Comunisme

La fauç e lo martèu son lei simbòls dau comunisme marxista.

Lo comunisme es un sistèma economica e sociau basat sus la mesa en comun dei bens e dei servicis e lor distribucion entre lei diferenteis individús en foncion de sei besonhs. Eissit de corrents filosofics utopics apareguts durant l'Antiquitat e l'Edat Mejana, lo comunisme conoguèt una evolucion majora durant lo sègle XIX amb lei trabalhs de Karl Marx e de Friedrich Engels durant la Revolucion Industriala e l'emergéncia dau capitalisme modèrne. Prepausant de metòdes d'analisi empiric e un programa clar per l'instauracion d'una societat comunista, inspirèron la màger part dau movement comunista a partir de la fin dau sègle XIX. En 1917-1918, de partisans dau marxisme prenguèron lo poder en Russia e fondèron l'URSS. Aquò entraïnèt una confrontacion amb lei país capitalistas durant la màger part dau sègle XX. Pasmens, lo comunisme sovietic i foguèt batut e descreditat en causa dei reviradas e dei crimes dau regim e de seis aliats. En 1991, l'afondrament de l'URSS marquèt la desfacha dau movement comunista marxista e lo comunisme, en generau, es intrat dins un periòde de declin.

Existís diferentei tendàncias au sen dau comunisme. Lo destriament principau es basat sus la plaça de la pensada marxista. Lei movements marxistas (leninisme, maoïsme...) son dominats per la necessitat d'organizar la classa obriera per organizar una revolucion permetent de prendre lo poder. Puei, un periòde de dictatura dau proletariat dèu menar a una societat comunista. Lei trabalhs de Marx e d'Engels prepausan un ensemble d'otís d'analisi per organizar aqueu procès coma lo materialisme dialectic. Dempuei la disparicion de l'Union Sovietica, quauquei país continuan de se revendicar d'aquela pensada coma China, Vietnam ò Cuba. Lei corrents non marxistas son fòrça divèrs e son sovent eissits de tradicions religiosas ò indigènas. Influents avans lo desvolopament dau marxisme, son venguts fòrça marginaus. Pasmens, conoisson una certana popularitat dins quauquei país

Istòria

Preïstòria e Antiquitat

Lo comunisme primitiu

Retrach de l'antropològ estatsunidenc Lewis Henry Morgan, un partisan important de l'existéncia dau comunisme primitiu.

Article detalhat: Comunisme primitiu.

L'existéncia d'un regim comunista primitiu (ò comunautat primitiva), anterior a l'aparicion deis Estats e dei classas socialas, foguèt afiermada a la fin dau sègle XIX per mai d'un antropològ, d'un filosòf ò d'un istorian. Per exemple, es lo cas de l'Estatsunidenc Lewis Henry Morgan (1818-1881) dins son obratge La Societat arcaïca paregut en 1877. Friedrich Engels (1820-1895) èra tanben partisan d'aquela teoria, exprimida dins l’Origina de la familha de 1884. Segon elei, lei limits deis otís de produccion preïstorics necessitavan una mesa en comun dau trabalh au sen de la comunautat.

L'organizacion actuala de certanei societats primitivas sembla de confiermar la teoria dau comunisme primitiu. Pasmens, en causa de l'impossibilitat de trobar de documents dirèctes sus lei mòdes de vida dau periòde, aquela ipotèsi es impossible de demostrar. De mai, per la meteissa rason, la question de sa difusion vertadiera dins lo monde preïstoric es tanben impossibla de resòuvre .

Lei tradicions orientalas

En China, l'existéncia de plusors teorias politicas precomunistas es atestada a partir dau sègle IV avC. Lei pus ancianas son liadas au taoïsme e au bodisme e pòdon s'observar dins leis escrichs de Mencius (vèrs 380-289 avC) ò de Zhuangzi (vèrs 369-288 avC). D'efiech, lei dos òmes depintan una societat comunautària que forma un meteis grop e qu'ignora lo poder dau prince. Puei, Tao Yuanming (365-427) presentèt tanben dins son òbra un país imaginari organizat segon de principis similars, idèa egalament exprimida per lo ministre reformator Wang Anshi (1021-1086) durant lo periòde Song.

En parallèl, divèrsei revòutas païsanas prepausèron la mesa en plaça d'idèas protocomunistas. La pus vièlha es probablament aquela dei Turbants Jaunes (184-205). Pasmens, d'autreis insureccions durant l'Edat Mejana veguèron de temptativas de redurre leis inegalitats segon de principis de mesa en comun dei bens de la comunautat. Puei, au sègle XIX, aguèt luòc la Revòuta Taiping (1851-1864) qu'entraïnèt la creacion d'un Estat organizat segon de principis d'egalitat crestians e comunautaris. Dins aquò, totei aquelei movements foguèron vencuts per leis autoritats, çò que limitèt generalament l'amplor dei reformas.

De fenomèns similars pòdon s'observar dins l'istòria d'autrei país asiaticas coma Vietnam ò Pèrsia. Per exemple, dins l'Empèri Sassanida, lo movement mazdaquista opausèt a la societat de castas tenguda per lo clergat mazdeïsta un modèl de societat pacifica centrada sus l'ajuda ai necessitós. Per aquò, son fondator, Mazdak († 524 ò 528), suggeriguèt d'abolir lo clergat organizat, de confiscar una partida dei richessas deis abitants pus amonedats e, benlèu, d'abolir la proprietat privada e de metre en plaça una mesa en comun dei bens. Lei mazdaquistas foguèron durament reprimits entre 524 e 529 mai certanei grops subrevisquèron fins au sègle XIV.

Leis utopias europèas

Còpia d'un bust de Platon de la fin dau sègle IV avC.

En Euròpa, quauquei filosòfs grècoromans assaièron de descriure una societat ideala ò una edat d'aur. Lei pus famós son Ippodamos (498-408 avC) e Platon (428-348 avC) que prepausèron un modèl egalitari e comunautari dins seis escrichs. Pasmens, i mantenguèron l'existéncia de l'esclavatge. Au sègle II avC, Nabis, rèi d'Esparta de 207 a 192 avC), e Aristonicos, rèi de Pergam de 133 a 130 avC, assaièron de fondar una cituat perfècta gràcias a l'adopcion de reformas radicalas coma la reorganizacion de la proprietat ò la liberacion d'esclaus. Pasmens, se turtèron a d'oposicions militaras fòrtas de part de sei vesins ò de Roma.

Au sègle I apC, lo cristianisme primitiu aguèt un caractèr egalitari comunista. En particular, lei bens dei premierei comunautats èran mes en comun e lo produch dei vendas realizadas èra partejat segon lei besonhs de cada membre. De mai, de preocupacions socialas importantas marquèron la vida d'aquelei crestians primitius coma o mòstra l'integracion de pensaments sociaus dins la doctrina de la Glèisa antica ò lo desvolopament rapid dei monastèris.

De l'Edat Mejana au sègle dei Lutz

Lei comunautats egalitaristas musulmanas

Durant l'Edat Mejana, l'islam foguèt a l'origina de plusors movements egalitaristas. D'efiech, l'islam primitiu, coma lo cristianisme, èra organizat a l'entorn d'una comunautat d'individús relativament egaus entre elei e Maomet critiquèt la richessa. Puei, au mens dos ensembles de tradicions egalitàrias apareguèron. La premiera foguèt lo sofisme, una vision mistica de l'islam en favor de la comunautat de bens. La segonda foguèt una tendància dau kharijisme. En particular, a la fin dau sègle IX, un grop d'esclaus convertits a aquela branca de l'islam se revoutèt en Mesopotamia e fondèt un estat egalitari dins la region de Basra. Aquela insureccion comencèt en 869 e foguèt desfacha en 883 a l'eissida d'una guèrra saunosa qu'accelerèt lo declin de la poissança abbassida.

Leis utopias de la Renaissença

Illustracion de l'Utopia de Thomas More.

En Euròpa, l'idèa d'utopia influencièt lo trabalh d'una partida de l'elèit umanista a partir dei sègles XV e XVI. Lo tèrme vèn de l'òbra l'Utopia publicat en 1516 per Thomas More (1478-1535). Dins aquel obratge, depintèt una societat ideala organizada segon lo principi de la comunautat de bens. Puei, au començament dau sègle XVII, en 1602, lo monge italian Tommaso Campanella imaginèt una Ciutat dau Soleu caracterizada per un sistèma politica d'inspiracion comunista e deïsta. Un tau projècte comunista religiós inspirèt l'organizacion dei reduccions jesuistas de Paraguai qu'existiguèron de 1612 a 1768.

En Euròpa, divèrsei movements populars assaièron tanben de metre en plaça de sistèmas egalitaristas. De còps, foguèron inspirats per lo cristianisme coma lei taboritas de Boèmia, que seguiguèron leis ensenhaments de Jan Hus (1372-1415), ò leis anabaptistas dau sègle XVI. Pasmens, i aguèt tanben de movements pus espontanèus amb un liame mens dirècte amb la religion. Per exemple, se pòdon citar la Revòuta dei Païsans Alemands (1524-1526) ò lo movement dei diggers de la Premiera Revolucion Anglesa (1642-1651).

Lo sègle dei Lutz

Retrach supausat de Jean Meslier.

Article detalhat: Sègle dei Lutz.

A partir dau sègle XVII, leis utopias europèas prenguèron un aspècte pus racionalista e s'alunchèron lentament dei tèxtes crestians. Apareguèron ansin de criticas de la proprietat privada e de revendicacions demandant mai d'egalitat. Dins lo quadre dei Lutz, certanei pensaires radicaus poguèron ansin difusar d'idèas que prefiguran fòrça lo marxisme. Per exemple, es lo cas de Jean Meslier (1664-1729), « descubèrt » per Voltaire (1694-1778). D'efiech, lo filosòf francés citèt en 1762 lo testament de Meslier, un tèxte en favor d'un ateïsme militant e d'una vision materialista de la societat. Son autor i denoncièt l'esplecha dei trabalhaires paures per la Glèisa e divèrsei « parasits » (rèi, soudats, juristas, nobles...). Pasmens, aquò foguèt pas un cas isolat car d'autrei pensaires critiquèron la proprietat privada, prepausèron una mesa en comun dei bens e assaièron de precisar una teoria dei besonhs de cada individú. Entre lei pus coneguts, se pòdon citar Étienne-Gabriel Morelly (1717 - 1778 ò 1782), Gabriel Bonnot de Mably (1709-1785) e lo monge Dom Deschamps (1714-1776).

De la Revolucion Francesa a l'industrializacion d'Euròpa

La Revolucion Francesa

Retrach de Gracchus Babeuf, fondator dau premier partit « comunista ».

Article detalhat: Revolucion Francesa.

La Revolucion Francesa (1789-1799) permetèt ai movements radicaus eissits de la filosofia dei Lutz d'influenciar lo poder. D'efiech, de corrents egalitaristas poderós se formèron coma lei « sens culòtas », leis « enrabiats » e la « conjuracion deis Egaus ». De personalitats coma Maximilien de Robespierre (1758-1794) se prononcièron tanben en favor de l'instauracion d'una societat egalitària. Pasmens, lei revolucionaris assaièron pas d'abolir la proprietat privada e laissèron la borgesiá prendre lo poder après l'abolicion dei privilègis.

En despiech d'aquela revirada, una evolucion importanta aguèt luòc durant aqueu periòde amb la fondacion d'una protopartit politic per Gracchus Babeuf (1760-1797). Considerat per Marx coma lo premier partit comunista vertadier, son movement s'organizèt per preparar, dins la clandestinitat, una insureccion destinada a prendre lo poder en vista d'instaurar una dictatura provisòria per perseguir e acabar la revolucion. L'objectiu èra la constitucion d'una comunautat « de bens e de tradicions ». Dins aquò, son movement foguèt reprimit en 1796 après la revirada d'un temptativa de còp d'Estat e Babeuf executat.

La Revolucion Industriala e lo desvolopament dau capitalisme

Article detalhat: Revolucion Industriala.

Lo desvolopament dau capitalisme durant la Revolucion Industriala dau sègle XIX aguèt de consequéncias majoras sus l'idèa comunista. D'efiech, l'industrializacion entraïnèt rapidament l'aparicion d'una classa d'obriers tocats per la pauretat. Dins lo corrent deis ans 1820, d'experiéncias comunautàrias aguèron luòc au sen d'aquela classa a l'iniciativa d'utopistas coma l'industriau Robert Owen (1771-1858) ò lo filosòf Étienne Cabet (1788-1856). La màger part d'aquelei projèctes mau capitèt mai inspirèt plusors pensaires e lei reflexions sus lo comunisme s'inscriguèron desenant dins lo quadre de l'industria e de la classa obriera.

Lo tèrme « comunisme » eu meteis foguèt definit en 1840 per Cabet. Puei, dins lo corrent deis ans 1830-1840, un ensemble de personalitats coma Albert Laponneraye (1808-1849), Richard Lahautière (1813-1882), Jean-Jacques Pillot (1808-1877), Théodore Dézamy (1808-1850) e Auguste Blanqui (1805-1881) desvolopèron la pensada de Babeuf. En particular, Blanqui fondèt un movement revolucionari que demorèt fòrça influent fins a la Comuna de París (1871). Descurbiguèt la nocion de guèrra entre lei classas socialas e preparèt l'organizacion d'una insureccion destinada a organizar una comunautat de bens.

Lo blanquisme marquèt una rompedura importanta amb lo comunisme utopic e pacific de la premiera partida de la Revolucion Industriala. De mai, permetèt de pausar la question dau cambiament sociau. Ansin, lei « comunistas » se prononcièron en favor d'una transformacion radicala de la societat e de son organizacion politica. Lei « socialistas » s'interessèron gaire a la forma dau govèrn mai revendiquèron una transformacion sociala. La natura organizada dau blanquisme entraïnèt tanben una separacion amb l'anarquisme, corrent precisat vèrs 1840 per leis escrichs de Pierre-Joseph Proudhon (1809-1865).

Lo comunisme marxista

L'òbra de Karl Marx e de Friedrich Engels

Fotografia de Karl Marx vèrs 1875.

Article detalhat: Marxisme.

Dins lo corrent deis ans 1840, dos filosòfs alemands, Karl Marx (1818-1883) e Friedrich Engels (1820-1895) foguèron a l'origina d'un important trabalh teoric qu'aguèt una influéncia majora sus l'ensemble dau movement comunista. Resumit dins lo Capitau publicat en 1867, lei dos òmes prepausèron un metde empiric basat sus lo materialisme per descriure lo foncionament dau capitalisme e explicar l'origina deis inegalitats e l'alienacion engendradas per aqueu sistèma. Per liberar l'èsser uman, tracèron lei linhas generalas d'un programa per anar de la societat vèrs un regim comunista. Segon elei :

• la classa obriera (ò proletariat) es lo motor de la revolucion comunista.
• lo reversament dau capitalisme e de la borgesiá necessita una accion organizada menada per un partit revolucionari per preparar la revolucion.
• una dictatura provisòria, dicha « dictatura dau proletariat », serà necessària per establir una societat comunista après la presa dau poder per lei revolucionaris.

Leis otís d'analisi desvolopats dins aquel obratge, coma lo materialisme dialectic eissit de la dialectica de Hegel (1770-1831), participèron fòrça a l'aparicion de la sociologia modèrna. De mai, l'usatge de l'empirisme donèt una dimension scientific au comunisme marxista que li donèt un atrach important au sen dau movement comunista internacionau. Pauc a pauc, leis autrei corrents dau comunisme foguèron qualificats « d'utopistas » e declinèron.

Una autra particularitat dau trabalh de Marx e d'Engels es l'inscripcion dau comunisme dins l'ateïsme. D'efiech, per Marx, la religion es un instrument dau mantenement de l'òrdre capitalista. Aquò es una rompedura importanta amb lo comunisme utopic formulat per de pensaires crestians. Menaçada per lo desvolopament dau marxisme, la Glèisa Catolica venguèt ansin un adversari acarnat dau comunisme.

L'aparicion dau movement sociaudemocrata

Fotografia de Friedrich Engels.

Lo desvolopament de l'influéncia marxista au sen dau movement comunista aguèt luòc durant la segonda mitat dau sègle XIX. Aqueu periòde foguèt marcat per la revirada de la Comuna de París en 1871. Causada per la desfacha francesa de 1871 e per lei dificultats socialas dau pòble parisenc, aquela insureccion foguèt subretot sostenguda per leis artesans independents de la vila. Pasmens, d'obriers participèron tanben e lo govèrn de la Comuna foguèt dominat per divèrsei tendàncias comunistas e republicanas radicalas.

La repression saunosa de la Comuna entraïnèt l'emergéncia dau movement « sociaudemocrata », constituït per lei comunistas desirós de formar d'alianças amb de movements democratas. Marx e Engels acceptèron aquela evolucion que conoguèt una popularitat importanta en Alemanha a l'entorn de Wilhelm Liebknecht (1826-1900) e de Ferdinand Lassalle (1825-1864). En França, lei partisans de Jules Guesde (1845-1922), pus radicaus, acceptèron tanben de participar a la vida politica. Puei, en 1898, aquela tendància a l'union entre lei revolucionaris pus radicaus e lei reformators donèt naissença au Partit Obrier Sociaudemocrata de Russia (POSDR).

Lo marxisme leninisme

Article detalhat: Marxisme leninisme.

Tre sa creacion, lo POSDR foguèt confrontat a una repression acarnada de part deis autoritats imperialas russas. Aquò entraïnèt de debats sus l'estrategia dau partit e de crisis intèrnas recurrentas entre lei diferents corrents revolucionaris rus. En particular, l'evolucion dei sociaudemocratas vèrs lo reformisme entraïnèt de desacòrds importants amb lei radicaus menats per Vladimir Ilich Ulianov (1870-1924). Subrenomat Lenin, aqueu darrier definiguèt una estrategia per adaptar lo marxisme au contèxte rus e a una presa dau poder.

Dich marxisme leninisme, lo programa de Lenin èra basat sus l'organizacion d'un partit clandestin de revolucionaris « professionaus » capables de suscitar una insureccion populara e de'n prendre lo contraròtle. Fondat après una scission dau POSDR, lo partit bolchevic foguèt l'otís d'aqueu procès e leis eveniments revolucionaris rus de 1917 li permetèron de prendre lo poder. Après una lònga guèrra civila que durèt fins au començament deis ans 1920, lei bolchevics gardèron lo poder e poguèron organizar lo premier Estat comunista modèrne. Gràcias a aqueu succès, lo leninisme venguèt una nòrma per leis autrei movements comunistas e o demorèt durant la màger part dau sègle XX.

La Guèrra Freja

Article detalhat: Guèrra Freja.

De 1917 a 1991, lo movement comunista foguèt centrat sus l'Union Sovietica fondada bolchevics. D'efiech, lo país venguèt una superpoissança capabla de sostenir e d'organizar la lucha dei comunistas presents dins lo rèsta dau mond. Ansin, lo desvolopament dau comunisme durant lo sègle XX s'inscriu dins l'encastre de l'istòria de l'URSS e de sa confrontacion amb lei poissanças capitalistas.

De la Revolucion d'Octòbre a la Segonda Guèrra Mondiala

Fotografia de Lenin e d'Estalin en 1922.

A partir de 1919, lei bolchevics prenguèron lentament l'avantatge còntra leis armadas blancas e poguèron assaiar d'estendre la revolucion dins d'autrei país. Per aquò, foguèt fondada la III^a Internacionala encargada de coordenar l'activitat dei partits comunistas. Pasmens, leis insureccions en Alemanha e en Ongria foguèron desfachas. Ansin, l'URSS demorèt l'unic país comunista dau mond. La situacion economica èra tanben marrida en causa dei destruccions e dei requisicions liadas a l'esfòrç de guèrra.

Menaçat per plusors insureccions, lo govèrn de Lenin foguèt donc obligat d'aplicar un programa pus liberau (la NEP) per facilitar la reconstruccion. Aquò donèt de resultats positius mai suscitèt de tensions au sen dau movement bolchevic, rapidament agravadas per la malautiá dau cap bolchevic. Lo conflicte per sa succession opausèt principalament Trotski e Estalin. Dispausant dau sostèn dau Partit, lo segond eliminèt metodicament seis adversaris e venguèt lo cap unic de l'URSS en 1928.

Article detalhat: Estalinisme.

La politica d'Estalin se caracterizèt per sa volontat de crear una industria pesuca permetent au país de venir una poissança mondiala capabla de se protegir còntra lei poissanças capitalistas. Per aquò, ordenèt la collectivizacion fòrçada de l'agricultura per trobar lei sòus necessaris au finançament de son programa industriau. Se turtèt a una viva resisténcia dei païsans que menèt a la mesa en plaça d'un sistèma fòrça repressiu que son apogèu foguèt lei Grandei Purgas deis ans 1936-1938. L'agricultura sovietica intrèt dins una crisi lònga que durèt fins a la disparicion dau país. En revènge, l'URSS venguèt una poissança industriala de premier òrdre, capable de resistir a l'ataca de l'Alemanha Nazi en 1941. Pasmens, aperaquí 9 milions de personas moriguèron dins de camps de trabalh ò en causa de faminas. Lo culte de la personalitat d'Estalin afebliguèt tanben la capacitat d'innovacion dau movement comunista.

De la Segonda Guèrra Mondiala a la repression de la Prima de Praga

Aficha de propaganda sovietica celebrant lei campanhas de desvolopament economic de l'Asia Centrala, exemple de projèctes realizats durant lei periòdes Khrushchov-Brezhnev.

Durant la Segonda Guèrra Mondiala (1939-1945), l'armada sovietica conoguèt de dificultats importantas mai resistiguèt victoriosament a l'entorn de Moscòu e d'Estalingrad. De 1943 a 1945, participèt d'un biais decisiu a la desfacha alemanda. Aqueu succès donèt au prestigi considerable dins lo mond au comunisme sovietic. En seguida, lei comunistas chinés menats per Mao Zedong (1893-1976) prenguèron lo poder en 1949 e divèrsei país descolonizats venguèron comunistas (Corèa dau Nòrd, Vietnam dau Nòrd...).

Dins aqueu contèxte, l'estalinisme demorèt la nòrma fins a la mòrt de son fondator en 1953. D'efiech, après una brèva guèrra de succession, Nikita Khrushchov decidèt de liberalizar lo regim sovietic. Per aquò, condamnèt publicament certaneis aspèctes de l'estalinisme coma lo culte de la personalitat. Reduguèt tanben l'intensitat de la repression e laissèt una certana autonòmia a cada país per definir son camin vèrs lo comunisme. Dins aquò, reformèt pas l'economia sovietica e demeniguèt pas l'importància dei servicis de seguretat. Enfin, entre lei país comunistas aliats, tota contestacion de l'egemonia de Moscòu entraïnèt una repòsta sovietica (repression de l'insureccion de Budapèst en 1956, rompedura sinosovietic en 1962...).

Lei periòdes Khrushchov (1956-1964) e Brezhnev (1964-1982) correspondon a l'apogèu dau comunisme internacionau amb lei capitadas tecnologicas de l'URSS, l'extension territòriala deis esfèras d'influéncia sovietica e chinesa e la multiplicacion dei guerilhas comunistas dins lei país aliats au blòt capitalista menat per leis Estats Units. En Euròpa Occidentala, lei partits comunistas locaus agantèron de resultats electoraus fòrça importants, especialament en Itàlia e en França.

La crisi dau movement comunista internacionau

Fotografia dei manifestacions anticomunistas de Berlin en 1989.

Se lo periòde deis ans 1960-1970 paréis victoriós per lo movement comunista, de signes de declin èran a aparéisser. En URSS e dins lo blòt orientau, lo teissut industriau foguèt pas pron modernizat e l'agricultura retrobèt jamai son nivèu de produccion de 1928. En parallèl, la rivalitat militara amb leis Estats Units necessitèt de concentrar de ressorsas mai e mai importantas vèrs la defensa au detriment d'autrei sectors. De mai, dins lo rèsta dau monde, l'aplicacion dau comunisme en China per Mao Zedong entraïnèt de faminas grèvas que tuèron entre 30 e 50 milions de personas. Pasmens, lei dos eveniments qu'entraïnèron una crisi d'imatge major foguèron l'esquichament de la Prima de Praga per lei Sovietics en 1968 e lo genocidi menat en Cambòtja per lei Khmers Roges, un movement d'inspiracion maoïsta.

Au nivèu ideologic, la repression dau periòde estalinian empediguèt lo movement comunista d'identificar leis evolucions socialas de la fin dau sègle XX coma l'aparicion dau neoliberalisme ò la crisi environamentala. Incapable de trobar de solucions novèlas, laissèt lo camp liure a seis adversaris e l'audiéncia dei partits comunistas demeniguèt en Occident, en America dau Sud ò dins lo monde arabi. Enfin, militarament, l'URSS s'encalèt en Afganistan dins una guèrra malaisada còntra de guerilhas islamistas sostengudas per Paquistan e leis Estats Units d'America.

A la fin deis ans 1980, aquela crisi s'agravèt amb una multiplicacion dei contestacions popularas dins lei país dau blòt de l'Èst. Au poder a partir de 1985, Mikhaïl Gorbachov assaièt de reformar l'URSS mai sei mesuras accelerèron la volontat de cambiaments dei populacions. En 1988-1989, lei regims comunistas d'Euròpa Centrala s'afondrèron. Puei, la crisi se propaguèt en Union Sovietica. En 1991, plusors republicas quitèron l'Union entraïnant la dissolucion dau país en decembre.

Lo comunisme dempuei 1991

Dempuei la casuda de l'URSS, lo comunisme a conegut doas evolucions. En Republica Populara de China, s'es mantengut au poder un partit comunista favorable a de reformas d'inspiracion liberala. Aquò a menat a la formacion d'un regim originau mesclant lo capitalisme neoliberau e lo nacionalisme chinés a una basa marxista leninista. Pasmens, dins lei fachs, lo sistèma politic chinés es relativament alunchat dei principis d'egalitat e de libertat edictats per lo movement comunista. Leis autrei país qu'an gardat un regim comunista (Cuba, Vietnam, Laos...) semblan de seguir aquela evolucion a un ritme pus lent.

Dins lo rèsta dau monde, lei movements comunistas declinèron fòrça durant leis ans 1990-2000. Per exemple, en Itàlia, lo Partit Comunista Italian dispareguèt en 1991 après un vòte de sei sòcis. Lo marxisme leninisme i es desenant un corrent marginau e minoritari. Pasmens, aquela disparicion a permés l'aparicion de corrents comunistas novèus, generalament inspirats per lo comunisme utopic dau sègle XIX e per l'ecologia politica. De mai, leis otís d'analisi dau capitalisme descubèrts per Marx e Engels demòran d'actualitat. L'exemple pus conegut d'aquelei movements es probablament lo zapatisme mexican a l'origina d'un Estat comunista rurau en Chiapas.

Definicion e caracteristicas

La definicion dau tèrme « comunisme » varia segon lei luòcs e leis epòcas. Sa definicion pus simpla designa un sistèma politic egalitari basat sus la mesa en comun dei bens e lor reparticion segon lei besonhs de cada individú. La supression de l'Estat e dei classas socialas es tanben sovent citada coma una caracteristica majora dau comunisme. L'objectiu d'una tala societat es de permetre l'expression individuala de cada persona.

L'aplicacion concrèta d'aquelei principis es a l'origina de la diversitat dei definicions. D'efiech, segon lo contèxte istoric, la mesa en comun dei bens – e de servicis dins lei definicions pus modèrnas – pòu prendre de formas fòrça diferentas. Per exemple, dins la societat modèrna, aquò es sovent traduch per una nacionalizacion ò una socializacion dei companhiás pus importantas e dei ressorsas naturalas. En revènge, dins una societat agricòla pauc desvolopada, lo partiment dei bens pòu se limitar a aqueu deis otís agricòlas laissant a cada païsan lo suenh de cultivar sei tèrras. Lo drech de proprietat es donc sovent limitat dins lei país comunistas. Enfin, se fau nòtar de diferéncias importantas dins la reparticion de la produccion car l'identificacion dei besonhs individuaus es un problema malaisat. Lei regims comunistas an ansin totjorn prepausat de programas sociaus ambiciós.

Corrents principaus

Corrents marxistas

Leninisme

Retrach de Lenin durant un concèrt sovietic en 1978.

Article detalhat: Leninisme.

Lo leninisme es un ensemble de teorias e de practicas definidas per Lenin. Es una adaptacion concrèta dau marxisme destinada a assegurar la conquista dau poder per lei comunistas e la transformacion de la societat. Dins aquela concepcion, lo partit comunista a un ròtle fondamentau coma instrument de direccion e d'organizacion de la lucha dau proletariat. En particular, Lenin inventèt lo concèpte de partit revolucionari modèrne format d'un elèit ben format d'especialistas de la revolucion.

Après la mòrt de son fondator, lo leninisme foguèt desvolopat per Estalin que l'adaptèt a sei besonhs per assegurar son poder. Institucionalizèt ansin de directivas provisòrias presas durant la Guèrra Civila Russa, çò que li permetèt de bastir un estat fòrt, burocratic e centralizat dirigit per lo cap dau partit. En parallèl, metèt en plaça lo culte de sa personalitat e reprimiguèt totei seis adversaris. Dich estalinisme, aqueu corrent foguèt condamnat en 1956 per Nikita Khrushchov.

Lo leninisme es uei encara aplicat au sen dei país comunistas eissits de la Guèrra Freja coma Vietnam. Dins lo rèsta dau monde, es pauc influent.

Maoïsme

Article detalhat: Maoïsme.

Lo maoïsme es una autra forma de marxisme « concrèt » definida per Mao Zedong. Centrat sus lo materialisme, dòna una gròssa importància a la dialectica e a l'empirisme. D'efiech, segon Mao, l'istòria es lo resultat de contradiccions multiplas (entre lo pòble e la borgesiá, entre diferentei faccions dau pòble... etc.). L'experiéncia i es donc considerada coma l'unic metòde per trobar la veritat e sembla possible d'accelerar l'istòria gràcias a de transformacions socialas, economicas e politicas radicalas. L'aplicacion dau maoïsme en China foguèt donc caracterizada per l'organizacion de campanhas d'amplor per modernizar lo país coma lo Grand Bomb en avans ò la Revolucion Culturala. Lo maoïsme aguèt un prestigi important dins lo monde durant leis ans 1960-1970. Pasmens, la revirada murtriera dei projèctes politics de Mao e son adopcion coma ideologia per de guerilhas fòrça saunosas (Khmers Roges, Sendier Luminós...) o descreditèron fòrça. Uei, inspira quauquei movements marginaus.

Trotskisme

Article detalhat: Trotskisme.

Lo trotskisme es un ensemble de teorias e d'aplicacions concrètas desvolopadas per Trotski e la IV^a Internacionala. Es un corrent en partida construch en reaccion ai principis més en plaça per Estalin. Foguèt l'objècte d'una repression viva en URSS. A l'origina, es un derivat dau leninisme que considèra necessari lo renfòrçament dau partit. Pasmens, s'opausa au desvolopament de la burocràcia e es en favor de l'observacion de règlas democraticas au sen dau partit. De mai, es pus internacionalista. Maugrat l'ostilitat d'Estalin e dei partits comunistas fidèus a Moscòu, lo trotskisme subrevisquèt. Uei, inspira quauquei partits comunistas minoritaris.

Autrei corrents marxistas

Existís d'autrei corrents comunistas marxistas. Correspondon generalament a l'aplicacion dau comunisme dins un país donat per un partit comunista locau durant la Guèrra Freja :

• lo titisme, fondat per Tito en Iogoslavia, èra influenciat per la question dei nacionalitats balcanicas e per una forma d'autogestion (limitada per lo contraròtle dau Partit) dins lei companhiás. Popular en causa dei succès economics enregistrats per Iogoslavia fins ais ans 1970, dispareguèt amb l'afondrament dau país.
• lo castrisme de Fidel Castro se destria per l'importància donada a l'antiimperialisme dins la lucha per l'establiment d'una societat comunista.
• lo juche es una aplicacion particulara dau marxisme leninisme en Corèa dau Nòrd. Dins aquela ideologia, lo marxisme es un otís de modernizacion dau país destinat a assegurar son independéncia còntra lei poissanças susceptiblas de la menaçar. Pasmens, es subordinat au nacionalisme nòrd-corean e ai règlas d'inspiracion monarquista que regisson la succession a la direccion dau país.
• lo gramscisme es una vision eterodòx definida per Antonio Gramsci (1891-1937). Es caracterizada per de desacòrdis amb Marx sus lo sens de l'istòria e sus lo ròtle deis intellectuaus e dei mitans artistics. Son estacament au leninisme es l'objècte de debats.

Corrents non marxistas

Lei corrents comunistas non marxistas son fòrça divèrs. Marginaus dins lo mond modèrne, foguèron fòrça influents durant lo sègle XIX e pòdon encara inspirar lo foncionament de certanei comunautats coma lei comunas zapatistas de Chiapas. Lei movements modèrnes :

• presentan de diferéncias majoras amb lei corrents marxistas coma l'abséncia d'otís teorics desvolopats, l'influéncia dei religions ò dei crèires tradicionaus, un internacionalisme limitat e un refús de l'usatge ofensiu de la violéncia.
• favorizan sovent l'usatge de la democracia dirècta.
• son inscrichs dins de consideracions environamentalas e favorizan sovent un mòde de vida rurau.

Criticas

Fotografia de trabalhaires fòrçats en URSS en 1932. Lo trabalh fòrçat èra una pena frequenta prononciada còntra leis adversaris dau regim estalinian.

Lo comunisme es l'objècte de plusors criticas. La màger part se concentra sus lo marxisme e sei derivats. Au nivèu teoric, lo debanament dau procès revolucionari descrich per Marx es fòrça atacat en causa de sa fasa de dictatura dau proletariat qu'es considerat coma perilhosa per la societat. D'efiech, per mai d'un filosòf ò d'un òme politic, aquela fasa pòu aisament se transformar en dictatura « tradicionala » car l'equilibri dei poders es mau organizat dins leis escrichs comunistas. L'ateïsme e l'internacionalisme revendicats per lo marxisme son tanben durament condamnats per lei poders religiós ò nacionalistas.

Pasmens, lei criticas principalas dau marxisme vènon de son aplicacion concrèta per lei país insipirats per lei modèls sovietics ò chinés. De pensaires coma Cornelius Castoriadis (1922-1997) mostrèron dins lo corrent deis ans 1960-1970 lo ròtle negatiu de la burocràcia, assimilabla a una classa dirigenta novèla. Lei catastròfas entraïnadas per lei decisions de mai d'un regim son tanben una fònt majora de denonciacions (Grandei Purgas, faminas de la collectivizacion de l'agricultura sovietica, faminas entraïnadas per la desorganizacion de l'economia chinesa durant lo periòde Mao Zedong... etc.). Una partida importanta d'aqueleis atrocitats es desenant considerada coma crime còntra l'Umanitat, compres per la màger part dei movements comunistas actuaus.

Regardant lo comunisme en generau, lei doas criticas majoras son centradas sus lei questions de la proprietat e de l'individú. La premiera s'interessa ai limitacions dau drech de proprietat prepausadas per lei movements comunistas. D'efiech, semblan en contradiccion amb lei drechs fondamentaus reconeguts per lei tèxtes que definisson lei drechs de l'Òme. Per la segonda, lei partisans dau liberalisme critican la manca de reconoissença dau trabalh individuau e l'abséncia d'iniciativa personala au sen de la societat comunista.

Annèxas

Liames intèrnes

• Agricultura.
• Anarquisme.
• Gracchus Babeuf.
• Auguste Blanqui.
• Étienne Cabet.
• Capitalisme.
• Comunisme primitiu.
• Friedrich Engels.
• Guèrra Freja.
• Jules Guesde.
• Industria.
• Lenin.
• Leninisme.
• Liberalisme.
• Wilhelm Liebknecht.
• Maoïsme.
• Karl Marx.
• Produccion.
• Proprietat.
• Trotskisme.
• Union Sovietica.
• Utopia.
• Zapatisme.