Cirth
Słowo "cirth" zapisane wariantem pisma cirth o nazwie Angerthas Daeron | |
Charakterystyka | |
Rodzaj |
alfabetyczne |
---|---|
Typ |
jednoszeregowe |
Języki pisma | |
Twórca | |
Kodowanie | |
ISO 15924 |
Cirt |
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. |
Cirth lub kirth[1] (sind. runy; od elfickiego rdzenia kir-, oznaczającego ciąć, rozszczepiać[2]; qya. certar[3]) – jeden z alfabetów opracowanych przez J.R.R. Tolkiena na potrzeby stworzonej przez niego mitologii Śródziemia.
Fikcyjna historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwsze runy stworzyli elfowie ze szczepu Sindarów, mieszkający w Beleriandzie. Znaki te były wykorzystywane do tworzenia inskrypcji wyskrobywanych w kamieniu lub nacinanych w drewnie (podobnie jak nordyckie runy)[3]. W Drugiej Erze cirth rozprzestrzenił się na wschód Śródziemia, gdzie stał się znany (i zaczął być wykorzystywany) przez krasnoludów, ludzi i orków[3]. Najstarsze runy przedstawiały się następująco[4]:
Spółgłoski | p | b | mh | m | |
---|---|---|---|---|---|
t | d | n | |||
k | g | ng | |||
r | l | ~ h lub s | s lub h | ss | |
Samogłoski | i | u | e | o |
Przed końcem Pierwszej Ery w Beleriandzie, pod wpływem kontaktu z Ñoldorami i opracowanym przez nich alfabetem tengwar, doszło do uporządkowania i udoskonalenia cirthu. Tradycja przypisywała to dzieło elfowi Daeronowi (minstrelowi i uczonemu z dworu króla Thingola z Doriathu)[5][1]. Z tego względu ta wersja cirthu znana była jako Angerthas Daeron[6].
Krasnoludowie, mający kontakt z elfami, zaczęli wykorzystywać cirth dla swoich celów. Alfabet ten został przez krasnoludów dostosowany do specyfiki ich języka, khuzdûlu. Odmianę tę zaczęto określać jako Angerthas Moria, czyli Długie szeregi run z Morii[7]. Przykładem wykorzystania Angerthas Moria we Władcy Pierścieni jest górna część napisu na grobie Balina[8].
Niektórzy krasnoludowie, który w Trzeciej Erze opuścili Khazad-dûm, przenieśli się do Ereboru, gdzie założyli Królestwo pod Górą. Jego mieszkańcy posługiwali się zmodyfikowaną wersją alfabetu, określaną jako styl ereborski (Angerthas Erebor)[8]. Przykładem wykorzystania Angerthas Erebor we Władcy Pierścieni jest Księga Mazarbul[8] i dolna część napisu na grobie Balina[9].
-
Transkrypcja górnej części napisu z grobu Balina w Morii, zapisanej w Angerthas Moria. Od lewej do prawej zapisano: Balin Fu[nd]inul UzbadKʰazaddûmu (Balin, syn Fundina, władca Morii[9]).
-
Transkrypcja dolnej części napisu z grobu Balina w Morii, zapisanej w Angerthas Erebor. Od lewej do prawej zapisano: Balin sʌn ov Fu[nd]in lord ov Moria (Balin, syn Fundina, władca Morii)[9].
Runy księżycowe
[edytuj | edytuj kod]Runy księżycowe (ang. moon-letters) były specjalną odmianą pisma krasnoludów. Napis sporządzony runami księżycowymi był widoczny jedynie w świetle księżyca. Istniała także możliwość zapisania tymi runami tekstu, który byłby widoczny jedynie w tej samej dacie (i fazie księżyca), w której został sporządzony[10].
Litery te pojawiają się jedynie w Hobbicie. W trakcie pobytu w Rivendell uczestnicy wyprawy Thorina dowiadują się, że na mapie Throra znajduje się dopisek, sporządzony runami księżycowymi. Tekst ten ujawnia im, jak dostać się do wnętrza Góry wejściem nieznanym Smaugowi[11].
Runy alfabetu
[edytuj | edytuj kod]Poniższa ilustracja przedstawia zestawienie run cirthu oraz ich odpowiedników w alfabecie łacińskim[12]. Wartości rozdzielone znakiem pauzy (np. nj-z) oznaczają, że ta sama runa oznacza nj (wartość z lewej) w Angerthas Daeron i z (wartość z prawej) w Angerthas Moria. Wartości wewnątrz nawiasów (np. (y)) używali jedynie elfowie, a wartości oznaczonych gwiazdką – jedynie krasnoludowie[8].
Analiza
[edytuj | edytuj kod]Austriacki filolog Rufold Simek porównał rozprzestrzenienie się na wschód Śródziemia cirthu i zmiany, wprowadzone w nim (głównie przez krasnoludów), do powstania fuþarku młodszego, powstałego z fuþarku starszego ok. VIII – IX w. n.e.[13] Badacz tolkienowskich języków, Arden R. Smith, zwrócił także uwagę na podobieństwo sytuacji plemion germańskich, przed przyjęciem chrześcijaństwa posługujących się jedynie runami, do sytuacji Sindarów, którzy zetknęli się z Ñoldorami i ich alfabetem po opuszczeniu Valinoru[14].
W kulturze popularnej
[edytuj | edytuj kod]Na okładce albumu The Broadsword and The Beast z 1982 r. brytyjskiej grupy Jethro Tull znajdują się pierwsze słowa piosenki Broadsword, zapisane cirthem[15].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b J.R.R. Tolkien , Silmarillion, 2000, s. 90 .
- ↑ J.R.R. Tolkien , Silmarillion, 2000, s. 317 .
- ↑ a b c J.R.R. Tolkien , Władca Pierścieni. Powrót króla, 2005, s. 521 .
- ↑ J.R.R. Tolkien , Władca Pierścieni. Powrót króla, 2005, s. 530-532 .
- ↑ J.R.R. Tolkien , Władca Pierścieni. Powrót króla, 2005, s. 532 .
- ↑ J.R.R. Tolkien , Władca Pierścieni. Powrót króla, 2005, s. 522 .
- ↑ J.R.R. Tolkien , Władca Pierścieni. Powrót króla, 2005, s. 523 .
- ↑ a b c d J.R.R. Tolkien , Władca Pierścieni. Powrót króla, 2005, s. 533 .
- ↑ a b c J.R.R. Tolkien , Władca Pierścieni. Drużyna Pierścienia, 2005, s. 421 .
- ↑ J.R.R. Tolkien , Hobbit, czyli tam i z powrotem, 1997, s. 59 .
- ↑ J.R.R. Tolkien , Hobbit, czyli tam i z powrotem, 1997, s. 59-60 .
- ↑ J.R.R. Tolkien , Władca Pierścieni. Powrót króla, 2005, s. 530-531 .
- ↑ Rudolf Simek , Mittelerde: Tolkien und die germanische Mythologie, 2005, s. 155-156 .
- ↑ Arden R. Smith , The Semiotics of the Writing Systems of Tolkien's Middle-earth, [w:] Irmengard Rauch, Gerald F. Carr (red.), Semiotics Around the World: Synthesis in Diversity. Proceedings of the Fifth Congress of the International Association for Semiotic Studies, Berkeley, 1994, 1997, s. 1239-1242 .
- ↑ The Broadsword And The Beast [online], Jethro Tull [dostęp 2023-03-06] (ang.).