Rio Grande do Sul
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Rio Grande do Sul esas stato de la Suda regiono di Brazilia. Ol havas kom vicini Santa Catarina norde, Arjentinia weste, ed Uruguay sude. Este jacas Oceano Atlantiko. Lua chef-urbo e maxim populoza urbo esas Porto Alegre.
Bazala fakti pri Rio Grande do Sul.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]L'unesma habitanti di nuna Rio Grande do Sul esis aborijeni de etnii Minuano, Charrua e Caaguara. Kande Hispani e Portugalani dividis lua zoni di koloniigo per la kontrato di Tordesillas en 1494, la regiono restis sub Hispana domeno, ma l'exakta frontiero inter la du teritorii esis necerta. Hispana Jezuiti penetris la regiono di la nuna Uruguay por katekizar indijeni, e fondis ibe l'unesma misioni en 1627. Portugalani e Paulistas (personi naskinta an la teritorio qua nun apartenas a la stato di Sao Paulo) qui venis de norde arivis en la regiono por arestar indijeni ed uzar li kom sklavi. L'exodo di indijeni de la regiono komencis en 1637, pos ataki komandita dal Portugalano António Raposo Tavares.
En 1680 Jezuiti abandonis la regiono ed establisis misioni an la westala rivo dil fluvio Uruguay, ma en 1687 li establisis sep kolonii (São Francisco de Borja, São Nicolau, São Luiz Gonzaga, São Miguel Arcanjo, São Lourenço Mártir, São João Batista, Santo Ângelo Custódio) an l'estala rivo, en la regiono nun konocita kom Sete Povos das Missões. En la regiono existis bovaro en misovaja stando. Introduktita dal Hispani dum la komenco di la koloniigo, l'animali fugis dum la frequa ataki kontre la misioni, e nutris su de la naturala pasturajo di la regiono. L'animali anke atraktis l'interesto di Portugalani e Braziliani, qui chasis li e vendis la karno, la ledro o la viva animali por uzar kom transporto-moyeno en lore recente deskovrita mineyi di Minas Gerais.
Rio Grande do Sul esis strategiala loko inter la Portugalana kolonio en Colonia del Sacramento e l'urbeto Laguna, lor la maxim sudala urbo di Brazilia. En 1737 Portugal sendis militala expediciono por okupar la regiono, ed, en 1742 l'urbo Porto dos Casais, nuna Porto Alegre, fondesis kun la helpo di Acoriana koloniigeri. En 1777, per la kontrato di Sant-Ildefonso, Portugal recevis definitive la regiono.
Kun Braziliana nedependo, Rio Grande do Sul divenis provinco di Braziliana Imperio. En 1835 eventis la milito di Farrapos: la provinco kombatis la centrala guvernerio di la regenteso. La milito duris dum dek yari, til 1845.
Depos 1889 kun la republiko, Rio Grande do Sul divenis stato. En 1930 Getúlio Vargas, lor la guberniestro dil stato, komandis stato-stroko qua revokis l'Anciena Republiko, politikale komandita dal guberniestri di Sao Paulo e Minas Gerais. De 1930 til la komenco di la duesma mondomilito la sistemo di ferovoyi e chosei dil stato juis expanso.
Dum la 1960a yari, l'industrio expansesis e l'edukado di bestii e l'agrokultivo, nome rizo, frumento e pose soyo, modernigesis. Dum la militistala guvernisteso en Brazilia (1964 til 1985) tri ek la 5 prezidanti naskis en la stato: Arthur da Costa e Silva, Emílio Garrastazu Médici ed Ernesto Geisel.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
La tota surfaco di Rio Grande do Sul - 281 730,3 km² - equivalas aproxime olta di Equador. Cirkume 70% de ol jacas infre 300 metri di altitudo. L'unika alta regiono del stato, tale nomizita Serra Gaúcha - ube l'altitudi superiras 600 metri - reprezentas 11% de la tota surfaco. La tereni del stato esas basa nordweste, centre, sude ed an la litoro, kontre ke l'alta tereni existas an lua nordesto. Norde del stato existas l'abrupta ravinego Itamimbezinho. La maxim alta monto di Rio Grande do Sul esas Pico do Monte Negro, kun 1410 metri di altitudo.
La stato havas du tipi di klimato: humida subtropikala, ed temperema oceanala. Pluvas plu intense - mezavalore 1900 mm omnayare - en l'alta regiono nomata Serra Gaúcha. Povas nivar en regioni plu alta dum kelka dii dil vintro.
La vejetantaro konsistas ek naturala pasturaji sude, centre e weste del stato (la regiono konocita kom pampa gaúcho); ek boski di Araucaria angustifoliam konifero Braziliana qua duras existar en kelka alta regioni, anke konocita kom "pino-de-Parana"; ek boski subtropikala konocata kom Mata Atlântica proxim la litoro e la regiono Serra Gaúcha, til la frontiero kun Santa Catarina. Alonge la plaji del stato existas litorala vejetantaro e duni.[2]
La triimo de lua teritorio apartenas a la baseno dil fluvio Plata. Fluvio Uruguay, weste del stato, esas la naturala frontiero kun Arjentinia. La fluvii en l'altra du triimi del teritorio apartenas a la baseni di la lagegi Lagoa dos Patos ed Lagoa Mirim, ed ad altra min granda kam la du. Ultre Uruguay, altr importanta fluvii esas Jacuí, Taquari, Caí, Gravataí, la lago Guaíba e la fluvio Sinos.
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]
La precipua agrokultivala produkturi del stato esas rizo (5,2 milion tuni) soyo (7 milion tuni), maizo (6 milion tuni), manioko (1.3 milion tuni), sukrokano, oranjo, alio e kelka plantacerii di frumento. L'edukado di bestiaro ank esas importanta: bovi furnisas ledro por shua fabrikerii an la regiono dil valo del fluvio Sinos, kontre ke mutoni furnisas lano e karno. Vit-beri (nome la varietati Chardonay, Cabernet Sauvignon e Merlot) anke kultivesas por produktar vino.
Rio Grande do Sul havas jaceyi di karbono e kalkopetro. L'extraktado di minerala aquo ank esas importanta: 92 milion litri produktesas omnayare.
L'industrio koncentresas en Porto Alegre e lua metropolala regiono (urbi Canoas, Novo Hamburgo, Gravataí, São Leopoldo e Viamão). Nutrivi e drinkaji (inkluzite vino produktita en la Serra Gaúcha), mashinifado (inkluzite automobili), mobli, shui e metalurgio esas la precipua industriala produkturi.
Turismo
[redaktar | redaktar fonto]
An la litoro, jacas turistala urbi Torres, Capão da Canoa e Tramandaí, kun plaji qui recevas dum la somero turisti del stato ed anke de Santa Catarina e de vicina landi, Arjentinia, Uruguay e Paraguay.
La Nacionala Parko Aparados da Serra, ube jacas la ravinegi Itaimbezinho e Fortaleza, atraktas viziteri qui prizas ekoturismo.
En la Serra Gaúcha (la maxim alta regiono dil stato, kun kolda vintri) jacas l'urbi fondita dal Italiani (Caxias do Sul, Garibaldi, Bento Gonçalves) e da Germani (Canela, Gramado, Nova Petrópolis). L'urbi havas bela naturala peizaji (exemple l'aquofalo Caracol, an l'urbo Canela) e historiala konstrukturi de jezuiti (la ruinuri di la Sep Populi de la Misioni) e de l'unesma enmigranti Italiana e Germana. Notinda en Gramado esas la festo Natal Luz, kun noktala paradi de meze decembro til meze januaro memoriganta Kristnasko. En Bento Gonçalves, Caxias do Sul e Garibaldi on povas vizitar la vitoberi e la fabrikerii di vino, e la Festo dil Vino di Caxias do Sul.
Dum vintri, multa turisti vizitas l'alta regioni del stato por vidar nivo dum kelka kolda dii.
Demografio
[redaktar | redaktar fonto]Segun la demografiala kontado di 2022, Rio Gande do Sul havis 10 880 506 habitanti. En 2010, 82,3% de la habitantaro deklaris esar blanki, 11,4% mestici, 5,9% negri e 0,4% Aziani od indijeni.[3]
Ultre la Portugalana, minoritati parolas dialekti de origini Germana ed Italiana, e l'indijena lingui Kaingang e mbya-guarani.
| La 10 maxim granda urbi di Rio Grande do Sul (2014) |
|---|
| Imaji | Rango | Nomo | Habitantaro |
|---|---|---|---|
.jpg) Porto Alegre  Caxias do Sul | |||
| 1ma | Porto Alegre | 1 472 482 | |
| 2ma | Caxias do Sul | 470 223 | |
| 3ma | Pelotas | 342 053 | |
| 4ma | Canoas | 339 979 | |
| 5ma | Santa Maria | 274 838 | |
| 6ma | Gravataí | 270 689 | |
| 7ma | Viamão | 251 033 | |
| 8ma | Novo Hamburgo | 248 251 | |
| 9ma | São Leopoldo | 226 988 | |
| 10ma | Rio Grande | 207 036 | |
| Fonto: statistiki de IBGE | |||
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ Censo 2022: Brasil tem 203 milhões de habitantes, 4,7 milhões a menos que estimativa do IBGE - Publikigita da G1. Dato di publikigo: 28ma di junio 2023. Idiomo: Portugalana.
- ↑ As dunas da Praia das Cabras - URL vidita ye 2ma di januaro 2019.
- ↑ Síntese dos Inidicadores Sociais 2008 - Publikigita da Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística (IBGE). Nomo di la publikigo: Tabela 8.1 - População total e respectiva distribuição percentual, por cor ou raça, segundo as Grandes Regiões, Unidades da Federação e Regiões Metropolitanas - 2007. URL vidita ye 1ma di oktobro 2008.
