Hipparchus (astronoom)

Hipparchus (Oudgrieks: Ίππαρχος ο Ρόδιος of Ίππαρχος ο Νικαεύς) (Nicaea (nu Iznik), ca. 190 v.Chr. - waarschijnlijk op Rhodos, 120 v.Chr.) was een voornaam Grieks astronoom, geograaf en wiskundige.

In 134 v.Chr. gaf hij een sterrencatalogus uit. Toen er datzelfde jaar nog een totale zonsverduistering plaatsvond, greep Hipparchus deze gelegenheid aan om de afstand tot de maan te schatten. Hij zat er dichtbij en berekende eveneens de afstand naar de zon. Hij ontwikkelde een systeem om de schijnbare helderheid van hemellichamen te meten, dat tot op de dag van vandaag nog steeds in gebruik is. Hij berekende eveneens de duur van zon en maancyclus. Zijn belangrijkste ontdekking was zonder twijfel dat de as van de aarde van richting verandert.

Er zijn aanwijzingen, dit op basis van verwijzingen door niet-natuurwetenschappelijke schrijvers zoals Plutarchus, dat Hipparchus zich bewust was van een aantal natuurkundige ideeën die wij als Newtoniaans bestempelen en sommige auteurs beweren dat Newton dit ook wist.^[1]

Sterrencatalogus

Voortbouwend op de Babylonische astronomie, publiceerde Hipparchus een sterrencatalogus.^[2]^[3] Hij was de eerste die twee coördinaten gebruikte om sterren de lokaliseren en ook de eerste die naar exhaustiviteit streefde (aangenomen wordt dat zijn catalogus bijna alle zichtbare sterren beschreef).

De sterrencatalogus werd lang verloren gewaand, maar in 1900 identificeerde Georg Dittmann in een exemplaar van de Aratus Latinus coördinaten voor drie constellaties waarvoor Hipparchus de ultieme bron moest zijn.^[4] De onzekerheid daarrond werd grotendeels weggenomen door de ontcijfering in 2022 van een palimpsest onder de Codex Climaci Rescriptus, dat de hipparchische coördinaten voor de Noorderkroon bevatte. Rekening houdend met de precessie – een fenomeen ontdekt door Hipparchus – bleken ze overeen te komen met de nachthemel omstreeks het jaar 129 v.Chr. Behulpzaam daarbij was de buitengewone precisie waarmee de observaties waren gedaan. Hipparchus gebruikte een dioptra of een armillarium en lokaliseerde de sterren ten opzichte van de hemelevenaar. Zijn resultaten bleken nauwkeuriger te zijn dan deze van Claudius Ptolemaeus drie eeuwen later.

Eerbetoon

De astrometrische observatiesatelliet Hipparcos werd naar hem vernoemd.

Bronnen, noten en/of referenties

↑ (en) Lucio Russo, The Forgotten Revolution: How Science Was Born in 300 BC and Why It Had To Be Reborn (De vergeten revolutie; hoe de wetenschap in 300 v.Chr. werd geboren en waarom zij opnieuw geboren moest worden ((it) La rivoluzione dimenticata, 1996), (Berlin: Springer, 2004). ISBN 3-540-20396-6.
↑ Jo Marchant, "First known map of night sky found hidden in Medieval parchment" in: Nature, 2022. DOI:10.1038/d41586-022-03296-1
↑ Victor Gysembergh, Peter J. Williams en Emanuel Zingg, "New evidence for Hipparchus' Star Catalogue revealed by multispectral imaging" in: Journal for the History of Astronomy, 2022. DOI:10.1177/00218286221128289
↑ Georg Dittmann, De Hygino Arati interprete, Leipzig, B.G. Teubner, 1900, p. 51, noot 47

[1] (en) Lucio Russo, The Forgotten Revolution: How Science Was Born in 300 BC and Why It Had To Be Reborn (De vergeten revolutie; hoe de wetenschap in 300 v.Chr. werd geboren en waarom zij opnieuw geboren moest worden ((it) La rivoluzione dimenticata, 1996), (Berlin: Springer, 2004). ISBN 3-540-20396-6.

[2] Jo Marchant, "First known map of night sky found hidden in Medieval parchment" in: Nature, 2022. DOI:10.1038/d41586-022-03296-1

[3] Victor Gysembergh, Peter J. Williams en Emanuel Zingg, "New evidence for Hipparchus' Star Catalogue revealed by multispectral imaging" in: Journal for the History of Astronomy, 2022. DOI:10.1177/00218286221128289

[4] Georg Dittmann, De Hygino Arati interprete, Leipzig, B.G. Teubner, 1900, p. 51, noot 47

[1]

[2]

[3]

[4]