí atopábase un famoso carro real, suxeito a un nó moi complicado de desfacer. Segundo o oráculo de Gordión, «quen soubese desfacelo conquistaría Asia». Algunhas fontes indican que Alexandre desatou o nó pacientemente, mentres que outras afirman que proclamou que non importaba como se desfacese o nó e seccionouno coa súa espada. En calquera caso, a tormenta que seguiu ao feito interpretouse como un claro signo de que Zeus daba a súa aprobación..

O Levante e Siria

Na primavera do 333 a.C., Alexandre cruzou os montes Tauros cara a Cilicia. Despois dunha longa pausa por mor dunha enfermidade, marchou cara a Siria. Aínda que foi superado polo exército significativamente maior de Darío, marchou de volta a Cilicia, onde derrotou a Darío en Issos. Darío fuxiu da batalla, o que provocou o colapso do seu exército, e deixou atrás á súa muller, ás súas dúas fillas, á súa nai Sisigambis e un fabuloso tesouro. Darío dedicárase a reorganizar o exército mentres Alexandre se facía co dominio de toda a fachada mediterránea do Imperio. Á vista dos acontecementos, Darío ofreceu un tratado de paz no que se amosa disposto a lle ceder todos os territorios ao oeste do río Éufrates, e un rescate de 10.000 talentos para a súa familia. Pero iso era algo que Alexandre xa tiña conquistado polo que respondeulle que xa que agora era rei de Asia, era el só quen decidía as divisións territoriais. Alexandre pasou a tomar posesión de Siria e da maior parte da costa do Levante mediterráneo. No ano seguinte, 332 a. C., viuse obrigado a atacar Tiro, que capturou despois dun longo e difícil asedio. Os homes en idade militar foron masacrados e as mulleres e os nenos vendidos como escravos.

Exipto

Nome de Alexandre o Grande nun xeróglifo exipcio (escrito de dereita a esquerda), c. 332 a.C., Exipto. Museo do Louvre.

Alexandre proseguiu a súa campaña dirinxíndose a Exipto. Conquistou facilmente as cidades fenicias, agás Tiro, onde tivo lugar un longo asedio. Cando Alexandre destruíu Tiro, a maioría das cidades da ruta a Exipto capitularon rapidamente. Porén, Alexandre atopouse con resistencia en Gaza . A fortaleza estaba moi fortificada e construída nun outeiro, o que requiriu un asedio. Cando "os seus enxeñeiros lle sinalaron que pola altura do túmulo sería imposible... isto animou aínda máis a Alexandre a tentalo". Despois de tres asaltos sen éxito, a fortaleza caeu, pero non antes de que Alexandre recibira unha grave ferida no ombreiro. O igual que en Tiro, os homes en idade militar foron pasados ​​a espada e as mulleres e os nenos foron vendidos como escravos.

Relevo de Alexandre o Grande ante Amón-Ra, no templo de Luxor.

Unha moeda que representa a Alexandro, conquistador de Exipto, cos cornos de Amón na cabeza

En novembro do 332 a. C. Alexandre comezou a viaxe a Exipto; Despois de tres días sobre o deserto, chegou a esas terras sendo acollido como liberador, aquí, de feito, o poder persa era moi forte pero pouco aceptado, xa que só doce anos antes o pobo era libre do poder dos persas. Despois da súa viaxe o oasis de Siwa no deserto da Libia, onde consultou o oráculo de Amón e foi declarado fillo do deus Amón, Alexandre foi coroado faraón no templo de Ptah en Menfis. Para lexitimar a toma do poder e ser recoñecido como o descendente da longa liña de faraóns, Alexandre fixo sacrificios aos deuses en Menfis. O oráculo reveloulle a súa orixe divina e confirmoulle a súa misión universal. Xa fose este episodio unha montaxe de Alexandre ou dos sacerdotes amonitas, o certo foi que Alexandre se imbuíu de tal xeito no seu parentesco cos deuses que rematou converténdose nun déspota oriental, sobre todo após a morte de Darío, perdendo con iso a amizade de moitos camaradas de armas gregos que, penetrados polo espírito igualitario, propio da súa cultura, negáronse a se prosternar diante de Alexandre. En adiante, Alexandre referiuse a miúdo a Zeus-Amón como o seu verdadeiro pai, e despois da súa morte, unha moeda representouno adornado cos cornos de Amón como un símbolo da súa divindade. Os gregos interpretaron esta mensaxe -que os deuses dirixían a todos os faraóns- como unha profecía. Parece que ao pobo exipcio non lle resultaba preocupante que fose estranxeiro, nin que estivese ausente durante practicamente todo o seu reinado. Alexandre restaurou os templos descoidados polos persas e dedicou novos monumentos aos deuses exipcios. No templo de Luxor, preto de Karnak, construíu unha capela para a barcaza sagrada. Durante os seus breves meses en Exipto, reformou o sistema fiscal segundo os modelos gregos e organizou a ocupación militar do país, pero, a principios do 331 a. C., marchou a Asia en busca dos persas.

Durante a súa estancia en Exipto, fundou a cidade de Alexandría nunha zona costeira moi fértil ao oeste do delta do Nilo. Os motivos da fundación eran tanto económicos (a apertura dunha ruta comercial no mar Exeo) como culturais (a creación dunha cidade ao estilo grego en Exipto, cuxa planificación se deixou en mans do arquitecto Dinócrates). Alexandría converteríase na próspera capital do reino tolemaico despois da súa morte. O control de Exipto pasou a Tolomeo I (fillo de Lagos), o fundador da dinastía tolemaica (305-30 a. C.) despois da morte de Alexandre.

Batalla de Gaugamela

No ano seguinte, Alexandre abandonou Exipto. A súa longa estadía neste país non foi aproveitada polos persas para se reorganizar, pois na batalla de Gaugamela, na bacía alta do río Tigris, Alexandre desfixo literalmente o exército aqueménida e, dun só golpe, desmantelou toda a estrutura do poder do Imperio, ao tempo que asumía o título de emperador persa. Como na batalla de Issus, gañouse un botín substancial, con 4.000 talentos capturados, o carro e o arco persoais do rei e os elefantes de guerra. Foi unha desastrosa derrota para os persas e unha das mellores vitorias de Alexandre. Esta batalla hoxe en día segue sendo analizada por expertos militares, tentando explicarse como un exército tan inferior en número, derrotou a un polo menos cinco veces máis grande. Despois da batalla, Parmenion quedou na cidade coa misión de supervisar as comunicacións mentres Alexandre e o seu gardacostas perseguían a Darío que fuxira novamente. ​ De acordo ao historiador romano Flavio Arriano, Darío escaparía da batalla cara a Arbil, onde abandonou o seu propio carro e abundantes riquezas, antes de seguir camiño cara a Ecbatana. Darío conseguiu escapar cun pequeno corpo das súas forzas que permanecian intactas. Neste punto o imperio persa estaba dividido en dúas metades: leste e oeste. Na súa fuxida, Darío deu un discurso ao que quedaba do seu exército. Planeaba dirixirse máis ao leste e levantar outro exército para enfrontarse a Alexandre, asumindo que os gregos se dirixirían cara a Babilonia. Ao mesmo tempo, enviou cartas aos seus sátrapas orientais pedíndolles que se mantivesen leais, aínda que estes tiñan outras intencións.

Ocupación de Babilonia

Mentres tanto Alexandre capturaba Babilonia, quedando ás portas do propio territorio persa. Os diarios astronómicos babilónicos din que "o rei do mundo, Alexandre" enviou por medio dos seus exploradores unha mensaxe ao pobo de Babilonia antes de entrar na cidade: "Non entrarei nas vosas casas".

Persia

No ano 331 a. C., o exército macedonio invadiu Persia entrando facilmente na cidade de Susa (a antiga capital de Darío I), posto que a cidade estaba desprovista de murallas. Mentres que o derrotado Darío III fuxía cara ao interior do territorio persa en busca de forzas leais para enfrontar novamente a Alexandre.

Localización da Porta Persa; a estrada foi construída na década de 1990

Alexandre procedeu coidadosamente ocupando as cidades que atopou o seu paso, apoderándose dos caudais persas e asegurando as liñas de abastecemento. Desde Susa enviou o groso do seu exército a Persépole, capital cerimonial do Imperio aqueménida, a través da estrada real persa. O propio Alexandre levou tropas seleccionadas na ruta directa á cidade. En xaneiro do ano 330 a. C. Alexandre entrou finalmente en Persépole onde atopou uns cento vinte mil talentos de metal precioso sen acuñar. Mentres tanto, o rei inimigo atopara refuxio en Hamadán (coñecido naquel momento como Ecbatana), onde se uniron os seus homes de confianza (Besos, Barsaente, Satibarzane, Nabarzanes, Artabazo) e 2.000 mercenarios gregos. Alexandre permaneceu moito tempo en Persépole, enviando soldados a Pasargada pedindo a Susa que enviase unha gran cantidade de animais de carga para transportar o diñeiro. Marchou cunha pequena parte do exército, durante uns trinta días, para conquistar as tribos que estaban preto dos montes da comarca, sometendo aos nómades e ao resto da provincia. Cando volveu, seguiu facendo un agasallo, aos que o axudaran, de bens proporcionados á axuda ofrecida, como era o seu estilo. Antes de abandonar a cidade, devolveu o poder local ao gobernador da cidade e confiou 3.000 macedonios a un home de confianza. Durante a súa estancia produciuse un incendio no palacio oriental de Xerxes I e estendeuse ao resto da cidade. As posibles causas inclúen un accidente durante unha borracheira ou unha vinganza deliberada pola queima da Acrópole de Atenas durante a segunda guerra persa por parte de Xerxes; Plutarco e Diodoro alegan que a compañeira de Alexandre, a hetera Thaïs, instigou e iniciou o lume. Nese momento mentres vía arder a cidade, Alexander comezou a arrepentirse da súa decisión. Plutarco afirma que ordenou aos seus homes apagar os incendios, pero que as chamas xa se estenderan pola maior parte da cidade. Curcio afirma que Alexandre non se arrepentiu da súa decisión ata a mañá seguinte. Plutarco conta unha anécdota na que Alexandre fai unha pausa e fala cunha estatua caída de Xerxes coma se fose unha persoa viva:

Debo pasar por aí e deixarte aí tirado polas expedicións que dirixiches contra Grecia, ou terei que volver a montarte pola túa magnanimidade e polas túas virtudes noutros aspectos?

Mentres tanto en Grecia Antípatro derrotara na batalla de Megalópole (outono do 331 a.C.) ao rei de Esparta Axis III, definitivamente. eliminando a última oposición das cidades gregas ao dominio macedonio.

Caída do imperio persa e Oriente

Alexandre continuou a súa persecución implacable de Darío, chegando ata Media e Partia. Porén, o rei persa xa non controlaba o seu destino, sendo feito prisioneiro polo xeneral Besos, que era o sátrapa de Bactria e un dos seus comandantes de máis confianza. Cando Alexandre se achegaba, Besos fixo que os seus homes apuñalaran mortalmente ao Gran Rei Darío e logo autoproclamouse o seu sucesor co nome de Artaxerxes V, antes de retirarse á zona lindeira do Hindú Kush (hoxe Afganistán), nas inmediacións de Sogdiana (ao leste de Asia), acompañado por unha resistencia formada por nobres e seteiros dacabalo, para lanzar unha campaña de guerrilla contra Alexandre, cousa que Alexandre non toleraria, motivo tamén polo cal o perseguiría.

Alesandre dà sepultura o corpo de Darío.

Cando Alexandre descubriu o asasinato de Darío, entristeceuse ao ver asasinado así un inimigo ao que respectaba, e deulle a Darío unha cerimonia de enterro digna xunto aos seus predecesores aqueménidas. Alexandre afirmou que, mentres morría, Darío o nomeou como o seu sucesor ao trono aqueménida. Tradicionalmente considérase que o imperio persa aqueménida rematou coa morte de Darío. Porén, como as formas básicas de vida comunitaria e a estrutura xeral do goberno foron mantidas e resucitadas por Alexandre baixo o seu propio goberno, el, en palabras do iranólogo francés Pierre Briant, "pódese considerar que actuou de moitas maneiras como o último dos aqueménidas ".

Alexandre consideraba a Besos como un usurpador e propúxose derrotalo. Esta campaña, inicialmente contra Besos, converteuse nunha gran xira pola Asia central. Alexandre fundou unha serie de novas cidades, todas chamadas Alexandría, incluíndo a moderna Kandahar en Afganistán, e Alexandria Escate ("«a Alexandría máis afastada»") no moderno Taxiquistán. A campaña levou a Alexandre a través de Media, Partia, Aria (oeste de Afganistán), Drangiana, Aracosia (Sur e Afganistán central), Bactria (Norte e Centro de Afganistán) e Escitia.

Espitamenes, un señor que gobernaba unha rexión de Sogdiana, traizoou a Beso no 329 a. C. e entregouno a Tolomeo, un dos xenerais e amigos máis fiables de Alexandre. Besso foi entón executado. A maioría dos sátrapas restantes xurarón lealdade a Alexandre e permitíronlles manter as súas posicións. Porén, mentres Alexandre estaba no Yaxartes repelendo unha invasión dun exército nómade, Espitamenes levantou a Sogdiana en rebeldía. Alexandre dirixiu persoalmente unha tropa e derrotou aos escitas na batalla do Yaxartes e logo moveuse contra Espitamenes, derrotándoo na batalla de Gabai. Entón os propios homes de Espitamenes asasinaronno e buscaron a paz cos macedonios pouco despois.

Problemas e tramas

O asasinato de Clito, por André Castaigne (1898–1899)

Durante este tempo, Alexandre adoptou algúns elementos da vestimenta e costumes persas na súa corte, en particular o costume da prosquínese, consistente en enviar un bico, facer unha reverencia ou postrarse ante unha persoa de rango superior. Este foi un dos aspectos da ampla estratexia de Alexandre destinada a conseguir a axuda e o apoio das clases altas iranianas. Os gregos, porén, consideraban o xesto da prosquínese como a providencia das deidades e crían que Alexandre quería divinizarse esixíndoo. Isto custoulle as simpatías de moitos dos seus compatriotas, e acabou por abandonalo.

Durante o longo goberno dos aqueménidas, as posicións de elite en moitos segmentos do imperio, incluíndo o goberno central, o exército e as moitas satrapías estaban reservadas especificamente para os iranianos e, en maior medida, para os persas nobres. Estes últimos estaban en moitos casos vencellados adicionalmente a través de alianzas matrimoniais coa familia real aqueménida. Isto creou un problema para Alexandre sobre se tiña que facer uso dos distintos membros e persoas que lle deron ao imperio a súa solidez e unidade durante un longo período de tempo. Pierre Briant explica que Alexandre deuse conta de que era insuficiente con só explotar as contradicións internas dentro do sistema imperial como en Asia Menor, Babilonia ou Exipto; tamén tivo que (re)crear un goberno central con ou sen o apoio dos iranianos. Xa no 334 a. C. demostrou ser consciente diso, cando desafiou ao actual rei Darío III "apropiándose dos principais elementos da ideoloxía da monarquía aqueménida, en particular do tema do rei que protexe as terras e os campesiños". Alexandre escribiu unha carta no 332 a. C. a Darío III, na que argumentaba que era máis digno que Darío "para gobernar o trono aqueménida". Alexandre pretendía constituír un imperio universal gobernado por gregos e persas unidos, e casou coa princesa persa Roxana, dous actos simbólicos dos seus propósitos e de como se sentía continuador do soberano vencido. Porén, a eventual decisión de Alexandre de queimar o palacio aqueménida en Persépole xunto co gran rexeitamento e oposición de "todo o pobo persa" fixo que fose impracticable para el presentarse como lexítimo sucesor de Darío. Con todo, contra Besos (Artaxerxes V), engade Briant, Alexandre reafirmou "a súa pretensión de lexitimidade como vingador de Darío III".

Por volta de 330 a.C., foi descuberto un complot contra a vida de Alexandre feito polo que un dos seus oficiais, Filotas que era fillo de Parmenion, foi executado por non avisalo da conxura. A morte do fillo fixo necesaria a morte do pai, que estaba encargado de gardar o tesouro en Ecbatana, e foi asasinado por orde de Alexandre, para evitar intentos de vinganza. O máis infame é que Alexandre matou persoalmente ao home que lle salvara a vida na batalla do río Gránico, Clito o Negro, durante un violento altercado de borrachos en Maracanda (actual Samarcanda en Uzbekistán), na que Clito acusou a Alexandre de varios erros de xuízo e, sobre todo, de esquecer as formas macedonias a favor dun estilo de vida oriental corrupto. Así mesmo, o primo de Alexandre, Amintas (fillo de Pérdicas III), foi executado por tentar pactar cos persas para converterse no novo rei (de feito, era o lexítimo sucesor ao trono macedonio).

Máis tarde, na campaña de Asia Central, desvelouse un segundo complot contra a súa vida, este instigado polo seu propio paxe real. O seu historiador oficial, Calístenes de Olinto, viuse implicado no complot, e na Anábasis de Alejandro, Arriano afirma que Calístenes e os paxes foron torturados no poldro de tortura como castigo, e probablemente morreron pouco despois. Non está claro se Calístenes estivo realmente implicado na trama, xa que antes da súa acusación caera en desgraza ao liderar a oposición ao intento de introducir a prosquínese.

Macedonia en ausencia de Alexandre

Cando Alexandre partiu cara a Asia, deixou ao seu xeneral Antípatro, un experimentado líder militar e político e parte da "vella garda" de Filipo II, a cargo de Macedonia. O saqueo de Tebas por Alexandre asegurou que Grecia permanecese quieta durante a súa ausencia. A única excepción foi unha chamada ás armas do rei espartano Agis III no 331 a.C., a quen Antípatro derrotou e matou na batalla de Megalópole. Antípatro remitiu o castigo dos espartanos á Liga de Corinto, que logo se remitiu a Alexandre, que optou por perdoalos. Tamén houbo unha considerable fricción entre Antípatro e Olimpia, e cada un queixouse a Alexandre do outro.

En xeral, Grecia gozou dun período de paz e prosperidade durante a campaña de Alexandre en Asia. Alexandre enviou grandes sumas de diñeiro da súa conquista estimulando a economía e o comercio a través do seu novo imperio, que agora se estendía desde as illas gregas ata a rexión de Afganistán na Asia central. Porén, as constantes solicitudes de tropas de Alexandre e a migración dos macedonios a outras rexións conquistadas para o imperio acabaron por debilitar a propia Macedonia, que, décadas despois da morte de Alexandre, non puido resistir a invasión romana despois da terceira guerra macedonica. (171–168 BC).

Campaña india

A invasión de Alexandre do subcontinente indio

Alexandre considerou que a campaña da Liga de Corinto rematara coa destrución do Imperio Persa, e continuou por conta propia as súas conquistas. Estas levárono ás satrapías orientais e aos confíns da India, no que hoxe é Afganistán e ás ribeiras do río Hifasis, afluente do Indo en 327 a.C..

Incursións no subcontinente indio

Despois da morte de Espitamenes e do seu matrimonio con Roxana (Raoxshna en iraniano antigo) que tiña como obxectivo afianzar as relacións coas súas novas satrapías, Alexandre dirixiose ao subcontinente indio. Convidou aos xefes da antiga satrapía de Gandhara (unha rexión que actualmente se atopa entre o leste de Afganistán e o norte de Paquistán), a acudir a el e someterse á súa autoridade. Taxiles (nome indio Ambhi), o gobernante de Taxila, cuxo reino se estendía desde o río Indo ata o río Hidaspes (Jhelum), someteuse, pero os xefes dalgúns clans das montañas, incluíndo as seccións Aspasioi e Assakenoi dos Kamboias (coñecidos nos textos indios tamén como Ashvayanas e Ashvakayanas), negáronse a someterse. Ambhi apresurouse a liberar a Alexandre do seu prexuízo e recibiuno con valiosos agasallos, poñéndose el e todas as súas forzas á súa disposición. Alexandre non só lle devolveu os agasallos, senón que tamén lle regalou un vestiario de "roupas persas, adornos de ouro e prata, 30 cabalos e 1.000 talentos en ouro". Alexandre animouse a dividir as súas forzas, e Ambhi axudou os xenerais de Alexandre, Hefestión e a Pérdicas, a construír unha ponte en Hund onde Alexandre cruzou o río Indo, forneceu ás súas tropas con provisións, e recibiu ao propio Alexandre, e a todo o seu exército, na súa capital, Taxila, con todas as demostracións de amizade e a máis liberal hospitalidade.

'A falanxe atacando o centro na batalla do Hidaspes de André Castaigne (1898–1899)

No avance posterior do rei macedonio, Taxiles acompañouno cunha forza de 5.000 homes e participou na batalla do río Hidaspes. Os indios mandados polo rei Poros fixéronlle fronte a Alexandre cun grande exército que incluía elefantes, mais Alexandre demostrou novamente o seu xenio militar ao vencelo de forma esmagadora. Tras esta batalla Alexandre ordenou a Taxiles que perseguise a Poros e cando foi capturado ofreceulle por encargo de Alexandre unhas condicións favorables pero este escapou por medo de perder a vida a mans do seu antigo inimigo. Impresionado polo valor do rei indio, delvolveulle a súa coroa. Posteriormente, con todo, os dous rivais reconciliáronse pola mediación persoal de Alexandre; e Taxiles, despois de contribuír con celo ao equipamento da frota no río Hidaspes, foi encomendado polo rei co goberno de todo o territorio comprendido entre ese río e o Indo. Concedéuselle un considerable acceso ao poder tras a morte de Filipo, fillo de Machatas; e permitíuselle manter a súa autoridade á morte do propio Alexandre (323 a. C.), así como na posterior partición das provincias no tratado de Triparadisus, 321 a.C.

No inverno de 327/326 a.C., Alejandro dirixiu persoalmente unha campaña contra os astacenos do val de Kunar, os guraeanos do val de Guraeus, e os assakenoi dos vales de Swat e Buner. Deu lugar a unha feroz batalla cos astacenos no que Alexandre resultou ferido no ombreiro por un dardo, pero finalmente os astacenos perderon. Alexandre enfrontouse entón aos assakenoi, que loitaron contra el desde as fortalezas de Massaga, Ora e Aornos.

O forte de Massaga foi reducido só despois de días de sanguentos combates, nos que Alexandre resultou gravemente ferido no nocello. Segundo Curtius, "Alexandre non só matou a toda a poboación de Massaga, senón que tamén reduciu os seus edificios a cascallos". Unha matanza similar seguiu en Ora. Despois de Massaga e Ora, numerosos assakenios fuxiron á fortaleza de Aornos. Alexandre seguiu de preto e capturou o castro estratéxico despois de catro días sanguentos.

Porus réndese a Alexandre

Despois de Aornos, Alexandre cruzou o Indo e loitou na batalla dos Hidaspes (326 a.C.), batalla épica que gañou contra o rei Poros, rei que gobernaba unha rexión situada entre os ríos Hidaspes e o Akesines, no que agora é o Punjab. Alexandre quedou impresionado pola valentía de Poros, e converteuno nun aliado. Nomeou a Poros como sátrapa, e engadiu ao territorio de Poros terras que antes non tiña, cara ao sueste, ata a Hyphasis (Beas). Elixir un líder local axudoulle a controlar estas terras tan afastadas de Grecia. Alexandre fundou dúas cidades nos lados opostos do río Hydaspes, nomeando a unha delas Bucefalo, en honor ao seu cabalo, que morreu por esta época. A outra era Nicea (Vitoria), que se cre que estaba situada no lugar da actual Mong. Filostrato o Vello na Vida de Apolonio de Tiana escribe que no exército de Porus había un elefante que loitou valente contra o exército de Alexandre e Alexandre dedicoullo a Helios (Sol) e chamouno Ajax, porque pensaba que un animal tan grande merecía un gran nome. O elefante tiña aneis de ouro ao redor dos seus colmillos e neles había unha inscrición escrita en grego: "Alexandre, fillo de Zeus, dedícalle Áyax ao deus Helios." (ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Ο ΔΙΟΣ ΤΟΝ ΑΙΑΝΤΑ ΤΩΙ ΗΛΙΩΙ).

Revolta do exército helénico

Asia no 323 a.C., o Imperio Nanda e o Gangaridai do subcontinente indio, en relación co Imperio de Alexandre e os seus veciños.

Ao leste do reino de Poros (xa no subcontinente indio), na rexión de Magadha, preto do río Ganxes, estaba o imperio nanda, e máis ao leste, na rexión de Bengala o imperio gangaridai. Temendo a perspectiva de enfrontarse a outros grandes exércitos e esgotado polos anos de campaña, o exército de Alexandre amotinouse no río Beas (río Hyphasis en grego), negándose a marchar máis ao leste. Este río marca así a extensión máis oriental das conquistas de Alexandre.

Os expedicionarios chegaron á desembocadura do Indo, onde construíron unha frota que os devolveu ao golfo Pérsico. Outra parte do exército volveu con Alexandre por terra cara a Babilonia, que pensaba converter na capital do seu imperio. A estrutura deste seguiría sendo a creada polos persas, a base de satrapías. Alexandre estaba sumido nestes proxectos cando o sorprendeu a morte en Babilonia no ano 323 a. C. con 33 anos. Semella que o falecemento, após unha enfermidade de dez días, debeuse á malaria e, en todo caso, non hai razóns para atribuílo ao envelenamento como se ten aventurado, se ben a desaparición do seu corpo no século IV fai imposíbel saber a verdade.

En canto aos macedonios despois da súa loita con Poros minguaron a súa coraxe e detiveron o seu avance cara á India. Pois despois de facer todo o posible para rexeitar a un inimigo que só reunía vinte mil infantes e dous mil cabalos, opuxéronse categoricamente a Alexandre cando este insistiu en cruzar tamén o río Ganxes, cuxa anchura, segundo souberon, era era de trinta e dous estadios [6,4 km], a súa profundidade cen brazas [180 m], mentres que as beiras do outro lado estaban cubertas de multitude de homes de armas e de xinetes e elefantes. Pois dixéronlles que os reis dos ganderitas e dos praesii agardábanos con oitenta mil cabaleiros, douscentos mil infantes, oito mil carros e seis mil elefantes de guerra.

Alexandre intentou persuadir aos seus soldados para que marchasen máis lonxe, pero o seu xeneral Coenus rogoulle que cambiase de opinión e volvese; os homes, dixo, "querían volver ver aos seus pais, ás súas mulleres e fillos, á súa terra". Alexandre finalmente accedeu e virou cara ao sur, marchando ao longo do Indo. Ao longo do camiño, o seu exército conquistou os malhi (no actual Multan) e outras tribos indias, durante estes asedios Alexandre sufriu unha ferida.

Alexandre enviou unha gran parte do seu exército á Carmania (moderno sur do Irán) co xeneral Crátero, e encargou unha frota para explorar a costa do Golfo Pérsico baixo o seu almirante Nearco, mentres el conducía ao resto de volta a Persia pola ruta do sur máis difícil, ao longo dos desertos de Gedrosia e Makran. Alexandre chegou a Susa no 324 a. C., pero non antes de perder moitos homes no duro deserto.

Últimos anos en Persia

Alexandre (esquerda) e Hefestión (dereita): Ambos estaban unidos por unha estreita amizade de home a home.

Ao descubrir que moitos dos seus sátrapas e gobernadores militares portáronse mal na súa ausencia, Alexandre executou a varios deles como exemplo no seu camiño cara a Susa. Como xesto de agradecemento, pagou as débedas dos seus soldados e anunciou que enviaría de volta a Macedonia aos veteranos maiores e incapacitados, liderados por Crátero. As súas tropas malinterpretaron a súa intención e amotinaronse na cidade de Opis. Negáronse a ser despedidos e criticaron a adopción de costumes e vestimenta persas e a introdución de oficiais e soldados persas nas unidades macedonias.

Ao cabo de tres días, incapaz de persuadir aos seus homes para que desen marcha atrás, Alexandre concedeu aos persas postos de mando no exército e outorgou títulos militares macedonios ás unidades persas. Os macedonios non tardaron en pedir perdón, que Alexandre aceptou, e celebraron un gran banquete con varios miles dos seus homes. Nun intento de crear unha harmonía duradeira entre os seus súbditos macedonios e persas, Alexandre celebrou matrimonios masivos en Susa entre os seus oficiais superiores con mulleres persas e da nobreza, pero parece que poucos deses matrimonios duraron máis dun ano.

'Alexandre na tumba de Ciro o Grande, por Pierre-Henri de Valenciennes (1796)

Mentres tanto, ao seu regreso a Persia, Alexandre decatouse de que os gardas da tumba de Ciro o Grande en Pasargada profanárana, e executounos rapidamente. Alexandre admiraba a Ciro o Grande, xa que desde pequeno lía a Ciropedia de Xenofonte, que describía o heroísmo de Ciro na batalla e o seu goberno como rei e lexislador. Durante a súa visita a Pasargada, Alexandre ordenou ao seu arquitecto Aristobulus que decorase o interior da cámara sepulcral da tumba de Ciro.

Posteriormente, Alexandre viaxou a Ecbatana para recuperar a maior parte do tesouro persa. Alí, o seu mellor amigo, Hefestión, morreu por enfermidade ou envelenamento. A morte de Hefestión desolou a Alexandre, que ordenou a preparación dunha custosa pira funeraria en Babilonia xunto cun decreto de loito público. De volta en Babilonia, Alexandre planeou unha serie de novas campañas, empezando por unha invasión de Arabia, pero non tería oportunidade de realizalas, xa que morreu pouco despois de Hefestión.

A noite do 29 de maio, Alejandro organizou un banquete para o seu exército para celebrar o final da campaña da India e o inicio da invasión da Península Arábiga. Existe a tradición de que só empezaban a beber en serio cando todos terminaran para comer, pero o viño adoitaba estar moi augado.

Morte e sucesión

Un diario astronómico babilónico (c. 323-322 a.C.) que rexistra a morte de Alexandre (British Museum, Londres)

Antes da súa morte, alguén preguntou a Alejandro sobre quen sería o seu sucesor designado en caso de morrer, el respondeu: "O máis forte". É posible que tamén engadise que se celebrarían xogos funerarios tras a súa morte.

O 10 ou o 11 de xuño do ano 323 a.C., Alexandre morreu no palacio de Nabucodonosor II, en Babilonia, á idade de 32 anos. Existen dúas versións diferentes da morte de Alexandre, que difiren lixeiramente nos detalles. Segundo o relato de Plutarco, uns 14 días antes da súa morte, Alexandre recibiu ao almirante Nearco e pasou a noite e o día seguinte bebendo con Medio de Larisa. Alexandre desenvolveu febre, que empeorou ata que foi incapaz de falar. Aos soldados rasos, preocupados pola súa saúde, concedéuselles o dereito de pasar xunto a el mentres os saudaba en silencio. No segundo relato, Diodoro conta que Alexandre sufriu dores tras inxerir un gran tazón de viño sen mesturar en honra de Heracles, seguido de 11 días de debilidade; non desenvolveu febre, senón que morreu tras certa agonía. Arriano tamén mencionou isto como alternativa, pero Plutarco negou especificamente esta afirmación.

Alexandre morreu moi novo, pouco antes de cumprir os 33 anos, e sen un herdeiro lexítimo nin claro, a nai do seu fillo máis vello, Alexandre, era unha concubina e o fillo máis novo, Heracles, nacería despois da súa morte. Polo que tras a súa morte desencadeouse unha loita entre os seus xenerais polo control do Imperio, froito das cales toda a descendencia de Alexandre foi asasinada e o Imperio quedou dividido en catro partes. Son as monarquías helenísticas.

Dada a propensión da aristocracia macedonia ao asasinato, o xogo sucio apareceu en múltiples relatos sobre a súa morte. Diodoro, Plutarco, Arriano e Xustino mencionaron a teoría de que Alexandre foi envelenado. Xustino afirmou que Alexandre foi vítima dunha conspiración de envelenamento, Plutarco descartouno como unha invención, mentres que tanto Diodoro como Arriano sinalaron que o mencionaban só co fin da exhaustividade. Con todo, os relatos foron bastante coherentes ao designar a Antípatro, recentemente destituído como vicerrei macedonio e substituído por Crátero, como o xefe do suposto complot. Talvez considerando o seu traslado a Babilonia como unha sentenza de morte e vendo o destino de Parmenión e Filotas, Antípatro supostamente dispuxo que Alexandre fose envelenado polo seu fillo Iollas, que era o catador de viño de Alexandre. Mesmo se suxeriu que Aristóteles podería haber participado. O argumento máis forte contra a teoría do veleno é o feito de que transcorreron doce días entre o comezo da súa enfermidade e a súa morte. Con todo, nun documental da BBC de 2003 no que se investigaba a morte de Alexandre, Leo Schep, do Centro Nacional de Velenos de Nova Zelandia, propuxo que a planta Surbia (Veratrum album), coñecida na antigüidade, puido utilizarse para envelenar a Alexandre. Nun manuscrito de 2014 publicado na revista Clinical Toxicology, Schep suxeriu que o viño de Alexandre estaba engadido con Veratrum album, e que isto produciría síntomas de envelenamento que coinciden co curso dos acontecementos descritos no Romance de Alexandre'. O envelenamento por Veratrum album pode ter un curso prolongado e suxeriuse que se Alexandre foi envelenado, Veratrum album parece a causa máis plausible. Outra explicación de envelenamento exposta en 2010 propoñía que as circunstancias da súa morte eran compatibles cun envelenamento por auga do río Estigia (actual Mavroneri en Arcadia, Grecia) que contiña calicheamicina, un perigoso composto producido por bacterias.

Suxeríronse varias causas naturais (enfermidades), entre elas malaria e febre tifoide. Un artigo publicado en 1998 no The New England Journal of Medicine atribuíu a súa morte a unha febre tifoide complicada con perforación intestinal e parálise ascendente. Unha análise de 2004 suxeriu espondilite ou meninxite pióxenas (infecciosas). Outras enfermidades axústanse aos síntomas, como pancreatite aguda, virus do Nilo Occidental, e síndrome de Guillain-Barré. As teorías das causas naturais tamén tenden a subliñar que a saúde de Alexandre podía estar en declive xeral tras anos de consumo excesivo de alcol e feridas graves. A angustia que Alexandre sentiu tras a morte de Hefestión tamén pudo contribuír á deterioración da súa saúde.

Eventos posteriores á morte

O corpo de Alexandre foi depositado nun sarcófago antropoide de ouro recheo de mel, que á súa vez foi colocado nun cadaleito de ouro. Segundo Aeliano, un vidente chamado Aristandro predixo que a terra onde descansaba Alexandre "sería feliz e invencible para sempre". Quizais o máis probable é que os sucesores considerasen a posesión do corpo como un símbolo de lexitimidade, xa que enterrar ao rei anterior era unha prerrogativa real.

Representación do século XIX do cortexo fúnebre de Alexandre, baseada na descrición de Diodoro Sículo

Cando o cortexo fúnebre de Alexandre dirixíase a Macedonia, Tolomeo apoderouse del e levouno temporalmente a Menfis. O seu sucesor, Tolomeo II Filadelfo, trasladou o sarcófago a Alexandría, onde permaneceu polo menos ata Antigüidade tardía. Tolomeo IX Lathyros, un dos últimos sucesores de Tolomeo, substituíu o sarcófago de Alexandre por un de cristal para poder converter o orixinal en moedas. O descubrimento en 2014 dunha enorme tumba no norte de Grecia, en Anfípolis, que data da época de Alexandre o Grande deu lugar a especulacións sobre a posibilidade de que o seu propósito orixinal fose ser o lugar de enterramento de Alexandre. Isto encaixaría co destino previsto para o cortexo fúnebre de Alexandre. Con todo, descubriuse que o monumento estaba dedicado ao amigo máis querido de Alexandre, Hefestión o Grande.

Detalle de Alexandre no Sarcófago de Alexandre

Pompeio, Xulio César e Augusto visitaron a tumba en Alexandría, onde Augusto, supostamente, arrincoulle o nariz dun golpe. Dise que Calígula tomou a coraza de Alexandre da tumba para o seu propio uso. Ao redor do ano 200 d.C., o emperador Septimio Severo pechou a tumba de Alexandre ao público. O seu fillo e sucesor, Caracalla, gran admirador, visitou a tumba durante o seu reinado. Despois disto, os detalles sobre o destino da tumba son confusos.

O chamado "Sarcófago de Alexandre", descuberto preto de Sidón e actualmente no Museo arqueolóxico de Istambul, recibe este nome non porque se pensase que contiña os restos de Alexandre, senón porque os seus baixorrelevos representan a Alexandre e os seus compañeiros cazando e loitando contra os persas. Nun principio pensouse que era o sarcófago de Abdalonymus (falecido no 311 a.C.), o rei de Sidón nomeado por Alexandre inmediatamente despois da batalla de Issus no 331. Con todo, en 1969, Karl Schefold suxeriu que podería datar de antes da morte de Abdalonymus.

Démades comparou ao exército macedonio, tras a morte de Alexandre, cos ciclopes cegados debido aos numerosos movementos aleatorios e desordenados que realizaba. Ademais, Leóstenes tamén comparou a anarquía entre os xenerais, tras a morte de Alexandre, co ciclope cego "que despois de perder o ollo andou tenteando e buscando ás apalpadelas coas mans por diante, sen saber onde polas".

División do Imperio macedonio

Reinos dos diadocos no ano 301 a.C.: Reino Tolemaico (azul escuro), Imperio Seléucida (amarelo), reino de Lisímaco (laranxa) e Reino de Macedonia (verde). Tamén se mostran a República Romana (azul claro), o República cartaxinesa (azamboado) e o Reino de Epiro (vermello)

A morte de Alexandre foi tan repentina que cando os informes da súa morte chegaron a Grecia, non foron cridos inmediatamente. Alexandre non tivo ningún herdeiro evidente ou lexítimo, o seu fillo Alexandre IV de Roxana naceu despois da morte de Alexandre. Segundo Diodoro, os compañeiros de Alexandre preguntáronlle no seu leito de morte a quen legaba o seu reino; a súa lacónica resposta foi «tôi kratistôi», «ao máis forte». Outra teoría é que os seus sucesores, voluntaria ou erroneamente, escribiron mal «tôi Kraterôi», «a Crátero», o xeneral que dirixía ás súas tropas macedonias e ao que se lle confiou a rexencia de Macedonia.

Personalidade e vida privada de Alexandre

Copia dun busto, talvez contemporáneo, de Alexandre
Museo Británico

Son moitos os aspectos da personalidade de Alexandre que foron (e aínda son) discutidos. Alexandre, ademais de polo seu xenio militar indiscutíbel, salientaba pola súa crueldade fronte aos seus inimigos (crueldade, por outra banda, bastante corrente na súa época). O seu lema era renderse ou morrer. Aínda así, Alexandre mostrouse benévolo con aquelas cidades que se renderon sen opoñer resistencia. Durante unha festa, afectado polos excesos, matou o seu amigo Clito, o último dos xenerais de Filipo.

Estes feitos deron lugar á lenda negra de Alexandre, presentado como un megalómano, borracho e cruel, pero Alexandre tamén tivo moitos aspectos positivos. Educado por Aristóteles, Alexandre foi protector das artes e as letras, fundou varias cidades ás que lles puxo o nome de Alexandría; a máis famosa delas é, sen dúbida, a de Exipto, que tivo a maior biblioteca da antigüidade. Tamén respectou tanto a relixión coma os costumes dos lugares conquistados e difundiu a cultura helénica por eles. Alexandre tentou unir o seu pobo cos pobos conquistados, talvez porque se decatou de que para que o seu imperio perdurase era necesario que estivese unido. Mandou a varios dos seus oficiais, malia as súas protestas, desposarse con mulleres asiáticas e el mesmo deu exemplo casando con tres princesas; tamén incluíu soldados persas no seu exército. Para algúns historiadores, estas medidas, xunto co seu egocentrismo, foron a causa do suposto envelenamento que acabou coa súa vida.

Sexualidade

Hoxe en día, os historiadores coinciden en que Alexandre tivo tanto amantes masculinos como femininos, malia as protestas dalgúns gregos que consideran a bisexualidade de Alexandre como unha difamación contra o seu heroe nacional. Débese ter en conta que na época de Alexandre o concepto de homosexualidade era moi diferente ao actual: era normal que os homes tivesen tanto amantes masculinos como femininos, xa que se consideraba que un home se sentía atraído pola beleza, ora masculina ora feminina. Semella case que seguro que o seu amigo Hefestión, a quen coñecía desde a infancia, fose tamén o seu amante, segundo afirman varios historiadores antigos; outros afirman que tivo ademais varios amantes adolescentes. Chegouse a insinuar que Alexandre practicamente non sentía desexo coas mulleres, mais é difícil de crer dado que, á parte de ter concubinas, Alexandre casou tres veces: con Roxana de Bactria, Statira, filla de Darío III e Parysatis, filla de Ochus. Ademais foi pai de polo menos dous nenos; Heracles, fillo dunha concubina, e Alexandre IV de Macedonia fillo de Roxana.

Mitoloxía

Súa nai Olimpia espallou o rumor de que era fillo de Zeus, quen a fecundara en forma de serpe; Filipo nunca desmentiu a lenda^{[Cómpre referencia]}. Pola contra, Plutarco relata que foi concibido nunha orxía dianosíaca por Dioniso, transformado, iso si, en serpe.

Notas

Referencias

Véxase tamén

Bibliografía

• Arriano (1976). de Sélincourt, Aubrey, ed. Anábasis de Alexandre o Grande (As Campañas de Alexandre). Penguin Books. ISBN 978-0-14-044253-3. 
• Arriano, Flavio (1982). Anábasis de Alejandro Magno. Obra completa. Madrid: Editorial Gredos. 
  1. Libro I-III. [1ª edición, 3ª impresión]. ISBN 84-249-0266-1. 
  2. Libro IV-VIII. [1ª edición, 2ª impresión]. ISBN 84-249-0306-4. 
• Briant, P. ALEXANDER THE GREAT 1 (8 ed.). Encyclopædia Iranica. pp. 827–830. 
• Curcio Rufo, Quinto (1986). Historia de Alejandro Magno. [1ª edición, 2ª impresión]. Madrid: Editorial Gredos. ISBN 84-249-1049-4. 
• Pseudo Calístenes (1988). Vida y hazañas de Alejandro de Macedonia. Biblioteca Clásica Gredos 1. Edición de Carlos García Gual, Premio Nacional de Traducción 1978, [1ª edición, 3ª reimpresión]. Madrid: Editorial Gredos. ISBN 84-249-3481-4. 
• Bosworth, A. B. (2005). Alejandro Magno. Madrid: Akal Cambridge. ISBN 978-84-460-2308-1. 
• Caratini, Roger. Alejandro Magno. 
• Cosmelli Ibáñez, José (1983). Historia Antigua y Medieval. [37ª Edición]. Arxentina: Editorial Troquel. ISBN 950-16-6348-5. 
• Cawkwell, George (1978). Philip II of Macedon (en inglés). Londres: Faber & Faber. ISBN 0-571-10958-6. 
• De Santis, Marc G. (2001). At The Crossroads of Conquest. Military Heritage. Volumen 3, No. 3: 46-55, 97 (Alexander the Great, his military, his strategy at the Battle of Gaugamela and his defeat of Darius making Alexander the King of Kings). 
• Diodoro Sículo & Plutarco (1986). Alejandro Magno. Edición de Antonio Guzmán Guerra. Madrid: Akal Cambridge. ISBN 978-84-7600-108-0. 
• Durant, Will (1966). The Story of Civilization: The Life of Greece. Simon & Schuster. ISBN 978-0-671-41800-7. 
• Gergel, Tania, ed. (2004). The Brief Life and Towering Exploits of History's Greatest Conqueror as Told By His Original Biographers. Penguin. ISBN 978-0-14-200140-0. 
• Guzmán Guerra, Antonio & Gómez Espelosín, Francisco Javier (2004). Alejandro Magno. Madrid: Alianza Editorial. ISBN 84-206-5865-0. 
• Hammond, N. G. L. (1992). Alejandro Magno. Rey, general y estadista. Madrid: Alianza Editorial. ISBN 84-206-2723-2. 
• Heckel, Waldemar; Tritle, Lawrence A, eds. (2009). Alexander the Great: A New History. Wiley-Blackwell. ISBN 978-1-4051-3082-0. 
• Kosmin, Paul J. (2014). The Land of the Elephant Kings: Space, Territory, and Ideology in Seleucid Empire. Harvard University Press. ISBN 978-0-674-72882-0. Consultado o 17 de xaneiro do 2023. 
• Lane Fox, Robin (2007). Alejandro Magno. Conquistador del mundo. Tradución de Maite Solana. Colección El Acantilado 155. 960 páxinas. Barcelona: El Acantilado. ISBN 978-84-96834-25-5. 
• McCarty, Nick (2004). Alexander the Great. Camberwell, Victoria: Penguin. ISBN 978-0-670-04268-5. 
• Morkot, Robert (1996). The Penguin Historical Atlas of Ancient Greece. Penguin. 
• Musti, Domenico (2008). Laterza, ed. Storia Greca: linee di sviluppo dall'età micenea all'età romana (en italiano) (3 ed.). ISBN 978-88-420-7514-1. 
• Noguera Borel, Alejandro (1998). Alejandro Magno y las mujeres: las "madres" de Alejandro (PDF). Valencia: Museo da Universidade de Alacant. Consultado o 16 de maio do 2022. 
• Plutarco (2007). Vidas Paralelas: Obra Completa, Volumen VI: Alejandro & César; Agesilao & Pompeyo; Sertorio & Eúmenes. Madrid: Editorial Gredos. ISBN 978-84-249-2881-0. 
• Renault, Mary (2001). The Nature of Alexander. 
• Ring, Trudy; Salkin, Robert M; Berney, KA; Schellinger, Paul E, eds. (1994). International dictionary of historic places. Chicago: Fitzroy Dearborn, 1994–1996. ISBN 978-1-884964-04-6. 
• Roisman, Joseph; Worthington, Ian (2010). A Companion to Ancient Macedonia. John Wiley & Sons. ISBN 978-1-4051-7936-2. 
• Stoneman, Richard (2004). Alexander the Great. Routledge. ISBN 978-0-415-31932-4. 
• Stoneman, Richard (1996). "The Metamorphoses of Alexander Romance". En Schmeling, Gareth L. The Novel in the Ancient World. Brill. pp. 601–12. ISBN 978-90-04-09630-1. 
• Tripathi, Rama Shankar (1999). History of Ancient India. ISBN 978-81-208-0018-2. 
• VV.AA. (1999). Nacimiento, hazañas y muerte de Alejandro de Macedonia: contenido de su vida, sus guerras, sus proezas. Introdución Carlos García Gual, tradución Carlos R. Méndez. Madrid: Editorial Gredos. ISBN 84-249-2000-7. 
• Yenne, Bill (2010). Alexander the Great: Lessons From History's Undefeated General. Palgrave MacMillan. ISBN 978-0-230-61915-9. 

Outros artigos

• Reino de Macedonia.
• Filipo II de Macedonia.