„Gvam“: Munur á milli breytinga
HerculeBot (spjall | framlög) m robot Bæti við: ace:Guam |
m Tók aftur breytingar 78.70.110.134 (spjall), breytt til síðustu útgáfu TKSnaevarr Merki: Afturköllun |
||
| (40 millibreytinga eftir 28 notendur ekki sýndar) | |||
| Lína 1: | Lína 1: | ||
{{Land |
{{Land |
||
| nafn = |
|||
nafn_á_frummáli = The Territory of Guam<br />Guåhan | |
|||
nafn_í_eignarfalli = Gvam |
| nafn_í_eignarfalli = Gvam |
||
| nafn_á_frummáli = The Territory of Guam<br />Guåhan |
|||
| fáni = Flag of Guam.svg |
|||
| skjaldarmerki = Seal of Guam.svg |
|||
kjörorð = Where America's Day Begins | |
|||
| kjörorð = Tånó y Chamorro<br /><small>([[tsjamorríska]]: Land Tsjamorróa)</small> |
|||
staðsetningarkort = LocationGuam.png | |
|||
| þjóðsöngur = [[Fanohge Chamoru]] |
|||
tungumál = [[enska]] og [[chamorro]] | |
|||
| staðsetningarkort = Guam_in_Oceania_(-mini_map_-rivers).svg |
|||
höfuðborg = [[Hagåtña]] | |
|||
| höfuðborg = [[Hagåtña]] |
|||
| tungumál = [[enska]] og [[tsjamorríska]] |
|||
titill_leiðtoga = [[þjóðhöfðingi]]<br />[[landstjóri]] | |
|||
| stjórnarfar = [[Lýðveldi]] |
|||
nöfn_leiðtoga = [[George W. Bush]]<br />[[Felix Perez Camacho]] | |
|||
| titill_leiðtoga1 = [[Bandaríkjaforseti|Forseti]] |
|||
stærðarsæti = 202 | |
|||
| titill_leiðtoga2 = [[Landstjóri Gvam|Landstjóri]] |
|||
flatarmál_magn = 1 E8 m²| |
|||
| nafn_leiðtoga1 = [[Joe Biden]] |
|||
flatarmál = 549 | |
|||
| nafn_leiðtoga2 = [[Lou Leon Guerrero]] |
|||
hlutfall_vatns = ~0 | |
|||
| staða = [[Yfirráðasvæði Bandaríkjanna]] |
|||
mannfjöldaár = 2003 | |
|||
| atburður1 = Spænsk yfirráð |
|||
mannfjöldasæti = * | |
|||
| atburður2 = Bandarísk yfirráð |
|||
fólksfjöldi = 163.941 | |
|||
| dagsetning1 = [[1565]] |
|||
íbúar_á_ferkílómetra = 299 | |
|||
| dagsetning2 = [[1898]] |
|||
staða_ríkis = [[BNA|Bandarískt]]<br />yfirráðasvæði | |
|||
| flatarmál = 540 |
|||
atburðir = Spænsk yfirráð<br />Bandarísk yfirráð | |
|||
| stærðarsæti = 177 |
|||
dagsetningar = <br /><br />[[1565]]<br />[[1898]] | |
|||
| hlutfall_vatns = ~0 |
|||
VLF_ár = 2005 | |
|||
| fólksfjöldi = 168.485 |
|||
VLF = * | |
|||
| mannfjöldaár = 2020 |
|||
VLF_sæti = * | |
|||
| mannfjöldasæti = 189 |
|||
VLF_á_mann = * | |
|||
| íbúar_á_ferkílómetra = 299 |
|||
VLF_á_mann_sæti = * | |
|||
| VLF = 5,79 |
|||
gjaldmiðill = [[Bandaríkjadalur]] | |
|||
| VLF_ár = 2016 |
|||
tímabelti = [[UTC]]+10 | |
|||
| VLF_á_mann = 35.600 |
|||
þjóðsöngur = ''Fanohge Chamoru'' | |
|||
| VÞL = {{hækkun}} 0.901 |
|||
tld = gu | |
|||
| VÞL_ár = 2017 |
|||
símakóði = 1 671 | |
|||
| gjaldmiðill = [[Bandaríkjadalur]] |
|||
| tímabelti = [[UTC]]+10 |
|||
| tld = gu |
|||
| símakóði = 1 671 |
|||
}} |
}} |
||
'''Gvam''' ([[tsjamorríska]]: ''Guåhån'') er [[BNA|bandarískt]] yfirráðasvæði í Vestur-[[Kyrrahaf]]i. Eyjan er stærst og syðst [[Maríanaeyjar|Maríanaeyja]] og telst hluti [[Míkrónesía (svæði)|Míkrónesíu]]. Hún er vestasta yfirráðasvæði Bandaríkjanna. Höfuðborg eyjarinnar er [[Hagåtña]] en stærsta borgin er [[Dededo]]. Eyjan er eitt af fjórum [[yfirráðasvæði Bandaríkjanna|yfirráðasvæðum Bandaríkjanna]] með borgaralega stjórn. Íbúar eyjarinnar eru bandarískir ríkisborgarar frá fæðingu. Frumbyggjar eyjanna eru [[Kamorróar]] sem teljast til [[Ástrónesar|Ástrónesa]] og eru því skyldir íbúum Indónesíu, Filippseyja og Taívan. |
|||
<onlyinclude> |
|||
'''Gvam''' er [[BNA|bandarískt]] yfirráðasvæði í Vestur-[[Kyrrahaf]]i. [[Eyja]]n er syðst [[Maríanaeyjar|Maríanaeyja]] og telst hluti [[Míkrónesía|Míkrónesíu]]. Fyrsti [[Evrópa|Evrópubúinn]] sem kom þangað var [[Ferdinand Magellan]] árið [[1521]], en [[Spánn|Spánverjar]] lýstu yfir yfirráðum [[1565]]. Eftir [[Spænsk-bandaríska stríðið]] [[1898]] tóku [[BNA|Bandaríkjamenn]] yfir stjórn eyjarinnar. |
|||
</onlyinclude> |
|||
{{commons|Guam}} |
|||
Árið 2016 voru íbúar á Gvam tæp 163 þúsund talsins. Landsvæðið nær yfir 540 km² og um það bil 300 íbúar á km². Gvam er syðst og fjölmennust Maríanaeyja og stærsta eyjan í Míkrónesíu. Sveitarfélagið [[Mongmong-Toto-Maite]] er þéttbýlast en [[Inarajan]] og [[Umatac]] strjálbýlust. Hæsta fjall eyjarinnar er [[Lamlamfjall]] sem nær 406 metrum yfir sjávarmáli. Í dag er helsta tekjulind eyjanna [[ferðaþjónusta]] og flestir ferðamenn koma þangað frá Japan. Önnur stærsta tekjulind eyjarskeggja er þjónusta við [[Bandaríkjaher]]. Herinn er með sjö herstöðvar á eyjunni sem samanlagt þekja tæplega 30% af flatarmáli hennar. |
|||
{{Stubbur|bandaríkin}} |
|||
Frumbyggjar Gvam, Kamorróar, eru taldir hafa numið land á eynni fyrir 4000 árum. Fyrsti Evrópubúinn sem kom þangað var [[Ferdinand Magellan]] [[6. mars]] árið [[1521]], en [[Spánn|Spánverjar]] lýstu yfir yfirráðum sínum þar [[1565]]. Spánverjar sendu landnema þangað til að stofna nýlendu árið 1668, þar á meðal jesúítatrúboðann [[Diego Luis de San Vitores]]. Frá 16. til 18. aldar var eyjan mikilvægur áfangastaður fyrir [[Manílagalíon]] Spánar sem gengu milli [[Mexíkó]] og [[Filippseyjar|Filippseyja]]. Eftir [[stríð Spánar og Bandaríkjanna]] [[1898]] tóku Bandaríkjamenn yfir stjórn eyjarinnar. Í [[síðari heimsstyrjöld]] lögðu [[Japan]]ar eyjuna undir sig [[8. desember]] [[1941]] nokkrum tímum eftir [[árásin á Perluhöfn|árásina á Perluhöfn]]. Bandaríkjamenn náðu eyjunni aftur eftir harða bardaga [[21. júlí]] [[1944]]. |
|||
Óopinbert kjörorð Gvam er „þar sem dagurinn hefst í Bandaríkjunum“, vegna nálægðar eyjarinnar við [[daglínan|daglínuna]]. |
|||
==Stjórnmál== |
|||
===Stjórnsýslueiningar=== |
|||
[[File:Hagatna from Fort Santa Agueda.JPG|thumb|[[Hagåtña]] frá [[Fort Santa Agueda]].]] |
|||
Gvam er skipt í 19 bæjarfélög (þorp). |
|||
<div style="column-width:16em;"> |
|||
* [[Agana Heights]] |
|||
* [[Agat (Gvam)|Agat]] |
|||
* [[Asan‑Maina]] |
|||
* [[Barrigada]] |
|||
* [[Chalan Pago-Ordot (Gvam)|Chalan Pago‑Ordot]] |
|||
* [[Dededo]] |
|||
* [[Hagåtña]] |
|||
* [[Inarajan (Gvam)|Inarajan]] |
|||
* [[Mangilao (Gvam)|Mangilao]] |
|||
* [[Merizo (Gvam)|Merizo]] |
|||
* [[Mongmong‑Toto‑Maite]] |
|||
* [[Piti (Gvam)|Piti]] |
|||
* [[Santa Rita (Gvam)|Santa Rita]] |
|||
* [[Sinajana]] |
|||
* [[Talofofo]] |
|||
* [[Tamuning]] |
|||
* [[Umatac]] |
|||
* [[Yigo]] |
|||
* [[Yona (Gvam)|Yona]] |
|||
</div> |
|||
==Efnahagslíf== |
|||
Efnahagur Gvam byggist aðallega á ferðaþjónustu, þjónustu við herstöðvar og staðbundnum fyrirtækjum. Samkvæmt sérlögum frá [[Bandaríkjaþing]]i fær landssjóður Gvam skatttekjur frá íbúum eyjarinnar (þar á meðal frá starfsfólki alríkisstjórnarinnar), fremur en [[Ríkissjóður Bandaríkjanna]]. |
|||
Gvam er vinsæll áfangastaður meðal japanskra ferðamanna. Helsti ferðamannastaðurinn, [[Tumon]], er með 20 stór hótel, fríhafnarverslanir og alls kyns afþreyingarfyrirtæki. Flugið frá Asíu eða Ástralíu er tiltölulega stutt, miðað við flugið frá Hawaii. Yfir milljón ferðamenn heimsækja eyjuna árlega. 75% þeirra eru Japanar en afgangurinn frá Suður-Kóreu, Bandaríkjunum, Filippseyjum og Taívan. Fríverslun með tískuvörur og amerískar verslunarmiðstöðvar ([[Micronesia Mall]], [[Guam Premier Outlets]], [[Agana Shopping Center]] og stærsta [[KMart]]-verslun heims) eru stórar tekjulindir. |
|||
Vegna aukinnar ferðaþjónustu hefur efnahagur eyjarinnar verið nokkuð stöðugur frá 2000. Árið 2003 var 14% atvinnuleysi og stjórn Gvam varð fyrir 314 milljón dala tekjufalli. Milli 2010 og 2015 voru 8.000 landgönguliðar fluttir til Gvam frá [[Okinawa]] í Japan. |
|||
Samkvæmt samningi Kyrrahafseyjasvæðanna við Bandaríkin, [[Compact of Free Association]], mega íbúar þessara yfirráðasvæða búa hvar sem er í Bandaríkjunum án takmarkana. Margir kusu að flytja til Gvam sem kvartaði yfir því að landið tæki við fleirum en eðlilegt væri. Samningnum var breytt þannig að Gvam, Norður-Maríanaeyjar og Hawaii fá sérstakt framlag frá alríkisstjórninni til að bæta fyrir ójafnvægi í fólksflutningum milli yfirráðasvæðanna. |
|||
Árið 2008 var flugfélagið [[Continental Micronesia]] stærsta einkafyrirtæki Gvam, með um 1400 starfsmenn. Það er dótturfélag [[United Airlines]]. |
|||
==Íbúar== |
|||
===Tungumál=== |
|||
Opinber tungumál Gvam eru [[enska]] og [[tsjamorríska]]. [[Filippseyska]] er líka algengt mál á eyjunni. Önnur Kyrrahafsmál og Asíumál eru líka töluð á Gvam. [[Spænska]] var stjórnsýslumál á eyjunni í 300 ár, en er nú ekki lengur almennt töluð. Leifar af spænsku má þó sjá í orðaforða og örnefnum, og málið er kennt í skólum. |
|||
{{Stubbur|bandaríkin}} |
|||
{{Bandaríkin}} |
{{Bandaríkin}} |
||
{{Eyjaálfa}} |
{{Eyjaálfa}} |
||
[[Flokkur:Gvam| ]] |
[[Flokkur:Gvam| ]] |
||
[[ace:Guam]] |
|||
[[af:Guam]] |
|||
[[ar:غوام]] |
|||
[[az:Quam]] |
|||
[[be:Гуам]] |
|||
[[be-x-old:Гуам]] |
|||
[[bg:Гуам]] |
|||
[[bn:গুয়াম]] |
|||
[[bpy:গুৱাম]] |
|||
[[bs:Guam]] |
|||
[[ca:Guam]] |
|||
[[ch:Guåhån]] |
|||
[[cs:Guam]] |
|||
[[cy:Guam]] |
|||
[[da:Guam]] |
|||
[[de:Guam]] |
|||
[[dv:ގުއާމު]] |
|||
[[el:Γκουάμ]] |
|||
[[en:Guam]] |
|||
[[eo:Gvamo]] |
|||
[[es:Guam]] |
|||
[[et:Guam]] |
|||
[[eu:Guam]] |
|||
[[fa:گوآم]] |
|||
[[fi:Guam]] |
|||
[[fo:Guam]] |
|||
[[fr:Guam]] |
|||
[[frp:Goam]] |
|||
[[gl:Guam]] |
|||
[[he:גואם]] |
|||
[[hr:Guam]] |
|||
[[hu:Guam]] |
|||
[[hy:Գուամ]] |
|||
[[id:Guam]] |
|||
[[io:Guam]] |
|||
[[it:Guam]] |
|||
[[ja:グアム]] |
|||
[[ka:გუამი]] |
|||
[[kk:Гуам]] |
|||
[[ko:괌]] |
|||
[[kw:Guam]] |
|||
[[la:Guama]] |
|||
[[lb:Guam]] |
|||
[[lij:Guam]] |
|||
[[lt:Guamas]] |
|||
[[lv:Guama]] |
|||
[[mk:Гуам]] |
|||
[[mr:गुआम]] |
|||
[[ms:Guam]] |
|||
[[nl:Guam]] |
|||
[[nn:Guam]] |
|||
[[no:Guam]] |
|||
[[oc:Guam]] |
|||
[[os:Гуам]] |
|||
[[pam:Guam]] |
|||
[[pl:Guam]] |
|||
[[pt:Guam]] |
|||
[[qu:Guam]] |
|||
[[ro:Guam]] |
|||
[[ru:Гуам]] |
|||
[[scn:Guam]] |
|||
[[se:Guam]] |
|||
[[sh:Guam]] |
|||
[[simple:Guam]] |
|||
[[sk:Guam]] |
|||
[[sl:Guam]] |
|||
[[sr:Гуам]] |
|||
[[sv:Guam]] |
|||
[[sw:Guam]] |
|||
[[ta:குவாம்]] |
|||
[[tg:Гуам]] |
|||
[[th:เกาะกวม]] |
|||
[[tl:Guam]] |
|||
[[tr:Guam]] |
|||
[[ug:Guam Aril]] |
|||
[[uk:Гуам]] |
|||
[[vi:Guam]] |
|||
[[wo:Guam]] |
|||
[[zh:關島]] |
|||
[[zh-min-nan:Guahan]] |
|||
Nýjasta útgáfa síðan 30. maí 2022 kl. 23:12
| The Territory of Guam Guåhan | |
|
|
| Fáni | Skjaldarmerki |
| Kjörorð: Tånó y Chamorro (tsjamorríska: Land Tsjamorróa) | |
| Þjóðsöngur: Fanohge Chamoru | |
.svg)
| |
| Höfuðborg | Hagåtña |
| Opinbert tungumál | enska og tsjamorríska |
| Stjórnarfar | Lýðveldi
|
| Forseti | Joe Biden |
| Landstjóri | Lou Leon Guerrero |
| Yfirráðasvæði Bandaríkjanna | |
| • Spænsk yfirráð | 1565 |
| • Bandarísk yfirráð | 1898 |
| Flatarmál • Samtals • Vatn (%) |
177. sæti 540 km² ~0 |
| Mannfjöldi • Samtals (2020) • Þéttleiki byggðar |
189. sæti 168.485 299/km² |
| VLF (KMJ) | áætl. 2016 |
| • Samtals | 5,79 millj. dala |
| • Á mann | 35.600 dalir |
| VÞL (2017) |  0.901
|
| Gjaldmiðill | Bandaríkjadalur |
| Tímabelti | UTC+10 |
| Þjóðarlén | .gu |
| Landsnúmer | +1 671 |
Gvam (tsjamorríska: Guåhån) er bandarískt yfirráðasvæði í Vestur-Kyrrahafi. Eyjan er stærst og syðst Maríanaeyja og telst hluti Míkrónesíu. Hún er vestasta yfirráðasvæði Bandaríkjanna. Höfuðborg eyjarinnar er Hagåtña en stærsta borgin er Dededo. Eyjan er eitt af fjórum yfirráðasvæðum Bandaríkjanna með borgaralega stjórn. Íbúar eyjarinnar eru bandarískir ríkisborgarar frá fæðingu. Frumbyggjar eyjanna eru Kamorróar sem teljast til Ástrónesa og eru því skyldir íbúum Indónesíu, Filippseyja og Taívan.
Árið 2016 voru íbúar á Gvam tæp 163 þúsund talsins. Landsvæðið nær yfir 540 km² og um það bil 300 íbúar á km². Gvam er syðst og fjölmennust Maríanaeyja og stærsta eyjan í Míkrónesíu. Sveitarfélagið Mongmong-Toto-Maite er þéttbýlast en Inarajan og Umatac strjálbýlust. Hæsta fjall eyjarinnar er Lamlamfjall sem nær 406 metrum yfir sjávarmáli. Í dag er helsta tekjulind eyjanna ferðaþjónusta og flestir ferðamenn koma þangað frá Japan. Önnur stærsta tekjulind eyjarskeggja er þjónusta við Bandaríkjaher. Herinn er með sjö herstöðvar á eyjunni sem samanlagt þekja tæplega 30% af flatarmáli hennar.
Frumbyggjar Gvam, Kamorróar, eru taldir hafa numið land á eynni fyrir 4000 árum. Fyrsti Evrópubúinn sem kom þangað var Ferdinand Magellan 6. mars árið 1521, en Spánverjar lýstu yfir yfirráðum sínum þar 1565. Spánverjar sendu landnema þangað til að stofna nýlendu árið 1668, þar á meðal jesúítatrúboðann Diego Luis de San Vitores. Frá 16. til 18. aldar var eyjan mikilvægur áfangastaður fyrir Manílagalíon Spánar sem gengu milli Mexíkó og Filippseyja. Eftir stríð Spánar og Bandaríkjanna 1898 tóku Bandaríkjamenn yfir stjórn eyjarinnar. Í síðari heimsstyrjöld lögðu Japanar eyjuna undir sig 8. desember 1941 nokkrum tímum eftir árásina á Perluhöfn. Bandaríkjamenn náðu eyjunni aftur eftir harða bardaga 21. júlí 1944.
Óopinbert kjörorð Gvam er „þar sem dagurinn hefst í Bandaríkjunum“, vegna nálægðar eyjarinnar við daglínuna.
Stjórnmál
[breyta | breyta frumkóða]Stjórnsýslueiningar
[breyta | breyta frumkóða]
Gvam er skipt í 19 bæjarfélög (þorp).
Efnahagslíf
[breyta | breyta frumkóða]Efnahagur Gvam byggist aðallega á ferðaþjónustu, þjónustu við herstöðvar og staðbundnum fyrirtækjum. Samkvæmt sérlögum frá Bandaríkjaþingi fær landssjóður Gvam skatttekjur frá íbúum eyjarinnar (þar á meðal frá starfsfólki alríkisstjórnarinnar), fremur en Ríkissjóður Bandaríkjanna.
Gvam er vinsæll áfangastaður meðal japanskra ferðamanna. Helsti ferðamannastaðurinn, Tumon, er með 20 stór hótel, fríhafnarverslanir og alls kyns afþreyingarfyrirtæki. Flugið frá Asíu eða Ástralíu er tiltölulega stutt, miðað við flugið frá Hawaii. Yfir milljón ferðamenn heimsækja eyjuna árlega. 75% þeirra eru Japanar en afgangurinn frá Suður-Kóreu, Bandaríkjunum, Filippseyjum og Taívan. Fríverslun með tískuvörur og amerískar verslunarmiðstöðvar (Micronesia Mall, Guam Premier Outlets, Agana Shopping Center og stærsta KMart-verslun heims) eru stórar tekjulindir.
Vegna aukinnar ferðaþjónustu hefur efnahagur eyjarinnar verið nokkuð stöðugur frá 2000. Árið 2003 var 14% atvinnuleysi og stjórn Gvam varð fyrir 314 milljón dala tekjufalli. Milli 2010 og 2015 voru 8.000 landgönguliðar fluttir til Gvam frá Okinawa í Japan.
Samkvæmt samningi Kyrrahafseyjasvæðanna við Bandaríkin, Compact of Free Association, mega íbúar þessara yfirráðasvæða búa hvar sem er í Bandaríkjunum án takmarkana. Margir kusu að flytja til Gvam sem kvartaði yfir því að landið tæki við fleirum en eðlilegt væri. Samningnum var breytt þannig að Gvam, Norður-Maríanaeyjar og Hawaii fá sérstakt framlag frá alríkisstjórninni til að bæta fyrir ójafnvægi í fólksflutningum milli yfirráðasvæðanna.
Árið 2008 var flugfélagið Continental Micronesia stærsta einkafyrirtæki Gvam, með um 1400 starfsmenn. Það er dótturfélag United Airlines.
Íbúar
[breyta | breyta frumkóða]Tungumál
[breyta | breyta frumkóða]Opinber tungumál Gvam eru enska og tsjamorríska. Filippseyska er líka algengt mál á eyjunni. Önnur Kyrrahafsmál og Asíumál eru líka töluð á Gvam. Spænska var stjórnsýslumál á eyjunni í 300 ár, en er nú ekki lengur almennt töluð. Leifar af spænsku má þó sjá í orðaforða og örnefnum, og málið er kennt í skólum.
