Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                
Wikipedia

Liverpool F.C.

angielski klub piłki nożnej

Liverpool Football Club (wym. [ˈlɪvə(ɹ)ˌpuːl] ( odsłuchaj)) – angielski klub piłkarski z siedzibą w Liverpoolu. W sezonie 2023/2024 jego pierwsza drużyna występuje w Premier League. 19-krotnie zostawał mistrzem Anglii, 8-krotnie zdobywał Puchar Anglii oraz 10-krotnie Puchar Ligi Angielskiej. Ponadto 6-krotnie wygrywał rozgrywki Pucharu Europy lub Ligi Mistrzów, co jest najlepszym osiągnięciem wśród wszystkich angielskich klubów. Pod względem liczby triumfów w Pucharze Europy lub Lidze Mistrzów ustępuje jedynie hiszpańskiemu Realowi Madryt (15 zwycięstw) i włoskiemu Milanowi (7 zwycięstw).

Liverpool FC
Pełna nazwa

The Liverpool Football Club and Athletic Grounds Limited[1]

Przydomek

The Reds (Czerwoni)

Maskotka

Mighty Red

Data założenia

15 marca 1892

Debiut w najwyższej lidze

1 września 1894[2]

Liga

Premier League

Państwo

 Wielka Brytania

Kraj

 Anglia

Adres

Anfield Road
Liverpool
L4 0TH[1]

Stadion

Anfield
(Pojemność: 61 276)[3]

Sponsor techniczny

Nike

Właściciel

Fenway Sports Group[a][4]

Prezes

Tom Werner[4]

Trener

Arne Slot

Asystent trenera

Sipke Hulshoff
John Heitinga

Stroje
domowe
Stroje
wyjazdowe
Trzeci
strój
Multimedia w Wikimedia Commons
Wiadomości w Wikinews
Strona internetowa

Liverpool F.C. został założony w 1892. Od 1900 do 1947, pięć razy zostawał mistrzem Anglii. Pod koniec lat 50., przez kilka sezonów grał na drugim szczeblu rozgrywek i do czasu zatrudnienia Billa Shankly’ego w 1959, nie awansował do pierwszej ligi. Klub tradycyjnie grał w strojach czerwono-białych, jednak w latach 60. usunięto barwę białą[5].

Pod wodzą Shankly’ego Liverpool trzykrotnie wygrywał rozgrywki ligowe, dwa razy zdobył Puchar Anglii oraz jeden raz Puchar UEFA (było to pierwsze europejskie trofeum wywalczone przez klub). Od 1977 do 1984 roku, czterokrotnie wygrywał Puchar Europy. W latach 90., zespół zanotował spadek formy, jednak w roku 2001, zdobył małą potrójną koronę, zaś cztery lata później wygrał rozgrywki Ligi Mistrzów.

Zamieszki na Heysel otoczyły klub ponurą sławą – 39 kibiców, w tym 32 włoskich fanów Juventusu, czterech Francuzów, dwóch Belgów i kibic z Irlandii Północnej[6] zostało przygniecionych przez ścianę, która zawaliła się z powodu naporu tłumu. Mimo rażących zaniedbań ze strony organizatorów spotkania, całkowitą odpowiedzialnością za tragedię obciążono kibiców drużyny angielskiej[7]. Cztery lata później wydarzyła się inna tragedia. Na stadionie Hillsborough, 96 fanów Liverpoolu zostało przygniecionych przez inne osoby. Z tego powodu do herbu klubu zostały dodane dwa płomienie[8][9]. Obydwie katastrofy miały duże znaczenie zarówno dla angielskiej, jak i europejskiej piłki nożnej, przyczyniając się m.in. do zmian przepisów prawa o imprezach masowych oraz podniesienia standardów bezpieczeństwa organizacji spotkań piłkarskich[10].

Od czasu powstania, Liverpool F.C. rozgrywa swoje mecze domowe na Anfield, choć rozważano przenosiny do sąsiedniego Stanley Park. Pomysł budowy nowego stadionu został jednak zaniechany, gdyż zdecydowano się na rozbudowę dotychczasowego obiektu[11].

Liverpool ma wielu kibiców na całym świecie. Tradycyjnymi rywalami są Manchester United i Everton.

Drużyna bywa często, szczególnie w Polsce, mylnie określana jako F.C. Liverpool, podczas gdy pełna nazwa drużyny brzmi Liverpool Football Club, a więc Liverpool F.C.

Liverpool jest klubem o marce globalnej, wycenianym w 2019 na 2,183 mld dolarów przez magazyn Forbes, co plasuje go na ósmym miejscu w światowym rankingu klubów piłkarskich[12]. Przychód za sezon 2018–2019 wyniósł 604,7 mln euro, plasując pod tym względem klub na siódmym miejscu na świecie[13].

Historia

edytuj
Zasugerowano, aby ta sekcja została przeniesiona do artykułu Historia Liverpool F.C.. (dyskusja)

Początki i pierwsze sukcesy

edytuj

Obecny stadion Liverpoolu – Anfield – początkowo użytkowany był przez inny z miejscowych klubów – Everton, założony w 1878 roku. The Tofees występowali na nim od 1884 roku[14], wynajmując go od właścicieli ziemi, na której się znajdował[15]. Od początku lat 90. XIX wieku wewnątrz klubu narastał wielowymiarowy konflikt pomiędzy wywodzącą się z kręgu metodystów[16][17] grupą działaczy z George’em Mahonem na czele a ówczesnym prezesem Johnem Houldingiem[16]. Ten ostatni, zamożny browarnik i właściciel jednej z działek pod stadionem oskarżany był członków klubu o prowadzenie Evertonu jak przedsiębiorstwa służącego pomnażaniu prywatnego majątku[16][17]. Jesienią 1891 roku klub zmuszony do uiszczenia dodatkowej opłaty na rzecz drugiego z właścicieli, Johna Orrella[14][18], proponował Houldingowi obniżenie należnego mu rocznego czynszu[14][19], na co ten nie przystał[20]. Sugerował natomiast klubowi zawiązanie spółki i wykupienie obu działek, na których wzniesiono stadion[14][20]. Choć propozycja ta w zaistniałych okolicznościach nie zyskała aprobaty w szeregach działaczy[19], dzień później, 26 stycznia 1892 r., Houlding wraz z pięcioma innymi członkami klubu zarejestrował spółkę The Everton Football Club and Athletic Grounds Company Limited[1][16]. Próby zgłoszenia nowego klubu do struktur piłkarskich spotkały się ze sprzeciwem Football Association, które odmówiło wpisu kolejnej drużyny o tej samej nazwie[16][17]. Jednocześnie władzom Evertonu uniemożliwiono rejestrację własnej spółki (Everton Football Club Limited) z uwagi na wcześniejszy wpływ zbliżonego wniosku Houldinga[14]. Podczas prowadzonego w burzliwej atmosferze walnego zebrania członków Evertonu z 15 marca 1892 r. Houlding olbrzymią większością głosów został usunięty ze stanowiska[17][21], a klub zdecydował się przenieść na teren po drugiej stronie Stanley Park, na którym wzniesiono nowy stadion[19][21]. Tym samym były już prezes Evertonu pozostał z mogącym pomieścić 20 tys. widzów[22] stadionem oraz klubem bez zawodników, działaczy i – de facto – nazwy[23][17]. Podczas spotkania założycielskiego, które odbyło się 30 marca 1892 r. przyjęto pierwszy statut klubu Houldinga[17]. Określono w nim także jego nową nazwę – wyraz „Everton” zastąpiono członem „Liverpool”, co zostało oficjalnie odnotowane w rejestrze handlowym 3 czerwca 1892 r.[23] Tę ostatnią datę obecne władze Liverpool F.C. traktują jako formalny dzień powstania klubu[21][23].

Pierwszym dyrektorem klubu, a jednocześnie współtrenerem mianowano Johna McKennę, który natychmiast sprowadził na Anfield trzynastu szkockich zawodowców. Na sezon 1893/1894 klub wybrano do uczestnictwa w angielskiej Second Division. Liverpool wygrał ligę, przez cały sezon pozostając niepokonanym i awansował do First Division[24]. W 1896 menedżerem the Reds został jeden z najwybitniejszych trenerów w historii zespołu, Anglik Tom Watson, który pracował w klubie aż do 1915 i zawieszenia rozgrywek na czas trwania I wojny światowej[25]. Pod wodzą Watsona Liverpool zdobył swoje dwa pierwsze mistrzostwa – w latach 1901[26] i 1906[27] – a w 1914 dotarł do swojego pierwszego finału Pucharu Anglii, którego jednak wówczas nie zdobył (porażka 0:1 przeciwko Burnley)[28].

Po pierwszej wojnie światowej menedżerem został David Ashworth, a kapitanem reprezentant Anglii, obrońca Ephraim Longworth. Liverpool zdobył wówczas dwa tytuły z rzędu – sezony 1921/1922[29] i 1922/1923[30]. Jednak na tym dobra passa klubu z Anfield skończyła się. Na kolejne mistrzostwo czekano aż ćwierć wieku i dopiero po kolejnej wojnie, w 1947 roku puchar ponownie powędrował do Czerwonych[31]. Jak się okazało rok 1947 był jednym z ostatnich wzlotów przed największym w historii Liverpoolu upadkiem. W 1950 drużyna z Anfield ponownie dotarła do finału Pucharu Anglii, jednakże uległa Arsenalowi[32]. 17 kwietnia 1954 klub spadł do niższej klasy rozgrywek[33].

Bill Shankly

edytuj
 
Brama Shankly’ego przed stadionem Anfield

1 grudnia 1959 klub objął Bill Shankly, uważany za najlepszego trenera w historii Liverpoolu, a przez wielu za najlepszego w historii wyspiarskiej piłki[34]. Już pierwszy rok jego pracy oznaczał rewolucję – zwolniono niemal cały dotychczasowy skład i rozpoczęto budowę nowego. W swoim trzecim sezonie jako menedżera ponownie wprowadził Liverpool do pierwszej ligi, z której już nie miał spaść[35].

Kolejne lata przyniosły „nowemu” Liverpoolowi rozliczne sukcesy. W 1964 roku po raz szósty the Reds zostali mistrzami kraju[36]. Sukces powtórzyli w 1966[37], w międzyczasie zdobywając pierwszy w historii klubu Puchar Anglii, pokonując w finale Leeds United 2:1[38]. W 1966 przegrali swój pierwszy finał w europejskich pucharach[39].

Gdy Shankly obejmował klub, drużyna była w drugiej lidze. Po dziesięciu latach jego pracy Liverpool wchodził w lata siedemdziesiąte jako najsilniejszy angielski zespół. W 1973 liverpoolczycy zdobyli dwa trofea – kolejne mistrzostwo[40] oraz swój pierwszy europejski puchar – Puchar UEFA[41]. W 1974 po raz drugi raz wygrali Puchar Anglii[42]. Po tym sukcesie Bill Shankly zrezygnował z posady i zakończył swoją karierę menedżera[43]. Kibice klubu do dziś pamiętają go nie tylko jako wspaniałego trenera, budowniczego potęgi the Reds, ale też za jego liczne wypowiedzi i szczere oddanie całemu klubowi. Słynne są zwłaszcza trzy jego powiedzenia:

  • „W Liverpoolu są dwie wielkie drużyny: Liverpool i jego rezerwy”.
  • „Jesteś tak dobry jak twój ostatni mecz”.
  • „Niektórzy ludzie uważają, że piłka nożna to sprawa życia lub śmierci, smuci mnie taka postawa. Zapewniam Cię, że to coś dużo, dużo ważniejszego”[44].

Bob Paisley

edytuj
Wyjściowa jedenastka podczas finału Pucharu Europy 1977 na Stadionie Olimpijskim w Rzymie.

Kolejnym menedżerem Liverpoolu został dotychczasowy asystent Billa Shankly’ego, Bob Paisley[45]. Prowadził klub przez dziewięć sezonów i jak się okazało dorównał swojemu wielkiemu poprzednikowi. Kontynuował jego pracę i pod jego wodzą Liverpool zdobył w sumie 21 trofeów, w tym trzy razy Puchar Europy, raz Puchar UEFA, sześć razy mistrzostwo Anglii i trzy razy Puchar Ligi Angielskiej.

W roku 1976 Liverpool zdobył swój drugi Puchar UEFA[46], ale miało się okazać, że jest to jedynie wstęp do największych sukcesów. Rok później the Reds zdobyli swój pierwszy Puchar Europy, pokonując w rozegranym w Rzymie finale Borussię Mönchengladbach 3:1[47]. Największą gwiazdą ówczesnej drużyny był Kevin Keegan. Co prawda po tym sukcesie napastnik został sprzedany do Hamburger SV, lecz na jego miejsce sprowadzono z Celtiku Kenny’ego Dalglisha[48], dzisiaj przez wielu uważanego za najlepszego w historii gracza the Reds[49][50]. Z Dalglishem w składzie Liverpool zdobył Superpuchar Europy[51] i obronił Puchar Mistrzów, w finale na Wembley zwyciężając 1:0 Club Brugge[52]. Te dwa zwycięstwa były początkiem dominacji angielskich klubów na Starym Kontynencie, które w latach 1977–1984 zdobyły siedem z ośmiu pucharów Europy (oprócz Liverpoolu dwukrotnie Nottingham Forest F.C. – 1979 i 1980 – a raz Aston Villa F.C. w 1982). W 1981 Liverpool zdobył swój trzeci Puchar Europy. W finale pokonał Real Madryt 1:0[53].

Także w rodzimej lidze Liverpool był najmocniejszym klubem, zdobywając za rządów Paisleya tytuły w latach 1976[54], 1977[55], 1979[56], 1980[57], 1982[58], 1983[59], a także Puchar Ligi w latach 1981[60], 1982[61] i 1983[62]. Swoją pracę Bob Paisley zakończył w 1983 roku zwycięstwem w lidze angielskiej i pucharze ligi[59]. Był pierwszym w historii (a do 2014 roku jedynym) trenerem, który trzykrotnie sięgał po najważniejsze klubowe trofeum w Europie, Ligę Mistrzów[63].

Tragedia na Heysel

edytuj
Osobny artykuł: Tragedia na Heysel.
 
Napis AMICIZIA, czyli „przyjaźń” ułożony przez kibiców Liverpoolu przed meczem Ligi Mistrzów z Juventusem w sezonie 2005/2006

Tak jak dziewięć lat wcześniej po Billu Shanklym posadę menedżera obejmował jego dotychczasowy asystent, Bob Paisley, tak samo w 1983 roku menedżerem został asystent Paisleya, Joe Fagan[59]. 63-letni trener zaczął pracę od wielkiego sukcesu – Liverpool został pierwszym angielskim klubem, który zdobył trzy ważne trofea w jednym sezonie. Sezon 1983/1984 zakończył mając na koncie Puchar Europy[64], mistrzostwo kraju[65] i Puchar Ligi[66]. W drużynie Fagana pojawiła się już nowa gwiazda światowej piłki, kupiona kilka lat wcześniej przez Paisleya. Był to Walijczyk Ian Rush, który przez kilka lat tworzył niezwykle skuteczny duet napastników z Dalglishem[67][68].

Chociaż kariera Fagana jako menedżera zaczęła się wspaniale, to zakończyła się tragedią. W 1985 roku the Reds dotarli do swojego piątego finału Pucharu Europy. Decyzją UEFA, mimo protestów prezesów klubów Liverpoolu i Juventusu, wskazujących na zły stan techniczny obiektu, miał on zostać rozegrany na Stadionie Heysel w Brukseli[69]. Tuż przed rozpoczęciem meczu doszło do tragedii spowodowanej przez angielskich chuliganów, którzy przy biernej postawie nielicznych służb porządkowych doprowadzili do zamieszek w sąsiadującym z ich częścią stadionu sektorze neutralnym – przewidzianym dla kibiców z Belgii, a przez niedbalstwo organizatorów w rozprowadzaniu biletów zajętym w przeważającej mierze przez włoskich kibiców. Napór tłumu doprowadził do zawalenia się muru starego stadionu[70]. Zginęło wówczas trzydziestu dziewięciu kibiców, w większości Starej Damy[71]. Mimo to finał został rozegrany. Jedyną bramkę strzelił z rzutu karnego Michel Platini. Po tragedii Fagan ustąpił ze stanowiska[72].

Rozpowszechnione w latach 80. XX w. zjawisko chuliganizmu wśród kibiców angielskich drużyn, w tym reprezentacji narodowej[73] oraz bezpośrednio jego kulminacja w postaci tragedii na stadionie Heysel wywołały ostatecznie reakcję UEFA w formie bezterminowego wykluczenia angielskich klubów z europejskich rozgrywek pucharowych. Zakaz nie objął drużyny narodowej. W rezultacie angielskie drużyny klubowe przez pięć lat (Liverpool przez sześć) nie występowały w tych rozgrywkach[74]. Był to dodatkowy cios dla angielskiego futbolu klubowego, borykającego się z powszechnym zjawiskiem chuliganizmu również na własnych stadionach. Z najsilniejszej wówczas ligi świata odeszło (także czasowo) wielu świetnych piłkarzy, zasilając m.in. szeregi drużyn włoskich i hiszpańskich, w tym Ian Rush, Garry Lineker czy Mark Hughes. Angielskie kluby po zakazie musiały długo odbudowywać swą pozycję w Europie – choć pierwsze europejskie trofeum angielski klub wywalczył już w pierwszym roku po upływie zakazu (Manchester United wygrał w 1991 roku Puchar Zdobywców Pucharów)[75].

Zmierzch potęgi

edytuj

W 1985 roku Kenny Dalglish, już kończący karierę, objął posadę menedżera klubu. Pod jego wodzą klub zdobył trzy mistrzostwa i dwa Puchary Anglii. Już w sezonie 1985/1986 odzyskano – kosztem lokalnego rywala, Evertonu – mistrzostwo, a w finale Pucharu Anglii pokonano The Tofees 3:1[76]. Dwa lata później prowadzona przez Dalglisha drużyna osiągnęła kolejny sukces – zdobyła siedemnaste mistrzostwo Anglii[77]. Jednak sukcesy Liverpoolu pod wodzą Dalglisha zostały przyćmione przez tragedię na stadionie Hillsborough w Sheffield. 15 kwietnia 1989 roku miał się tam odbyć półfinał Pucharu Anglii pomiędzy drużynami Liverpoolu i Nottingham Forest. Fani zgromadzeni w sektorze Liverpoolu zostali w trakcie spotkania stratowani przez innych widzów. Zginęło wówczas dziewięćdziesięciu sześciu kibiców[78]. Wieloletnie śledztwo – opóźnione m.in. przez działania policji próbującej zrzucić winę na samych kibiców – potwierdziło, że stało się to z powodu nieodpowiedniego stanu stadionu, złej organizacji spotkania i niewystarczającej kontroli policji nad tłumem[79].

Mimo tej tragedii, klub z Anfield wygrał puchar Anglii[80]. W 1990 roku Liverpool zdobył mistrzostwo Anglii[81]. W lutym 1991 Dalglish opuścił klub[82]. Nowym menedżerem został Graeme Souness. W 1992 Liverpool zdobył Pucharu Anglii[83]. Nie były to już jednak dobre czasy dla klubu. W sezonie 1993/1994 klub sensacyjnie odpadł z Pucharu Anglii przegrywając z Bristol City. Władzę w klubie przejął wówczas inny członek dawnego sztabu szkoleniowego z lat 80., Roy Evans[84].

Odbudowa

edytuj
 
Jamie Carragher
 
Steven Gerrard

Royowi Evansowi nie udało się odbudować potęgi. Co prawda klub poprawił swoje wyniki w lidze, jednak za jego kadencji nigdy nie znalazł się powyżej trzeciego miejsca w lidze. Udało się jednak wypromować nowe pokolenie piłkarzy. Na miejsce starzejących się dawnych gwiazdorów, kończących karierę Iana Rusha i Johna Barnesa, przyszli młodzi wychowankowie klubu: Robbie Fowler, Steve McManaman i Jamie Redknapp. Jednak inni zawodnicy nie dorównywali im umiejętnościami. Jedynym sukcesem klubu prowadzonego przez Evansa był Puchar Ligi w 1995[85].

W sezonie 1998/1999 zarząd postanowił wprowadzić zmiany. Zatrudniono byłego trenera reprezentacji Francji, Gérarda Houllier, aby stworzył duet menedżerski z Evansem[86]. Współpraca jednak nie układała się i po zaledwie kilku miesiącach stary menedżer zrezygnował z posady[86].

Zespół kontrolowali menedżer Houllier i jego asystent, były zawodnik the Reds Phil Thompson i początkowo współpraca ta układała się pomyślnie[87]. Sezon 2000/2001 był najlepszym od wielu lat. Liverpool zdobył Puchar UEFA[88], Anglii[89] oraz Ligi Angielskiej[90]. Wygrał też Superpuchar Europy[91]. W kolejnym sezonie przyszło wicemistrzostwo kraju[92]. Do drużyny wprowadzili się znakomicie kolejni wychowankowie – Michael Owen, Steven Gerrard i Jamie Carragher. Wydawało się, że klub jest na najlepszej drodze do odzyskania dominacji w Anglii. Jednak później gra zespołu się załamała. Houlier nie miał pomysłu na grę Liverpoolu, zespół nie miał własnego stylu, grał mało efektowną, a co gorsza coraz mniej skuteczną piłkę. Kolejni sprowadzani piłkarze okazywali się nie spełniać oczekiwań[93]. Ostatnim trofeum Houliera był Puchar Ligi w 2003[94]. Po nieudanym sezonie 2003/2004 Francuz został zwolniony[95].

Rafa Benítez i „rafalucja”

edytuj

Sukces w Stambule

edytuj
Wyjściowa jedenastka podczas finału Ligi Mistrzów 2005 na Stadionie Atatürka w Stambule.

Na miejsce Houliera zatrudniono uważanego za najlepszego trenera w Hiszpanii Rafaela Beníteza[95]. Pracując w latach 2001–2004 w Valencii, zdobył z klubem dwukrotnie mistrzostwo kraju oraz Puchar UEFA[95]. Były to pierwsze wielkie sukcesy tego klubu od blisko ćwierć wieku.

Swoją pracę zaczął od zapowiedzi zdobycia mistrzostwa w ciągu trzech sezonów i poważnej przebudowy składu, zwanej niekiedy „rafalucją”[95]. Z zespołem pożegnało się wielu piłkarzy Houlliera, w tym El Hadji Diouf, Bruno Cheyrou, Salif Diao, Stéphane Henchoz i wielu innych. Na ich miejsce przychodzili głównie Hiszpanie, na czele z Xabim Alonso i Luisem Garcíą. Jednak nie wszyscy sprowadzeni gracze sprawdzili się w Anglii. Jednym z tych, którym się to nie udało był Fernando Morientes, który przez półtora roku zdobył w lidze zaledwie 8 bramek[96]. Nowy trener zaczął budowę drużyny od defensywy[97]. Mimo problemów kadrowych (odejście Owena do Realu, kontuzje innych zawodników, w tym Djibrila Cisse) Liverpool zajął piąte miejsce w Premier League[98], grając bardzo nierówno przez cały sezon[99][100]. Całkowicie odmiennie zespół prezentował się natomiast w Lidze Mistrzów.

Średnio radzący sobie w lidze Liverpool niespodziewanie pokonywał teoretycznie mocniejsze zespoły. Po wyjściu z grupy z łatwością pokonał Bayer 04 Leverkusen 3:1 i 3:1[101] W ćwierćfinale niespodziewanie zwyciężył 2:1 finalistę sprzed dwóch lat i jednego z wielkich faworytów, Juventus F.C.[102], a w półfinale 1:0 Chelsea[101]. W finale w Stambule spotkał się z kolejnym faworytem, AC Milan. Po niezwykle emocjonującym meczu, w którym Liverpool przegrywał do przerwy 0:3, the Reds zdołali w drugiej połowie wyrównać wynik w ciągu siedmiu minut. W dogrywce kilka kluczowych interwencji wykonał bramkarz Jerzy Dudek, który dodatkowo w czasie konkursu rzutów karnych obronił dwie „jedenastki”. Ostatecznie finał zakończył się wynikiem 3:3 (po dogrywce) i 3:2 w rzutach karnych na korzyść angielskiego zespołu[103]. Liverpool zdobył też Superpuchar Europy, pokonując CSKA Moskwa[104].

Kolejny sezon to ciąg dalszy przebudowy zespołu. Do składu doszli m.in. Peter Crouch, José Reina i Mohamed Sissoko, do Aston Villi odszedł natomiast Milan Baroš[105]. Znacznie poprawiła się gra Liverpoolu w lidze, w której zajął trzecie miejsce, punkt za drugim Manchesterem United. Zespół zdobył wówczas 82 punkty, najwięcej od sezonu 1987/1988. Liverpool dotarł także do finału Pucharu Anglii. Po dramatycznym meczu Liverpool zremisował z West Ham United 3:3, a w karnych pokonał przeciwników 3:1. Po meczu bohaterem pojedynku angielska prasa okrzyknęła Stevena Gerrarda. Kapitan Liverpoolu zdobył dwie bramki, w tym w doliczonym czasie tę dającą remis 3:3[106].

Sezon 2006/2007

edytuj

Sezon 2006/2007 miał być atakiem na mistrzostwo Anglii[107]. Mając już dobrze działającą defensywę i bardzo mocną pomoc, Benítez wzmocnił ofensywę, w poprzednim sezonie wciąż szwankującą. Z klubem rozstali się Morientes[108] i Cissé[109], na ich miejsce sprowadzono Craiga Bellamy’ego[110] i dwukrotnego króla strzelców Eredivisie Dirka Kuijta[111]. Do tego ściągnięto dwóch szybkich skrzydłowych – Marka Gonzáleza[112] i Jermaine’a Pennanta[113].

Pierwsze mecze sezonu były obiecujące. Liverpool wygrał mecz o Tarczę Wspólnoty z Chelsea 2:1, po golach Johna Arne Riise i Petera Croucha[114]. Awansował także do Ligi Mistrzów, pokonując w dwumeczu Maccabi Hajfa[115]. Jednak sezon ligi angielskiej rozpoczął się od trudnych spotkań. Już w pierwszych kolejkach zespół zanotował dwie porażki (z Evertonem[116] i Chelsea[116]), a po kilku lepszych spotkaniach kolejna, tym razem z Boltonem[116]. Ostatecznie Liverpool zajął trzecie miejsce w Premier League, tracąc jednak 21 punktów do mistrza, Manchesteru United[117].

Dużo lepiej wiodło się Liverpoolowi w Lidze Mistrzów. Po wygraniu grupy C (rywalami Liverpoolu były zespoły Galatasaray SK, Girondins Bordeaux i PSV Eindhoven)[115], the Reds trafili na Barcelonę. Na Camp Nou liverpoolczycy zwyciężyli 2:1 po bramkach Craiga Bellamy’ego oraz Johna Arne Riise i mimo porażki 0:1 na własnym stadionie awansowali do kolejnej rundy[115]. W niej ponownie zmierzyli się z PSV, które pokonali w sumie 4:0 (3:0 na wyjeździe i 1:0 na Anfield)[115]. W półfinale drużyna trafiła na Chelsea. W obu spotkaniach stosunkiem 1:0 triumfowali gospodarze – na Stamford Bridge Chelsea[115], zaś na Anfield Liverpool[115]. Dogrywka nie przyniosła rozstrzygnięcia, natomiast w rzutach karnych lepszy okazał się Liverpool, który wygrał 4:1 i awansował do finału w Atenach[115]. W nim, podobnie jak w 2005 roku, przeciwnikiem był włoski AC Milan. Jednakże tym razem lepsi okazali się Włosi którzy pokonali the Reds 2:1 (honorową bramkę w końcówce meczu zdobył Kuijt)[118].

W międzyczasie klub został sprzedany Amerykanom Tomowi Hicksowi i George’owi Gillettowi[119][120].

Przybycie Torresa

edytuj
 
Fernando Torres

Przed nowym sezonem ściągnięto z Atlético Madryt Fernando Torresa. Zawodnik, przy którego zakupie pobito transferowy rekord klubu (26,5 mln funtów)[121], miał wzmocnić atak Liverpoolu. Został, obok Cristiano Ronaldo, jednym z najlepszych napastników Premiership strzelając w sezonie 24 bramki (33 we wszystkich rozgrywkach). Był pierwszym zawodnikiem Liverpoolu od sezonu 1996/1997, który przekroczył barierę 30 goli w jednym sezonie[121]. Nie przełożyło się to jednak na sukcesy całej drużyny. Klub zajął czwarte miejsce w lidze[122], odpadł w półfinale Ligi Mistrzów[123][124], przegrał w piątej rundzie Pucharu Anglii[125][126] i w ćwierćfinale Pucharu Ligi[127].

Blisko triumfu

edytuj

Sezon 2008/2009 był najlepszą kampanią the Reds od wielu lat. Dobrą skutecznością cieszyli się Steven Gerrard (16 goli w lidze), Fernando Torres (14 bramek), Dirk Kuijt (12) i Josi Benajun (8 trafień)[128]. Zespół na półmetku sezonu zajmował pierwsze miejsce w lidze[129], jednak ostatecznie zakończył rozgrywki na drugim miejscu z 4 punktami straty do mistrza, Manchesteru United[130][131]. Drużyna Rafy Beníteza zdobyła 86 punktów, ponosząc tylko dwie porażki[131] (z Tottenhamem w 11. kolejce i Middlesbrough w 27. kolejce)[130]. Liverpool mógł jednak poszczycić się podwójnymi wygranymi w lidze przeciw Chelsea[132] oraz Manchesterowi United[132] (w tym 4:1 na Old Trafford[133], który to wynik był najwyższą domowa porażka United od 1 stycznia 1992 roku[134]), czyli z tak zwanymi zespołami z „Wielkiej Czwórki” Premier League. Z innym zespołem ze ścisłej czołówki, Arsenalem, Liverpool dwukrotnie remisował[132], w tym 4:4 na Anfield, gdzie wszystkie gole dla Arsenalu strzelił Andriej Arszawin[135]. Klubowi nie udało się także zdobyć żadnego innego trofeum. Mimo wysokiej wygranej w 1/8 Ligi Mistrzów, gdzie zespół pokonał Real Madryt 1:0 i 4:0[136][137], w ćwierćfinale musiał uznać wyższość Chelsea[137][138]. W pierwszym meczu The Blues wygrali 3:1[138], jednak w rewanżu Liverpool był blisko odrobienia strat. Do przerwy prowadził 2:0 i do awansu potrzebował tylko jednej bramki[139]. W drugiej połowie padło jednak sześć bramek, a mecz zakończył się premiującym Chelsea wynikiem 4:4[138].

Poniżej oczekiwań

edytuj
 
Gracze Liverpoolu przed meczem z FK Rabotniczki Skopje

Po sezonie, w którym klub zdobył rekordową liczbę punktów, oczekiwania wobec zespołu sięgały powrotu na tron[potrzebny przypis]. Jednak zamiast sukcesu, Liverpool w sezonie 2009/2010 zajął rozczarowujące siódme miejsce i nie zakwalifikował się do Ligi Mistrzów. Wywalczona przez the Reds lokata premiowała jedynie do gry w III rundzie eliminacji do Ligi Europy. W efekcie klub za porozumieniem stron rozstał się z dotychczasowym szkoleniowcem – Rafaelem Benítezem[140][141]. Jego miejsce zajął dotychczasowy trener Fulham – Roy Hodgson[142].

Na początku sezonu 2010/2011 Liverpool F.C. stał na krawędzi bankructwa ze względu na długi zaciągnięte przez amerykańskich właścicieli Toma Hicksa i George’a Gilletta, którzy nabyli klub na początku 2007 roku. Ostatecznie wierzyciele klubu uzyskali zgodę Sądu Najwyższego na sprzedaż zespołu. Liverpool F.C. po raz drugi w ciągu niespełna czterech lat zmienił właściciela. Akcje klubu nabył John W. Henry, właściciel Boston Red Sox i spółki New England Sports Ventures[143][144] (przemianowanej później na „Fenway Sports Group”). Najsłabszy start rozgrywek od wielu lat spowodował zmianę na stanowisku trenera. 8 stycznia 2011 Roya Hodgsona zastąpił Kenny Dalglish, żywa legenda klubu z Anfield[145][146]. Wykorzystując zimowe okienko transferowe klub pozyskał z Ajaksu Amsterdam Luisa Suáreza i Andy’ego Carrolla z Newcastle United, lecz stracił Fernando Torresa, który wymógł transfer do Chelsea[147]. Pod wodzą Dalglisha klub zaczął odrabiać straty do czołówki (w dniu zatrudnienia Szkota klub zajmował 12. lokatę w tabeli[148]). Na dwie kolejki przed końcem sezonu Liverpool zajmował 5. miejsce, ale przegrał ostatnie dwa mecze[149] i zajął ostatecznie 6. miejsce w tabeli, pierwsze, które nie dawało awansu do europejskich pucharów[150]. Również w rozgrywkach międzynarodowych klub nie osiągnął sukcesów – odpadł w 1/8 finału ze Sportingiem Braga (0:1 i 0:0)[151].

 
Piłkarze po zdobyciu Pucharu Ligi Angielskiej

Sezon 2011/2012 był pierwszym pełnym sezonem Kenny’ego Dalglisha po powrocie na stanowisko managera. Szkot sprowadził na Anfield Charliego Adama, Craiga Bellamy’ego, Sebastiána Coatesa, José Enrique, Jordana Hendersona i Stewarta Downinga[152]. Rozgrywki ligowe Liverpool zakończył na ósmym miejscu, na co znacząco wpłynęła słaba forma na własnym boisku (6 zwycięstw na 19 pojedynków) i porażki z zespołami niżej notowanymi (Boltonem w 22. kolejce, Fulham w 14. serii meczów, QPR w 29., Stoke w 4., Sunderland w 27., Swansea w 38., WBA w 34. i Wigan w 30.)[153]. Oczekiwanego wsparcia nie dali także zawodnicy nowo sprowadzeni, którzy w lidze zdobyli w sumie 11 bramek (6 z nich Bellamy)[154]. Wobec słabej skuteczności innych graczy ofensywnych, Andy’ego Carrolla (4 bramki), Dirka Kuijta (2), Maxi Rodrígueza (4)[154], oraz 33 strzałów w słupki i poprzeczki[155], Liverpool zdobył zaledwie 47 bramek, co dało 52 punkty na 114 możliwych[156][157]. Ze względu na brak uczestnictwa w europejskich pucharach, zespół dużą wagę przykładał do pucharów krajowych – już od początkowych rund na boisku występował skład zbliżony do optymalnego. Efektem było zwycięstwo w Pucharze Ligi Angielskiej[158] oraz finał Pucharu Anglii[159]. Choć zespół zajął w tabeli miejsce nie dające awansu do Ligi Europy, to jednak dzięki zwycięstwu w Pucharze Ligi, trafił do trzeciej rundy eliminacyjnej.

Brendan Rodgers

edytuj
 
Philippe Coutinho po strzeleniu swojej pierwszej bramki w barwach Liverpoolu

Po sezonie ze stanowiskiem pożegnał się Kenny Dalglish[160], a w jego miejsce zatrudniono dotychczasowego szkoleniowca Swansea City – Brendana Rodgersa[161]. Klub opuścili Aquilani, Aurélio, Bellamy, Kuijt, Rodríguez oraz Carroll i Spearing (dwaj ostatni zostali wypożyczeni na cały sezon), natomiast nowy manager sprowadził młodego reprezentanta Walii Joego Allena, Włocha Fabia Boriniego oraz marokańskiego skrzydłowego Oussamę Assaidiego. Pod koniec okienka transferowego do Liverpoolu trafili także wypożyczony z Realu Madryt Nuri Şahin oraz napastnik niemieckiej młodzieżówki Samed Yeşil[162]. Drużyna, częściowo z uwagi na trudny terminarz, zaliczyła najgorszy początek ligowej kampanii od 1911 roku[163]. Jeszcze w październiku the Reds odpadli z Pucharu Ligi Angielskiej (porażka na własnym stadionie ze Swansea)[164], zaś w styczniu z rozgrywek o Puchar Anglii po porażce z trzecioligowym Oldham Athletic[165]. Lepiej Liverpoolowi szło w Lidze Europy, gdzie najpierw przebrnął przez eliminacje[166], po czym wygrał grupę[167]. W kolejnej rundzie angielski zespół trafił na Zenit Petersburg (0:2, 3:1), który awansował dalej dzięki bramkom zdobytym na wyjeździe[168]. W zimowym okienku transferowym do klubu dołączyli Daniel Sturridge[169] oraz Philippe Coutinho[170], natomiast zespół opuścili Joe Cole (West Ham)[171] i Nuri Şahin (skrócenie wypożyczenia)[172]. Ostatecznie Liverpool zakończył zmagania ligowe na 7. miejscu (po raz drugi z rzędu za lokalnym rywalem, Evertonem[173]), które nie pozwoliło na kwalifikację do europejskich pucharów. Najlepszym strzelcem zespołu został Suárez, który zdobył w sumie 30 bramek (23 w lidze)[174], jednak na skutek zdarzenia w 34. kolejce (Urugwajczyk ugryzł wówczas w ramię obrońcę Chelsea Branislava Ivanovicia) został zawieszony na 10 następnych spotkań[175]. Duży wpływ na grę zespołu mieli także młodzi gracze (w drużynie debiutowali Conor Coady, Jordon Ibe, Adam Morgan, Jerome Sinclair, Suso, Andre Wisdom i Samed Yeşil[176], a miejsce w pierwszym składzie wywalczył Raheem Sterling[177]) oraz zawodnicy sprowadzeni zimą (Sturridge zdobył 15 bramek[178] i 3 asysty, a Coutinho 3 bramki i 5 asyst[179]). W porównaniu z poprzednim sezonem, Liverpool zdobył 9 punktów i 24 bramki więcej, ale również stracił więcej bramek. Ostatni mecz sezonu 2012/2013 był też ostatnim występem Jamiego Carraghera, który zaliczył dla klubu 737 występów na przestrzeni 17 lat[180].

Latem 2013 roku klub dokonał kilkunastu transferów. Do zespołu dołączyli m.in. bramkarz Sunderlandu Simon Mignolet[181] i obrońca PSG – Mamadou Sakho[182]. Z klubu odszedł m.in. dotychczasowy pierwszy bramkarz Pepe Reina (wypożyczenie do SSC Napoli)[183], a także nabytki ery Dalglisha: Jonjo Shelvey[184], Stewart Downing[185], czy najdroższy wówczas gracz zakupiony przez Liverpool – Andy Carroll[186].

 
Gracze Liverpoolu podczas meczu z Cardiff (2013/2014)

Sezon 2013/2014 Liverpool rozpoczął od trzech kolejnych zwycięstw 1:0[187][188][189], dzięki którym zajmował pierwsze miejsce w tabeli. Był to najlepszy start ligi w wykonaniu The Reds od 1994 roku[189]. W dalszej części sezonu podopieczni Rodgersa utrzymywali się w czołówce ligi, zaliczając kilka przekonujących zwycięstw: 5:0 (na wyjeździe) i 4:0 (u siebie) z Tottenhamem[190][191], 4:0 z Evertonem (najwyższe zwycięstwo w derbach od 1982 roku)[192], 3:0 z Manchesterem United (na wyjeździe)[193] czy 5:1 z liderującym wówczas Arsenalem[194]. Wygrywając 11 kolejnych spotkań[195], na trzy kolejki przed końcem sezonu Liverpool przewodził w tabeli, jednak porażka z Chelsea i remis z Crystal Palace sprawiły, że The Reds skończyli rozgrywki dwa punkty za Manchesterem City[196]. Drużyna zaprezentowała ofensywny, atrakcyjny futbol, strzelając 101 bramek[196], tracąc jednocześnie aż 51 goli[197]. Para napastników – Suárez i Sturridge – zdobyła 52 bramki (odpowiednio 31 i 21, dwa najlepsze wyniki w lidze), a Urugwajczyk został królem strzelców. Suárez zajął też drugie miejsce, za Stevenem Gerrardem, pod względem liczby asyst[198]. Mimo lepszej niż się spodziewano postawy ligowej, Liverpool dość wcześnie odpadł z krajowych pucharów, przegrywając w nich z Manchesterem United[199] i Arsenalem[200].

Wobec nieudanej próby zdobycia mistrzowskiego tytułu drużynę opuściła jej największa gwiazda, Luis Suárez, który za kwotę ok. 75 mln funtów przeniósł się do Barcelony[201]. Zakupieni za pozyskane w ten sposób środki zawodnicy – Adam Lallana[202], Dejan Lovren[203] czy Mario Balotelli[204] – nie potrafili spełnić pokładanych w nich nadziei. Drużyna w lidze zajęła rozczarowujące szóste miejsce, 25 punktów za mistrzem kraju[205], dość wcześnie odpadając także z europejskich pucharów (brak awansu z grupy w Lidze Mistrzów[206], porażka w Lidze Europy na etapie 1/16 finału[207]). W krajowych rozgrywkach pucharowych Liverpool dwukrotnie docierał do fazy półfinałowej, jednak za żadnym razem nie był w stanie awansować dalej[208][209]. Sezon zakończono ligową porażką 1:6 ze Stoke City. Mecz ten był także ostatnim z 710 spotkań w czerwonej koszulce kapitana klubu i jego legendy Stevena Gerrarda, który latem przeniósł się do amerykańskiej ligi MLS[205][210][211]. Brak awansu do Ligi Mistrzów przyczynił się do odejścia za 49 mln funtów 20-letniego Sterlinga ocenianego jako jeden z największych talentów swojego pokolenia[212]. W ich miejsce klub pozyskał chociażby doświadczonego pomocnika Jamesa Milnera[213] czy napastnika Roberto Firmino[214]. Choć zgodnie z doniesieniami medialnymi latem 2015 roku pozycja szkoleniowca Brendana Rodgersa była zagrożona, po serii rozmów z zarządem klubu pozostał on na stanowisku[215].

Jürgen Klopp

edytuj
 
James Milner po przegranym finale Ligi Mistrzów 2017/2018

Po nieudanym początku sezonu 2015/2016 Rodgers w październiku 2015 roku został zwolniony[216], a jego miejsce zajął były szkoleniowiec Borussii Dortmund – Jürgen Klopp[217]. Choć w Premier League drużyna zakończyła rozgrywki na ósmej pozycji[218], to znacznie lepiej wiodło się jej w rozgrywkach pucharowych. Na krajowych boiskach zespół dotarł do finału Pucharu Ligi, gdzie po rzutach karnych uległ Manchesterowi City[219]. Ponadto Liverpool po raz pierwszy od 2007 roku[220] wystąpił w finale europejskiego pucharu – Ligi Europy, gdzie jednak przegrał z Sevillą 1:3[221]. Przed sezonem 2016/2017 do drużyny dołączyli m.in. skrzydłowy Southampton Sadio Mané[222], pomocnik Georginio Wijnaldum[223] czy bramkarz Loris Karius[224]. Jednocześnie z klubem pożegnał się wieloletni stoper Martin Škrtel[225] czy zakupiony zaledwie rok wcześniej napastnik Christian Benteke[226]. Dzięki zwycięstwu w ostatniej ligowej kolejce Liverpool zajął premiowane awansem do kwalifikacji Ligi Mistrzów miejsce w pierwszej czwórce[227]. Dodatkowo zespół dotarł do półfinału Pucharu Ligi, gdzie w dwumeczu odpadł z Southampton[228].

Wyjściowa jedenastka podczas finału Ligi Mistrzów 2019 na Estadio Metropolitano w Madrycie.

Latem 2017 roku Liverpool pozyskał skrzydłowego Romy – Mohameda Salaha[229], pomocnika Arsenalu – Aleksa Oxlade’a-Chamberlaina[230] i obrońcę spadkowicza Hull City – Andy’ego Robertsona[231]. Drużynę po 10 latach opuścił m.in. pomocnik Lucas Leiva[232]. Dodatkowo podczas zimowego okienka transferowego do zespołu dołączył Virgil van Dijk, za którego Liverpool zapłacił 75 mln funtów – rekordową wówczas kwotę wyłożoną za obrońcę[233]. Kilka dni później kończąc kilkumiesięczną sagę transferową, klub opuścił Philippe Coutinho. Barcelona za pozyskanie zawodnika zapłaciła kwotę mogącą wzrosnąć do 142 mln funtów, niższą jedynie od kwoty transferu Neymara[234][235]. Pomimo straty jednego ze swoich czołowych zawodników w środku sezonu wyniki Liverpoolu nie uległy pogorszeniu. Drużyna zmagania ligowe ponownie zakończyła na miejscu czwartym gwarantującym udział w kolejnej edycji Ligi Mistrzów[236]. Olbrzymi wpływ na przebieg kampanii miała forma Salaha, który w swoim debiutanckim sezonie zdobył rekordowe 32 ligowe bramki[236] i został wybrany najlepszym graczem roku w Anglii[237]. Wysoką skutecznością wykazywali się także jego partnerzy z formacji ofensywnej – Sadio Mané i Roberto Firmino. W Premier League wymieniona trójka zdobyła 57 bramek, zaś w Lidze Mistrzów każdy z nich strzelił ich po 10[238]. Właśnie w rozgrywkach europejskich Liverpool sprawił jednak największą niespodziankę. Po wyeliminowaniu m.in. Manchesteru City oraz Romy[239] drużyna dotarła do finału, w którym mierzyła się z obrońcą trofeum, Realem Madryt. Z powodu kontuzji, Salah, najlepszy zawodnik Liverpoolu, opuścił boisko w pierwszej części spotkania, a po dwóch kuriozalnych błędach Kariusa angielska drużyna przegrała 1:3[240]. Jak ujawniono po meczu, niemiecki bramkarz po starciu z rywalem doznał wstrząśnienia mózgu, co najprawdopodobniej miało wpływ na jego występ[241].

Przed sezonem 2018/2019 klub zakupił pomocników Fabinho[242] oraz Naby’ego Keïtę[243]. Ponadto wzmocnił się najdroższym wówczas na świecie bramkarzem Alissonem Beckerem[244]. W Premier League Liverpool zdobył 97 punktów – był to najwyższy wynik w klubowej historii – przegrywając zaledwie jedno spotkanie. Choć taki wynik dałby tytuł mistrzowski w 116 spośród 119 minionych kampanii, drużyna Jürgena Kloppa ligowe zmagania ukończyła na drugiej pozycji – 25 punktów przed kolejnym zespołem, jednak o punkt za Manchesterem City, który wygrał 14 ostatnich meczów sezonu[245][246]. Liverpool imponował zarówno w ataku, jak i w obronie. Salah i Mané z wynikiem 22 bramek zostali wspólnie najlepszymi strzelcami ligi[247], podczas gdy Alisson zachowując czyste konto w 21 spotkaniach, wywalczył „złote rękawice”[248]. Dodatkowo przewodzący formacji defensywnej Van Dijk został wybrany najlepszym graczem w Anglii[249]. Wychowanek klubu Trent Alexander-Arnold zanotował jednocześnie 12 asyst, ustanawiając nowy ligowy rekord wśród obrońców i wyprzedzając o jedną swojego kolegę z drużyny – Robertsona[250]. W Lidze Mistrzów Liverpool ponownie dotarł do finału po tym, jak w dramatycznych okolicznościach w półfinale wyeliminował Barcelonę (zwycięstwo 4:0 w rewanżu na Anfield po porażce 0:3 na wyjeździe)[251]. W spotkaniu finałowym rozgrywanym na Estadio Metropolitano w Madrycie Liverpool pokonał Tottenham 2:0, sięgając po szósty w historii klubu i pierwszy od 14 lat Puchar Europy[252]. Było to też pierwsze trofeum Jürgena Kloppa jako szkoleniowca Liverpoolu po tym, jak w różnych rozgrywkach czterokrotnie zajmował drugie miejsce[253].

14 sierpnia 2019 roku Liverpool zdobył kolejne trofeum pod wodzą Kloppa. Tym razem Liverpool wygrał Superpuchar Europy, mierząc się ze zwycięzcą Ligi Europy, Chelsea. Mecz wyłonił zwycięzcę dopiero w serii rzutów karnych (2:2 po dogrywce), w których Liverpool wygrał 5:4.[254]

21 grudnia 2019 roku Liverpool zdobył po raz pierwszy w swojej historii Klubowe Mistrzostwo Świata, pokonując w finale po dogrywce wynikiem 1:0 drużynę brazylijskiego Flamengo[255]. W ten sposób Liverpool został pierwszą drużyną angielską, która zdobyła w jednym roku potrójną koronę międzynarodową (Liga Mistrzów, Superpuchar Europy, Klubowe Mistrzostwo Świata).

Sezon ligowy 2019/2020 Liverpool rozpoczął 20 zwycięstwami i jednym remisem – ten sposób ustanawiając rekord wszech czasów dla pięciu największych lig europejskich (Anglia, Hiszpania, Włochy, Niemcy, Francja) zdobywszy w pierwszych 21 spotkaniach aż 61 punktów[256]. 25 czerwca 2020 roku klub, po 30-letniej przerwie, zapewnił sobie 19. tytuł mistrza Anglii. Drużyna osiągnęła to w sezonie czasowo przerwanym i przedłużonym z powodu pandemii COVID-19[257][258], po zaledwie 31 kolejkach ligowych i na siedem rund przed końcem rozgrywek, przy rekordowej 25-punktowej przewadze nad drugim zespołem w lidze[259][260]. Ostatecznie Liverpool zakończył sezon 26 lipca zdobywając łącznie 99 punktów (18 punktów nad drugim Manchester City), osiągając bilans lepszy od dotychczas najlepszego w swej historii (sezon 1978/1979) i wyrównując rekord ligi dotyczący liczby wygranych meczów[261].

Sukcesy

edytuj

Trofea międzynarodowe

edytuj
Osobny artykuł: Liverpool F.C. w europejskich pucharach.
  Zdobyte trofea w rozgrywkach międzynarodowych (stan na: 28-05-2022)
Rozgrywki Osiągnięcie Razy Sezon(y)

Klubowe MŚ 		zdobywca 1 2019
finalista 1 2005

Puchar Interkontynentalny 		zdobywca 0
finalista 2 1981, 1984
 
Liga Mistrzów
(Puchar Europy) 		zdobywca 6 1977, 1978, 1981, 1984, 2005, 2019
finalista 4 1985, 2007, 2018, 2022

Liga Europy
(Puchar UEFA) 		zdobywca 3 1973, 1976, 2001
finalista 1 2016
 
Puchar Zdobywców 		zdobywca 0
finalista 1 1966
 
Superpuchar UEFA 		zdobywca 4 1977, 2001, 2005, 2019
finalista 2 1978, 1984

Puchar Intertoto 		zdobywca 0
finalista 0
 
Puchar Miast Targowych 		zdobywca 0
finalista 0
półfinalista 1 1971

Trofea krajowe

edytuj
  Zdobyte trofea w rozgrywkach Anglii (stan na: 19-05-2024)
Rozgrywki Osiągnięcie Razy Sezon(y)
 
Mistrzostwo 		I miejsce 19 1901, 1906, 1922, 1923, 1947, 1964, 1966, 1973, 1976, 1977, 1979, 1980, 1982, 1983, 1984, 1986, 1988, 1990, 2020
II miejsce 15 1899, 1910, 1969, 1974, 1975, 1978, 1985, 1987, 1989, 1991, 2002, 2009, 2014, 2019, 2022
III miejsce 9 1968, 1972, 1996, 1998, 2001, 2006, 2007, 2021, 2024
 
Puchar 		zdobywca 8 1965, 1974, 1986, 1989, 1992, 2001, 2006, 2022
finalista 7 1914, 1950, 1971, 1977, 1988, 1996, 2012
 
Superpuchar 		zdobywca 16 1964*, 1965*, 1966, 1974, 1976, 1977*, 1979, 1980, 1982, 1986*, 1988, 1989, 1990*, 2001, 2006, 2022
finalista 8 1922, 1971, 1983, 1984, 1992, 2002, 2019, 2020
 
Puchar Ligi 		zdobywca 10 1981, 1982, 1983, 1984, 1995, 2001, 2003, 2012, 2022, 2024
finalista 4 1978, 1987, 2005, 2016
 
II liga 		I miejsce 4 1894, 1896, 1905, 1962
II miejsce 0
III miejsce 3 1956, 1960, 1961

* Zwycięzca nie został rozstrzygnięty i puchar wręczono obydwóm finalistom (wspólny puchar).

Inne trofea

edytuj

Klubowe rekordy i statystyki

edytuj

Zespołowe

edytuj

Indywidualne

edytuj
  • Najstarszy zawodnik – Ted Doig – 41 lat i 165 dni – sezon 1907/1908
  • Najmłodszy zawodnik – Jerome Sinclair – 16 lat i 6 dni – sezon 2012/2013
  • Najwięcej sezonów ze wszystkimi minutami w każdym meczu ligowym i pucharowym – Phil Neal – 9 – od sezonu 1976–1977 do 1983-84
  • Najwięcej kolejnych spotkań – Phil Neal – 417 – od 1976 do 1983 roku
  • Najdłużej grający zawodnik – Elisha Scott – 21 lat i 52 dni – od 1913 do 1934 roku
  • Najmłodszy strzelec bramki – Ben Woodburn – 17 lat i 45 dni – sezon 2016/2017
  • Najstarszy strzelec bramki – Billy Liddell – 38 lat i 55 dni – sezon 1959/1960

Zawodnicy z największą liczbą występów

edytuj

Tylko profesjonalne mecze, w nawiasach podano występy w roli zmiennika[265].

Lp. Zawodnik Lata gry Liga Puchar Anglii Puchar Ligi Europa i Inne Łącznie
1.   Ian Callaghan 1960–1978 640 (4) 79 (2) 42 (7) 96 (1) 857 (14)
2.   Jamie Carragher 1996–2013 508 (24) 40 (1) 35 (7) 152 (3) 737 (35)
3.   Steven Gerrard 1998–2015 504 (39) 42 (5) 30 (5) 134 (14) 710 (63)
4.   Ray Clemence 1967–1981 470 (0) 54 (0) 55 (0) 86 (0) 665 (0)
  Emlyn Hughes 1967–1979 474 (0) 62 (0) 46 (0) 83 (0) 665 (0)
6.   Ian Rush 1980–1987
1988–1996 		469 (22) 61 (5) 78 (0) 52 (3) 660 (30)
7.   Phil Neal 1974–1985 455 (2) 45 (0) 66 (0) 81 (0) 650 (2)
8.   Tommy Smith 1962–1978 467 (0) 52 (0) 30 (0) 89 (1) 638 (1)
9.   Bruce Grobbelaar 1980–1994 440 (0) 62 (0) 70 (0) 56 (0) 628 (0)
10.   Alan Hansen 1977–1991 434 (0) 58 (1) 68 (0) 60 (1) 620 (2)

Zawodnicy z największą liczbą goli

edytuj

Tylko profesjonalne mecze, w nawiasach podano liczbę rozegranych spotkań (również w roli zmiennika)[266].

Lp. Zawodnik Lata gry Liga Puchar Anglii Puchar Ligi Europa i Inne Łącznie
1.   Ian Rush 1980–1987
1988–1996 		229 (469) 39 (61) 48 (78) 30 (52) 346 (660)
2.   Roger Hunt 1958–1969 244 (404) 18 (44) 5 (10) 18 (34) 285 (492)
3.   Gordon Hodgson 1925–1936 233 (358) 8 (19) 0 (0) 0 (0) 241 (377)
4.   Billy Liddell 1938–1961 215 (492) 13 (42) 0 (0) 0 (0) 228 (534)
5.   Mohamed Salah od 2017 155 (250) 6 (12) 2 (6) 48 (81) 211 (349)
6.   Steven Gerrard 1998–2015 120 (504) 15 (42) 9 (30) 42 (134) 186 (710)
7.   Robbie Fowler 1993–2001
2006–2007 		128 (266) 12 (24) 29 (35) 14 (44) 183 (369)
8.   Kenny Dalglish 1977–1990 118 (355) 13 (37) 27 (59) 14 (64) 172 (515)
9.   Michael Owen 1996–2004 118 (216) 8 (15) 9 (14) 23 (52) 158 (297)
10.   Harry Chambers 1915–1928 135 (315) 16 (28) 0 (0) 0 (1) 151 (339)

     Kolorem niebieskim zaznaczono aktualnych zawodników klubu

Stadiony

edytuj

Anfield

edytuj
Osobny artykuł: Anfield (stadion).
 
Panorama stadionu Anfield wykonana z trybuny głównej – Main Stand;
Anfield Road Stand (po lewej), Sir Kenny Dalglish Stand (na wprost), The Kop (po prawej)

Od początku swego istnienia klub rozgrywa swoje mecze domowe na tym samym stadionie. Stadion Liverpoolu, Anfield, początkowo o pojemności około 20 tys. miejsc, został zbudowany w 1884 roku w pobliżu liverpoolskiego Stanley Park[267]. Jego właścicielem był John Houlding, a przez pierwsze lata istnienia swoje spotkania rozgrywał na nim Everton F.C. Jednak w 1892 roku po sporze z właścicielem stadionu, Everton F.C. przeniósł się na pobliski Goodison Park. W tym samym roku mecze na Anfield zaczął rozgrywać nowo powstały klub Liverpool F.C.[268]

W 1906 roku jedna z trybun została ochrzczona mianem The Kop, na cześć wzgórza w południowej Afryce, na którym podczas drugiej wojny burskiej poległ regiment strzelców z Lancashire (ponad 300 osób), spośród których wielu pochodziło z Liverpoolu. Obecnie na trybunie The Kop zasiadają najbardziej zagorzali fani klubu[268].

Stadion Anfield leży w zabudowanej dzielnicy, co utrudnia jego rozbudowę. Znaczna modyfikacja stadionu miała miejsce w 1992 roku[268] na stulecie Liverpoolu. Wyremontowano wówczas trybunę Centenary[269]. Pojemność stadionu wynosiła ok. 45 tysięcy osób[268][269]. W porównaniu z obiektami niektórych rywali (np. 75-tysięcznym Old Trafford, czy 60-tysięcznym Emirates Stadium) stadion Liverpoolu nie był wystarczająco duży, by zapewnić miejsce oczekującym kibicom oraz przynosił relatywnie mniejszy zysk z tzw. dnia meczowego. W 2016 roku zakończono przebudowę głównej trybuny, zwiększając pojemność stadionu do 54 074 miejsc[267]. Obecnie rozbudowywana jest trybuna Anfield Road, która ma zwiększyć pojemność stadionu do ponad 61 tys. miejsc[270].

W 2017 roku w uznaniu zasług klubowych trybuna Centenary została oficjalnie nazwana imieniem Kenny’ego Dalglisha[271].

Stanley Park Stadium

edytuj
Osobny artykuł: Stanley Park Stadium.

Z uwagi na trudności związane z powiększeniem stadionu, władze klubu w maju 2002 roku ogłosiły plany budowy Stanley Park Stadium. Stadion miał liczyć od 55[272] do 60 tysięcy widzów[273], a jego otwarcie planowano na sierpień 2009 roku[274]. W kolejnych latach budowa była odraczana[275], by ostatecznie ulec zawieszeniu na czas nieokreślony[276][277]. Grupa New England Sports Ventures (Fenway Sports Group), która przejęła klub w 2010 roku, zrezygnowała z budowy nowego stadionu na rzecz rozbudowy Anfield[278][279][280].

Totally Wicked Stadium

edytuj
Osobny artykuł: Totally Wicked Stadium.

Na tym stadionie większą część swoich spotkań rozgrywają młodzieżowe zespoły Liverpoolu – młodzi „the Reds” rywalizowali tutaj nie tylko w ramach rozgrywek krajowych, ale też NextGen Series czy Ligi Młodzieżowej.
Obiekt znajduje się w angielskim St Helens i przeznaczony jest do rugby league. Może pomieścić 18 tys. widzów, a jego właścicielem jest St Helens Rugby Football Club.

Klubowe symbole

edytuj

Herb

edytuj
 
Stara wersja herbu umieszczona na Bramie Shankly’ego

Herb Liverpoolu w swej obecnej postaci powstał w 1999 roku i ma bardzo ciekawą historię oraz symbolikę. Mianowicie jest złożony z kilku elementów, z których każdy ma inne znaczenie, a wszystkie łączy jedno – miasto Liverpool.

Centralny punkt herbu to Liverbird (mityczna istota stworzona w XIII wieku, będąca połączeniem kormorana i orła), uznawany za patrona portu w Liverpoolu. Legenda mówi, że kiedy stwór odleci, miasto przestanie istnieć. Zaadaptowany do herbu klubu przez kibiców ma symbolizować pochodzenie klubu i w specyficzny sposób być także wizytówką miasta[281].

Drugim elementem herbu Liverpoolu jest fragment Shankly Gate, jednej z bram stadionu Anfield, powstałej 26 sierpnia 1982 roku i poświęconej trenerskiej legendzie klubu – Billowi Shankly’emu. Fragment ten, obok ozdobnych zawijasów zawiera w sobie małą tarczę z Liverbirdem, poniżej której znajdują się dwa szkockie symbole – flaga i oset, będące nawiązaniem do kraju pochodzenia Shankly’ego. Całość kompozycji osadzona jest na podłużnym prostokącie z tytułem hymnu The Reds – You’ll Never Walk Alone.

Ostatnim, ale równie istotnym elementem obecnego herbu Liverpool FC jest wstęga z dwoma płomieniami oraz datą powstania klubu. Płomienie symbolizują tragiczne wydarzenia z 1989 roku, śmierć 96 kibiców klubu podczas tragedii na stadionie Hillsborough w Sheffield.

Połączenie tych elementów dało jeden z najbardziej rozpoznawalnych herbów klubowych na świecie. Jest symbolem drużyny, która od wielu lat zaliczana jest do światowej elity klubów piłki nożnej[282][283].

Stroje i barwy

edytuj

Piłkarze the Reds nie zawsze grali na Anfield w tradycyjnych, czerwonych strojach. Przez przeszło 100 lat, styl i ubiór piłkarzy z Merseyside zmieniał się niejednokrotnie. Po tym, jak klub został stworzony w 1892 roku, stroje były niebieskie i posiadały białe pasy. Ogółem przypominały te, które noszą gracze Blackburn Rovers. Na początku nowego wieku piłkarze mieli czerwone koszulki, długie, białe spodenki i czerwone getry. W niektórych sezonach na trykotach pojawiało się więcej bieli, jednak zawsze nie na długo. Bill Shankly stworzył tradycję w dziedzinie koszulek Liverpool Football Club. Wspaniały manager uznał, że zawodnicy będą wyglądać groźniej, jeśli spodenki będą całe czerwone. Bill pokazał je Ronowi Yeatsowi mówiąc, aby je założył. Yeats powiększył się w oczach, a po wprowadzeniu trykotów do użytku zawodnicy drużyny przeciwnej rzadko przykładali nogę w walce o piłkę. Wtedy Ian St John zasugerował, że będzie jeszcze lepiej, jeśli getry dopasują się do reszty stroju i również będą czerwone. Liverpool Football Club przyjął ten pomysł z otwartymi ramionami. W ten sposób powstały słynne, czerwone trykoty the Reds.

Tak prezentowały się klubowe stroje na przestrzeni lat[284]:

 
 
 
 
 
1892 – 1896
 
 
 
 
 
1896 – 1907
 
 
 
 
 
1907 – 1910
 
 
 
 
 
1910 – 1934
 
 
 
 
 
1934 – 1936
 
 
 
 
 
1936 – 1959
 
 
 
 
 
1959 – 1965
 
 
 
 
 
od 1965

Sponsorzy techniczni i strategiczni klubu

edytuj
Okres Producent strojów Sponsor na koszulce (klatka piersiowa) Sponsor na koszulce (rękaw)
1973–1979   Umbro brak brak
1979–1982   Hitachi
1982–1985   Crown Paints
1985–1988   Adidas
1988–1992   Candy
1992–1996   Carlsberg
1996–2006   Reebok
2006–2010   Adidas
2010–2012   Standard Chartered
2012–2015   Warrior Sports
2015–2017   New Balance
2017–2020   Western Union
od 2020   Nike   Expedia

Hymn

edytuj
Osobny artykuł: You’ll Never Walk Alone.

Hymnem The Reds jest przebój musicalowy Oscara Hammersteina II i Richarda Rogersa noszący nazwę You’ll Never Walk Alone. W latach sześćdziesiątych utwór ten wykonywał rockowy zespół z Liverpoolu – Gerry & the Pacemakers. Obecnie jest on śpiewany przez fanów The Reds w tej właśnie wersji. Na Anfield zaczęto go nucić tuż po owym nagraniu. Na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, po tragedii na Hillsborough, stał się oficjalnym hymnem Liverpool FC[285], a jego tytuł został umieszczony na herbie klubu i nad bramą wejściową Anfield Rd Stand o nazwie: „Shankly Gates”.

Rywalizacje sportowe

edytuj

Derby Merseyside

edytuj
Osobny artykuł: Derby Merseyside.

Lokalnym rywalem z tego samego miasta jest zespół Evertonu. Mecze pomiędzy tymi drużynami zwane są Derbami Liverpoolu, bądź też Derbami Merseyside (od nazwy hrabstwa, w którym położone jest miasto). Pierwszy mecz pomiędzy tymi klubami został rozegrany 13 października 1894 roku, kiedy to Everton zwyciężył 3:0.

Rywalizacja z Manchesterem United

edytuj

Jest to rywalizacja dwóch najbardziej utytułowanych angielskich drużyn. Z racji prestiżu, mecze pomiędzy tymi dwiema ekipami określa się mianem „Bitwy o Anglię”. Pierwszy mecz został rozegrany 28 kwietnia 1894 roku. Drużyna Manchesteru grała wtedy jeszcze pod nazwą Newton Heath, spotkanie to zakończyło się wygraną Liverpoolu 2:0.

Szkoleniowcy

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: Trenerzy piłkarzy Liverpool F.C..
Imię i nazwisko Lata pracy Sukcesy
  William E. Barclay
  John McKenna 		1892−1896
  Tom Watson 1896−1915 Mistrzostwo Anglii (2)
  George Patterson 1915−1919
  David Ashworth 1919−1923 Mistrzostwo Anglii
  Matt McQueen 1923−1928 Mistrzostwo Anglii
  George Patterson 1928−1936
  George Kay 1936−1951 Mistrzostwo Anglii
  Don Welsh 1951−1956
  Phil Taylor 1956−1959
  Bill Shankly 1959−1974 Mistrzostwo Anglii (3), Puchar UEFA, Puchar Anglii (2), Superpuchar Anglii (3)
  Bob Paisley 1974−1983 Mistrzostwo Anglii (6), Puchar Mistrzów (3), Puchar UEFA, Puchar Ligi Angielskiej (3), Superpuchar Europy, Superpuchar Anglii (6)
  Joe Fagan 1983−1985 Mistrzostwo Anglii, Puchar Mistrzów, Puchar Ligi Angielskiej
  Kenny Dalglish 1985−1991 Mistrzostwo Anglii (3), Puchar Anglii (2), Superpuchar Anglii (4)
  Ronnie Moran* 1991
  Graeme Souness 1991−1994 Puchar Anglii
  Roy Evans 1994−1998 Puchar Ligi Angielskiej
  Gérard Houllier 1998−2004 Puchar UEFA, Puchar Anglii, Puchar Ligi Angielskiej (2), Superpuchar Europy, Superpuchar Anglii
  Rafael Benítez 2004−2010 Liga Mistrzów, Puchar Anglii, Superpuchar Europy, Superpuchar Anglii
  Roy Hodgson 2010−2011
  Kenny Dalglish 2011−2012 Puchar Ligi Angielskiej
  Brendan Rodgers 2012−2015
  Jürgen Klopp 2015–2024 Mistrzostwo Anglii, Liga Mistrzów, Puchar Anglii, Puchar Ligi Angielskiej (2), Superpuchar Europy, Superpuchar Anglii, Klubowe MŚ
  Arne Slot od 2024

* – menedżer tymczasowy

Obecny sztab szkoleniowy

edytuj
 
Arne Slot – obecny szkoleniowiec Liverpoolu
Stan na sezon 2024/2025[286]
Imię i nazwisko Stanowisko
  Arne Slot menedżer
  Sipke Hulshoff asystent menedżera
  John Heitinga asystent menedżera
  Fabian Otte szef ds. szkolenia bramkarzy pierwszego zespołu
  Cláudio Taffarel trener bramkarzy
  Ruben Peeters szef ds. przygotowania fizycznego
  Jonathan Power klubowy lekarz
  Dr Andreas Schlumberger szef ds. odnowy i wydajności
  Lee Nobes szef ds. fizjoterapii
  Dr Conall Murtagh trener przygotowania fizycznego
  Jordan Fairclough asystent trenera przygotowania fizycznego

Zawodnicy

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: Piłkarze Liverpool F.C..

Obecny skład

edytuj

Stan na 31 sierpnia 2024 roku[287]

Nr Poz. Piłkarz
1 BR   Alisson Becker (4. kapitan)
2 OB   Joe Gomez
3 PO   Wataru Endō
4 OB   Virgil van Dijk (kapitan)
5 OB   Ibrahima Konaté
7 NA   Luis Díaz
8 PO   Dominik Szoboszlai
9 NA   Darwin Núñez
10 PO   Alexis Mac Allister
11 NA   Mohamed Salah
14 NA   Federico Chiesa
17 PO   Curtis Jones
Nr Poz. Piłkarz
18 NA   Cody Gakpo
19 PO   Harvey Elliott
20 NA   Diogo Jota
21 OB   Kostas Tsimikas
26 OB   Andy Robertson (3. kapitan)
38 PO   Ryan Gravenberch
56 BR   Vítězslav Jaroš
62 BR   Caoimhín Kelleher
66 OB   Trent Alexander-Arnold (wicekapitan)
78 OB   Jarell Quansah
80 PO   Tyler Morton
84 OB   Conor Bradley

Piłkarze na wypożyczeniu

edytuj
Nr Poz. Piłkarz
22 OB   Calvin Ramsay (w Wigan Athletic do 30 czerwca 2025)
43 PO   Stefan Bajčetić (w Red Bull Salzburg do 30 czerwca 2025)
45 BR   Marcelo Pitaluga (w Livingston do 30 czerwca 2025)
Nr Poz. Piłkarz
46 OB   Rhys Williams (w Morecambe do 31 grudnia 2024)
47 OB   Nathaniel Phillips (w Derby County do 30 czerwca 2025)
50 NA   Ben Doak (w Middlesbrough do 30 czerwca 2025)

Kapitanowie drużyny

edytuj
 
Virgil van Dijk – obecny kapitan Liverpoolu

Począwszy od momentu założenia klubu, czyli od 1892 roku, 46 zawodników zostawało mianowanych na kapitana drużyny Liverpool F.C.

Andrew Hannah został pierwszym kapitanem zespołu, po tym jak Liverpool odłączył się od Evertonu i został samodzielnym klubem.

Początkowo Alex Raisbeck pełnił najdłużej funkcję kapitana drużyny (był nim od 1899 do 1909 roku), zanim został wyprzedzony przez Stevena Gerrarda, który począwszy od sezonu 2003/04, przez 12 sezonów grał jako kapitan Liverpoolu.

Obecnym kapitanem jest Virgil van Dijk, który zastąpił Jordana Hendersona w sezonie 2023/24, gdy ten odszedł do saudyjskiego klubu Ettifaq FC.

Zawodnik Okres
  Andrew Hannah 1892–1895
  Jimmy Ross 1895–1897
  John McCartney 1897–1898
  Harry Storer 1898–1899
  Alex Raisbeck 1899–1909
  Arthur Goddard 1909–1912
  Ephraim Longworth 1912–1913
  Harry Lowe 1913–1915
  Donald McKinlay 1919–1920
  Ephraim Longworth 1920–1921
  Donald McKinlay 1921–1928
  Tom Bromilow 1928–1929
  James Jackson 1929–1930
  Tom Morrison 1930–1931
  Tom Bradshaw 1931–1934
  Tom Cooper 1934–1939
Zawodnik Okres
  Matt Busby 1939–1940
  Willie Fagan 1945–1947
  Jack Balmer 1947–1950
  Phil Taylor 1950–1953
  Bill Jones 1953–1954
  Laurie Hughes 1954–1955
  Billy Liddell 1955–1958
  Johnny Wheeler 1958–1959
  Ronnie Moran 1959–1960
  Dick White 1960–1961
  Ron Yeats 1961–1970
  Tommy Smith 1970–1973
  Emlyn Hughes 1973–1978
  Phil Thompson 1978–1981
  Graeme Souness 1982–1984
  Phil Neal 1984–1985
Zawodnik Okres
  Alan Hansen 1985–1988
  Ronnie Whelan 1988–1989
  Alan Hansen 1989–1990
  Ronnie Whelan 1990–1991
  Steve Nicol 1990–1991
  Mark Wright 1991–1993
  Ian Rush 1993–1996
  John Barnes 1996–1997
  Paul Ince 1997–1999
  Jamie Redknapp 1999–2002
  Sami Hyypiä 2001–2003
  Steven Gerrard 2003–2015
  Jordan Henderson 2015–2023
  Virgil van Dijk od 2023

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Większościowym właścicielem klubu jest UKSV Holdings Company Limited, spółka-córka Fenway Sports Group Limited Liability Company[1].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d The Liverpool Football Club and Athletic Grounds Limited [online], Companies House [dostęp 2019-07-20] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-21] (ang.).
  2. ↑ Games for the 1894–1895 season – LFChistory – Stats galore for Liverpool FC! [online], lfchistory.net [dostęp 2019-07-15] (ang.).
  3. ↑ Anfield Liverpool FC, Info & Map | Premier League [online], premierleague.com [dostęp 2019-07-18] (ang.).
  4. ↑ a b Corporate | Directors [online], Liverpool F.C. [dostęp 2019-07-20] [zarchiwizowane z adresu 2019-05-12] (ang.).
  5. ↑ Reds sport all-red kit for first time. liverpoolfc.com, 1964-11-25. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  6. ↑ Heysel: Liverpool and Juventus remember disaster that claimed 39 lives. [dostęp 2019-03-24].
  7. ↑ Robert Chalmers: Remembering the Heysel stadium disaster. 2015-05-29. [dostęp 2019-03-24].
  8. ↑ Jim Boardman: Would it hurt LFC to consult all Hillsborough families?. anfieldroad.com, 2012-05-11. [dostęp 2013-07-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-16)]. (ang.).
  9. ↑ Liverpool FC Badge Design. liverweb.org.uk. [dostęp 2013-07-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-05-21)]. (ang.).
  10. ↑ GRIN – Hooliganism in England – typical for the British society? [online], grin.com [dostęp 2020-01-09] (ang.).
  11. ↑ Ben Smith: Liverpool to redevelop Anfield instead of building on Stanley Park. BBC Sport, 2012-10-15. [dostęp 2013-07-04]. (ang.).
  12. ↑ The Business Of Soccer [online], Forbes [dostęp 2019-12-23] (ang.).
  13. ↑ Deloitte, Eye on the prize. Football Money League. Deloitte Sports Business Group, January 2020, 14 stycznia 2020.
  14. ↑ a b c d e A new perspective on the birth of Liverpool FC [online], część I, lfchistory.net [dostęp 2019-07-22] [zarchiwizowane z adresu 2019-07-22] (ang.).
  15. ↑ Anfield Split – To Buy or Not to Buy? [online], The Everton Collection [dostęp 2019-07-22] [zarchiwizowane z adresu 2019-07-22] (ang.).
  16. ↑ a b c d e David Prentice, Full story of The Split which saw Liverpool formed from Everton, „Liverpool Echo”, 2 grudnia 2018 [dostęp 2019-07-22] [zarchiwizowane z adresu 2019-07-22] (ang.).
  17. ↑ a b c d e f A new perspective on the birth of Liverpool FC [online], część II, lfchistory.net [dostęp 2019-07-22] [zarchiwizowane z adresu 2019-07-22] (ang.).
  18. ↑ Minute Book (1891-1892, s. 44) [online], The Everton Collection [dostęp 2019-07-22] [zarchiwizowane z adresu 2015-09-24] (ang.).
  19. ↑ a b c Minute Book (1981–1982, s. 81) [online], The Everton Collection [dostęp 2019-07-22] [zarchiwizowane z adresu 2015-09-24] (ang.).
  20. ↑ a b Minute Book (1891-1892, s. 65) [online], The Everton Collection [dostęp 2019-07-22] [zarchiwizowane z adresu 2015-09-24] (ang.).
  21. ↑ a b c Happy birthday LFC? Not quite yet..., Liverpool F.C., 14 marca 2014 [dostęp 2019-07-22] [zarchiwizowane z adresu 2019-05-13] (ang.).
  22. ↑ Our Former Homes [online], Everton F.C. [dostęp 2019-07-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-07-23] (ang.).
  23. ↑ a b c 125 years ago today, Liverpool FC was formed, Liverpool F.C., 15 marca 2017 [dostęp 2019-07-22] [zarchiwizowane z adresu 2019-07-21] (ang.).
  24. ↑ Promotion won at first attempt. liverpoolfc.com, 1894-04-28. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  25. ↑ Tom Watson arrives as manager. liverpoolfc.com, 1896-08-17. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  26. ↑ Reds crowned champions for first time. liverpoolfc.com, 1901-04-29. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  27. ↑ Title returns to Anfield. liverpoolfc.com, 1906-04-14. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  28. ↑ Reds reach first FA Cup final. liverpoolfc.com, 1914-04-25. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  29. ↑ Third title win secured. liverpoolfc.com, 1922-04-15. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  30. ↑ Back to back title triumphs for Reds. liverpoolfc.com, 1923-04-21. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  31. ↑ Reds confirmed as post war champions. liverpoolfc.com, 1947-06-14. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  32. ↑ Reds endure Cup final misery. liverpoolfc.com, 1950-04-29. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  33. ↑ Reds relegated from top flight. liverpoolfc.com, 1954-04-24. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  34. ↑ Shankly signs in at Anfield. liverpoolfc.com, 1959-12-01. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  35. ↑ Reds promoted from Division Two. liverpoolfc.com, 1962-04-21. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  36. ↑ Title won for sixth time. liverpoolfc.com, 1964-04-18. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  37. ↑ Title reclaimed after Chelsea win. liverpoolfc.com, 1966-04-30. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  38. ↑ 73 year wait for Cup glory ends. liverpoolfc.com, 1965-05-01. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  39. ↑ Reds lose first European final. liverpoolfc.com, 1966-05-05. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  40. ↑ Eighth league title secured. liverpoolfc.com, 1973-04-28. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  41. ↑ Europe conquered as Reds land UEFA Cup. liverpoolfc.com, 1973-05-23. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  42. ↑ FA Cup returns to Anfield. liverpoolfc.com, 1974-05-04. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  43. ↑ Sensation as Shankly resigns. liverpoolfc.com, 1974-07-12. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  44. ↑ Bill Shankly in quotes. Liverpoolfc.tv, 2010-02-12. [dostęp 2012-04-18]. (ang.).
  45. ↑ Paisley takes over in the hot-seat. liverpoolfc.com, 1974-07-26. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  46. ↑ UEFA Cup won for second time. liverpoolfc.com, 1976-05-19. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  47. ↑ Reds conquer Rome to win European Cup. liverpoolfc.com, 1977-05-25. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  48. ↑ Kenny arrives from Celtic. liverpoolfc.com, 1977-08-10. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  49. ↑ Nigel S. Scott: Liverpool FC: Why Kenny Dalglish Remains the Greatest Reds Player Ever?. bleacherreport.com, 2012-04-28. [dostęp 2013-07-04]. (ang.).
  50. ↑ Liverpool and Scotland’s King Kenny. fifa.com. [dostęp 2013-07-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-07-26)]. (ang.).
  51. ↑ 6-0 win secures Super Cup success. liverpoolfc.com, 1977-12-06. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  52. ↑ Wembley glory as Reds beat Bruges. liverpoolfc.com, 1978-05-10. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  53. ↑ Kennedy the hero as Reds beat Madrid. liverpoolfc.com, 1981-05-27. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  54. ↑ Ninth title clinched at Molineux. liverpoolfc.com, 1976-05-04. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  55. ↑ Ten titles for Reds after Hammers draw. liverpoolfc.com, 1977-05-14. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  56. ↑ Villa victory seals league triumph. liverpoolfc.com, 1979-05-08. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  57. ↑ Reds clinch twelfth title. liverpoolfc.com, 1980-05-03. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  58. ↑ 13th title heads to Anfield. liverpoolfc.com, 1982-05-15. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  59. ↑ a b c Reds win 14th title as Paisley bows out. liverpoolfc.com, 1983-04-19. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  60. ↑ League Cup bogey is buried. liverpoolfc.com, 1981-04-01. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  61. ↑ Reds retain League Cup with Spurs win. liverpoolfc.com, 1982-03-13. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  62. ↑ Paisley lands League Cup with Man U victory. liverpoolfc.com, 1983-03-26. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  63. ↑ Craig Bloomfield: After 26 years Fergie will never better Bob Paisley’s European achievements. talksport.co.uk, 2012-11-07. [dostęp 2013-07-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-01-31)]. (ang.).
  64. ↑ Kennedy the spot kick hero in Rome. liverpoolfc.com, 1984-05-30. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  65. ↑ Fagan leads Reds to title glory. liverpoolfc.com, 1984-05-12. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  66. ↑ Joy for Reds in first all-Merseyside final. liverpoolfc.com, 1984-03-28. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  67. ↑ Emdad Rahman: Dalglish and Rush: quite simply Liverpool’s greatest ever partnership. givemesport.com, 2011-01-25. [dostęp 2013-07-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)]. (ang.).
  68. ↑ Football: Rush, Dalglish voted best British strike duo. independent.co.uk, 1999-03-06. [dostęp 2013-07-04]. (ang.).
  69. ↑ The Heysel Stadium Disaster 1985 – 39 Die as a result of a wall collapse in the European Cup final between Liverpool and Juventus | Football-Stadiums.co.uk [online], football-stadiums.co.uk [dostęp 2020-01-08].
  70. ↑ Remembering the Heysel stadium disaster [online], British GQ [dostęp 2020-01-08] (ang.).
  71. ↑ 1985: Fans die in Heysel rioting. bbc.co.uk, 1985-05-29. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  72. ↑ Fagan steps down after Heysel tragedy. liverpoolfc.com, 1985-05-29. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  73. ↑ GRIN – Hooliganism in England – typical for the British society? [online], grin.com [dostęp 2020-01-08] (ang.).
  74. ↑ 1985: English teams banned after Heysel. bbc.co.uk, 1985-05-31. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  75. ↑ Jonathan Wilson: Five great meetings between Manchester United and Barcelona. Sports Illustrated, 2011-05-28. [dostęp 2013-07-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-04)]. (ang.).
  76. ↑ Kenny leads Reds to double. liverpoolfc.com, 1986-05. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  77. ↑ 17th title secured against Tottenham. liverpoolfc.com, 1988-04-23. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  78. ↑ Hillsborough: Our darkest day. liverpoolfc.com, 1989-04-15. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  79. ↑ David Conn, Hillsborough inquests jury rules 96 victims were unlawfully killed, „The Guardian”, 26 kwietnia 2016, ISSN 0261-3077 [dostęp 2020-01-09] (ang.).
  80. ↑ Rush nets twice as Reds win Cup. liverpoolfc.com, 1989-05-20. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  81. ↑ Reds clinch 18th league title. liverpoolfc.com, 1990-04-28. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  82. ↑ Kenny quits as Liverpool manager. liverpoolfc.com, 1991-02-21. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  83. ↑ Thomas and Rush land fifth Cup. liverpoolfc.com, 1992-05-09. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  84. ↑ Roy Evans – Manager profile. lfchistory.net. [dostęp 2013-07-04]. (ang.).
  85. ↑ Macca double land League Cup. liverpoolfc.com, 1995-04-02. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  86. ↑ a b Houllier arrives as joint manager. liverpoolfc.com, 1998-07-16. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  87. ↑ Gérard Houllier – Manager profile. lfchistory.net. [dostęp 2013-07-04]. (ang.).
  88. ↑ Dortmund delight as Reds win thriller. liverpoolfc.com, 2001-05-16. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  89. ↑ Owen wins Cup against Arsenal. liverpoolfc.com, 2001-05-12. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  90. ↑ League Cup past winners. football-league.co.uk, 2013-02-24. [dostęp 2013-07-04]. (ang.).
  91. ↑ Super Cup is back at Anfield for second time. liverpoolfc.com, 2001-08-24. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  92. ↑ Ian King, Daniel Dalence Garcia, Matthew Pery: England 2001/02. rsssf.com. [dostęp 2013-07-04]. (ang.).
  93. ↑ Neil Patterson: Gérard Houllier’s Biggest Mistake?. live4liverpool.com, 2012-10-21. [dostęp 2013-07-04]. (ang.).
  94. ↑ Gerrard and Owen beat United in Cardiff. liverpoolfc.com, 2003-03-02. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  95. ↑ a b c d Rafa arrives at Anfield. liverpoolfc.com, 2004-06-16. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  96. ↑ Fernando Morientes. Soccerbase. [dostęp 2013-07-04]. (ang.).
  97. ↑ Liverpool FC Rafa Benitez Transfers. lfcstats.co.uk. [dostęp 2013-07-05]. (ang.).
  98. ↑ Rafael Benitez. lfc.pl. [dostęp 2013-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-15)].
  99. ↑ A collection of statistics for the 2004–2005 season. lfchistory.net. [dostęp 2013-07-05]. (ang.).
  100. ↑ Liverpool in FA Premier League 2004/2005. football-lineups.com. [dostęp 2013-07-05]. (ang.).
  101. ↑ a b Karel Stokkermans, Antonio Zea: UEFA Champions League 2004/2005. rsssf.com. [dostęp 2013-07-05]. (ang.).
  102. ↑ Barry Glendenning: Liverpool 2 – 1 Juventus. guardian.co.uk, 2005-04-05. [dostęp 2013-07-05]. (ang.).
  103. ↑ The miracle of Istanbul. liverpoolfc.com, 2005-05-25. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  104. ↑ Reds beat Moscow to win Super Cup. liverpoolfc.com, 2005-08-26. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  105. ↑ Baros completes transfer to Villa. bbc.co,uk, 2005-08-23. [dostęp 2013-07-05]. (ang.).
  106. ↑ Heroic Reds win best ever Cup final. liverpoolfc.com, 2006-05-13. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  107. ↑ Liverpool F.C. (1892). pilkarskiefakty.pl. [dostęp 2013-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-28)].
  108. ↑ Valencia calling for Morientes. uefa.com, 2006-05-26. [dostęp 2013-07-05]. (ang.).
  109. ↑ Matt Scott: Cissé agrees Marseille move. guardian.co.uk, 2006-06-07. [dostęp 2013-07-05]. (ang.).
  110. ↑ Liverpool wrap up Bellamy switch. bbc.co.uk, 2006-06-22. [dostęp 2013-07-05]. (ang.).
  111. ↑ Liverpool complete deal for Kuyt. bbc.co.uk, 2006-08-18. [dostęp 2013-07-05]. (ang.).
  112. ↑ Gonzalez completes Reds medical. bbc.co.uk, 2005-10-26. [dostęp 2013-07-05]. (ang.).
  113. ↑ Pennant completes Liverpool move. bbc.co.uk, 2006-07-26. [dostęp 2013-07-05]. (ang.).
  114. ↑ Reds beat Chelsea to win Community Shield. liverpoolfc.com, 2006-08-13. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  115. ↑ a b c d e f g Karel Stokkermans: UEFA Champions League 2006/07. rsssf.com. [dostęp 2013-07-05]. (ang.).
  116. ↑ a b c FA Premier League 2006/2007. football-lineups.com. [dostęp 2013-07-05]. (ang.).
  117. ↑ Ian King: England 2006/07. rsssf.com. [dostęp 2013-07-05]. (ang.).
  118. ↑ Athens agony as Reds lose to Milan. liverpoolfc.com, 2007-05-23. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  119. ↑ Hicks and Gillett arrive at Anfield. liverpoolfc.com, 2007-02-05. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  120. ↑ US pair agree Liverpool takeover. bbc.co.uk, 2007-02-06. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  121. ↑ a b Transfer record smashed as Torres signs in. liverpoolfc.com, 2007-07-04. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  122. ↑ Ian King: England 2007/08. rsssf.com. [dostęp 2013-07-05]. (ang.).
  123. ↑ Karel Stokkermans: UEFA Champions League 2007/08. rsssf.com. [dostęp 2013-07-05]. (ang.).
  124. ↑ UEFA Champions League 2007/08 – Knockout phase – Semifinals. uefa.com. [dostęp 2013-07-05]. (ang.).
  125. ↑ English FA Cup 2007/2008 – Fifth Round results. statto.com. [dostęp 2013-07-05]. (ang.).
  126. ↑ Fa Cup 2007/2008 fixtures – Fifth Round. football-lineups.com. [dostęp 2013-07-05]. (ang.).
  127. ↑ English League Cup 2007-08: Fifth Round. statto.com. [dostęp 2013-07-05]. (ang.).
  128. ↑ Premier League 2008-09 top goalscorers. eurosport.yahoo.com. [dostęp 2013-07-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-06)]. (ang.).
  129. ↑ English Premier League 2008–2009 Table: 26.12.2008. statto.com. [dostęp 2013-07-06]. (ang.).
  130. ↑ a b Ian King: England 2008/09. rsssf.com. [dostęp 2013-07-06]. (ang.).
  131. ↑ a b 2008-09 Barclays Premier League. espnfc.com. [dostęp 2013-07-06]. (ang.).
  132. ↑ a b c Liverpool 2008/09 Fixtures. espnfc.com. [dostęp 2013-07-06]. (ang.).
  133. ↑ Manchester United v Liverpool (14/3/2009). espnfc.com. [dostęp 2013-07-06]. (ang.).
  134. ↑ Zapowiedź Liverpool-Man Utd. mufc.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-10-12)].
  135. ↑ Liverpool v Arsenal (21/4/2009). espnfc.com. [dostęp 2013-07-06]. (ang.).
  136. ↑ UEFA Champions League 2008/09 Knockout Phase – Round of 16. uefa.com. [dostęp 2013-07-06]. (ang.).
  137. ↑ a b Karel Stokkermans: UEFA Champions League 2008/09. rsssf.com. [dostęp 2013-07-06]. (ang.).
  138. ↑ a b c UEFA Champions League 2008/09 Knockout Phase – Quarterfinals. uefa.com. [dostęp 2013-07-06]. (ang.).
  139. ↑ 2008/09 UEFA Champions League – Quarterfinals – Chelsea v Liverpool – 2nd Leg. uefa.com. [dostęp 2013-07-06]. (ang.).
  140. ↑ Rafael Benitez leaves Liverpool: club statement. The Daily Telegraph, 2010-06-03. [dostęp 2011-08-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-06-06)]. (ang.).
  141. ↑ Benitez leaves Liverpool. liverpoolfc.com, 2010-06-03. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  142. ↑ Liverpool appoint Hodgson. Liverpool F.C, 2010-07-01. [dostęp 2011-08-03]. (ang.).
  143. ↑ Owen Gibson: Liverpool FC finally has a new owner after ‘win on penalties’. The Guardian, 2010-10-15. [dostęp 2011-08-03]. (ang.).
  144. ↑ Liverpool FC sold to NESV. liverpoolfc.com, 2010-10-15. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  145. ↑ Roy Hodgson exits and Kenny Dalglish takes over. BBC Sport, 2011-01-08. [dostęp 2011-08-03]. (ang.).
  146. ↑ Hodgson leaves – Dalglish returns. liverpoolfc.com, 2011-01-08. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  147. ↑ Jason Burt: Liverpool striker Fernando Torres hands in transfer request as Chelsea prepare new bid. telegraph.co.uk, 2011-01-28. [dostęp 2013-07-07]. (ang.).
  148. ↑ Roy Hodgson exits Liverpool & Kenny Dalglish takes over. bbc.co.uk, 2011-01-08. [dostęp 2013-07-07]. (ang.).
  149. ↑ Premier League 2010–2011 Results: May 2011. eurosport.yahoo.com. [dostęp 2013-07-05]. (ang.).
  150. ↑ 2010-11 Barclays Premier League Table. espnfc.com. [dostęp 2013-07-05]. (ang.).
  151. ↑ 2010/11 UEFA Europa League – Knockout phase – Round of 16. uefa.com. [dostęp 2013-07-05]. (ang.).
  152. ↑ Kenny Dalglish Transfers. liverweb.org. [dostęp 2013-07-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-12-01)]. (ang.).
  153. ↑ Liverpool 2011–2012 Results. statto.com. [dostęp 2013-07-07]. (ang.).
  154. ↑ a b Liverpool in FA Premier League 2011/2012. football-lineups.com. [dostęp 2013-07-07]. (ang.).
  155. ↑ Chris Haroun: Liverpool and their Premier League Woodwork Saga 2011/12. The Liverpool World, 2012-06-06. [dostęp 2012-08-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-08-31)]. (ang.).
  156. ↑ 2011/12 Barclays Premier League. espnfc.com. [dostęp 2013-07-07]. (ang.).
  157. ↑ English Premier League Table 2011-12. eplmatches.com. [dostęp 2013-07-07]. (ang.).
  158. ↑ Reds end trophy wait. liverpoolfc.com, 2012-02-26. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  159. ↑ England FA Cup 2011/2012. scorespro.com. [dostęp 2013-07-07]. (ang.).
  160. ↑ LFC part company with Dalglish. liverpoolfc.com, 2012-05-16. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  161. ↑ Liverpool and Swansea agree Brendan Rodgers compensation. bbc.co.uk, 2012-05-31. [dostęp 2013-07-07]. (ang.).
  162. ↑ Brendan Rodgers Transfers. liverweb.org.uk. [dostęp 2013-07-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-07-06)]. (ang.).
  163. ↑ Dan Ripley: PREMIER LEAGUE LIVE: Sunderland 1 Liverpool 1 – as it happened from the Stadium of Light. [w:] Daily Mail [on-line]. 2012-09-15. [dostęp 2013-05-27]. (ang.).
  164. ↑ Ben Smith: Liverpool 1-3 Swansea. BBC Sport, 2012-10-31. [dostęp 2013-05-27]. (ang.).
  165. ↑ Alistair Magowan: Oldham 3-2 Liverpool. BBC Sport, 2013-01-27. [dostęp 2013-05-27]. (ang.).
  166. ↑ Liverpool 1-1 Hearts. UEFA, 2012-08-30. [dostęp 2013-05-27]. (ang.).
  167. ↑ L’pool top Europa group, Spurs qualify, Newcastle 2nd. ESPN, 2012-12-06. [dostęp 2013-05-27]. (ang.).
  168. ↑ Liverpool 3-1 Zenit St Petersburg (3-3 on aggregate; Zenit win on away goals). RTÉ, 2013-02-21. [dostęp 2013-05-27]. (ang.).
  169. ↑ Liverpool complete Sturridge signing. Liverpool F.C, 2013-01-02. [dostęp 2013-05-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-01-03)]. (ang.).
  170. ↑ Reds confirm Coutinho deal. Liverpool F.C, 2013-01-30. [dostęp 2013-05-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-01-30)]. (ang.).
  171. ↑ Joe Cole: West Ham sign midfielder from Liverpool. BBC Sport, 2013-01-04. [dostęp 2013-05-27]. (ang.).
  172. ↑ Liverpool confirm Sahin departure. Liverpool FC, 2013-01-11. [dostęp 2013-05-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-01-14)]. (ang.).
  173. ↑ Barclays Premier League Table 2012/13. premierleague.com. [dostęp 2013-07-07]. (ang.).
  174. ↑ Tom Barclay: Do Liverpool really need Suarez?. [w:] The Sun [on-line]. 2013-04-22. [dostęp 2013-05-27]. (ang.).
  175. ↑ David Bond: Luis Suarez 10-game ban: FA punishes Liverpool striker for bite. BBC Sport, 2013-04-24. [dostęp 2013-05-27]. (ang.).
  176. ↑ Seven starlets who stepped up in 2012-13. liverpoolfc.com, 2013-05-31. [dostęp 2013-07-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-02)]. (ang.).
  177. ↑ Sterling commits future to LFC. liverpoolfc.com, 2012-12-21. [dostęp 2013-07-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-12-24)]. (ang.).
  178. ↑ Daniel Sturridge thanks God and Drogba for scoring form at Liverpool. [w:] The Guardian [on-line]. 2013-05-13. [dostęp 2013-05-27]. (ang.).
  179. ↑ Chris Vermeulen: Impact od Daniel Sturridhe and Philippe Coutinho. Stats since joining Liverpool. English Premier League Index, 2013-05-19. [dostęp 2013-05-27]. (ang.).
  180. ↑ Andy Hunter: Liverpool give Jamie Carragher perfect ending with win over QPR. [w:] The Guardian [on-line]. 2013-05-19. [dostęp 2013-05-27]. (ang.).
  181. ↑ Mignolet completes Liverpool switch. Liverpool F.C, 2013-06-27. [dostęp 2013-09-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (ang.).
  182. ↑ Reds announce Sakho signing. Liverpool F.C, 2013-09-02. [dostęp 2013-09-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-12)]. (ang.).
  183. ↑ Reds confirm Pepe Reina loan move. Liverpool F.C, 2013-07-29. [dostęp 2013-09-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-23)]. (ang.).
  184. ↑ Reds confirm Shelvey sale. Liverpool F.C, 2013-07-03. [dostęp 2013-09-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-07-06)]. (ang.).
  185. ↑ Downing seals West Ham switch. Liverpool F.C, 2013-08-13. [dostęp 2013-09-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-02)]. (ang.).
  186. ↑ Reds complete Andy Carroll sale. Liverpool F.C, 2013-06-19. [dostęp 2013-09-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-24)]. (ang.).
  187. ↑ Ben Smith: Liverpool 1 – 0 Stoke. BBC Sport, 2013-08-17. [dostęp 2014-02-11]. (ang.).
  188. ↑ Ben Smith: Aston Villa 0 – 1 Liverpool. BBC Sport, 2013-08-24. [dostęp 2014-02-11]. (ang.).
  189. ↑ a b Phil McNulty: Liverpool 1 – 0 Man Utd. BBC Sport, 2013-09-01. [dostęp 2014-02-11]. (ang.).
  190. ↑ Alistair Magowan: Tottenham 0 – 5 Liverpool. BBC Sport, 2013-12-15. [dostęp 2014-02-11]. (ang.).
  191. ↑ Michael Emons: Liverpool 4 – 0 Tottenham. BBC Sport, 2014-03-30. [dostęp 2014-05-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-12)]. (ang.).
  192. ↑ Phil McNulty: Liverpool 4 – 0 Everton. BBC Sport, 2014-01-28. [dostęp 2014-02-11]. (ang.).
  193. ↑ Phil McNulty: Man Utd 0 – 3 Liverpool. BBC Sport, 2014-03-16. [dostęp 2014-05-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-12)]. (ang.).
  194. ↑ Phil McNulty: Liverpool 5 – 1 Arsenal. BBC Sport, 2014-02-08. [dostęp 2014-02-11]. (ang.).
  195. ↑ Mandeep Sanghera: Norwich 2 – 3 Liverpool. Mandeep Sanghera, 2015-04-20. [dostęp 2014-05-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-12)]. (ang.).
  196. ↑ a b David Ornstein: Liverpool: Premier League near-miss offers hope for the future. BBC Sport, 2014-05-11. [dostęp 2014-05-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-12)]. (ang.).
  197. ↑ League Table 2013-14. Premier League. [dostęp 2014-05-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-12)]. (ang.).
  198. ↑ Premiership, [w:] baza Soccerway (liga–sezon) [dostęp 2014-05-12] [zarchiwizowane z adresu].
  199. ↑ Alistair Magowan: Manchester United 1 – 0 Liverpool. BBC Sport, 2013-09-25. [dostęp 2014-05-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-12)]. (ang.).
  200. ↑ Jonathan Jurejko: Arsenal 2 – 1 Liverpool. BBC Sport, 2014-02-16. [dostęp 2014-05-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-12)]. (ang.).
  201. ↑ Louise Taylor, Liverpool confirm Luis Suárez’s £75m move to Barcelona pending medical, „The Guardian”, 11 lipca 2014 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-05-02] (ang.).
  202. ↑ Adam Lallana: Liverpool sign Southampton captain for £25m [online], BBC Sport, 1 lipca 2014 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2018-11-07] (ang.).
  203. ↑ Liverpool sign Dejan Lovren from Southampton for £20m [online], BBC Sport, 27 lipca 2014 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2018-07-20] (ang.).
  204. ↑ Mario Balotelli: Liverpool complete £16m transfer [online], BBC Sport, 25 sierpnia 2014 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-08] (ang.).
  205. ↑ a b Neil Johnston, Stoke City 6-1 Liverpool [online], BBC Sport, 24 maja 2015 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-05-31] (ang.).
  206. ↑ Henry Winter, Liverpool 1 Basel 1: Ten-man hosts crash out despite late Steven Gerrard equaliser, „The Daily Telegraph”, 9 grudnia 2014 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2017-02-12] (ang.).
  207. ↑ Luke Edwards, Besiktas 1 Liverpool 0, match report: Dejan Lovren misses penalty in shoot-out as Reds crash out of Europa League, „The Daily Telegraph”, 26 lutego 2015 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-03-30] (ang.).
  208. ↑ Phil McNulty, Chelsea 1-0 Liverpool (aet, agg 2-1) [online], BBC Sport, 27 stycznia 2015 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-14] (ang.).
  209. ↑ Phil McNulty, Aston Villa 2-1 Liverpool [online], BBC Sport, 19 kwietnia 2015 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-04] (ang.).
  210. ↑ Chris Bascombe, Steven Gerrard to leave Liverpool at end of season, „The Daily Telegraph”, 2015 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-29] (ang.).
  211. ↑ LA Galaxy sign midfielder Steven Gerrard [online], Los Angeles Galaxy, 7 stycznia 2015 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-08] (ang.).
  212. ↑ Chris Bascombe, Raheem Sterling sold by Liverpool to Manchester City for £49m, „The Daily Telegraph”, 13 czerwca 2015 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2018-12-17] (ang.).
  213. ↑ Andy Hunter, James Milner agrees to sign for Liverpool on free from Manchester City, „The Guardian”, 4 czerwca 2015 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-22] (ang.).
  214. ↑ Liverpool confirm signing of Brazil’s Roberto Firmino [online], Raidió Teilifís Éireann, 26 czerwca 2015 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-05] (ang.).
  215. ↑ Andy Hunter, Brendan Rodgers to remain at Liverpool after positive talks with club officials, „The Guardian”, 3 czerwca 2015 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2015-10-06] (ang.).
  216. ↑ Liverpool FC part company with Brendan Rodgers [online], Liverpool F.C., 4 października 2015 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-03-20] (ang.).
  217. ↑ Ben Smith, Liverpool: Jurgen Klopp confirmed as manager on £15m Anfield deal [online], BBC Sport, 8 października 2015 [dostęp 2019-04-10] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-27] (ang.).
  218. ↑ Mike Henson, West Bromwich Albion 1-1 Liverpool [online], BBC Sport, 15 maja 2016 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-24] (ang.).
  219. ↑ Gerard Brand, Liverpool 1-1 Man City (AET, 1-3 on pens): Willy Caballero saves three penalties in shoot-out win [online], Sky Sports, 29 lutego 2016 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2017-07-03] (ang.).
  220. ↑ Barry Glendenning, Liverpool v Villarreal: Europa League semi-final second leg – live! [online], The Guardian, 5 maja 2016 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-14] (ang.).
  221. ↑ Phil McNulty, Liverpool 1-3 Sevilla [online], BBC Sport, 18 maja 2016 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-28] (ang.).
  222. ↑ Sadio Mane: Liverpool complete £34m signing of Southampton forward [online], BBC Sport, 28 czerwca 2016 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-05-15] (ang.).
  223. ↑ Georginio Wijnaldum: Liverpool sign midfielder from Newcastle for £25m [online], BBC Sport, 22 lipca 2016 [dostęp 2016-09-16] [zarchiwizowane z adresu 2016-07-23] (ang.).
  224. ↑ Mark Dobson, Liverpool sign Loris Karius from Mainz to be Anfield’s new No1, „The Guardian”, 24 maja 2016 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-09] (ang.).
  225. ↑ Liverpool: Martin Skrtel completes move to Turkish side Fenerbahce [online], BBC Sport, 14 lipca 2016 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2018-12-11] (ang.).
  226. ↑ Dan Lucas, Crystal Palace sign Liverpool’s Christian Benteke for £27m on four-year deal, „The Guardian”, 20 sierpnia 2016 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-08] (ang.).
  227. ↑ Andy Hunter, Liverpool seal Champions League place with victory over Middlesbrough, „The Guardian”, 21 maja 2017 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-01] (ang.).
  228. ↑ Liverpool 0-1 Southampton [online], BBC Sport, 25 stycznia 2017 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-09] (ang.).
  229. ↑ Roma and Liverpool agree Salah transfer [online], AS Roma, 22 czerwca 2017 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2018-12-04] (ang.).
  230. ↑ Alex Oxlade-Chamberlain: Liverpool sign Arsenal midfielder for £35m [online], BBC Sport, 31 sierpnia 2017 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-05-29] (ang.).
  231. ↑ Andy Robertson completes move to Liverpool from Hull for £8m, „The Independent”, 21 lipca 2017 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-29] (ang.).
  232. ↑ Lucas Leiva leaves Liverpool to join Lazio on a permanent transfer, „Irish Independent”, 18 lipca 2017 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-02-28] (ang.).
  233. ↑ Jeremy Wilson, Exclusive: Liverpool seal world record £75 million Van Dijk deal, „The Daily Telegraph”, 27 grudnia 2017 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-09] (ang.).
  234. ↑ Sid Lowe, Philippe Coutinho joins Barcelona after £142m deal agreed with Liverpool, „The Guardian”, 6 stycznia 2018 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-05-31] (ang.).
  235. ↑ Ruby Arés, Coutinho, Barça’s most expensive signing and the second in history, „As”, 6 stycznia 2018 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-02] (ang.).
  236. ↑ a b Andy Hunter, Liverpool clinch fourth after Mohamed Salah kickstarts romp against Brighton, „The Guardian”, 13 maja 2018 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-08] (ang.).
  237. ↑ Mohamed Salah: Liverpool forward voted PFA Player of the Year 2017-18 [online], BBC Sport, 23 kwietnia 2018 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-17] (ang.).
  238. ↑ Pete Hall, Mohamed Salah, Sadio Mane and Roberto Firmino – Europe’s best front three? [online], Sky Sports, 18 września 2018 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-09] (rundi).
  239. ↑ Champions League final: Liverpool can overcome Real Madrid’s experience – Klopp [online], BBC Sport, 21 maja 2018 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2018-05-23] (ang.).
  240. ↑ Phil McNulty, Real Madrid 3-1 Liverpool [online], BBC Sport, 26 maja 2018 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-05-19] (ang.).
  241. ↑ Luke Edwards, Loris Karius was suffering from concussion when he made errors in Champions League final, „The Daily Telegraph”, 4 czerwca 2018 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-03-18].
  242. ↑ Rory O’Callaghan, Liverpool sign Fabinho in £43.7m deal from Monaco [online], Sky Sports, 29 maja 2018 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-09] (ang.).
  243. ↑ Chris Bascombe, Liverpool record signing Naby Keita ‘delighted’ to have sealed £48m move, „The Daily Telegraph”, 29 sierpnia 2017 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-08] (ang.).
  244. ↑ Fabrizio Romano, Liverpool sign Roma goalkeeper Alisson for world-record £66.9m fee, „The Guardian”, 18 lipca 2018 [dostęp 2018-07-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-05-17] (ang.).
  245. ↑ Nick Friend, Liverpool beats Wolves on day that saw hope replaced by agony [online], CNN, 12 maja 2019 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-08] (ang.).
  246. ↑ Rory Smith, Inside a Premier League Title Race in Which No One Dared to Blink, „The New York Times”, 12 maja 2019 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-10] (ang.).
  247. ↑ Aubameyang, Salah and Mane share Golden Boot [online], Premier League, 12 czerwca 2019 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-05-12] (ang.).
  248. ↑ Shutout secures Golden Glove award for Alisson [online], Premier League, 12 czerwca 2019 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-05-12] (ang.).
  249. ↑ Ed Aarons, Virgil van Dijk and Vivianne Miedema named PFA players of the year, „The Guardian”, 28 kwietnia 2019 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-09] (ang.).
  250. ↑ Alexander-Arnold breaks Premier League assist record for defenders [online], goal.com, 12 maja 2019 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-05-13] (ang.).
  251. ↑ Simon Evans, Liverpool stun Barcelona to reach final with 4-0 comeback win [online], Reuters, 7 maja 2019 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-03] (ang.).
  252. ↑ Sam Wallace, Liverpool kings of Europe for sixth time as Mohamed Salah and Divock Origi clinch Champions League glory, „The Daily Telegraph”, 2 czerwca 2019 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-09] (ang.).
  253. ↑ James Dudko, Jurgen Klopp Argues Managers Shouldn’t Be Judged on Trophies Ahead of UCL Final [online], Bleacher Report, 31 maja 2019 [dostęp 2019-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-08] (ang.).
  254. ↑ The Reds lepsi w karnych. Superpuchar ląduje na Anfield [online], Przegląd Sportowy, 15 sierpnia 2019 [dostęp 2020-01-10].
  255. ↑ Liverpool potwierdził dominację. Zdecydował gol w dogrywce [online], tvp.info [dostęp 2020-01-10].
  256. ↑ Jurgen Klopp says Liverpool’s record-breaking run isn’t special – but it is [online], 11 stycznia 2020 [dostęp 2020-01-12] (ang.).
  257. ↑ Coronavirus: English football suspension extended until at least 30 April, „BBC Sport”, 19 marca 2020 [dostęp 2020-07-26] (ang.).
  258. ↑ Paul MacInnes, Premier League returns in new guise after overcoming Covid-19 challenges, „The Guardian”, 16 czerwca 2020, ISSN 0261-3077 [dostęp 2020-07-26] (ang.).
  259. ↑ Liverpool win Premier League: Reds’ 30-year wait for top-flight title ends, „BBC Sport”, 25 czerwca 2020 [dostęp 2020-07-26] (ang.).
  260. ↑ Piłkarze Liverpoolu oszaleli po zdobyciu mistrzostwa Anglii! Rekordziści [WIDEO] [online], Sport.pl, 26 czerwca 2020 [dostęp 2020-07-26].
  261. ↑ Newcastle 1-3 Liverpool: Jurgen Klopp’s side come from behind to win, „BBC Sport”, 26 lipca 2020 [dostęp 2020-07-26] (ang.).
  262. ↑ Liverpool agree deal to sign Virgil van Dijk. LiverpoolFC.com. [dostęp 2017-12-27]. (ang.).
  263. ↑ Liverpool FC statement: Coutinho to leave LFC. LiverpoolFC.com. [dostęp 2018-01-06]. (ang.).
  264. ↑ Anfield. Timeline. Liverpool F.C. [dostęp 2014-02-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-25)]. (ang.).
  265. ↑ All time top appearances – LFChistory – Stats galore for Liverpool FC! [online], lfchistory.net [dostęp 2022-03-05].
  266. ↑ All time top goalscorers – LFChistory – Stats galore for Liverpool FC! [online], lfchistory.net [dostęp 2022-03-05].
  267. ↑ a b Liverpool FC unveil new Main Stand [online], 9 września 2016 [dostęp 2020-01-10] (ang.).
  268. ↑ a b c d Anfield Road. stadiony.net. [dostęp 2013-07-03].
  269. ↑ a b Anfield. stadiumguide.com. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).
  270. ↑ LFC launches first-stage public consultation on proposed Anfield Road Stand expansion [online], Liverpool FC [dostęp 2020-01-10].
  271. ↑ Liverpool FC officially unveil the Kenny Dalglish Stand [online], Liverpool FC [dostęp 2020-01-10].
  272. ↑ Liverpool unveil new stadium. BBC News, 2002-05-17. [dostęp 2014-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-14)]. (ang.).
  273. ↑ Reds stadium gets go-ahead. [w:] Liverpool Echo [on-line]. 2004-07-31. [dostęp 2014-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-14)]. (ang.).
  274. ↑ Liverpool get go-ahead on stadium. BBC Sport, 2006-09-08. [dostęp 2014-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-14)]. (ang.).
  275. ↑ Liverpool’s stadium move granted. BBC News, 2007-11-06. [dostęp 2014-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-14)]. (ang.).
  276. ↑ Liverpool stadium ‘will be built’. BBC News, 2009-09-17. [dostęp 2014-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-14)]. (ang.).
  277. ↑ Liverpool stadium plans on hold. bbc.co.uk, 2008-10-05. [dostęp 2013-07-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-14)]. (ang.).
  278. ↑ John Henry hints Liverpool may stay at Anfield. BBC Sport, 2011-02-04. [dostęp 2014-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-14)]. (ang.).
  279. ↑ Liverpool confirm plans to remain at Anfield. Sky Sports, 2012-10-15. [dostęp 2014-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-14)]. (ang.).
  280. ↑ Ian Ayre says Anfield redevelopment will enhance Liverpool’s transfer budget. Sky Sports, 2012-10-16. [dostęp 2014-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-14)]. (ang.).
  281. ↑ Maciej Sakra: Liver Bird – fakty i legendy. [w:] Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu... [on-line]. fcliverpool.pl, 2006-07. [dostęp 2016-07-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-15)].
  282. ↑ Alina Malinowska: Liverpool FC. [w:] Liverpool FC [on-line]. psz.pl, 2012-05-14. [dostęp 2016-07-17].
  283. ↑ Sochal: Historia herbu. [w:] Historia herbu [on-line]. lfc.pl, 2004-16. [dostęp 2016-07-17].
  284. ↑ Liverpool Kit History [online], Champions League Shirts [dostęp 2019-06-20] (ang.).
  285. ↑ Sachin Nakrani: You’ll Never Walk Alone: from terrace anthem to touching tribute. guardian.co.uk, 2012-09-17. [dostęp 2013-07-04]. (ang.).
  286. ↑ Liverpool FC – Mens [online], Liverpool FC [dostęp 2023-05-26].
  287. ↑ Liverpool FC – Mens [online], Liverpool FC [dostęp 2023-05-26] (ang.).

Bibliografia

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Liverpool_F.C.&oldid=75222000”