Derk Jan Stobbelaar

De Wijkgroenagenda's in Arnhem zijn een uitstekend middel om meer groen in de wijken te krijgen en om meer bewoners actief te maken in het beheren van openbaar groen. Het gebeurt op een schaal die redelijk uniek is in Nederland. De Wijkgroenagenda's gaan uit van de wensen en de mogelijkheden van bewoners; het helpt de groep bewoners die latent groene activiteiten willen uitvoeren aan handvatten om dit ook te uiten.

In aanloop naar de studiedag van het KLV op 5 oktober rondom biotechnologie in de biologische landbouw een interview met Guide Ruivenkamp. Ruivenkamp houdt zich bij Wageningen Universiteit en de Vrije Universiteit Amsterdam bezig met regionale toepassingen van biotechnologie op maat in ontwikkelingslanden. Hij stelt dat voor- en tegenstanders van nieuwe technieken vaak de techniek en de context waarin een techniek is ontwikkeld als vaststaand worden beschouwd. Gentech en het grootkapitaal bijvoorbeeld. Hij pleit ervoor om een techniek niet per definitie af te keuren maar te bekijken wat de waarde van een techniek kan zijn binnen de doelstellingen van duurzame ontwikkeling.

De gevolgen van de extreem droge zomer van 2018 zijn nu, zelfs na een natte winter, nog terug te vinden in het grondwaterpeil met alle gevolgen voor landbouw, natuur en woningen. Misschien dat de droge zomer van 2018 een kantelpunt kan zijn in het denken over de wijze waarop in Nederland de beekdalen zijn ingericht. Een meer natuurlijke inrichting van beekdalen met een sterk bufferend vermogen kan vele problemen voorkomen. De slag naar duurzaamheid moet worden gemaakt: het inrichten van beekdalsystemen voor de lange termijn. Bij Hogeschool Van Hall Larenstein vond er onlangs een symposium over plaats.

Natuurbeheer wordt in toenemende mate kritisch bekeken door de samenleving. De natuurorganisatie Natuurmonumenten heeft als reactie hierop een nieuwe koers uitgezet, benoemd als "Nieuwe Natuurmonumenten". Ze zijn gebaseerd op vier pijlers: een beweging zijn, spreekbuis zijn, meer ondernemerschap en deskundig beheer. Twee proefprojecten zijn uitgewerkt in deze publicatie. In het project ‘De Liemers’ is gewerkt aan ‘een beweging zijn’ voor Natuurmonumenten. In dit gebied heeft Natuurmonumenten weinig grond in eigendom. Natuurmonumenten koos in dit project expliciet voor de rol van maatschappelijke organisatie die de betrokkenheid voor natuur wil vergroten onder lokale bewoners en partijen. In het project ‘Bergherbos’ is gewerkt aan ‘meer ondernemerschap’ voor Natuurmonumenten. De beheereenheid Montferland zocht samenwerking met ondernemers uit de omgeving met als doel gezamenlijk nieuwe verdienmodellen te ontwikkelen.

Landschapsbeheerorganisaties ondersteunen vrijwilligers bij hun activiteiten in het landschap, zoals onderhoud aan knotbomen en poelen. Hoewel het aantal vrijwilligers stijgt, loopt de financiering van de ondersteuning niet gelijk op. Landschapsbeheerorganisaties moeten duidelijk maken wat vrijwilligerswerk in het landschap toevoegt. In vier expertmeetings is het verschil in beheer tussen professionals en vrijwilligers besproken. Hieruit blijkt dat vrijwilligers in een eigen niche in het landschap werken. De locatie, activiteit of het doel van de landschapselementen geven de doorslag waar vrijwilligers of professionals ingezet worden.

Het vergroenen van steden kan goed helpen om een scala aan uitdagingen, zoals klimaatverandering, biodiversiteitsverlies en leefbaarheid, op te pakken. In veel Nederlandse steden is de nettotrend echter negatief. Dit artikel geeft aan hoe dat komt en wat daaraan te doen is.

Er is wat vreemds aan de hand met natuur in de stad. Aan de ene kant zijn er mensen die melden dat de stad een ecologisch eldorado is waar meer soorten per vierkante kilometer voorkomen dan op het platteland en zelfs meer dan in gebieden als de Veluwe. Aan de andere kant zijn er mensen die waarschuwen voor de verdere verdichting van de stad, waardoor het onbebouwd oppervlak afneemt, de drukte toeneemt en de biodiversiteit onder druk staat. Wat er feitelijk aan de hand is dat het aantal soorten in de stad inderdaad hoog is, maar dat het aantal individuen van deze soorten afneemt, getuige bijvoorbeeld de jaarlijkse Stadsvogelbalans van de Vogelbescherming

De tussenfunctie bestaat! De beheerder en boswachter werken als intermediair tussen de organisatie en de buitenwereld. De netwerksamenleving heeft duidelijk invloed op het werk van beheerders en boswachters. Zowel organisatie als buitenwereld hebben doelen en wensen die ze kenbaar maken bij de beheerder en boswachter. Deze beheerder of boswachter moet een modus vinden om met deze soms tegenstrijdige belangen om te gaan. In die positie ervaart hij problemen die persoonlijk, functiegerelateerd en organisatorisch kunnen zijn. Deels zijn deze problemen zogenoemde beroepsdilemma’s, die inherent zijn aan de baan. Maar de meeste problemen zijn in elk geval deels op te lossen door een passender aannamebeleid , beter op te leiden in zowel werk als vooropleiding, en een betere ondersteuning in het dagelijks werk.

De Noordwaard is a recently established highwater flow area located near the Brabantse Biesbosch. In this area, dykes have been adapted and creeks have been dug, some of which are connected to the Hollands Diep and are subject to tidal influence. A large part of theagricultural land has been transformed into a flow area with nature as a secondary function and is partly grazed by water buffaloes, koniks, Scottish highlanders and sheep. In order to guarantee the flow of the area at high water on the Merwede, additional mowing managementis carried out in addition to grazing in autumn. To this end, all vegetation is reset to the maximum height that has been set as astandard for safety reasons. This mowing is expensive and sometimes contrary to the nature objective in the area, where a great diversity in structures is sought.

The Steenbreek program is a private Dutch program which aims to involve citizens, municipalities and other stakeholders in replacing pavement with vegetation in private gardens. The Dutch approach is characterized by minimal governmental incentives or policy, which leaves a niche for private initiatives like Steenbreek, that mainly work on behavioural change. The aim of this paper is to build a model based on theory that can be used to improve and better evaluate depaving actions that are based on behavioural change. We tested this garden greening behaviour model in the Steenbreek program. The main result is that the model provides an understanding of the ‘how and why’ of the Steenbreek initiatives. Based on this we are able to provide recommendations for the improvement of future initiatives. Steenbreek covers a wide range of projects that together, in very different ways, take into account elements of the theoretical framework; either more on information factors, or on supporting ...

The aim of this study is to determine the contribution of student interventions to urban greening processes. In two Dutch cities action research was conducted, including reflexive interviews a year after the first intervention, to assess factors causing change in the socio-ecological system. Results show that students and network actors were mutually learning, causing the empowerment of actors in that network by adding contextualized knowledge, enlarging the social network, expanding the amount of interactions in the socio-ecological system and speeding up the process. Students brought unique qualities to the process: time, access to stakeholders who tend to distrust the municipality and a certain open-mindedness. Their mere presence made a difference and started a process of change. However, university staff needed to keep the focus on long-term effects and empowerment, because students did not oversee that. After a year, many new green elements had been developed or were in the pl...

Zes groepen studenten van Hogeschool van Hall Larenstein (hbo Velp) werken op dit moment aan oplossingen voor de Gelderse Vallei. Ze doen onderzoek, maken plannen en komen met adviezen. Op die manier werken ze op verzoek van de Stichting Vernieuwing Gelderse Vallei aan reconstructie van dit gebied

Met het begrip leesbaarheid is het mogelijk de bijdrage van landbouwbedrijven aan de landschapskwaliteit van de streek te bepalen. De (a)biotische eigenschappen worden zichtbaar door de verticale samenhang, de functionele en ecologische relaties door de horizontale samenhang, de jaarcyclus door de seizoensamenhang en het heden, verleden en de toekomst door de historische samenhang. Deze samenhangen zijn uitgewerkt voor drie componenten van het landbouwbedrijf: de percelen, het erf en de randen. Toegespitst op drie streken: West-Friesland, Waterland en Drenthe.

Nieuwe landgoederen kunnen een impuls betekenen voor het landschap en de leefbaarheid. Veel gemeenten zijn echter huiverig met het verlenen van een aanlegvergunning omdat ze niet goed weten hoe nieuwe landgoederen in het landschap ingepast moeten worden. In dit artikel wordt een beslisboom gepresenteerd die gemeenten en vergunningaanvragers hierbij kan helpen.

Ecologen kunnen niet langer opereren in hun eigen natuurwereldje, maar moeten oog krijgen voor sociale en economische aspecten van natuur. Natuur moet niet alleen biodiversiteit opleveren, maar ook geld en geluk. Drie lectoren op Hogeschool Van Hall Larenstein (VHL) proberen dit zogenoemde Geintegreerd natuur- en landschapsbeheer' tussen de oren krijgen van docenten, studenten en mensen in het werkveld.

Urban agriculture produces green city areas with as an extra dimension providing food, energy, care, education or recreation for the civilians. And thus it can contribute to a more sustainable and liveable cities. The objective of the project Agromere is to create a process which will lead to a new residential quarter where agriculture is fully integrated in city live. Agromere is situated in the fast growing city of Almere, the Netherlands. In a combined stakeholder and design process a township is designed which integrates living (5,000 inhabitants) with urban agriculture on 250 ha. During this process an enthusiastic network of stakeholders has been established which developed innovating and unique ideas on urban farming. The potential for organic farming in the city is high because of its emphasis on animal welfare and consumer relations.

rest van Nederland zijn vooral te verklaren door migratie. In veel gebieden van Zeeland trekt de jeugd weg om te gaan studeren en komt dan niet meer terug. Uit enquêtes blijkt dat de meeste Zeeuwen zeer tevreden zijn over hun leven. Dat lijkt in tegenspraak met de migratiecijfers, maar feitelijk komt dat doordat de minst tevreden groep al vertrokken is. In het bijzonder de zeer ouderen, die niet kunnen vertrekken, zijn soms ontevreden over het niveau van de zorg. Naast het wegtrekken van jongeren is er omgekeerd een trek van ouderen in de richting van Zeeland. Dit zijn mensen die komen voor de rust, het landschap en het dorpsgevoel. Deze nieuwelingen kunnen een impuls geven aan het dorpsleven. Maar, als ze nog ouder worden, gaan ook zij een beroep doen op de zorgverlening, die toch al onder druk staat.

In order to receive a licence to produce, poultry farmers have to take into account societal demands. Among others: animal welfare, healthy working conditions for the workers and landscape quality. A way to reach a combination of these goals is to create and design an outdoor run, We propose a methodology based on five steps, which enables us to create a design that takes into consideration societal demands and that can be tested on its effects. These five steps are: 1. Giving a theoretical background on the societal demands (hen ethology, farm management and landscape quality) and based on this 2. Giving a set of design criteria. 3. Describing the current state of the farm, in order to know its current qualities. 4. Making a design of the farm using the sets of criteria as guiding principle. 5. Reflecting on the design, to show whether the different criteria can be combined and where compromises are needed. A case study on a organic farm in the centre of the Netherlands showed that...

De bomen in de openbare ruimte binnen de bebouwde kom staan centraal in dit rapport. Dit onderzoek (op verzoek van de Bomenstichting) richt zich zowel op de bewoners als ook op de interactie tussen bewoners en gemeenten. Centrale onderzoeksvragen zijn: treden er veranderingen op in de omgang van burgers met bomen in de openbare ruimte; welke zijn die veranderingen, wat zijn de belangrijkste factoren die op de omgang met bodem van invloed zijn; wat zijn de kenmerken van successvolle initiatieven om bomen te behouden. Het gaat in dit rapport niet alleen over de waardering van burgers voor bomen, maar ook hoe ze daarop met de overheid in interactie treden

Werkgroep Het Groene Spoor van de Vereniging Duurzaam Soesterkwartier uit Amersfoort is ervan overtuigd dat het vestigen van een groen-recreatieve verbinding tussen binnenstad en buitengebied een oplossing kan zijn voor de maatschappelijke en de stedenbouwkundige opgaven waar Amersfoort zich mee geconfronteerd ziet. Deze groen-recreatieve verbinding heeft ze Het Groene Spoor genoemd. In dit rapport wordt deze hypothese getoetst door allereerst de maatschappelijke en de stedenbouwkundige opgaven verder uit te werken, en dievervolgens af te zetten tegen een op studiegebieds-niveau en perceelsniveau ingevulde inrichting voor Het Groene Spoor. Leidende concepten in het onderzoek waren Hergebruik Van Ruimte, Tijdelijke Ruimtelijke Ordening en Meervoudig Ruimtegebruik.

Verslag van een excursie van de studiekring Biologische Landbouw langs twee sierteeltbedrijven in Noord-Holland. Sjors Veldt teelt op 5 ha zandgrond vollegronds zomerbloemen, bollen en vaste planten. Hij richt zich vooral op speciale bloemen. Rob de Wit is in omschakeling en teelt in de kas voornamelijk Lysianthus en op 1 ha volle grond pioenrozen. Vooral de dure omschakelperiode en gebrek aan continu aanbod van constante kwaliteit blijken problemen te zijn die de groei van de sector vooralsnog belemmeren.

L. Witteveen Van Hall Larenstein University of Applied Sciences Wageningen, The Netherlands e-mail: loes.witteveen@wur.nl Abstract This chapter discusses the role of education in the preparation of the next generation of entrepreneurs in nature conservation. Departing from the traditional conservation education, which emphasizes ecological management, the chapter is a plea for incorporating entrepreneurship in the curricula of educational programmes on rewilding ecosystems. An Erasmus Intensive Programme on European Wilderness Entrepreneurship is presented as a case study. A set of competences is defined and operationalized based on the evaluation of the first edition of the programme undertaken in Rewilding Europe’s pilot area in Western Iberia. Aspects of the learning strategies and learning environment are presented and reviewed. The conclusion of this chapter is that to learn wilderness entrepreneurship competences, an environment should be created in which students, teachers an...

Van Hall Larenstein werkt aan het ombouwen van de school naar een kenniscentrum. De school heeft behoefte aan continue onderwijsvernieuwing en een kenniscentrum is een goede manier om dat vorm te geven. Bovendien blijkt dat studenten enthousiast raken van praktijkwerken, waartoe een kenniscentrum extra mogelijkheden levert. Ook belangrijk is dat LNV scholen vraagt meer dan nu een maatschappelijke rol te spelen door andere klanten te gaan bedienen en maatschappelijke vraagstukken op te pakken.

In het beheer van natuurgebieden werken natuurbeschermingsorganisaties, burgers en maatschappelijke partijen steeds meer samen. Een van de manieren waarop die samenwerking vorm kan krijgen is via een gebiedscommunity. Hierin hebben burgers en maatschappelijke partijen een hoge mate van zelfstandigheid bij het stellen van doelen en het voeren van beheer. Wat zijn de effecten van een dergelijke werkwijze op natuurkwaliteit, kosten voor onderhoud en de relatie met de sociale omgeving?

In order to receive a licence to produce, poultry farmers have to take into account societal demands, among others: animal welfare, healthy working conditions for the workers and landscape quality. A way to reach a combination of these goals is to create a design for the poultry house and outdoor run. We propose a methodology based on five steps, which enables us to create a design that takes into consideration societal demands and that can be tested on its effects. These five steps are: 1. Giving a theoretical background on the societal demands (hen ethology, farm management and landscape quality) and based on this; 2. Giving a set of design criteria. 3. Describing the current state of the farm, in order to know its current qualities, 4. Making a design of the farm using the sets of criteria as guiding principle. 5. Reflecting on the design, to show whether the different criteria can be combined and where compromises are needed. A case study on an organic farm in the centre of the ...

Producenten van erkende streekproducten vroegen om handvatten om zich meer te verbinden met ‘de streek’. Een duidelijke bijdrage aan de kwaliteit van de omgeving geeft de streekproducent positie in streekvernieuwing, kringlooplandbouw en omgevingsbeleid – dat zijn de opties die de minister en gemeenten zoeken. Ook consumenten vinden het belangrijk dat een streekproduct bijdraagt aan een mooier streeklandschap. Zij lijken zelfs bereid om daarvoor meer te betalen, mits deze bijdrage goed geborgd is in bijvoorbeeld een keurmerk. Maar hoe blijft een erkend streekproduct meer dan ‘een product van een lokale boer’? Producenten van streekproducten op de Veluwe gingen aan de slag met de methode van ‘Eet je Uitzicht’. Dit leverde een aantal mooie resultaten en handvatten op.

De in 1928 tot stand gekomen Natuurschoonwet is bedoeld voor het instandhouden van natuur. Sinds juni 2007 is de wet verruimd. Biologische bedrijven kunnen op verrassende wijze gebruik maken van deze wet om hun bedrijf tot in de verre toekomst een stabielere en groene basis te geven

De belangstelling voor voedselbossen in Nederland groeit, vanwege een toenemende behoefte aan gezond en lokaal voedsel, aan het herstel van bodemkwaliteit en aan de bevordering van biodiversiteit. Het concept voedselbos heeft inmiddels vele verwachtingen gewekt, hoewel daarvoor nog niet veel onderbouwing is. Voedselbossen kunnen het Nederlandse landschap de komende decennia significant veranderen, mits de knelpunten voor oogst en afzet worden opgelost. Wel moeten we ons afvragen welke landschappen mogen verdichten door voedselbossen en welke niet. Tijd voor nader onderzoek en discussie.

Artikel geschreven (vanuit Van Hall Larenstein) naar aanleiding van het verschijnen van het rapport 'Mensen over bomen' in opdracht van de Bomenstichting door de wetenschapswinkel van Wageningen UR. Er is onderzoek gedaan naar de mogelijk veranderende houding van burgers ten aanzien van bomen in de openbare ruimte in de stad. Daaruit bleek dat het aantal klachten is toegenomen, maar dat ook het aantal initiatieven voor behoud van bomen of het planten van nieuwe bomen is toegenomen

In dit rapport onderzoeken we wat er nodig is om boomgaarden in de openbare ruimte duurzaam te laten beheren door vrijwilligersgroepen.
We hebben gekeken naar de inrichting, betrokkenheid, draagvlak, oogst, beheer, kennis, samenwerking, rol gemeente, budget en het vertrouwen in het voortbestaan van de boomgaard. Dat is gebeurd met behulp van de place-keepingtheorie. We hebben ook een enquête uitgezet onder beheerders van communale boomgaarden. Op die enquête kregen we 125 reacties.
Uit de enquête blijkt dat voor het voortbestaan van een boomgaard sociale factoren zoals contact met de omgeving en gemeente en de inzet van vrijwilligers belangrijker zijn dan fysieke factoren zoals bodemvruchtbaarheid en de hoeveelheid oogst. Een groot deel van de beheerders heeft vertrouwen in de toekomst en gaat ervan uit dat de boomgaard over vijf jaar nog bestaat.
Aanbevelingen zijn om de organisatie van het beheer zo in te richten dat er meer aandacht komt voor de verbinding naar buiten. Organisaties zoals Landschapsbeheer Nederland en de Stichting IJsselboomgaarden zouden meer als kennisverzamelaars en kennisverspreiders op kunnen treden.
Verder zouden beheerders vooral kunnen inzetten op meer draagvlak en betrokkenheid van mensen die in de omgeving wonen van de boomgaard. Eigenaars van de boomgaard, meestal gemeenten, zouden vooral heel duidelijk moeten zijn over de bestemming van de plek. Het stimuleert vrijwilligersgroepen ook zeer als gemeenten beheer van de boomgaard ondersteunen en hun betrokkenheid tonen.

Doel van het boek is aan te duiden wanneer geïntegreerd natuur- en landschapsbeheer werkt en wanneer niet. Hiertoe worden voor een aantal casussen succes- en faalfactoren geïdentificeerd en geanalyseerd. Zijn de processtappen goed gezet? Zijn de belangen goed afgewogen? Is de planvorming goed? Passen de maatschappelijke doelen bij de natuurlijke inrichting van het gebied? Het analyseren van dergelijke factoren is van wezenlijk belang is voor de verdere ontwikkeling van het natuurbeheer in Nederland.

Om handvatten te geven voor het inzetten van natuurlijke vijanden tegen de belangrijkste plagen in de Zundertse boomteelt is via literatuurstudie, enquêtes en interviews de volgende trits beschreven: plaag → natuurlijke vijand → ecologische vereisten van de natuurlijke vijand →  maatregelenset ter stimulering van de natuurlijke vijand. Het blijkt dat voorlopers in de boomteelt al volop experimenteren met onderdelen van deze maatregelenset en dat winst te behalen is in de uitwisseling van goede praktijken en het inzetten van het totaalpakket aan maatregelen.

The Noordwaard is a recently realised high water floodplain near Dordrecht. The design plan of the Noordwaard is an answer to the increasing river discharge extremes, combining water safety,
agriculture, recreation and nature management. However, in terms of governance a gap has emerged. The Department of Water management and Public Works (RWS) had been the main driver in this redevelopment project, being both landowner and project developer. However, there was no plan for the governance of the area after completion, while institutional settings are required to maintain the floodplain in an integrated way. The area has a high potential for the development of different ecosystem services, thus it has the potential to stimulate economic growth in the area. Which leads us to the following question: to what extent does the layout comply with the recreational wishes of the inhabitants and other stakeholders in the area?

In the Netherlands, “food forests” recently became very popular. The broader perspective is that of agroforestry. This paper explores in a speculative way the starting points for a range of projects in our professorship. Taking a landscape perspective, we ask what role food forests can have in regional food systems, and how a large-scale development of food forests could be spatially organized.