Muhittin Abalı

Osmanlı Devleti, 17. Yüzyılın başından itibaren ıslahat yapma ihtiyacını hissetmişti.Bu amaçla bazı girişimlerde bulundu ise de padişah ya da sadrazamın çalışmalarından öteye gidemedi çünkü ıslahat düşüncesi ulema ve yöneticilerin zihnine köklü olarak yerleşmedi.Bunun sebebi ise ıslahatı yapacak müesseselerin de bozulmuş olması idi.Devlet böyle problemlerin altından kalkmaya çalışırken bir yandan da Avrupa'nın ve Rusya'nın güç üstünlüğü ile başa çıkmaya çalışıyordu.Osmanlı, geniş topraklarını koruyabilmek için ilk ıslahatını askeri alanda yapma kararı aldı.Bu konuda Avrupa rol model alındı. 1.Tanzimat'tan önce yönetime ilişkin sorunlar ve gelişmeler: Osmanlı, gücünün zirvesine Kanuni döneminde ulaştı ancak aynı dönemde duraklama ve gerilemenin de tohumları atılmış oldu.İktisadi,ilmi,idari ve sosyal yapıda köklü değişiklikler Fatih Sultan Mehmet döneminde yapılmıştır.İstanbul ilmi merkez haline gelmiş, Devlet yönetimine yeni bir biçim verilmiştir.Kanuni Sultan Süleyman döneminde, ulemanın gayretine rağmen gelişmenin ortaya koyduğu nedenlerden dolayı bir takım gevşeme ve bozulmalar ortaya çıkmıştır.Yazar bu konuyu detaylı şekilde açıklamıştır.Osmanlı da süre gelen bu bunalımlara çözüm bulmak için ulemanın yazdığı çeşitli risaleler(kitapçıklar) da bulunuyordu. Yazar, bunlara örnek olarak 2.Osman'a sunulan Kitab-ı Müstetab, Koçi Beyin 4.Murad'a sunduğu ve kendi adıyla anılan risalesi gibi örnekler vermiştir. 3.Selim dönemindeki gelişmeler: Osmanlı devlet adamları Tanzimat'a kadar ıslahatları asker ve maliye konuları üzerinde yapmaya çalıştılar.Osmanlı, kuruluşundan beri fetih devleti niteliğini taşıdığından, yeni fetih yapmak için güçlü ve düzenli orduya ihtiyaç vardı.Ancak bunun için zengin bir hazine de gerekliydi.3.Selim döneminde askeri alana daha ağırlık verildi.3.Selim, kamu yönetiminde ki aksaklıları çok iyi görmüş, değişiklik gerektiğinin farkına varmıştır. Ancak bunu tek başına yapması mümkün değildi. Bürokrasi ve üst düzey yöneticilerin yardımını almak durumundaydı.Saltanatının daha ilk yıllarında aksaklıkların nedenlerini ve çözüm yolları üzerine çalışması için 1

Osmanlı'nın kendi mükemmeliyetlerine inancının ve önceden kazanmış olduğu başarılarının etkisiyle uzun süre Batı karşısında psikolojik olarak mağrur bir tavır sergilendi. Bu nedenle Avrupadaki gelişmelere büyük ölçüde kayıtsız kaldıkları kabul edilen görüştür. Böylelikle Osmanlı Devleti problemi tespit ederek çözümü için çabalamayı uzun süre gösteremedi. Geleneksel toplumların en önemli özelliklerinden biriside yeniliğe kötü gözle bakmak ve istikrarı yani mevcut durumu korumaktır. Bu yüzdendir ki mazinin daha iyi olduğu düşüncesiyle kendi dönemlerinin en parlak dönemi olan Kanuni döneminin değer ve müesseselerine dönmeyi amaç edinmişlerdi. Yine mağrur bir psikolojiden olacak ki Avrupa'nın başarısının batının üstünlüğünden değil de kendi hataları ve noksanlıklarından kaynaklandığını düşünmüşlerdir. Bu zihniyet yalnız Osmanlı'ya özgü değildi. Avrupa'da 16. Yüzyılda Osmanlıya karşı bu mağrur psikolojiye düşmüşlerdi. Nitekim Filozof Erasmus da onlar yani Türkler zaferlerini bizim kötülüklerimize borçludurlar demiştir. Osmanlı devlet büyükleri bir şeylerin ters gittiğini üst üste gelen yenilgiler sonucuyla anlamaya başladı. Nitekim ters giden şeylerin bu yenilgilerle ortaya çıkmasından dolayı askerlik alanında sorunun olduğu sanıldı. Ayrıca bir zamanlar dehşet saçan Avrupalıların korkulu rüyası olan Osmanlı ordusu bizzat hükümdarlarından ve sivilk halktan korkmaz hale gelmişti. Bu yüzden ilk yenileşme hareketleri askeri alanda olmuştur. III. Selim'in askeriyenin dışında başka alanlarda da problemlerin olduğunu fark etmesiyle reform alanı genişlemeye başladı. Osmanlı Klasik sistemi batıya göre yetersiz kalmıştı. Bu sistemi yetersiz kılan unsurların başında Osmanlı'nın diğer ülkeler hakkında istihbaratının yetersiz kalması ve haber alma kaynaklarının yetersizliğidir. Osmanlı kurulduğundan beri yabancı ülkelerle ilişkide bulunmasına rağmen 1793 yılına kadar diğer devletlerde daimi elçi bulundurmamıştır. Buralara zaman zaman geçici elçiler göndermiştir. Onlarında sayısı yeterli değildir. Bu tarihe kadar yabancı devletlere dair haber alma kaynakları, buralara giden Müslüman tüccarlar ve Fenerli Rumlardan tercüman olarak atanan kimselerden oluşuyordu. Böylece devleti bu alanda sıkıntıya iten şey Avrupa dili bilen Müslüman ve güvenilir kimselerin olmayışıydı. Tercüme işlerinin tamamı Fenerli Rumlara bırakılmıştı. Sistemin yetersiz kaldığı bir diğer alan ise devlet teşkilatında uzmanlaşmanın yeterli derecede olmayışıydı. Bu durum en açık şekilde dahiliye ve hariciyede görülmüştür. Nitekim dahili ve harici işleri aynı memurlar yürütüyordu. Oysa harici işlerde işinin ehli ve becerikli kimselerin bu işi idare etmeleri çok önemlidir. Diğer önemli sorun ise memur istihdamında uygulanan kriterdir. Memur adaylarının işe alınmasında iltimas ve adam kayırma yollarına başvurulmasından dolayı ehil ve layık olmayan bazı kişiler göreve geliyordu. Yetersiz kalınan bir diğer alan ise devletin maliyesidir. Osmanlı'da başlangıçta bir tane defterdarlık olmasına rağmen sınırların genişlemesiyle defterdarlık sayısı da çoğalmıştı. Böylelikle devletin gelir-giderleri tek elden yönetilemedi. Nitekim devletin asıl hazinesi olan Hazine-i amirenin yanında sarayın ve padişahın masraflarıyla ilgilenen Enderun hazinesi gibi bir çok hazinelerin eklendiğini görüyoruz. 1793'te bunlara irad-ı cedit hazineside eklenmesiyle devletin gelir ve giderlerinin düzenlenmesi iyice karmaşıklaştı. Tanzimat'ın hemen öncesinde maliyenin merkez 1