Lourenzá

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Lourenzá (homónimos).

Lourenzá

Localización
43°28′16″N 7°17′58″O
Estado	España
Comunidade autónoma	Galicia
Provincia	Provincia de Lugo
Capital	Vilanova
Poboación
Poboación	2.115 (2023) (33,76 hab./km²)
Xeografía
Parte de	Mancomunidade de Concellos da Mariña Luguesa A Mariña Central
Superficie	62,64 km²
Altitude	726 m
Comparte fronteira con	Riotorto Barreiros Foz Mondoñedo Trabada
Organización política
• Alcaldesa	Rocío López García
Eleccións municipais en Lourenzá
Identificador descritivo
Código postal	27760
Fuso horario	UTC+01:00
Código INE	27027
Páxina web	lourenza.es

Lourenzá é un concello da provincia de Lugo, pertencente á comarca da Mariña Central. Segundo o IGE, en 2016 tiña 2.259 habitantes (2.338 no 2014, 2.629 no 2006, 2.677 no 2005, 2.700 no 2004, 2.730 no 2003). O seu xentilicio (véxase no Galizionario) é valego ou laurentiniano.

Xeografía

O concello sitúase na comarca da Mariña Central, ao norte da provincia de Lugo. Limita ao norte con Foz, ao sur con Riotorto, ao leste con Trabada e Barreiros, e ao oeste con Mondoñedo. Abrangue catro parroquias: Santa María, San Xurxo, San Tomé e Santo Adrao.

Estas tres últimas conforman o Val de Lourenzá, cun clima idóneo para a produción hortícola, desenvolvida nos últimos tempos coa plantación masiva da faba de Lourenzá. Debido á proximidade á costa Cantábrica, o clima destaca pola suavidade térmica e a alta humidade ambiental.

O río Vaos, que nace no concello de Mondoñedo, atravesa o concello de suroeste a noroeste. No lugar de Mazúa úneselle o río Batán, que nace en Riotorto, e xa na parroquia de Santa María desemboca no río Masma.

Historia

A historia destas terras está fortemente vencellada á do mosteiro de San Salvador de Lourenzá, creado no século X por Osorio Gutiérrez. Foi de carácter familiar até o século XII, cando pasou a pertencer á orde de San Bieito. Acadou o seu maior esplendor cara ao século XVII, e en 1642 Filipe IV concedeulle a Álvaro Quiñones o marquesado de Lourenzá. O mosteiro pechou en 1835 por mor da desamortización de Mendizábal.

No Antigo Réxime había dúas xurisdicións, O Val de Lourenzá e Vilanova de Lourenzá, pertencentes á provincia de Mondoñedo. Coa creación dos primeiros concellos mantívose a división. En 1835 O Val incluía as parroquias de San Xurxo, San Tomé e Santo Adrao, e Vilanova as de Santa María, Masma, Oirán e Couboeira. En 1840 creouse o concello de Lourenzá, e malia que en 1844 as parroquias do Val reclamaron a segregación, a Deputación de Lugo non aceptou.

A comezos do século XX minguou moito a poboación por mor da emigración, especialmente cara a Cuba. Alí creouse a sociedade Hijos de Lorenzana, fundada o 24 de abril de 1911, que posteriormente fixo doazóns ao concello para a construción de escolas e a compra do reloxo da Torre.

Poboación

Censo total 2014	2.338 habitantes
Menores de 15 anos	221 (9.45 %)
Entre 15 e 64 anos	1.368 (58.51 %)
Maiores de 65 anos	749 (32.04 %)

Evolución da poboación de Lourenzá   Fontes: INE e IGE.
1900	1930	1950	1981	2004	2009	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022	2023
5.105	4.443	4.348	3.379	2.700	2.542	2.449	2.399	2.348	2.338	2.301	2.259	2.224	2.181	2.140	2.139	2.129
(Os criterios de rexistro censual variaron entre 1900 e 2004, e os datos do INE e do IGE poden non coincidir.)

Patrimonio

Mosteiro de San Salvador

Artigo principal: Mosteiro de San Salvador de Lourenzá.

As primeiras referencias sobre a súa existencia son do ano 947. No século XII pasou a pertencer á orde de San Bieito, e en 1505 integrouse na congregación de San Benito de Valladolid. O 18 de outubro de 1835 desmantelouse a biblioteca do mosteiro, pechándose o mosteiro debido á desamortización de Mendizábal. En 1878 o claustro principal viuse afectado por un incendio, e en 1910 as estancias foron ocupadas de novo por unha comunidade de monxes, pasando a ser un priorato dependente do mosteiro de Samos. O priorato disolveuse en 1942, sendo traspasadas as dependencias ao bispado de Mondoñedo, funcionando como Seminario Menor Diocesano até 1970.

Santa María

A igrexa parroquial de Santa María comezou a construírse en 1732 da man de Frei Juan de Samos, sendo rematada por Fernando de Casas Novoa (fachada e parte alta do interior), como ensaio da fachada do Obradoiro da catedral de Compostela. Ten tres naves, con planta de cruz latina e cúpula sobre pendente. O retablo neoclásico é de Ventura Rodríguez, e inclúe imaxes de Xosé Ferreiro.

Entre o seu patrimonio hai un retablo renacentista de San Xosé, o de Santa Xertrude, coa Virxe de Monserrat, unha tapa do sepulcro dun cabaleiro e a lápida de Villaroel. Hai dúas capelas: a da Nosa Señora da Valvanera e a da Nosa Señora de Valdeflores, na que se atopa un sartego paleocristián de mármore do século V. Segundo a tradición, o sartego foi traído polo Conde Santo dunha viaxe a Terra Santa. Nel repousaron os restos de Osorio Gutierres até 1968.

O museo de Arte Sacra foi creado en 1964. Alberga unha importante colección de pinturas en táboa, con escenas dos milagres do Conde Santo, pezas escultóricas dos séculos XVII e XVIII e un rico e variado número de pezas de ourivería. Destaca un relicario barroco do século XVII, situado na sancristía da igrexa. Na sala que acollera a biblioteca monacal consérvanse interesantes volumes.

A capela de San Pedro Fiz da Cazolga foi construída en 1940, substituíndo a antiga de San Fiz, situada no fondo do val e supervivente do mosteiro de San Fiz e os Macabeos, mandada construír segundo a tradición polo pai do Conde Santo. Ten un sinxelo retablo barroco popular sen imaxes.

A capela de Santa Cruz, no barrio da Tilleira, ten planta rectangular cuberta de madeira cunha rústica anteportada. Sobre a porta, o "signo paz", como indicador de pertenza ao mosteiro. Retablo sinxelo e moi popular cunha fornela e nela un crucifixo do século XVII. Aos lados, Virxe de vestir e talla popular de San Roque, do século XVI. Segundo a tradición, o Conde Santo, fundador do mosteiro de San Salvador, tirou desde este lugar unha pedra que rodou ata o lugar onde está hoxe situado o mosteiro.

A capela de Nosa Señora da Gracia foi creada no século XVIII, ten planta cadrada e está cuberta por unha cúpula vaída. Ten pórtico rústico á entrada e, xunto a el, púlpito de pedra sostido por columnas románicas. Loce o escudo de pedra policromado, cos símbolos do mosteiro de San Salvador. Os retablos do interior son neoclásicos, e a imaxe de Nosa Señora da Gracia é barroca do século XVIII.

San Xurxo

O templo parroquial foi construído no século XVIII sobre edificacións anteriores, encol dun antigo poboado castrexo, sobre o val de Lourenzá. Ten planta de cruz latina, con nave, capela maior e sancristía á esquerda desta. A comezos do século XX anexionáronse dúas capelas laterais. Ante a fachada principal hai un pórtico rústico, e sobre esta unha espadana dun corpo con dous vans. A porta principal ten arco carpanel, coa inscrición Es iglesia de refugio. O presbiterio ten un retablo maior neoclásico do século XIX, feito en Mondoñedo.

San Tomé

O templo parroquial, do século XVI, foi reformado no século XVIII e nos últimos tempos. Ten tres naves separadas por arcos semicirculares con cuberta de madeira. A capela maior é cadrada con bóveda de catro nervios, do século XVI, apoiados en ménsulas. Catro contrafortes na capela maior e, no muro dereito unha pequena espadana dun só van. No alto da fachada, ten gran frontispicio con imaxe de pedra de San Tomé Apóstolo.

O presbiterio ten un retablo maior de estilo renacentista, con tres corpos, todos de orde corintia. Unha cartela do retablo sinala o ano de 1667. Nave lateral dereita: retablo de estilo barroco, século XVIII, procedente da igrexa de San Pedro de Alcántara de Mondoñedo. Columnas barrocas, salomónicas, de notable influencia colonial. Outro retablo barroco rexional, cun só corpo de dúas columnas salomónicas do século XVII.

A capela da Nosa Señora da O está situada no antigo Real Coto de Canedo, reconstruída na súa totalidade en 1962. Conserva un retablo renacentista do século XVII, con dous corpos, e nela destaca a imaxe da Virxe da Expectación do Parto, repintada, de finais do século XVII. Da mesma época son as esculturas de Santo Antonio de Padua e San Miguel Arcanxo, o Pai Eterno. Talla de Santa Catarina de Alexandría, de finais do século XVI.

A capela de San Xosé, situada no barrio de Oural, é anterior a 1646, se ben sufriu un mínimo de tres reformas. Ten planta rectangular, espadana dun só corpo e pórtico rústico, ademais da sancristía detrás do presbiterio. Cuberta de madeira a dúas vertentes, pavimento de lastras e pila de auga bendita de gallóns, do século XVII. Retablo moderno cun San Xosé, do século XVII, e un curioso grupo da Virxe impoñendo a casula de San Ildefonso, da mesma época; Santa Bárbara, popular; Santa Magdalena; un Santo monxe, século XVII. Dous floreiros de opalina do século XIX. Talla do Neno Xesús, século XVIII. Na sancristía, fermosa casula do século XVI.

Santo Adrao

A igrexa parroquial data do século XVI, sendo restaurada en diferentes ocasións. Ten nave principal e nave lateral á dereita, separada por arcos de medio punto. Sancristía detrás do testeiro. A fachada principal leva espadana de dous corpos e tres vans, e nun lado reloxo de sol de lousa. No atrio, pía bautismal de pedra con tres cruces gravadas e dise que foi da primitiva igrexa. No lado esquerdo do presbiterio, un arco de medio punto que comunicaba coa derrubada capela dos Sarmiento.

A capela de Santo Estevo é unha rústica construción de madeira na cuberta, precedida dun pórtico. Porta con lintel e, enriba arco que foi triunfal do primitivo edificio. Ten unha imaxe popular e policromada con Cristo no anverso e Santo Estevo no reverso. A pía de auga bendita é un miliario romano dun metro de altura.

A Capela de San Sebastián de Vilar foi construída en 1947, substituíndo a antiga capela situada a uns 300 metros.

Pazo de Tovar

Artigo principal: Pazo de Tovar.

É unha mansión señorial fortificada, mandada construír por Antonio de Tovar en 1530. De estilo gótico isabelino, non se chegou a rematar. Unha inscrición na pedra de armas que decora a súa fachada certifica estes feitos: DN ANTONIOUS DE: DOMO KA IS: HANC: FE NA BLANCA M D XXX DE TOVAR ROLI: CÉSAR CIT: CUM: CO: SVA: VXORE (No ano do señor de 1530 Antonio de Tovar da Casa do César: Carlos fixo esta casa con dona Branca, e a súa muller).

A fortaleza ten dúas torres cadradas, coroadas con ameas e dous pavillóns e o comezo doutro. A entrada posúe un arco gótico isabelino con dous bustos en baixorrelevo. A torre principal ten uns fermosos ventanais góticos, un grande escudo e lápida con inscrición. No patio hai dous arcos isabelinos mixtilíneos.

Economía

O sector da madeira é fundamental, existindo empresas que completan todo o ciclo de produción desde a corta até a conversión en mobles e útiles. A industria da pedra tamén ten importancia, con canteiras e empresas que transforman a pedra. No sector primario destaca o cultivo da faba e produtos de horta.

Festas

O último sábado de agosto celébrase a Festa do Conde Santo. A comezos de outubro celébrase a festa da faba de Lourenzá. O 9 de outubro celébrase a feira de San Marcial.

Galería de imaxes

Artigo principal: Galería de imaxes de Lourenzá.

• 
  Pombal na traseira do Mosteiro de Lourenzá.
• 
  Templete da música no parque de Vilanova de Lourenzá.
• 
  Casa do concello no parque de Vilanova de Lourenzá, antigo mosteiro.

Lugares de Lourenzá

Para unha lista completa de todos os lugares do concello de Lourenzá vexa: Lugares de Lourenzá.

Lourenzá na cultura popular

• Dime, leiteira de Arroxo, / con que aleitas o teu xato, / traguendo sempre prá vila / xarros de leite tamaños?
• Convento de Vilanova, / convento de moitos frades; / din as mociñas de Arroxo: / «convento, nunca te acabes».
• Mondoñedo está nun baixo, / Vilanova, nun baixiño, / Nosa Señora da Graza, / á beiriña do camiño.

Véxase tamén

Outros artigos

• Eleccións municipais en Lourenzá