Pokój oliwski

Pokój oliwski
Freden i Oliva
	; Rzeczpospolita Obojga Narodów w granicach z 1660
Data	3 maja 1660(dts)
Miejsce	Opactwo Cystersów w Oliwie
Przyczyna	potop szwedzki
Terytorium	I Rzeczpospolita
Strony traktatu
I Rzeczpospolita	Szwecja
	Multimedia w Wikimedia Commons

Pokój oliwski – traktat pokojowy pomiędzy Szwecją a Rzeczpospolitą podpisany 3 maja 1660 w Oliwie kończący potop szwedzki. Zawarty został na terenie Opactwa Cystersów w Oliwie.

Historia

Zobacz też kategorię: Uczestnicy kongresu pokojowego w Oliwie.

Traktat zawarty po negocjacjach, które ze strony polskiej prowadził wojewoda poznański Jan Leszczyński. Szwecję reprezentowali kanclerz Bengt Gabrielsson Oxenstierna i Magnus Gabriel De la Gardie. Na łagodnym stylu negocjacji zaważył wpływ, jaki na Polaków miała przychylna Szwedom dyplomacja francuska.

Pokój w Oliwie nie wprowadzał istotnych zmian granicznych w stosunku do linii rozejmowej sprzed walk:

Polska zrezygnowała z większej części Inflant wraz z Rygą zachowując tylko ich część (Łatgalię – południowo-wschodnią część Inflant) w tym czasie, aż do zawarcia rozejmu w Andruszowie 1667, będącą w rękach moskiewskich.
Polska uznała suwerenność Prus Książęcych potwierdzając traktaty welawsko-bydgoskie z 1657 r.
Król Jan II Kazimierz Waza zrzekł się pretensji do tronu szwedzkiego w imieniu swoim i swych następców. Zachował jednak dożywotnio tytuł króla Szwecji.
Szwecja zobowiązała się dotrzymywać wolności handlu na Bałtyku.
Szwecja zobowiązała się zwrócić zrabowane archiwa i biblioteki (czego później dopełniła jedynie w znikomym stopniu^[1]).
Rzeczpospolita miała zapewnić protestantom w Prusach Królewskich wolność religijną^[2], co z czasem Brandenburgia wykorzystała do ingerowania w sprawy wewnętrzne Rzeczypospolitej. Szwecja zobowiązywała się do zagwarantowania nieograniczonej wolności dla katolików w swej części Inflant^[3].

Ze strony polskiej pokój podpisał podkanclerzy koronny Mikołaj Jan Prażmowski.

Traktat został ratyfikowany przez Sejm w 1661^[4].

W tym samym czasie Szwecja walczyła z Rosją w Inflantach (w czasie prac nad pokojem oliwskim jedynie formalnie, gdyż obowiązywał podpisany w 1658 r. rozejm w Waliesar) oraz z Królestwem Danii i Norwegii na terenie Norwegii i na Bornholmie. Pierwszą wojnę zakończył pokój w Kardis; drugą – pokój w Kopenhadze. Rzeczpospolita w tym czasie prowadziła jeszcze wojnę z Rosją i przygotowywała się do przeprowadzenia kampanii przeciwko wojskom rosyjskim Iwana Chowańskiego (bitwa pod Połonką) na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego oraz Wasyla Szeremietiewa (bitwa pod Cudnowem) i Jerzego Chmielnickiego (bitwa pod Słobodyszczami) na Ukrainie.

Przypisy

↑ „Wysłannik króla polskiego Zygfryd von Schröer przywiózł ze Szwecji dwie skrzynie aktów; sekretarz archiwum szwedzkiego Erik Larrson Runnell nadesłał jeszcze trzy skrzynie Acta Polonica Iudicalia. Była to znikoma część zagrabionych pism; Jan Sobieski zdołał odzyskać niewielką część ze starej biblioteki Zygmunta Augusta i Wazów. (...) Ogromnym zaniedbaniem strony polskiej był także brak w umowie artykułu o zwrocie przez Szwecję zagrabionych dzieł sztuki.” w: Besala J., op. cit.
↑ Art. II.3. „Miasta Prus Królewskich, które były podczas tej wojny w posiadaniu J. Kr. Mości Szwedzkiej zachowają wszystkie prawa, swobody i przywileje, których dostąpiły przed tą wojną, tak w rzeczach duchownych, jak i świeckich (zastrzegając wolne wyznanie wiary ewangelickiej i katolickiej, jak to przed wojną było).” W oryginale: salvo libero uti ante bellum viguit in praedictis civitatibus catholicae et evangelicae religionis exercitio.
↑ Art. IV.2. „Co się tyczy wyznania katolickiego w Inflantach szwedzkich, wszyscy obywatele Inflant i wyznawcy tej religii otrzymają zupełne bezpieczeństwo i po domach prywatnie będą używali wolności wyznania i spełniania obrządków swojej religii, bez żadnej inkwizycji ani też prześladowania.” W oryginale: Quod religionem catholicam eiusque exercitium in Livonia Sveticae possesionis attinet, omnes incolae Livoniae, subditique illi religioni addicti, omni securitate gaudeant, ac consciencia libera, religione, devotioneque sua, domi sine inquisitione vel animadversione privatim utantur.
↑ Volumina legum t.4 s. 344–355 (tekst łac.). Tłumaczenie na polski: Wawrzyniec Jan Rudawski Historia Polska od śmierci Władysława IV aż do pokoju Oliwskiego, czyli dzieje panowania Jana Kazimierza 1648 – 1660 t. 2, Petersburg Mohylew 1855, s. 419 – 447.

Bibliografia

Ludwik Kubala „Szkice Historyczne” t. 6, Wojny duńskie i pokój oliwski, Lwów 1922.
Besala Jerzy, Oliwa na wzburzone wody, w: „Polityka” nr 21 (2757), 22 maja 2010, s. 68–71.

Linki zewnętrzne

Obszerny opis zawarcia Pokoju oliwskiego na stronie portalu trojmiasto.pl. trojmiasto.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2004-09-06)].
Pokój w Oliwie na stronach Muzeum Historii Polski

[1] „Wysłannik króla polskiego Zygfryd von Schröer przywiózł ze Szwecji dwie skrzynie aktów; sekretarz archiwum szwedzkiego Erik Larrson Runnell nadesłał jeszcze trzy skrzynie Acta Polonica Iudicalia. Była to znikoma część zagrabionych pism; Jan Sobieski zdołał odzyskać niewielką część ze starej biblioteki Zygmunta Augusta i Wazów. (...) Ogromnym zaniedbaniem strony polskiej był także brak w umowie artykułu o zwrocie przez Szwecję zagrabionych dzieł sztuki.” w: Besala J., op. cit.

[2] Art. II.3. „Miasta Prus Królewskich, które były podczas tej wojny w posiadaniu J. Kr. Mości Szwedzkiej zachowają wszystkie prawa, swobody i przywileje, których dostąpiły przed tą wojną, tak w rzeczach duchownych, jak i świeckich (zastrzegając wolne wyznanie wiary ewangelickiej i katolickiej, jak to przed wojną było).” W oryginale: salvo libero uti ante bellum viguit in praedictis civitatibus catholicae et evangelicae religionis exercitio.

[3] Art. IV.2. „Co się tyczy wyznania katolickiego w Inflantach szwedzkich, wszyscy obywatele Inflant i wyznawcy tej religii otrzymają zupełne bezpieczeństwo i po domach prywatnie będą używali wolności wyznania i spełniania obrządków swojej religii, bez żadnej inkwizycji ani też prześladowania.” W oryginale: Quod religionem catholicam eiusque exercitium in Livonia Sveticae possesionis attinet, omnes incolae Livoniae, subditique illi religioni addicti, omni securitate gaudeant, ac consciencia libera, religione, devotioneque sua, domi sine inquisitione vel animadversione privatim utantur.

[4] Volumina legum t.4 s. 344–355 (tekst łac.). Tłumaczenie na polski: Wawrzyniec Jan Rudawski Historia Polska od śmierci Władysława IV aż do pokoju Oliwskiego, czyli dzieje panowania Jana Kazimierza 1648 – 1660 t. 2, Petersburg Mohylew 1855, s. 419 – 447.

[1]

[2]

[3]

[4]