Jacques Chirac

Jacques Chirac

Pełne imię i nazwisko	Jacques René Chirac
Data i miejsce urodzenia	29 listopada 1932 Paryż
Data i miejsce śmierci	26 września 2019 Paryż
Prezydent Republiki Francuskiej
Okres	od 17 maja 1995 do 16 maja 2007
Przynależność polityczna	Zgromadzenie na rzecz Republiki / Unia na rzecz Ruchu Ludowego
Pierwsza dama	Bernadette Chirac
Poprzednik	François Mitterrand
Następca	Nicolas Sarkozy
Współksiążę Andory
Okres	od 17 maja 1995 do 16 maja 2007
Poprzednik	François Mitterrand
Następca	Nicolas Sarkozy
Premier Francji
Okres	od 20 marca 1986 do 10 maja 1988
Przynależność polityczna	Zgromadzenie na rzecz Republiki
Poprzednik	Laurent Fabius
Następca	Michel Rocard
Premier Francji
Okres	od 27 maja 1974 do 25 sierpnia 1976
Przynależność polityczna	Unia Demokratów na rzecz Republiki
Poprzednik	Pierre Messmer
Następca	Raymond Barre
Mer Paryża
Okres	od 20 marca 1977 do 16 maja 1995
Przynależność polityczna	Zgromadzenie na rzecz Republiki
Następca	Jean Tiberi
Odznaczenia

Jacques Chirac z prezydentem RP Aleksandrem Kwaśniewskim

Jacques Chirac, George W. Bush, Tony Blair i Silvio Berlusconi

Jacques Chirac i Bill Clinton

Jacques Chirac i prezydent Brazylii Luiz Inácio Lula da Silva

Jacques Chirac i prezydent Stanów Zjednoczonych George W. Bush

Obchody Dnia Bastylii, kiedy dokonano amatorskiego zamachu na życie prezydenta (2002)

Jacques René Chirac^ⓘJacques René Chirac (wym. [ʒak ʀəˈne ʃiˈʀak]; ur. 29 listopada 1932 w Paryżu, zm. 26 września 2019 tamże) – francuski polityk. W latach 1995–2007 prezydent Francji i jednocześnie współksiążę Andory, w latach 1974–1976 oraz 1986–1988 premier Francji, w latach 1977–1995 mer Paryża. Był również sekretarzem stanu, ministrem, deputowanym krajowym i posłem do Parlamentu Europejskiego I kadencji, a także liderem ugrupowań gaullistowskich.

Działał na scenie politycznej przez 45 lat; był ostatnim prezydentem Francji urodzonym przed II wojną światową i ostatnim zaangażowanym w politykę jeszcze w czasie prezydentury generała Charles’a de Gaulle’a.

Życiorys

Działalność do 1962

Urodził się w Paryżu jako syn Abela Chiraca (pracownika sektora bankowego i przedsiębiorstwa lotniczego Henry’ego Poteza) oraz Marie-Louise Valette (gospodyni domowej). Był jedynym dzieckiem swoich rodziców, jego starsza siostra Jacqueline zmarła w wieku kilkunastu miesięcy jeszcze przed jego urodzeniem. Okres II wojny światowej rodzina spędziła w Rayol-Canadel-sur-Mer. Jacques Chirac kształcił się w paryskich szkołach Lycée Carnot oraz Lycée Louis-le-Grand. W pierwszej połowie lat 50. ukończył studia w Instytucie Nauk Politycznych w Paryżu, kształcił się też na letnim kursie na Uniwersytecie Harvarda. Przez pewien czas był związany z Francuską Partią Komunistyczną, wcześniej współpracował z Michelem Rocardem i rozważał akces do SFIO.

Po ukończeniu Sciences Po odbył służbę wojskową, służył w kawalerii w Saumur, został w jej trakcie wysłany do Algierii, w której wówczas toczyły się działania wojenne. W 1957 podjął naukę w École nationale d’administration, której absolwentem został w 1959. W tym samym roku podjął pracę w Trybunale Obrachunkowym. Zawodowo był związany z tą instytucją do 1993, od 1965 w randze radcy.

Działalność w latach 1962–1974

Działalność polityczną podjął na początku lat 60., włączając się w działalność środowiska gaullistów, które uzyskało silną pozycję po powrocie generała Charles’a de Gaulle’a do władzy. Związał się wówczas z Unią na rzecz Nowej Republiki, na bazie której w 1967 powstała kolejna formacja pod nazwą Unia Demokratów na rzecz Republiki. W 1962 dołączył do sekretariatu premiera Georges’a Pompidou. Zaczął też pełnić różne funkcje w administracji lokalnej. W latach 1965–1977 był radnym miejscowości Sainte-Féréole. W 1968 wybrany do rady departamentu Corrèze. Trzykrotnie do 1982 uzyskiwał reelekcję, zaś w latach 1970–1979 stał na czele administracji departamentu. W 1969 został skarbnikiem fundacji Fondation Claude Pompidou.

W 1967 po raz pierwszy uzyskał mandat posła do Zgromadzenia Narodowego. W następnych latach siedmiokrotnie (w 1968, 1973, 1978, 1981, 1986, 1988 i 1993) był wybierany na kolejne kadencje niższej izby francuskiego parlamentu.

W kwietniu 1967 objął pierwszą w karierze funkcję rządową. Premier Georges Pompidou powołał go na stanowisko sekretarza stanu do spraw problemów z zatrudnieniem. Pełnił tę funkcję do maja 1968, po czym do stycznia 1971 był sekretarzem stanu do spraw gospodarki i finansów (w gabinetach, którymi kierowali kolejno Georges Pompidou, Maurice Couve de Murville i Jacques Chaban-Delmas). W styczniu 1971 premier Jacques Chaban-Delmas mianował go ministrem delegowanym do spraw kontaktów z parlamentem. Urząd ten sprawował do lipca 1972, kiedy to Pierre Messmer powierzył mu stanowisko ministra rolnictwa i rozwoju wsi. Ministerstwem tym kierował do lutego 1974.

Działalność w latach 1974–1995

W lutym 1974 Jacques Chirac został ministrem spraw wewnętrznych w rządzie Pierre’a Messmera. Kilka tygodni później zmarł urzędujący od 1969 prezydent Georges Pompidou. Kandydatem gaullistów w kolejnych wyborach został Jacques Chaban-Delmas. Część tego środowiska odmówiła jednak jego poparcia. 43 parlamentarzystów gaullistowskich pod przywództwem Jacques’a Chiraca podpisało petycję nawołującą do poparcia kandydatury reprezentującego środowisko republikanów Valéry’ego Giscarda d’Estainga.

Valéry Giscard d’Estaing wygrał w drugiej turze, pokonując kandydata socjalistów François Mitterranda. W maju 1974 nowy prezydent powołał dotychczasowego ministra spraw wewnętrznych na urząd premiera. W grudniu tegoż roku Jacques Chirac stanął na czele Unii Demokratów na rzecz Republiki jako jej sekretarz generalny. W kwietniu 1975 formalne kierownictwo przejął André Bord, a w czerwcu urzędujący premier został honorowym sekretarzem generalnym partii. W 1976 doszło do serii spięć między Pałacem Elizejskim a siedzibą premiera Hôtel Matignon. W sierpniu tegoż roku lider gaullistów zrezygnował z kierowania gabinetem.

W grudniu 1976 doprowadził do rozwiązania UDR i powołania na jej bazie nowego ugrupowania gaullistowskiego pod nazwą Zgromadzenie na rzecz Republiki (RPR). Stanął wówczas na jego czele i kierował nim do listopada 1994 (ustąpił w związku z ogłoszoną kandydaturą prezydencką, zastąpił go wtedy Alain Juppé). W marcu 1977 został wybrany na mera Paryża (urząd przywrócony po ponad 100 latach). Reelekcję na to stanowisko uzyskiwał w wyborach lokalnych w 1983 i 1989, kończąc urzędowanie 16 maja 1995 (dzień przed objęciem stanowiska prezydenta). W pierwszych powszechnych wyborach europejskich w 1979 uzyskał mandat deputowanego do Parlamentu Europejskiego, zrezygnował z mandatu w 1980.

W 1981 po raz pierwszy kandydował w wyborach prezydenckich. W pierwszej turze głosowania otrzymał 18,0% głosów, zajmując trzecie miejsce (pierwszy był ubiegający się o reelekcję Valéry Giscard d’Estaing, a drugi François Mitterrand). Celowo nie poparł wówczas aktywnie dotychczasowego prezydenta, co przyczyniło się do jego porażki; w drugiej turze głosowania zwyciężył wówczas lider socjalistów.

W 1986 Zgromadzenie na rzecz Republiki i ich sojusznicy z Unii na rzecz Demokracji Francuskiej uzyskali większość w Zgromadzeniu Narodowym. W marcu tegoż roku socjalistyczny prezydent powierzył mu funkcję premiera, którą Jacques Chirac pełnił do maja 1988. Doszło wówczas do pierwszej w historii V Republiki koabitacji, gdy prezydent i premier wywodzili się z dwóch różnych środowisk politycznych.

W 1988 ponownie kandydował w wyborach prezydenckich. W pierwszej turze głosowania otrzymał 20,0% głosów. Przeszedł do drugiej tury z François Mitterrandem, z którym przegrał, uzyskując 46,0% głosów. Socjaliści z koalicjantami wygrali następnie wybory parlamentarne w tym samym roku. W 1993, po pięciu latach pobytu w opozycji, sojusz kierowanych przez Jacques’a Chiraca gaullistów oraz centrystów z UDF uzyskał większość w Zgromadzeniu Narodowym (wraz z innymi środowiskami centrum i prawicy ponad 80% mandatów). Nowym premierem w ramach drugiej koabitacji został Édouard Balladur z RPR.

Prezydent Francji (1995–2007)

Wybory 1995 i pierwsza kadencja

W listopadzie 1994 Jacques Chirac ogłosił swoją kandydaturę na prezydenta. Część liderów gaullistów wsparła jednak zyskującego popularność Édouarda Balladura, za którym opowiedziała się też koalicyjna UDF. Początkowo sondaże wskazywały, że w drugiej turze zmierzą się mer Paryża z urzędującym premierem. Ostatecznie pierwszą turę wyborów w 1995 wygrał kandydat Partii Socjalistycznej Lionel Jospin (23,3% głosów), wyprzedzając Jacques’a Chiraca (20,8% głosów). Mer Paryża, już z pełnym poparciem RPR i UDF, zwyciężył jednak w drugiej turze z wynikiem 52,6% głosów. Urząd prezydenta objął 17 maja 1995.

Jedną z pierwszych decyzji nowej głowy państwa było powołanie Alaina Juppé na premiera. W grudniu 1995 w Pałacu Elizejskim podpisano kończące wojnę w Bośni i Hercegowinie porozumienia z Dayton. Nowy prezydent zdecydował także o wznowieniu prób z bronią jądrową. Na skutek polityki cięć budżetowych doszło do spadku poparcia dla jego zaplecza politycznego. W 1997 prezydent zdecydował się rozpisać przedterminowe wybory parlamentarne, w ich wyniku zwycięstwo odniosła Partia Socjalistyczna i jej koalicji (komuniści, radykałowie, ekolodzy). Na czele rządu stanął socjalista Lionel Jospin, a trzecia koabitacja trwała przez pięć lat do 2002.

W czasie swojej pierwszej kadencji prezydent, dążąc do zachowania silnej pozycji Francji na arenie międzynarodowej, jednocześnie popierał integrację europejską. W tej trakcie Francja wzięła w 1999 udział w operacji wojskowej NATO w Federalnej Republice Jugosławii.

Wybory 2002 i druga kadencja

W 2002 prezydent ubiegał się o reelekcję w nowych wyborach prezydenckich. Za głównego kontrkandydata uchodził Lionel Jospin. Łącznie w wyborach startowało szesnastu kandytatów, w tym liczni inni przedstawiciele obu obozów. Jacques Chirac w pierwszej turze zajął pierwsze miejsce (19,9% głosów). Urzędujący premier był trzeci z wynikiem 16,2% głosów, a do drugiej tury przeszedł lider skrajnie prawicowego Frontu Narodowego Jean-Marie Le Pen (16,9% głosów).

Wyniki pierwszej tury skłoniły francuską centroprawicę do integracji – 23 kwietnia 2002 pod auspicjami prezydenta powstała Unia na rzecz Większości Prezydenckiej. Jacques Chirac w drugiej turze odniósł zdecydowane zwycięstwo, zyskując głosy wszystkich przeciwników lidera Frontu Narodowego i otrzymując 82,2% głosów.

Po ustąpieniu Lionela Jospina z funkcji premiera zaraz po przegranych wyborach prezydent na to stanowisko mianował jednego ze swoich stronników, Jean-Pierre’a Raffarina (którego w 2005 zastąpił Dominique de Villepin). Kilka tygodni później UMP z sojusznikami zdecydowanie wygrała wybory parlamentarne. W trakcie drugiej kadencji zainicjowano obniżenie podatku dochodowego i przeprowadzono reformę emerytalną.

14 lipca 2002 miał miejsce nieudany zamach na prezydenta. Gdy Jacques Chirac jechał odkrytym samochodem wojskowym podczas parady z okazji święta narodowego, niecelny strzał z karabinu w jego kierunku oddał mężczyzna będący członkiem organizacji neonazistowskiej; napastnika następnie obezwładniono.

W 2003 prezydent Francji i kanclerz Niemiec Gerhard Schröder wyrazili zdecydowany sprzeciw wobec planowanej przez prezydenta USA George’a W. Busha inwazji na Irak. Postawa ta doprowadziła do znacznego ochłodzenia stosunków amerykańsko-europejskich. Jacques Chirac ostro też krytykował aspirujące do Unii Europejskiej państwa, które poparły działania USA (w tym m.in. Polskę).

Jego druga kadencja trwała pięć lat i zakończyła się 16 maja 2007.

Działalność po prezydenturze

Po zakończeniu kadencji był inicjatorem powołania fundacji Fondation Chirac. Zajął się również opracowaniem swoich wspomnień, przy ich pisaniu i redagowaniu jego współpracownikiem był pisarz Jean-Luc Barré.

Jako były prezydent zasiadł z urzędu w Radzie Konstytucyjnej, której członkiem pozostawał do czasu swojej śmierci.

Zmarł w Paryżu 26 września 2019. 30 września odbyły się uroczystości pogrzebowe, na ten dzień zarządzono we Francji żałobę narodową. Były prezydent został pochowany na cmentarzu Montparnasse. Żałobę narodową ogłoszono też w Andorze i Libanie

Postępowanie karne

Wobec Jacques’a Chiraca pojawiały się różne zarzuty dotyczące nadużyć w okresie, gdy pełnił funkcję mera Paryża. Administracja miejska miała płacić osobom powiązanym z RPR za prace na rzecz miasta, które w rzeczywistości nie były wykonywane. Postępowanie karne umożliwił koniec kadencji prezydenckiej i utrata immunitetu, wstępne zarzuty przedstawiono mu w listopadzie 2007. W marcu 2011 rozpoczął się jego proces, były prezydent nie przyznawał się do zarzutów. Z uwagi na pogarszający się stan zdrowia. W grudniu 2011 został uznany za winnego defraudacji publicznych pieniędzy i nadużycia zaufania publicznego oraz skazany na karę dwóch lat pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania. Jacques Chirac zrezygnował z wniesienia apelacji od tego orzeczenia.

Życie prywatne

Od 1956 był żonaty z Bernadette Chodron de Courcel (krewną Geoffroya Chodron de Courcel, adiutanta i jednego z najbliższych współpracowników Charles’a de Gaulle’a). Małżonkowie mieli dwie córki: Laurence i Claude.

Muzeum

15 grudnia 2000 zostało zainaugurowane przez Jacques’a Chiraca muzeum jego prezydentury (Musée du Président-Jacques-Chirac), położone w Sarran w departamencie Corrèze. Muzeum przedstawia bogatą kolekcję podarunków otrzymanych przez niego podczas pełnienia urzędu prezydenta, głównie podczas oficjalnych wizyt państwowych za granicą. Stało się też miejscem organizowania wystaw czasowych.

Poglądy

Jego poglądy polityczne mieściły się w nurcie gaullistowskim i konserwatywnym; był m.in. zwolennikiem surowych kar dla przestępców (choć jednocześnie konsekwentnym przeciwnikiem kary śmierci). W gospodarce opowiadał się przeciwko zbytniemu liberalizmowi. Był katolikiem, przy czym konsekwentnie sprzeciwiał się udziałowi religii w życiu publicznym. Kiedy po śmierci Jana Pawła II zarządził opuszczenie flag, spotkało się to z ostrą krytyką wielu środowisk. W czasie swej kariery był raczej niechętny przyznaniu prawa do przerywania ciąży, aczkolwiek był premierem w okresie, kiedy dokonano reformy w tym zakresie.

Rządy Jacques’a Chiraca

Pierwszy rząd (od maja 1974 do sierpnia 1976)

• premier: Jacques Chirac
• minister stanu, minister spraw wewnętrznych: Michel Poniatowski
• minister sprawiedliwości: Jean Lecanuet
• minister obrony: Jacques Soufflet (do stycznia 1975), Yvon Bourges (od stycznia 1975)
• minister ds. reform: Jean-Jacques Servan-Schreiber (do czerwca 1974)
• minister spraw zagranicznych: Jean Sauvagnargues
• minister gospodarki i finansów: Jean-Pierre Fourcade
• minister edukacji: René Haby
• minister ds. współpracy: Pierre Abelin (do stycznia 1976), Jean de Lipkowski (od stycznia 1976)
• minister ds. zaopatrzenia: Robert Galley
• minister rolnictwa: Christian Bonnet
• minister ds. jakości życia: André Jarrot (do stycznia 1976), André Fosset (od stycznia 1976)
• minister pracy: Michel Durafour
• minister zdrowia: Simone Veil
• minister przemysłu i badań naukowych: Michel d’Ornano
• minister handlu i rzemiosła: Vincent Ansquer
• minister handlu zagranicznego: Norbert Ségard (do stycznia 1976), Raymond Barre (od stycznia 1976)

Drugi rząd (od marca 1986 do maja 1988)

• premier: Jacques Chirac
• minister stanu, minister gospodarki, finansów i prywatyzacji: Édouard Balladur
• minister sprawiedliwości: Albin Chalandon
• minister obrony: André Giraud
• minister kultury i komunikacji: François Léotard
• minister spraw zagranicznych: Jean-Bernard Raimond
• minister spraw wewnętrznych: Charles Pasqua
• minister ds. zaopatrzenia, mieszkalnictwa, spraw regionalnych i transportu: Pierre Méhaignerie
• minister ds. terytoriów zamorskich: Bernard Pons
• minister edukacji narodowej: René Monory
• minister spraw społecznych i zatrudnienia: Philippe Séguin
• minister przemysłu, poczty, telekomunikacji i turystyki: Alain Madelin
• minister rolnictwa: François Guillaume
• minister ds. współpracy: Michel Aurillac
• minister ds. kontaktów z parlamentem: André Rossinot

Odznaczenia i wyróżnienia

• Krzyż Wielki Legii Honorowej (Francja)
• Krzyż Wielki Orderu Narodowego Zasługi (Francja)
• Krzyż Waleczności Wojskowej (Francja)
• Medal Lotniczy (Francja)
• Order Zasługi Rolniczej (Francja)
• Order Sztuki i Literatury (Francja)
• Order Zasługi Sportowej (Francja)
• Wielka Gwiazda Odznaki Honorowej za Zasługi dla Republiki Austrii
• Order Heydəra Əliyeva (Azerbejdżan)
• Krzyż Wielki Orderu Gwiazdy Czarnej (Benin)
• Krzyż Wielki Orderu Kondora Andów (Boliwia)
• Order Lwa Białego I klasy (Czechy)
• Krzyż Wielki z Łańcuchem Orderu Krzyża Ziemi Maryjnej (Estonia)
• Ordre national du Québec II klasy (Kanada)
• Krzyż Wielki Orderu Witolda Wielkiego (Litwa)
• Krzyż Wielki Orderu Wielkiego Księcia Giedymina (Litwa)
• Krzyż Wielki Orderu Trzech Gwiazd (Łotwa)
• Łańcuch Orderu Izabeli Katolickiej (Hiszpania)
• Krzyż Wielki Orderu Pro Merito Melitensi (Zakon Maltański)
• Krzyż Wielki Orderu Świętego Olafa (Norwegia)
• Order Orła Białego (Polska)
• Krzyż Wielki Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej (Polska)
• Wielka Wstęga Orderu Zasługi Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Polska)
• Krzyż Wielki Orderu Chrystusa (Portugalia)
• Wielki Łańcuch Orderu Infanta Henryka (Portugalia)
• Krzyż Wielki Orderu Dobrej Nadziei (RPA)
• Order „Za zasługi dla Ojczyzny” I klasy (Rosja)
• Krzyż Wielki z Łańcuchem Orderu Gwiazdy Rumunii (Rumunia)
• Krzyż Wielki Orderu Łaźni (Wielka Brytania)
• Order Królewski Serafinów (Szwecja)
• Kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Zasługi Republiki Włoskiej (Włochy)
• Kawaler Krzyża Wielkiego Udekorowany Wielką Wstęgą Orderu Zasługi Republiki Włoskiej (Włochy)
• Honorowe obywatelstwo Sarajewa (2011)