Akciz

Aktsiz (latınsha accido — kesemen) degen ma'nini an'latadı. Bul salıq geypara konkret tovar tu’rlerin o’ndiriwshi ha’m tutınıwshılardan alınadı. Mısalı, sigareta, spirtli ishimlikler, benzin ha’m t.b. Sotsiallıq qamsızlandırıwg’a, qarjı, barlıq firma ta’repinen is haqı belgili bir payız ko’rinisinde ajıratıladı. Bul qarjı byudjet basqa tu’sirimlerinen «ajıratılıp» ketpeydi, al pensiya, balalarg’a beriletug’ın napaqalar, kesellik byulleten ha’m dekret otpusklerine jumsalatug’ın arnawlı fondtı du’zedi. Endi salıqlardan to’lenetug’ın qarjılardın’ nelerge jumsalatug’ının ko’remiz. Ma’mleket byudjeti qa’rejetleri jumsalıwına qarap, o’ndiristin’ rawajlanıwı ushın ketetug’ın sarplamalar, atap aytqanda, invistitsiya sarplamaları, soyiallıq-ma’deniy sarplamalar, yag’nıy ma’mleketke qaraslı sotsial-ma’deniy xızmet tarmaqların, sonın’ ishinde, den sawlıqtı saqlaw, sotsiallıq ta’miyinlew, bilimlendiriw ha’m ma’deniyattı pul qarjıları menen ta’miyinlep turıw sarplamaları, ma’mleketti basqarıw qa’rejetleri yamasa ha’r qıylı kategoriyadag’ı ma’mleket ma’kemeleri qa’rejetleri: huqıq qorg’aw ha’m a’skeriy ka’rejetlerge jumsaladı. Ma’mleket o’zinin’ byudjet siyasatın eki usıldan paydalanıp du’zedi. Salıqqa tartıwdı basqarıw. Egerde ma’mleket ekonomikası inflyatsiyadan zıyan ko’rip atırg’an bolsa, onda bul jag’dayda ma’mleket pul massasın kemeytiwge ha’reket etedi. Bunın’ ushın ol salıqlardı ko’beytedi. Firma ha’m xalıqtın’ aylanısqa shıg’aratug’ın pulları kemeyedi. Kerisinshe, ma’mleket salıq to’lew quwatın arttırıw ushın, yag’nıy o’ndiris ha’m tutınıwdın’ to’menlewin saplastırıw ushın salıq stavkaların kemeytiwi mu’mkin. Bul iske juwap retinde firmalar tovar o’ndiriwge ko’birek qarjı qoyadı, xalının’ tutınıw aktivligi artadı. Ekonomikada janlanıw payda boladı. byudjet tu’sirimlerinin’ qa’rejetlerinin’ ornın toltıra almawı aqıbetinde byudjet kemshiligi ju’zege keledi. Eger kemshilik ko’lemi jaratılg’an milliy o’nim qunının’ 2-5 % ne ten’ bolıp, bunnan artıp ketpeytug’ın bolsa, bul ekonomika ushın a’dettegi hal esaplanadı. Tu’sirim ha’m qa’rejetlerdi muwapıqlastırıw arqalı kemislik saplastırıladı, tu’sirim ko’beytiledi yamasa qa’rejetler kemeytiledi. Ma’mleket kemshiliktin’ ornın toltırıw ushın bahalı qag’azlar obligatsiyalar shıg’aradı ha’m olardı firma, bank ha’m xalıqqa satadı. Usı bahalı qag’azlar ja’rdeminde olardın’ iyeleri ma’mleketten u’zliksiz ra’wishte payız ko’rinisinde tu’sirim alıp turadı.