Enes KABAKCI

Auguste Comte, 1789 sonrasi calkantili dusunsel ve sosyopolitik iklimde ortaya koydugu “duzen ve ilerleme” ilkesi dogrultusunda bir yandan bilgi kurami sahasinda yeni bir tasnif yapmis, diger yandan da Devrim'in olumsuz toplumsal ve siyasal sonuclarini ortadan kaldirmayi hedeflemistir. Bu amacla, bilimleri siniflandirarak bunlari adeta bir makam sirasina koymus ve buna kosut olarak “sosyoloji” adini verdigi yeni bir bilim dalini tesis etmistir. Hayatinin sonlarina dogru ise devrim sonrasi donemde ihmal edildigini dusundugu ve buyuk onem atfettigi manevi alani doldurmak uzere kutsallik meselesi uzerinde durmus ve “Insanlik Dini” adinda yeni bir din ihdas etmistir. Bu calisma, genel olarak Comte'un dusuncesinin evrimini incelemekte ve bilhassa – Durkheim ve Mauss'un “yapay din” olarak nitelendirdikleri – Insanlik Dini'nin ihdasini ele almaktadir.

Ce travail se propose d'etudier la place de l'histoire dans l'analyse sociologique de Durkheim et de Ziya Gokalp. Le fondateur de l'ecole fran9aise de sociologie a une relation complexe a l'histoire. Sachant qu'il s'ingenie ajeter dans Les regles les bases d'une nouvelle discipline il faut nuancer ses considerations tres critiques it propos de l'histoire. S'il manifeste une certaine reticence dans cet ouvrage envers l'histoire, neanmoins il ne recuse pas categoriquement la place de celle-ci dans l'analyse sociologique. En effet, c'est dans Ie but d'obtenir une autonomie pour la sociologie qu'ill'oppose it deux traditions d'analyse du monde social: l'histoire chronologique et la philosophie de l'histoire. Durkheim croit cependant it la possibilite, voire it la necessite d'une histoire qui est faite sociologiquement. Quant it Gokalp, disciple de Durkheim, il s'ingenie d'une part it instituer la soc...

Osmanli modernle s mes i n i ve bu ba g lamda poz i t i v i zm i n i thal i n i bas i t b i r trans- fer olarak de g erlend i rmek, toplumsal surecler i n mah i yet i konusunda eks i k b i r tasav- vuru is aret etmekted i r. Bu makale, poz i t i v i zm i n b i r kisim Osmanli aydini tarafindan temelluk ed i l isi n i salt b i r tes i r-eser i l is k i s i de gi l, b i r teessur olarak kavramayi, tes i r eden kadar tes i r i alanin da bu surecte etk i n b i r rol oynadi g ini gostermey i hedeflemekted i r. I mparatorluk i c i n kurtarici b i r recete ve “devlet i kurtarmak” amacina matuf olarak poz i t i v i zm i n i thal sureci, i k i yonde is leyen b i r “yen i den yorumlama” ( re i nterpretat i on ) is lem i ne tab i gorunmekted i r. Poz i t i v i zm, b i r yandan yerel de g erler (alici kultur) ba g la- minda yen i den yorumlanip Osmanli kulturuyle uyumlu hale get i r i lmeye cali s ilirken; d ig er yandan Osmanli- I slam tar i h i ve du s unces i , poz i t i v i zm i s i g inda ...

Bu makale, pozitivizmin Turkiye'ye girisini ve Turk sosyolojisine etkilerini incelemeyi amaclamaktadir. Soz konusu giris ve etkinin niteligi, Osmanli-Turk modernlesmesinin ozellikleriyle yakindan ilgilidir. Pozitivizm, XIX. yuzyil sonlarinda, bir kisim Osmanli seckini tarafindan Imparatorlugu kurtarmak icin bir recete olarak degerlendirilirken, Cumhuriyet ideologlari tarafindan da ulus-devletin insasi surecinde, sosyo-politik bir analiz araci ve topluma sekil verecek bir ideoloji olarak gorulmustur. Pozitivizm, her iki donemde de -oldugu gibi- ithal edilmemis, yeniden yorumlanarak yerel sartlara uyumlu bir dusunce sistemi haline getirilmeye calisilmistir.

19. yuzyilin basindan 20. yuzyilin ilk ceyregine kadar uzanan surecte Osmanli-Turk siyasal elitlerinin toplum ve siyaset algilarinda onemli degisimler gozlemlenir. Bu makalede, son donem Osmanli ve ilk donem Cumhuriyet elitlerinin toplumsal ve siyasal degisimi degerlendirmelerinde gozlemlenen farklilasmalar, dagarciklarinda onemli yer tutan denge, ahenk, islah, duzen, ilerleme, inkilap vb. kavramlar cercevesinde incelenecektir

Cette these se propose d'etudier les transformations intellectuelles et institutionnelles de l'Empire ottoman au dix-neuvieme siecle en revisitant les questions de la «modernisation» et du «developpement politique». Pour se faire, elle s'appuie sur les concepts sociologiques du «mimetisme institutionnel» et de «l'acculturation» pour plaider en faveur d'une approche en termes de «re interpretation» et de «traduction». Elle s'interroge egalement sur le transfert des repertoires de contestations de la «Tradition» dans le monde musulman et sur les tensions qui animent «l'espace politique» dans un regime autocratique. Elle entreprend de saisir les conditions dans lesquelles fut introduit le positivisme en Turquie en se focalisant en particulier sur la personne et les idees d'Ahmed Riza, un des principaux leaders du mouvement jeune-turc, membre actif de la Societe positiviste et futur president du Parlement ottoman.

Atıf: Kabakcı, E. (2018). Kaideden istisnaya: Gelişmecilik ve kültürelciliğin ötesinde tarihsel sosyolojinin imkânları. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 38, 403-440. https://doi. Öz "İlerleme" düşüncesinin yirminci yüzyıl ortalarındaki izdüşümlerinden olan "siyasal gelişme" paradigması, İkinci Dünya Savaşı akabinde, karşılaştırmalı siyaset biliminde işgal ettiği merkezî yeri, önce işlevselci bir perspektifin hâkim olduğu nicel araştırmalara, ardından da antropolojiden beslenen kültürelci yaklaşımlara bırakmıştır. Bu makale, tıpkı toplumsal gibi siyasal değişimin de tekbiçimli ve ereksel olduğunu savlayan evrenselci "siyasal gelişme" kuramlarından, geleneğe aşırı vurgu yaparak siyasal değişim süreçlerini tikelleştirmeye yönelen "kültürelci" yaklaşımlara doğru seyreden süreci mercek altına almaktadır. Ayrıca, bu iki yaklaşıma alternatif olarak tarihsel sosyolojinin imkânlarını tartışmaya açmayı hedeflemektedir. Bu eksende; ilk olarak, klasik sosyolojiden ilham alan ve değişimin içsel bir süreç olduğunu iddia ederek toplumları tektipleştiren siyasal gelişmeci perspektif farklı tezahürleriyle incelenecektir. Ardından, sosyal bilimlerde antropolojinin giderek ön plana çıkmasıyla önem kazanan kültür kavramının toplumsal değişime dair çözümlemelere dâhil edilmesine koşut olarak ortaya çıkan, toplumların ve değişim süreçlerinin benzersizliğine vurgu yapan kültürelci yaklaşımlar değerlendirilecektir. Son olarak, bu iki kutba mesafeli duran, sosyal bilimsel bilginin interdisipliner yeni bir organizasyonunu ifade eden tarihsel sosyolojinin, toplumsal ve siyasal değişimi konu alan incelemelere sağlayacağı katkılar üzerinde durulacaktır.

Abstract The paradigm of political development, based the projections of the mid-20th century's idea of progress, left the central position it had occupied in comparative political science after World War II, first in quantitative research where the functionalist perspective was dominant, then in the culturalist approaches that were also nourished from anthropology. Drawing on theories of universalist political development, which purport social change to be uniform and teleogical just like social change, this article places the processes that directly contemplate the culturalist approaches that lean toward particularizing the processes of social change by placing extreme emphasis on tradition under the microscope. In addition, it aims to open these two approaches to debate the possibilities of historical sociology as an alternative. In line with this, the political developmental perspective, which unifies communities, will be examined through different manifestations by first claiming the field of inspiration and change to be an intrinsic process from classical sociology. Afterward, emerging culturalist approaches will be evaluated in parallel with inclusion of the concept of culture in analyses on social change, which in the social sciences has increasingly gained importance in the foreground of anthropology. Last to be emphasized will be the contributions of historical sociology, which stands out over these two poles and expresses a new interdisciplinary organization of social scientific knowledge in studies on the subject area of social and political change.

Considering the Ottoman modernization and, in this regard, the import of positivism merely as a simple transfer transaction remarks upon a deficient imagination of the essence of social processes. This article claims that in this transaction, there is an active and significant role played by the importers themselves so that the transaction constitutes a bilateral “reinterpretation” process. This work delineates the conditions in which positivism was introduced in Turkey, focusing particularly on the life and ideas of Ahmed Rıza (1859-1930), one of the main leaders of the Young Turk movement and an active member of the Société positiviste, as well as the future president of the Ottoman Parliament. In this article, based on examples, it is shown that Ahmed Rıza who had converted to “Religion of Humanity” appropriated positivism not in a passive process but in an active one in which he reconsidered and revised positivism, and also reviewed his own historical, cultural, and intellectual background from positivist perspective.

Extended Summary Progress, a major concept that has shaped the Western tradition of thinking, is a myth whose roots go as far back as Ancient Greek philosophy, the rhetoric reproduced in the Age of Enlightenment, an ideology that flourished in the 19th century, and a still-emerging paradigm under the effect of the social sciences. The concept of progress, by possessing all these qualities gained over the centuries, was also passed down to the next century but with different designations; for example, it appeared in the political sciences as political developmentalism in the years following World War II. The developmentalist theories that came under the domination of political science in the first phase of the Cold War have gradually been revised since the second half of the 1960s and left the place they had occupied in the center of comparative political science to quantitative research, where the functionalist perspective is dominant. In the 1970s, its anthropologically-referenced cultural factor came to the fore in parallel with the issue of political change coming increasingly more to the agenda. Culturalist approaches directed at individualizing/singularizing each society by attributing extreme significance to the role of tradition have gained importance this time, unlike progressive theories setting off from premature generalization, which are prone to homogenization by neglecting diversity. This study, in conjunction with following the process that proceeds directly from the paradigm of developmentalism to cultural particularism, opens inquiry into the possibilities of historical sociology, which has emerged as a third way of investigating social-political change. Because of this, the approach of developmentalism, which has been dominant in studies on social and political change for a long time, will be examined through its different manifestations in the initial plan. Afterward, the importance the anthropological approach has gained within the social sciences will be discussed, as well as the inclusion of the concept of culture in analyses of social change and the emergence of singularist analyses as an inevitable consequence of this situation. The last section will discuss the opportunities that interdisciplinarity and in particular historical sociology provide in investigations on social and political change in eliminating the excesses of these two poles. The roots of the idea of progress/development as a weltanschauung go as far back as Ancient Greece. Nisbet (1970) showed the genealogy of the idea of development and how this idea has shaped Western thought from Ancient Greek thought onwards by motioning to the concept of physis. The idea of progress, which St. Augustine of Hippo borrowed from Ancient Greek thought and transferred to the West in a religious format, was re-herded into circulation by 18th-century and 19th-century thinkers, this time by secularization. The thoughts of Comte, Marx, and Spencer, founding names in sociology, and Leibnitz and Condorcet, enlightened thinkers, took shape around the idea of progress. Another name in classical sociology, Durkheim, approached the

Considering the Ottoman modernization and, in this regard, the import of positivism merely as a simple transfer transaction remarks upon a deficient imagination of the essence of social processes. This article claims that in this transaction, there is an active and significant role played by the importers themselves so that the transaction constitutes a bilateral “reinterpretation” process. This work delineates the conditions in which positivism was introduced in Turkey, focusing particularly on the life and ideas of Ahmed Rıza (1859-1930), one of the main leaders of the Young Turk movement and an active member of the Société positiviste, as well as the future president of the Ottoman Parliament. In this article, based on examples, it is shown that Ahmed Rıza who had converted to “Religion of Humanity” appropriated positivism not in a passive process but in an active one in which he reconsidered and revised positivism, and also reviewed his own historical, cultural, and intellectual background from positivist perspective.

SOSYOLOJİYİ KURMAK
Montesquieu, Tocqueville, Comte, Durkheim

“Tarihi bilinmedikçe, bir bilim tam olarak anlaşılamaz”. Comte’un bu aforizması belki de en fazla, bizzat kurduğu ve “sosyoloji” adını verdiği bilim için geçerlidir. İsim babası tarafından bilimler hiyerarşisinin en tepesine yerleştirilen bu yeni bilim Fransa’da doğar, kurumsallaşır ve yirminci yüzyıl başlarında bilimsel meşruiyet ve özerklik kazanarak akademik bir disipline dönüşür. Bu kitapta, Durkheim’in ifadesiyle “bir Fransız bilimi” olarak on dokuzuncu yüzyılda inkişaf eden sosyolojinin erken dönem tarihi, dört kurucu düşünürden hareketle incelenmektedir. Sosyolojinin doğuş ve kurumsallaşma sürecine damgalarını vuran Montesquieu, Tocqueville, Comte ve Durkheim; entelektüel biyografileri, düşünsel kaynakları, siyasal pozisyonları, toplumsal çözümlemeleri, kuram ve yöntemleri itibariyle ele alınmaktadır. Sosyolojinin önde gelen dört Fransız kurucusunun orijinal metinlerini merkeze alan bu sentetik çalışma, onların bilim ve toplum anlayışlarındaki farklılıkları göstermeyi amaçlamakla birlikte aralarındaki benzerliklerin, düşünsel ilişki ve sürekliliğin altını çizmeyi de ihmal etmemektedir.
Enes KABAKCI