Maarten Luther

Maarten Luther

Universität Wittenberg

Maarten Luther (Duuts: Martin Luther) (Eisleben, 10 november 1483 - en daor ok febrewaori 1546) was 'n belangrieke Duutse protestaantse theoloog en reformator.

Begönnen as 'n augustijner monnik (1506) die 't sakrement van de priesterwijding ontvöngen haren (1507), ontwikkelden he humzölf nao zien benuuming op 1508 töt heugleraar in n moraaltheologie an de universiteit van Wittenbarg töt de persoonlikeid van de rifformatie op 't Duutse riek. De publikatie van zien akedemiese stelling tugen de angel in oflaoten op 31 oktober 1517 is 't simboliese begön van 't protestaantisme. Zien name wörd vake in iene aosem enuumd met de rifformatoren Huldrych Zwingly en Johannes Calvijn.

Striedgeskriften duur, vor in tugen Luther wörden ok drek vertaald in 't Middennederduuts (de veurloper van 't moderne Nedersaksisch). Dat was immers de taal van de gewone luu in 't noorden van 't Heilige Rooms Riek.

Theologiese ideen

't Evangelie is de waore schat van de karke. Disse stelling, uut de 95 stellings van 1517, is de aard veur 't benul in de theologie van Luther. In de middeleewen wördden de vraoge naor 't goed ween veur God (vri'jsprake van zunden) ok as deel van de kristelijke verzuuningsleer esteld. De rooms-kathelieke leer göngen dervan uut dat 't goed ween veur God deels töt staand ebracht kunnen wörden deur 't op biezunder geleuf an Kristus 't doe van goede warken. Goede warken levvert daormet 'n bi'jdrage an 't heil, 't behoald. Deur slechte warken (zunden) kunnen men - zo was de klassieke kathelieke opvatting - de heiligmakende genaa Gods verliezen. Deur bestudering van de Romeinenbrief kwaam Luther töt de opvatting dat goediging 'n vri'je gave Gods is die God bewes an godloze zundige meansen. Disse goediging is verwörven deur Kristus. De godloze kreg deel an de verwörven gerechtigheid van Kristus deur 't geleuf (Romeinen 1:16,17). 't Geleuf maakt iene met Kristus en plaatst dorumme de godloze weer op de juuste verhoalding met God.

Anti-jöädsk

Vöär de meyste lüde steyt Maarten Luther bekend üm syn 95 stellings. Ouk dat hee ehülpen hevt ümme van de macht van de katolike karke of te kummen, wat vöär een koppel lüde een bevryding was.

Mar der bint der neet vöäle dee weatet dat Luther ouk med jöäden gangs ewesd hevt. Hy döäd de katolike karke de sküld der van dat de jöäden sich neet töt Jesus bekeyren wolden. Den solden et ear unmöägelik emaked hebben dat sy Jesus as Messias seen konden. Luther dachden dat wanneyr as syn reformaty in gang was, dat de jöäden sich dan wal bekeyren solden.

Toon as nå een set de jöäden noch neet når de karke kwamen, speaten et hüm dat. Nå verloup van de tyd was hee neet meyr te sprekken oaver jöäden. Up 1543 skreav hee et bökyn Von den Juden und ihren Lügen ( 'Oaver de jöäden en ear löägenes'). Dårin geyt hee vlink teagen de jöäden tekeyr. Wat as hee döär in skreaven, dårvan segt der nu een koppel lüde dat de Nazi’s et vöär hüm edåne hebbet.

Mar Luther hadden niks teagen jöäden as rasse, mar wal wat teagen oar gelöyv. Dår as de Nazi’s de Jöäden as rasse neet anstönden. Dår müttet wy wal een verskil in seen.

Hyr et lysyn wat Luther up estelled hadde teagen de jöäden, oaver enöämen üüt et bökyn:

Ik doo u, christenen, myn råd:

1. De synagogen en jöädske skolen müt in brand estöäken wörden. Wat der neet branden wil, dår müt een bülde sand oaverhen. Der müt neets meyr van oaverblyven.

2. Net so müt de huse van de jöäden med den grund gelyke edåne wörden. Låt ear mar up stallen woanen gån, dan kryget se wal döär dat se geyn båsys bint in uns düütske vaderland.

3. Alle Talmuds, gebeaden en böke müttet de jöäden of gapt wörden. Want dår steut neets anders as ofgoderye, löägenes en gevlöök in.

4. Et is de rabbynen verböäden et jöädske gelöyv an lüde te learen. Düt der eyne dat wal, dan müt hee edoud wörden.

5. Jöäden magget te stråte neet up, låt se mar binnen in et hüüs blyven.

6. Jöäden müttet verböäden wörden ümme woker te doon. Ear geld, gold en sülver müt of egapt wörden, want dat hebbet se wear van de christenen of egapt.

7: De junge en starke jöäden en jöädinnen müttet up swår warken eset wörden. Med de harde hand, üm ear de lamlendigheid of te learen.

Nedersaksisch

• Grunnegs: Meerten Luther
• Veluws: Ma(a)rten/Meerten Luther

Rifferenties

Dit artikel is eskreaven in et sallandske dialekt van 't Vechtdal, in de Algemene Nedersaksiese Schriefwieze.