Pınar Kaya Tan

Devleti tarihi açısından son derece kritik hâdiselerin yaşandığı bir devir olmuştur. II. Gıyâseddin Keyhüsrev döneminde yapılan Kösedağ Savaşı (641/1243) ile Anadolu'da başlayan Moğolların tahakkümü giderek artmış ve II. İzzeddin Keykâvus döneminde bu baskılar ağır bir şekilde hissedilir olmuştu. Ayrıca siyasî, sosyal, idarî dengelerin ve devlet yönetiminde etkili olan şahsiyetlerin suhuletle değişebildiği de görülmüştür. Moğolları Anadolu'dan çıkarmak için askerî ve diplomatik mücâdelelerde bulunmuşsa da muktedir bir idâre sergileyemeyen Sultan II. İzzeddin Keykâvus nihayetinde tahtını terk etmek ve Bizans İmparatoru VIII. Mikhail Palailogos'a (1261-1282) sığınmak zorunda kalmıştır. Bu dönemde sultana bağlılık arz eden yakın adamları ve emîrleri ile liderlerinin Sarı Saltuk (ö. 697/1297-1298) olduğu düşünülen çok sayıda Türkmen'in, günümüzde Bulgaristan ve Romanya sınırları içinde yer alan Dobruca bölgesine yerleştirildikleri çeşitli kaynaklarda zikredilmektedir. Bu çalışmada özellikle Sarı Saltuk ve Selçuklu Sultanı II. İzzeddin Keykâvus arasındaki münâsebetler ve Türkmenlerin göç hâdisesi üzerine önce tarihî kaynaklar ardından da ikincil literatürde yer alan mâlûmat bir araya getirilmiş ve bu husustaki mevcut görüşler irdelenmiştir.

Sultan Sencer’in (512-552/1119-1157), Sâve Savaşı’ndan sonra Büyük Sultan sıfatıyla topraklarının batısını yeğeni Mahmûd b. Muhammed Tapar’ın idâresine bırakmasıyla Selçukluların yeni bir kolu Irak Selçuklu Devleti kurulmuştur. Bununla birlikte tesis edilen yeni devlet içinde sultan ve melikler arasında taht mücadelelerinin güçlü emîr ve atabeglerin etkisiyle mütemadiyen devam ettiği görülmektedir. Hille Emîri Seyfüddevle Sadaka b. Mezyed’in oğlu olan Dübeys b. Sadaka (ö. 529/1135), Büyük Selçuklu Sultanı Muhammed Tapar’ın (498-511/1105-1118) vefatından sonra Mezyedî Ailesi’nin hüküm sürdüğü Hille ve civarında hâkimiyetini tesis etmeyi başarmıştır. Irak Selçuklu Devleti’nin içinde bulunduğu durumu yakından takip eden Dübeys b. Sadaka, Sultan Mahmûd b. Muhammed Tapar döneminde (511-525/1118-1131) gerçekleşen şehzade isyanlarını körükleyerek nüfuzunu, hâkimiyet sahasını genişletmeye çaba sarf etmiştir. Ayrıca onun, babasının ölümünden dolayı sorumlu tuttuğu Abbâsîlere ve Selçuklulara ...

Öz-Gerek siyasî gerekse sosyal ve toplumsal alanlarda Ortaçağ tarihi ile ilgili araştırma yapmak isteyenler farklı türlerdeki pek çok kaynağa müracaat etmek durumundadır. Şairlerin biyografileri ve şiirlerinden örnekler bulunan tezkireler, şiir dîvânları, umumî ya da hususî tarihlerdeki kasideler ve hicivler Ortaçağ tarihi araştırmaları açısından son derece önemli kaynaklardandır. Bilhassa edebî eserlerde, devlet adamları ve kumandanların tarihte üstlendikleri rolün dışında özel hayatlarına da yer verilmekte, böylelikle kıymetli bilgiler gün ışığına çıkmaktadır. Ortaçağ Türk tarihi çalışmaları açısından vazgeçilmez eserler arasında yer alan Câmiʻu"t-tevârîh'in Selçuklular tarihini ihtiva eden cildinde de bu bağlamda hem Selçuklu Sultanlarının faaliyetleri tarihî kronolojiye uygun olarak aktarılmakta hem de yer yer beyitlere, şiirlere yer verilerek anlatım zenginliği sağlanmaktadır. Eserde bulunan şiirlerde şüphesiz siyasî tarihin yanı sıra diğer kaynaklarda çokça bahsedilmeyen devrin sosyal, iktisadî, kültürel ve edebî hayatı hakkında ipuçları bulunmaktadır. Bu çalışmada da Reşîdüddin'in eserinde Selçuklu Sultanları haricinde dönemin siyasî hayatına tesir etmiş olan başta vezîrler olmak üzere çeşitli dîvân görevlilerinin, emîrlerin hayatları ve faaliyetleriyle ilgili bilgiler barındıran ya da bizzat bu devlet görevlileri tarafından yazılmış olan şiirlerin Farsçadan dilimize tercüme edilmesi ve tarihî açıdan değerlendirilmesi amaçlanmaktadır. Abstract-Those who want to do research on the history of Medieval in both political and social and communal fields must apply to many different types of sources. Tedhkeres which has biographies of poets and examples of their poems, dīvāns of poetry, qasīdes and satires found in historical sources written for public or private purposes are very important sources with regards to Medieval history research. Especially literary works, divulge private lives of statesmen and commanders along with their roles in history thus revealing valuable information. Jāmiʽal-Tawārīkh, which is among the indispensable sources in terms of Medieval Turkish history studies, depicts activities of the Saldjūḳid Sulṭāns in accordance with the historical chronology, enriched with verses and poems in this contexts in its volume containing the history of Saldjūḳids. In the poems in this work certainly, besides political history and there are also clues about the social, economic, cultural and literary life of the period, which is not mentioned in other sources. This study aims to translate poems included in the works of that contain information on the lives and activities of various dīwān officials and amīrs, particularly viziers that influenced the political life of the era except for the Saldjūḳid Sulṭāns or poems specifically written by them from Persian language and to evaluate these poems historically.

AN EXAMPLE TO THE WOMAN PASSION IN THE HISTORY OF SELJUQ: INANC KHĀTŪN AND HER MARRIAGES

As such in other Turk-Islamic states, Seljuks were also extremely sensitive to the marriage of dynastic members and prominent statesmen with regard to the protection of political balances. The marriages enabled the parties to ally and strengthen, and these political alliances served to prevent possible conflicts that could arise. In the last period of the Iraq Seljuk Empire, Inanc Khātūn emerges as a very powerful and remarkable name with the political marriages she made when she was not a member of the dynasty. After marriage with Jahān Pahlavān, Atabak of Azarbaijan, Inanc Khātūn, campainged to bring her sons to higher positions with her responsibility of maternity; she got married in order to perform political activities and lost her life for this purpose.

Hasan Sabbah'ın “ed-da'vetü'l-cedide, yeni davet, yeni propaganda” adını vererek geliştirdiği dinî ve siyasî metoduyla birlikte Batınîler, uzun yıllar boyunca İslam coğrafyasında yıkıcı faaliyetlerde bulunmuşlardır. Büyük Selçuklu Devleti'ne onarılamayacak derecede zararlar vererek pek çok değerli devlet adamını öldürmüşlerdir. Bu çalışma, Büyük Selçuklu Devleti Sultanı Sencer zamanında İran ve Suriye coğrafyasında Büyük Selçuklular ile Batınîler arasında yaşanan mücadeleyi ana hatlarıyla ortaya koymayı amaçlamaktadır.