Hex
Ene Hex (anners ok Wickersch/e oder Witsch nöhmt) is en Froonsminsch, de na den Avergloven mit den Düvel in’n Bund steiht, mit geheme Kräft den Mitminschen an Liev (to’n Bispeel Hexenschuss) un Goot (to’n Bispeel Verdarven vun Feldfrüchten), dör Brand un Unweer schaden, em behexen un sik sülvst in de Gestalt vun ene Katt oder vun en annert Deert verwanneln kann. Karnstück is de Gloov, dat de Hexen mit den Düvel verkehrt, in de Walpurgisnacht (1. Mai) up Bessen oder Zegenbück up’n Blocksbarg riedt, den willen Hexendanz upföhrt un mit den Düvel den Hexensabbat fiert.
De Hexengloov weer al in’t Öllerdoom un bi de Germanen allgemeen. In’t frohe Middeloller gung de Kark eernsthaftig gegen den Hexenwahn gegenan, aver laterhen geef dat Theologen, de de Theorie vun de Dämonen upbrochen, un in de Tiet vun de Krüüztöög, as de Lüüd mit de orientaalsche Gedankenwelt in Kontakt keem, do wuss de ole Avergloov sik wedder to ene Volkspsychoos ut.
In dat ole mosaische Recht weer för Töveree al ene Straaf vörsehn, un ok dat röömsche Recht leed fast, dat för Töveree, bi de een to Doot keem, de Füürdoot as Straaf antowennen weer. Jüst so seeg dat ok noch dat weltliche un karkliche Gesett in’t fröhe Middeloller vör. In den Kamp gegen de Ketteree gungen Staat un Kark an’n Anfang vun dat 13. Jahrhunnert mit Hülp vun de Inquisitschoon scharper gegen de Hexen vör, un um 1400 greep de Hexenverfolgung bannig um sik. Ümmer brutaler wurr de Folter anwennt. Dat Hexenbad to’n Bipill wurr as ene Aart Gootsoordeel utgeven. De Hex wurrn de Hannen tosamnbunnen un denn wurr se in’t Water smeten un för schullig befunnen, wenn se unnergung. In’t 16. Jahrhunnert nehm dat Hexenverfolgen in Düütschland sienen Hööchpunkt, aver togliek troen sik enkelte modige Mannslüüd, dargegen antogahn, besunners de Jesuit Friedrich vun Spee, de protestantische Jurist Christian Thomasius un de protestantische pastor Anton Praetorius. Dat Wiederkamen in de Naturwetenschap un dat humanere Straafrecht in de Upklarenstiet drogen nagraad darto bi, dat de Hexenwahn to en Enn keem. In Düütschland wurr 1749 de lesde Hex in Würzborg verbrennt.