Konrad Prandecki

ECONOMIC EFFICIENCY OF SUSTAINABLE AGRICULTURE
SUMMARY
This article presents the productivity and profitability issue of agricultural holdings. Particular attention was paid to selected sustainable farms` groups, that provide environmental benefits. Following groups of farms were analysed: ecological, agrienvironmental, norfolk and sustainable. Farms specialized in cereal production were also the subject of analysis – the contrasting group to sustainable ones. The research was conducted using agricultural account-ancy data – FADN 2012. The purpose of article is to present the economic efficiency of se-lected farms` groups characterised by different influence on natural environment.
STRESZCZENIE
W niniejszym artykule skoncentrowano się na kwestii produktywności i dochodowości rolnictwa towarowego. Szczególną uwagę poświęcono gospodarstwom świadczącym usługi na rzecz środowiska przyrodniczego, a mianowicie: ekologicznym, rolnośrodowiskowym, norfolskim oraz zrównoważonym. Jako grupę porównawczą przyjęto gospodarstwa zbożowe – o wysokim stopniu specjalizacji produkcji roślinnej. Badania przeprowadzono w oparciu o wyniki rachunkowości rolnej zebrane w ramach FADN dla 2012 r. Celem artykułu jest przedstawienie sprawności ekonomicznej gospodarstw rolnych oddziałujących w różnym zakresie na środowisko przyrodnicze.

Gospodarka światowa, jak i poszczególne rynki są zdominowane przez ideę wzrostu. Jest ona uznawana za podstawową siłę napędową współczesnego świata. Spowolnienie tempa wzrostu traktuje się jako sytuację niekorzystną, która może prowadzić do kryzysów. Prowzrostowe nastawienie powoduje ciągłą konieczność konsumpcji dóbr i usług, najlepiej w coraz szybszym tempie. Procesy globalizacji, zwłaszcza na płaszczyźnie społecznej powodują, że ta tendencja nasila się. Narastająca konsumpcja prowadzi do zwiększenia zużycia zasobów naturalnych. Ten trend rodzi obawy o możliwości zaspokojenia potrzeb ludzkości. Zasoby naszej planety nie są nieograniczone, a teorie dotyczące granic wzrostu są coraz bardziej zaawansowane. Taka sytuacja powoduje konieczność poszukiwania odpowiedzi na kilka podstawowych pytań:
• Jak kształtują się trendy w zakresie konsumpcji zasobów w perspektywie 2050 r.?
• Czy wzrost gospodarczy jest niezbędnym czynnikiem rozwoju i jakie są jego granice?
• Czy istnieją skuteczne koncepcje rozwoju cywilizacyjnego, umożliwiające ograniczenie konsumpcji i tym samym uniknięcie wystąpienia potencjalnych granic wzrostu?
Celem niniejszego opracowania jest próba uzyskania odpowiedzi na powyższe pytania.

Jakość życia jako kategoria ekonomiczna pojawiła się dopiero w drugiej połowie XX w. Wcześniej pojęcie to było traktowane jedynie na płaszczyźnie socjologicznej i psychologicznej. W szczególności zainteresowanie ekonomicznymi aspektami jakości życia rozwinęło się wraz z popularyzacją koncepcji trwałego rozwoju, która tym pojęciem próbuje zastąpić paradygmat wzrostu gospodarczego.
W wielu opracowaniach dotyczących studiów nad przyszłością przyjmuje się, że jakość życia będzie mierzona podobnymi wskaźnikami jak to ma miejsce obecnie. Celem niniejszego opracowania jest zwrócenie uwagi na alternatywne sposoby postrzegania jakości życia i ocenę możliwości ich upowszechnienia się w długookresowej perspektywie.

Access to energy is one of the most important factors in the development of modern civilization. It is estimated that in developed countries, daily electricity consumption attributable to the person is compared with the work of about 150 people. Furthermore, many modern processes can not be car-ried out without a stable access to energy. Rural development must also take into account the prob-lems of energy supply. Today, it is important not only to ensure the sustainability of access to energy, but also its impact on the environment. For this reason the increasingly important role play concepts of sustainable and low-carbon energy. The purpose of this article is to present the theoretical aspects of providing energy in accordance with the principles of sustainable development. This means not only the use of appropriate technology, but a holistic systemic approach to these issues. It is worth mentioning, that sustainability must take into account not only environmental issues, but also social one, which means, being not only environmentally friendly, but also affordable.

After many years of unsuccessful attempts the European Union common energy policy takes shape, indicating the targets for 2020 and even into mid-century. These actions occur at a fairly important time, because Europe's energy sector requires urgent changes resulting from the need to renew the capacity and transmission as well as to reduce the dependence on imported energy resources. The climate change is an additional challenge. It is important to assess the way in which the European policies intend to resolve these problems, respecting the principles of sustainable development. Indeed, the effective implementation of this concept in other areas of the economy will depend on its successful implementation in energy sector.

The concept of sustainable development is slowly starting to be deployed to the various sectors of the economy. One is energy, which plays a key role in the modern development. The concept of sustainable energy is widely used and intuitively understood, but it is difficult to discern the full definition of this phenomenon. The purpose of this article is to define the concept of "sustainable energy". It takes into account both the issue of permanence, as well as the inclusion of social and environmental needs for economic development. Moreover, in general characterized the main areas of application of this concept, the basic tool for the study was to analyze available, domestic and foreign literature.

The last decades of the twentieth century and the beginning of the third millennium saw the significant acceleration of globalization processes, which has fundamentally changed and is still changing the world order and the face of the Earth. The qualitative changes that affect the nature of today’s global economy require measures necessary for the adjustment to the reality and the specific nature of international relations. This is of particular importance for the principle of sustainable development, which depends on the on-going civilizational change largely shaped by the social expectations. Therefore, the analysis of megatrends in the future civilizational changes becomes essential in the context of the achievement of sustainable development, which is discussed in this article. The discussion focuses on the processes of urbanization, the development of air transport, public networking, institutional changes, and the environment, which have been identified as the key elements of civilizational change in the 2050 horizon, determining sustainable development in its economic, social, and environmental dimension.

Znaczne przyspieszenie procesów globalizacji obserwowane w ostatnich dekadach XX wieku i na początku trze-ciego tysiąclecia zasadniczo zmieniło i zmienia porządek i oblicze świata. Zaistniałe zmiany jakościowe wpływa-jące na naturę współczesnej gospodarki światowej wymagają działań dostosowawczych do dzisiejszych realiów i specyfiki stosunków międzynarodowych. Ma to szczególne znaczenie w odniesieniu do zasady zrównoważonego rozwoju, której realizacja uwarunkowana jest zachodzącymi zmianami cywilizacyjnymi ukształtowanymi w du-żym stopniu przez oczekiwania społeczne. W związku z tym istoty nabiera analiza megatrendów przyszłych zmian cywilizacyjnych w kontekście wprowadzania zrównoważonego rozwoju w życie, co stało się przedmiotem niniej-szego artykułu. Rozważania skoncentrowano wokół procesów urbanizacji, rozwoju komunikacji lotniczej, usie-ciowienia społeczeństwa, zmian instytucjonalnych oraz środowiska, zidentyfikowanych jako główne czynniki za-chodzących zmian cywilizacyjnych w perspektywie roku 2050 i warunkujące tym samym rozwój zrównoważony w wymiarze ekonomicznym, społecznym oraz środowiskowym.

The dynamic development of the Chinese economy has caused a sharp increase in demand for energy which comes mainly from coal combustion in power plants technologically obsolete. This has led to degradation of the environment and quality of life in this country.
The purpose of this article is to evaluate the research of contemporary developments in the PRC energy policy in terms of reducing the pressure on the environment. The observations show that the scale of ongoing change is enormous, allowing to determine the effectiveness of changes in the long term. Doubts arise only the scale of transformations taken as lack of internal consensus on the longterm direction of economic policy makes it difficult to determine more precisely the directions of change in the energy sector.
The study was conducted based on a critical analysis of the available literature.
Dynamiczny rozwój chińskiej gospodarki spowodował gwałtowny wzrost zapotrzebowania na energię, która pochodzi głównie ze spalania węgla w przestarzałych technologicznie elektrowniach. To doprowadziło do degradacji środowiska naturalnego i pogorszenia jakości życia w tym kraju.
Celem niniejszych rozważań jest ocena współczesnych zmian zachodzących w polityce energetycznej ChRL pod kątem zmniejszenia presji na środowisko. Przedstawione obserwacje pokazują, że skala realizowanych zmian jest olbrzymia, co pozwala na stwierdzenie skuteczności przemian w długiej perspektywie. Wątpliwości budzi jedynie skala podjętych działań, ponieważ brak wewnętrznej zgody odnośnie do kierunków długookresowej polityki gospodarczej powoduje, że trudno jest określić bardziej dokładnie kierunki przeobrażeń w energetyce.
Badanie zostało przeprowadzone na podstawie analizy krytycznej dostępnej literatury.

More and more often we encounter the opinion that democracy is not necessarily the optimum system of government. It is particularly visible in turbulent times, when the ability to make quick decisions becomes one of the key factors determining a country’s ability to gain a competitive edge. As a result, in numerous discussions concerning the future of democracy we can also hear voices which advocate that the democratic system must be reformed or else it will collapse. In the light of the above, we should ask ourselves if there are any alternatives which would be more capable of successfully facing the challenges of the contemporary world.
The best candidate seems to be authoritarian developmentalism, which is the dominant system of government in East Asia. However, the analysis of the system shows that its implementation requires special characteristics which are not necessarily common for most societies. Moreover, after a country reaches a certain stage of civilisational development, the system stops being adequate for the developing civil society and as a result it requires many modifications – as many as in the case of democracy.

Megatrendy, jako zjawiska analizowane w długim okresie są obarczone ryzykiem błędu. W obecnych czasach, charakteryzujących się dużą zmiennością oraz kryzysami przewidywanie trendów w perspektywie kilkunastoletniej wydawało się być mało adekwatnym. Jednakże nadal jest ono zasadnym zarówno z punktu widzenia państwa jak i przedsiębiorstwa. Wynika to z ich dużej przydatności do określania przyszłych potrzeb społecznych a tym samym kierunków modernizacji państwa i rozwoju innowacyjności. Informacje uzyskiwane na podstawie analizy megatrendu mogą być przydatne w wielu sferach działalności, np. projektowaniu produktów, produkcji, marketingu, usługach  i transporcie. Prawidłowe zdefiniowanie megatrendu oraz jego opisanie z uwzględnieniem otoczenia i kontekstu kulturowego daje szansę na trafną analizę jego przebiegu w przyszłości. Jednakże zawsze należy pamiętać, że trend może ulec zmianie. Z tego powodu wskazany jest okresowy monitoring otoczenia, a w szczególności czynników wchodzących w interakcję z badanym zjawiskiem.

Żywność, obok dostępu do wody, schronienia i zdrowia stanowi jedną z pod-stawowych potrzeb człowieka. Aby w pełni zrozumieć jej znaczenie wystarczy wyobrazić sobie konsekwencje braku dostępu do niej.
Problemy niedożywienia stanowią istotne wyzwanie w wielu krajach rozwijających się. Szacuje się, że na świecie dotyczy to ponad 800 milionów mieszkańców (FAO, 2013). Zagadnienie to jest prawie niezauważane w regionach wysokorozwiniętych, ponieważ duża siła nabywcza gospodarstw domowych powoduje, że udział kosztów żywności w koszyku konsumowanych dóbr jest niewielki. Zamożność tych krajów i zaawansowanie techniczne sprawia również, że podaż żywności przekracza popyt, czego efektem jest łatwa dostępność pożywienia dla klienta.
Jednakże, wobec przewidywanego, dalszego wzrostu liczby ludności oraz coraz bardziej prawdopodobnego wystąpienia granic wzrostu, pojawiają się kolejne głosy ostrzegające, że zapewnienie dostępu do tego dobra może stać się jednym z podstawowych wyzwań ludzkości w połowie XXI w. (GH, 2013; IAASTD, 2009). Analitycy zwracają uwagę, że obawy dziewiętnastowiecznego ekonomisty T. Malthusa dotyczące niemożliwości wyżywienia rosnącej populacji ludzkiej mogą się spełnić, ponieważ nie da się znacząco zwiększyć areału ziemi przeznaczanej na cele rolnicze (MA, 2005). Liczne zagrożenia wynikają również z barier środowiskowych.
Wobec powyższego poszukiwanie możliwości zapewnienia żywności w długim okresie jest istotnym elementem rozwoju cywilizacyjnego ludzkości. Odpowiedni poziom podaży żywności jest możliwy tylko w przypadku zapewnienia ekonomicznej opłacalności produkcji. Jednocześnie rolnictwo powinno uwzględniać potrzeby społeczne i środowiskowe kierując się dążeniem do optimum społecznego (zawierającego również kryteria gospodarcze), a nie tylko ekonomicznego. Cel ten może być zrealizowany poprzez wdrożenie zasad zrównoważonego rozwoju w rolnictwie. W efekcie rodzi się pytanie, czy zrównoważona intensyfikacja, opisywana w wielu pracach ma miejsce, oraz czy jej stosowanie jest zasadne z bieżącego, jak i długookresowego punktu widzenia?
Celem niniejszego opracowania jest zbadanie jaki wpływ na produktywność, czyli podstawową kategorię analizy produkcyjno-ekonomicznej działalności rolnej, ma stosowanie kryteriów zrównoważonego rozwoju. W przeprowadzonych badaniach skupiono się głównie na środowiskowo-gospodarczych aspektach tej koncepcji, co wynika z trudności uchwycenia społecznych zagadnień w prowadzonych badaniach. Analiza została przeprowadzona zarówno na płaszczyźnie mikro-, jak i makroekonomicznej. W pierwszym przypadku posłużyła ona określeniu poziomu produktywności wybranych form rolnictwa zrównoważonego, z uwzględnieniem ich obszaru oraz specyfiki produkcji rolnej. W drugim przypadku oceniano zmienność w czasie produktywności polskiego rolnictwa (w latach 1999-2012) z uwzględnieniem efektywności technicznej, zmian technicznych w rolnictwie oraz wykorzystania efektów skali. Dodatkowej ocenie poddano podstawowe czynniki nakładów, czyli energię i ziemię. Energia została również scharakteryzowana pod kątem zdolności rolnictwa do jej wytwarzania. Dodatkowo rozważania zostały uzupełnione o tematykę sprawności ekonomicznej, ponieważ same badania produktywności nie wyjaśniały sytuacji zrównoważonego rolnictwa w Polsce.
Opracowanie zostało podzielone na trzy części: teoretyczną, makro- i mikroekonomiczną. W sumie praca składa się z sześciu rozdziałów. Całość uzupełniono o wstęp, spisy i załączniki. Tekst został poprzedzony krótką reasumpcją podkreślającą najważniejsze wyniki przeprowadzonych badań.
W rozdziale pierwszym zaprezentowano teoretyczne rozważania nt. przyszłego popytu na żywność i możliwości jego zaspokojenia. Opisano w nim również środowiskowe wyzwania związane z rolnictwem (szanse i zagrożenia). Ostatnią jego część stanowią przemyślenia nt. koncepcji zrównoważonego rozwoju i możliwości zastosowanie jej w rolnictwie.
Rozdział drugi został poświęcony teoretycznym aspektom produktywności. Przedstawiono w nim refleksje z tego zakresu oraz wyzwania związane z konieczno-ścią uwzględnienia środowiskowych problemów dalszego rozwoju rolnictwa. W tym rozdziale zaprezentowano dwa podstawowe podejścia do zrównoważenia środowi-skowego w procesach produktywności.
W kolejnym, trzecim rozdziale poruszono zagadnienie wpływu na produktyw-ność nieżywnościowej produkcji rolnej. W tym zakresie scharakteryzowano podsta-wowe energetyczne aspekty koncepcji zrównoważonego rozwoju. Ponadto opisano rynek bioenergii w Polsce oraz podjęto próbę oceny jego wpływu na produktywność w rolnictwie.
W rozdziale czwartym opisano wyniki badań produktywności polskiego rolnictwa z makroekonomicznego punktu widzenia. W badaniu wykorzystano przede wszystkim indeks całkowitej produktywności Hicksa-Moorsteena (HM TFP Indeks – Hicks and Moorsteen Total Factor Productivity Index) oraz indeks całkowitej produktywności bazujący na wskaźniku zyskowności (PR TFP Index – Total Factor Productivity Index based on Profitability Ratio). Dodatkowo porównano wielkości i wartości nakładów energii oraz przedstawiono zmiany cen ziemi.
Ostatnie dwa rozdziały są opisem badań przeprowadzonych w skali mikroeko-nomicznej, tj. na poziomie gospodarstw rolnych. W pierwszym z nich, tj. rozdziale piątym przedstawiono metodę badawczą. Opisano w nim kryteria podziału gospo-darstw oraz zastosowane zmienne.
W ostatnim rozdziale przedstawiono wyniki badań. Zostały one zaprezentowa-ne w układzie przestrzennym, tj. według wielkości gospodarstw oraz według typów produkcyjnych.
W pracy wykorzystano zarówno literaturę z zakresu teorii produktywności jak i wyniki badań empirycznych. Za źródło danych do tych analiz służyły informacje zgromadzone w ramach polskiej części sieci FADN.

Celem opracowania jest przedstawienie podstawowych aspektów międzynarodowej współpracy w zakresie ochrony środowiska. Jest ono jedynie wstępem do omawianej problematyki. W tekście poruszono wiele wątków, takich jak środowiskowe zagrożenia, koncepcje i instrumenty jego ochrony, wpływ globalizacji na stan środowiska, instytucje zajmujące się jego ochroną oraz najważniejsze akty prawne. Problemy poruszane w tekście odnoszą się głównie do działań podejmowanych na szczeblu międzypaństwowym, ponieważ mają one podstawowe znaczenie dla rozwoju analizowanej dziedziny stosunków międzynarodowych.Niniejszy tekst został podzielony na sześć rozdziałów. Pierwsze trzy dotyczą problemów środowiska i metod jego ochrony. Są one teoretycznym wprowadzeniem omawianej problematyki. Natomiast kolejne trzy skupiają się na pokazaniu rzeczywistych inicjatyw podejmowanych głównie w perspektywie międzynarodowej. Rozdział pierwszy został poświęcony zagrożeniom środowiska. Zawiera on część teoretyczną dotyczącą podstawowych metod klasyfikacji tych zjawisk. W kolejnych fragmentach opisano dwa podstawowe rodzaje zagrożeń, czyli: naturalne i antropogeniczne. Pierwsza z wyżej wymienionych grup jest niezależna od działalności człowieka i z tego powodu nie posiada większego wpływu na procesy dotyczące ochrony środowiska. W tym obszarze również są podejmowane działania międzynarodowe, jednakże zazwyczaj mają one charakter lokalny lub regionalny i nie dotyczą głównego nurtu ochrony środowiska. Podane przykłady zagrożeń naturalnych pokazują, że one również są niezwykle groźne dla człowieka i jego otoczenia. Znacznie więcej uwagi wymagają zagrożenia antropogeniczne, ponieważ ich źródłem jest człowiek i to on odpowiada za wywoływane przez nie skutki. Dotyczą one nie tylko bieżącej sytuacji, ale mogą powodować zmiany widoczne dopiero po długim czasie. Wielość szkodliwych czynników oraz ich wpływ i wzajemne powiązania powodują, że rozwiązanie problemów środowiskowych staje się coraz większym wyzwaniem. Rozdział drugi opisuje stosunek człowieka do środowiska. Pokazuje on jak zmiany demograficzne oraz rozwój cywilizacyjny wpływają na wzrost zapotrzebowania na zasoby oraz przestrzeń. W tej części zwrócono również uwagę na negatywny wpływ handlu międzynarodowego i globalizacji na środowisko. Przede wszystkim dotyczy to wydłużenia odległości pomiędzy producentem oraz konsumentem, a także dostępu do zasobów nie występujących na danym obszarze. Zjawisko to nie dotyczy jedynie podstawowych surowców (np. energetycznych, rud metali itp.), ale również dóbr konsumpcyjnych np. róż przywożonych z Kenii do Europy w celu zaspokojenia popytu na kwiaty cięte. W rozdziale zwrócono również uwagę na kwestię świadomości ekologicznej człowieka. Ma ona fundamentalne znaczenie dla wyborów, jakich dokonuje on w swojej działalności zawodowej oraz jako konsument. Rozdział trzeci zawiera teoretyczne informacje dotyczące metod ochrony środowiska. Przede wszystkim przedstawione zostały różnego rodzaju koncepcje ochrony środowiska. Spośród nich najwięcej uwagi poświęcono idei trwałego rozwoju, która współcześnie jest najbardziej zaawansowaną strategią uchronienia ludzkości przed katastrofami mającymi podłoże środowiskowe. Problemy teoretyczne odnoszą się również do funkcjonowania państwa. Poruszono zagadnienia z zakresu tworzenia polityki ekologicznej oraz scharakteryzowano najważniejsze instrumenty jej realizacji. Kwestie te pokazują możliwości oddziaływania państwa na kreowanie stanu środowiska i warunków życia na swoim terytorium, a tym samym na realizację zobowiązań międzynarodowych oraz na gotowość do aktywnego uczestniczenia we współpracy międzynarodowej w tym zakresie. Czwarty rozdział prezentuje wpływ państw i organizacji na rozwój międzynarodowej współpracy w ochronie środowiska. Przede wszystkim skupiono się na pokazaniu różnych postaw wobec tego samego zagadnienia i przedstawieniu podejmowanej działalności. Rozdział ten jest jedynie wstępem do szerszej dyskusji na temat roli opisywanych podmiotów w kreowaniu przyjaznego podejścia do środowiska. Omawiając państwa scharakteryzowano przede wszystkim kraje wywierające znaczny wpływ na stosunki międzynarodowe. Z tego powodu opisano rolę Stanów Zjednoczonych i Chin, a także Niemiec. Do tego grona dołączono również Austrię, która odgrywa istotną rolę w rozwoju ochrony środowiska na terenie Unii Europejskiej. Pomiędzy wymienionymi państwami znalazła się również Polska. Jej umieszczenie w analizie nie wynika ze szczególnej roli, jaką odgrywa nasz kraj, ale z chęci dość ogólnego przedstawienia działań, jakie są podejmowane przez nasze państwo. Przedstawiając współpracę wielostronną podkreślono zarówno działania podejmowane na szczeblu międzyrządowym, jak i pozarządowym. Do pierwszej kategorii zaliczyć można inicjatywy grupy G8 i G20 oraz organizacji takich jak IMF, OECD i WEF. Skład drugiej grupy jest znacznie bardziej liczny i różnorodny. Znajdują się w niej instytucje działające na rzecz określonych gatunków i ekosystemów, podejmujące akcje protestacyjne przeciw nieetycznym działaniom administracji państwowej i przedsiębiorstwom, rozwijające naukę o ochronie środowiska, a przede wszystkim budujące świadomość ekologiczną społeczeństw. Spośród nich wymienić należy: Greenpeace, WWF, Klub Rzymski, EAERE. Ze względu na ilość organizacji, które powinny były znaleźć się w tym rozdziale, w wielu przypadkach ograniczono się tylko do ich wymienienia. W rozdziale czwartym pominięto rolę ONZ i UE w zakresie rozwoju ochrony środowiska. Wynika to z dużej złożoności inicjatyw podejmowanych przez te instytucje, dlatego też zdecydowano się poświęcić im osobne rozdziały. Informacje dotyczące ONZ zawiera rozdział 5. Scharakteryzowano w nim najważniejsze, globalne wydarzenia środowiskowe, jakie były zainspirowane przez tę organizację. Zaliczyć do nich należy Raport Sekretarza Generalnego U’Thant’a oraz trzy wielkie konferencje nazywane Szczytami Ziemi, które miały miejsce w: 1972 r. (Sztokholm), 1992 r. (Rio de Janeiro) i 2002 r. (Johannesburg). Ponadto opisano instytucje funkcjonujące w ramach systemu NZ, zajmujące się szerzeniem wiedzy, gromadzeniem informacji oraz rozwojem międzynarodowej współpracy związanej ze środowiskiem. Czołowe miejsce pomiędzy nimi zajmuje UNEP. Oprócz niego wiele miejsca poświęcono Komisji Zrównoważonego Rozwoju oraz IPCC. Dodatkowo omówiono szereg innych podmiotów mających wpływ na omawiane zagadnienie, np. UNDP, WMO i GEF. W rozdziale piątym pokazano również efekty wieloletniej działalności ONZ na rzecz ochrony środowiska. W tym aspekcie skupiono się przede wszystkim na materialnych pozostałościach po tej działalności, czyli międzynarodowych aktach prawnych. Ostatni, szósty rozdział poświęcony został działalności Unii Europejskiej. W pierwszej kolejności pokazano zmiany, jakie dokonywały się w podejściu do omawianego zagadnienia. Zostało to zrealizowane w oparciu o analizę programów działań środowiskowych. Następnie zaprezentowano współczesne priorytety polityki ekologicznej UE. W tym celu zostały przedstawione najnowsze dokumenty (np. Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu) oraz starsze, lecz mające podstawowe znaczenie dla tej dziedziny (Traktat o UE, Szósty program działań środowiskowych, itp.). Końcowa część tego rozdziału zawiera informacje na temat instrumentów służących ochronie środowiska w UE. W tym obszarze pierwszoplanową rolę odgrywają normy prawne. Ich system jest bardzo rozbudowany. Z tego powodu autorzy pokusili się jedynie o dość ogólną charakterystykę najważniejszych dokumentów. Ponadto opisano rolę instrumentów ekonomicznych oraz poszczególnych instytucji UE. Praca została oparta głównie na dokumentach i oficjalnych publikacjach instytucji zajmujących się badanymi zagadnieniami. W wielu przypadkach informacje te były uzupełniane o najnowsze dane pochodzące ze stron internetowych. Autorzy dołożyli wszelkich starań, aby pochodziły one z wiarygodnych źródeł, np. oficjalnych serwisów prasowych lub organizacji międzynarodowych. W przypadku problemów szeroko poruszanych w literaturze, posłużono się istniejącymi opracowaniami zwartymi.