Maurico
| Maurico | ||
| Republic of Mauritius | ||
|
| |
| Standardo di Maurico | Blazono di Maurico | |
| Nacionala himno: | ||
| Motherland | ||
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Port Louis | |
| · Habitanti: | 147 688 (2003) | |
| Precipua urbo: | Port Louis | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Angla[1] | |
| Tipo: | Republiko | |
| · Prezidanto: | Prithvirajsing Roopun | |
| · Chefministro: | Pravind Jugnauth | |
Surfaco: (179ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 2 040 km² | |
| · Aquo: | 0,05 % | |
Habitanti: (158ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 1 309 448[2] (2023) | |
| · Denseso di habitantaro: | 641,9 hab./km² | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | Rupio di Maurico | |
| Veho-latero: | sinistre | |
| ISO: | MU
| |
MUS
| ||
480
| ||
| Reto-domeno: | .mu | |
Maurico esas arkipelago e lando jacanta sud-este de Afrika en Indial oceano, inter Madagaskar, Seycheli e Reunion. Ol distas cirkume 2.000 km este de Afrikana kontinento.
Bazala fakti pri Maurico
Historio
[redaktar | redaktar fonto]| Precipua artiklo: Historio di Maurico |
Maurico ja konocabis depos la 10ma yarcento dal Araba maristi, qui nomizis ol Dina Arobi. Portugalani, qui esis l'unesma Europani qui vizitis l'insuli, trovis l'insulo sen habitantaro en 1507. En 1512, Portugalana maristo Pedro de Mascarenhas trovis l'insulo, ed, en lua homajo, navigisto Diogo Rodrigues nomizis li Mascarenhas. Pose, la vicina insuli nomesis insuli Rodrigues, homaje Diogo Rodrigues.
En 1598 l'unesma Nederlandani aparis ed, ye la 20ma di septembro sam yaro, li nomizis l'insulo Prins Maurits van Nassaueiland (Insulo di Princo Mauritius, origino di nuna nomo "Maurico") memoriginta Nederlandana princo Johan Maurits van Nassau-Siegen. Nederlandani komencis koloniigar l'insulo en 1638 e finis lua koloniigo en 1710.
.jpg)
Franci okupis l'insulo en 1710 til la 3ma di decembro 1810, kande Britaniani vinkis Franca armeo en l'insulo ed okupis ol. Britanian administrado, qua komencis kun Robert Townsend Farquhar karakterizis su por rapida ekonomiala e sociala chanji. un ek la maxim importanta esis l'aboliso di sklaveso en 1835. Agrokultivisti recevis indemni di du milion Britaniana pundi por la perdajo di lua sklavi, importita de Afrika e Madagaskar dum Franca dominaco. Pos l'aboliso di la sklaveso, Indiani enmigranti komencis arivar en l'insulo quale libera laboristi por remplasar la sklavi.
Elekti por legifal asemblajo qui eventis en 1947, vinkesis da Labour Party e markizis la fino di dominaco di Franca-parolanti en la politiko dil insulo, e l'unesma pazo por futura nedependo. La kampanio por nedependo kreskis pos 1961, ed en 1965 Britaniani separis l'arkipelago Chagos del teritorio di Maurico por krear la Britaniana teritorio che Indial Oceano ed uzar ta insuli en defensiva strategii kun Usa.
La nedependo di Maurico eventis ye la 12ma di marto 1968, kom membro di la "Commonwealth". Ye la 12ma di marto 1992, la lando divenis republiko.
Politiko
[redaktar | redaktar fonto].jpg)
Maurico esas parlamentala republiko. La chefo di stato esas la prezidanto, qua elektesas da la parlamento por 5 yari. La chefo di guvernerio esas la chefministro, qua elektesas da la prezidanto. La prezidanto indikas l'altra ministri, kun la helpo di la chefministro. La konstituco di Maurico adoptesis ye la 12ma di marto 1968, dio di la nedependo di la lando.
La parlamento havas unika chambro, la Nacional Asemblo (National Assembly), kun 70 membri, di qui 62 elektesas direte dal populo por 4 yari. L'altra 8 membri elektesas da supra korto di la lando, por sekurar ke rasala e religiala minoritati havas reprezenteri en la parlamento.
La bazo di la legala sistemo di Maurico esas l'Angla e la Franca legala sistemi. La supra korto di Maurico havas 6 membri. Ank existas alta apelo-korto.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto].svg)
La teritorio di Maurico kreesis per volkanal aktiveso cirkume 8 milion yari ante nun. Lua maxim alta punto esas monto "Piton de la Petite Rivière Noire", kun 828 m sur marala nivelo. Insuli Rodrigues, jacanta 560 km nord-este de Maurico, insuli Agaléga, kun 289 habitanti e 1.100 km norde de Maurico, ed anke l'arkipelago Cargados Carajos ank esas parto di la lando.
Maurico havas tropikala klimato kun oceanal influo. La pluvoza sezono eventas de novembro til aprilo. L'yarala mezavalora pluvo-quanto varias de 900 mm en litoro til 1.500 mm en alta regioni. La mezavalora temperaturo varias de 20.4 °C dum vintro til 24.7 °C dum somero. Cikloni povas eventar de januaro til marto.
En 1993 49,26% de lua sulo uzesis por agrokultivo, e 22% esis boski e foresti. Multa rara speci di animali existas en Maurico, ma l'introdukto di exotika speci minacas la nativa. Dronto esis nativa ucelo qua desaparis en 1681, min kam du yarcenti pos lua deskovro.
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]| Precipua artiklo: Ekonomio di Maurico |
Pos la nedependantesko, l'ekonomio di Maurico diversigesis. Turismo, la produktado di stofi e sukro e financal agadi esas la precipua ekonomial agadi di la lando. Recente, komunikala teknologii, pesko e rinovigebla fonti di energio anke divenis importanta.
Demografio
[redaktar | redaktar fonto]
Segun statistiki de The World Factbook pri 2023, Maurico havis 1 309 448 habitanti[2]. Segun la demografiala kontado di 2011, Maurico havis 1 286 340 habitanti, di qui 1 248 129 habitis Maurico e 37 922 habitis Rodrigues. La habitantaro mixas Indian-Mauricani, kreoli, Chinian-Mauricani, Franca Mauricani ed Angla-Mauricani. De 1972 til nun, la demografiala kontadi ne havas inquesti pri raso.[2]
La linguo oficala esas Angla, parolata da min kam 1% de la habitantaro kom matrala linguo. La kreola linguo di Maurico esas la maxim parolata: 86,5%. Bhojpuri parolesas da 5,3%, Franca da 4,1%, 1,4% parolas du lingui, 2,6% parolas altra lingui (inkluzite l'Angla), e 0,1% ne informis lia matrala linguo en 2011.[2] La Franca ank uzesas en televiziono e jurnali[3].
Segun statistiki de 2015, 97,5% dil adulti Mauricana savis lektar e skribar[4], un ek la maxim alta procenti en Afrika. Omna studianti mustas lernar l'Angla e la Franca, e frequentar skolo esas obligata til evar 16 yari[5].
La procento di habitantaro segun religio esas: hinduismo (48,5%). Katoliki esas 26,3%, Mohamedani esas 17,3%, altra kristani esas 6,4%, altra religii esas 0,6%, sen religio esas 0,7%, e 0,1% ne informis pri religio.[2]
| La 10 maxim granda urbi di Maurico (2019) |
|---|
| Imaji | Rango | Nomo | Habitantaro |
|---|---|---|---|
.jpg) Port Louis  Vacoas-Phoenix | |||
| 1ma | Port Louis | 155 226 | |
| 2ma | Vacoas-Phoenix | 115 289 | |
| 3ma | Beau Bassin-Rose Hill | 111 355 | |
| 4ma | Curepipe | 78 618 | |
| 5ma | Quatre Bornes | 77 308 | |
| 6ma | Triolet | 23 269 | |
| 7ma | Goodlands | 20 910 | |
| 8ma | Centre de Flacq | 17 710 | |
| 9ma | Bel Air Rivière Sèche | 17 671 | |
| 10ma | Mahébourg | 17 042 | |
| Fonto: [6] | |||
Kulturo
[redaktar | redaktar fonto]Mauricana koquoarto mixas Indiana, Afrikana, Chiniana ed Europan influi. Atuno, buliono, daube (klasika Provencala disho), civet de lièvre e coq au vin (hano bolieskata kun vino, lardo, fungi, e kelkafoye alio) esas lua precipua dishi. Pipro esas kelkafoye uzata por elaborar li.
La celebro-dii dil Indiana festivali Ratha-Yatra, Ugadi, Maha Shivratree e Thaipoosam Cavadee, Ganesh Chaturthi, Diwali, e di la printempo-festivalo Chiniana esas publika vakancodii. Kristnasko, l'asunciono di la Virgino Maria, e la Mohamedana festo Eid ul-Fitr ank celebresas kom vakancodii.
L'arkitekturo di Maurico influesis dal kontakto komercala inter Europa e l'Oriento. Arkitekturala stili adportita da Nederlandani, Franci ed Angli pos la 17ma yarcento mixesis kun influi Indiana e de estal Afrika, e rezultis unika arkitekturala stilo, kun artala importo. Tamen, la multa yardeki di politikala, ekonomiala e kulturala chanji rezultis la destrukto di multa exempleri del arkitekturala heredajo Mauricana.
Pri literaturo, la maxim importanta skriptisti esas Malcolm de Chazal, Ananda Devi, Raymond Chasle, Loys Masson, Marcel Cabon ed Edouard Maunick. La maxim multa skriptisti skribas en la lingui Franca, Angla o Bhojpuri, ma skriptisto Abhimanyu Unnuth skribas en hindi-linguo.
La maxim populara muzikala jenri esas sega, kantata en kreola linguo, qua originis de la muziki kantita e pleita da sklavi, e lua fuziono kun reggae, nomizita seggae. Muziki kantata en Bhojpuri, la muziki di filmi de Bollywood e rock ank esas populara.
La maxim populara sporto en Maurico esas futbalo. Altra populara sporti esas biciklado, tabloteniso, kavalo-kurado, badminton, volebalo, basketbalo, handbalo, boxo, judoo ed altra kombato-sporti, ed atletismo.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]
- ↑ Article 49 of the Constitution National Assembly of Mauritius
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Mauritius - The World Factbook - Publikigita da CIA. URL vidita ye 24ma di agosto 2023.
- ↑ http://www.lemauricien.org/weekend/081116/pam.htm
- ↑ Mauritius – Adult (15+) literacy rate - Publikigita da Knoema. Nomo di la publikigo: World Data Atlas.
- ↑ Labour Act - Minimum age of employment raised from 15 to 16 years - URL vidita ye 7ma di septembro 2023. Idiomo: Angla.
- ↑ Mauritius - 10 Largest Cities - Autoro: GeoNames. URL vidita ye 7ma di septembro 2023.
| Nedependanta stati en Afrika |
| Aljeria | Angola | Benin | Botswana | Burkina Faso | Burundi | Centrafrika | Chad | Demokratial Republiko Kongo | Djibuti | Egiptia | Equatorala Guinea | Eritrea | Eswatini | Etiopia | Gabon | Gambia | Ghana | Guinea | Guinea Bisau | Ivora Rivo | Kabo Verda | Kamerun | Kenia | Komori | Kongo | Lesotho | Liberia | Libia | Madagaskar | Malawi | Mali | Maroko | Maurico | Mauritania | Mozambik | Namibia | Nigeria | Nijer | Ruanda | San-Tome e Principe | Senegal | Sierra Leone | Seycheli | Somalia | Sudafrika | Sudan | Sud-Sudan | Tanzania | Tunizia | Togo | Uganda | Zambia | Zimbabwe |
| Nesuverena teritorii |
| Ceuta | Kanarii | Madeira | Melilla | Ocidental Sahara | Mayotte | Reunion | Sokotra |
| Nedependo ne agnoskata |
| Somalilando | Puntlando |