Th101

Th101
	; Prototypowa lokomotywa „Känzli” (736)
Producent	Hartmann (Chemnitz), Sigl
Lata budowy	1885–1901
Układ osi	C n2v
	Wymiary
Masa służbowa	42–43,7 t; z tendrem: 73,5 t
Długość z tendrem	14 718 mm
Wysokość	4150 mm
Rozstaw osi skrajnych	3400 mm
Średnica kół napędnych	1420 mm
	Napęd
Trakcja	parowa
Typ tendra	sä 3 T 5,65
Ciśnienie w kotle	12 at
Powierzchnia ogrzewalna kotła	115,06 m²
Powierzchnia rusztu	1,41 m²
Średnica cylindra	460/650 mm lub; 480/700 mm
Skok tłoka	610 mm
	Parametry eksploatacyjne
Maksymalna siła pociągowa	8300 kg
Prędkość konstrukcyjna	45 km/h
	Multimedia w Wikimedia Commons

Th101 – polskie oznaczenie na PKP parowozu towarowego saksońskiej serii V ${\mathfrak {V}}$ (V V), produkowanego w latach 1885–1901. Na kolejach niemieckich (DRG) służyły jako seria (Br) 53^6-7.

Historia

Począwszy od 1885 roku saksońska fabryka Hartmann w Chemnitz (pełna nazwa: Sächsische Maschinenfabrik vorm. Richard Hartmann – Saska Fabryka Maszyn, dawniej Richard Hartman) produkowała dla Królewskich Państwowych Kolei Saksońskich serię parowozów towarowych, oznaczonych jako V V (pięć fau). W oznaczeniu serii parowozu (niem. Gattung) rzymska cyfra V oznaczała lokomotywy o układzie osi C, a litera V (pisana frakturą: ${\mathfrak {V}}$ ) – silnik sprzężony (Verbundtriebwerk).

Lokomotywa prototypowa o nazwie własnej „Känzli” (numer 736, później 1012) została zbudowana w 1885 roku, a seryjne zaczęto produkować od 1887 roku^[3]. Konstrukcja lokomotywy wywodziła się z wcześniejszej serii V o tym samym układzie osi, lecz z silnikiem bliźniaczym. Wymiary cylindrów silnika sprzężonego były wzorowane na pruskiej lokomotywie serii G4²^[3].

Lokomotywy te budowano na przestrzeni lat w kilku seriach produkcyjnych, różniących się szczegółami. Pierwsza partia 18 sztuk wraz z prototypem zbudowana została w latach 1885–1890 (numery na kolejach saksońskich od 1892 roku: 1012–1029). Druga partia 74 sztuk zbudowana została w latach 1890–1895 (numery saksońskie 1001–1011 i 1030–1092) i różniła się zwiększeniem średnicy cylindrów silnika do 480/700 mm^[3]. Jedenaście pierwszych lokomotyw tej serii było zamówionych w austriackich zakładach Sigl z Wiener Neustadt, jako wyjątek wśród pozostałych lokomotyw produkcji Hartmanna. Trzecia partia 72 sztuk została zbudowana w latach 1896–1901 (numery 1093–1164) i różniła się nieznacznym zmniejszeniem powierzchni ogrzewalnej kotła^[3]. Ogółem zbudowano 164 lokomotywy tego typu dla kolei saksońskich.

W 1920 roku zbudowano w zakładach Hartmann jeszcze jedną lokomotywę o układzie osi C, zaliczoną do serii V V (numer 1000), lecz odmienną konstrukcyjnie. Wykorzystano do jej budowy istniejący kocioł Belpaire’a z zamówień tureckich^[1]. Powierzchnia ogrzewalna wynosiła 137 m², a kocioł był znacznie wyżej podniesiony – oś kotła znajdowała się 2300 mm nad szynami^[3].

Eksploatacja

Wszystkie lokomotywy serii V V były używane początkowo na kolejach saksońskich. 130 lokomotyw zostało następnie po I wojnie światowej przejętych przez koleje niemieckie DRG, gdzie w 1925 roku otrzymały oznaczenie serii (Baureihe – Br) 53^6-7 (numery od 53 601 do 53 729 oraz 53 751 dla lokomotywy z 1920 roku)^[1].

Po I wojnie światowej 14 lokomotyw używanych przez niemieckie koleje wojskowe znalazło się na terenie Polski i zostały przejęte przez Polskie Koleje Państwowe jako seria Th101 (numery Th101-1 do Th101-14)^[1]. Obejmowały one lokomotywy różnych partii, wyprodukowane między 1887 a 1901 rokiem^[3]. W 1926 roku na stanie PKP było 9 maszyn^[2]. Po II wojnie światowej nie było już tej serii na PKP.

Dwie lokomotywy utracono podczas wojny na terenie Belgii, a po wojnie 8 przekazano jako reparacje kolejom belgijskim SNCB, gdzie weszły do służby z numerami z zakresu 7726–7783^[3].

Opis

Parowóz towarowy o układzie osi C, z dwucylindrowym silnikiem sprzężonym, na parę nasyconą (C n2v). Ostoja blachownicowa, o grubości 30 mm, podparta w 4 punktach^[3]. Kocioł umieszczony nisko, z osią na wysokości 1925 mm nad szynami^[1]. Kocioł miał początkowo 173 płomieniówki, od 1896 roku – 167, o długości 4369 mm^[3]. Powierzchnia ogrzewalna kotła wynosiła 115,4 m², a po redukcji liczby płomieniówek w 1896 roku – 111 m²^[3]. Na kotle znajdował się wysoki zbieralnik pary, a przed nim skrzynkowa piasecznica, dostarczająca piasek przed pierwszą oś^[1]. Nad stojakiem kotła, przed budką były zawory bezpieczeństwa systemu Ramsbottom. Od lokomotywy nr 1078 (1895 rok) montowano na kotle przed zaworami bezpieczeństwa dzwon parowy typu Latowski. Dymnica miała drzwi dwuskrzydłowe^[3]. Niektóre lokomotywy miały baniasty komin z odiskiernikiem.

Parowóz miał dwucylindrowy silnik sprzężony o średnicy cylindrów początkowo 460/650 mm, a od 1890 roku – 480/700 mm. Prototyp wyposażony był w zawór rozruchowy von Borriesa, lecz seryjne lokomotywy od 1887 roku otrzymały zawór rozruchowy Lindera^[3]. Silnik posiadał rozrząd wewnętrzny Allana. Silnik sprzężony pozwalał na zaoszczędzenie 10–15% węgla w stosunku do wcześniejszego parowozu z silnikiem bliźniaczym^[3]. Silnikowa była druga oś wiązana. Osie wiązane były sztywno osadzone, rozstaw między pierwszą a drugą wynosił 1900 mm, między drugą a trzecią 1400 mm^[1]. Górne części kół były zakryte ozdobnymi ażurowymi „błotnikami”, przy tym dwa tylne były połączone.

Lokomotywa używała tendrów trzyosiowych, późniejszych serii saskich 3 T 7,5, i 3 T 9^[3].

Parowóz był uważany za udany i wytrzymały^[3], był stosunkowo ciężki i silny^[2]. Zaliczał się do najcięższych niemieckich maszyn o trzech osiach wiązanych tego czasu^[1]. Po równym torze mógł ciągnąć pociąg o masie 1080 ton z maksymalną prędkością 45 km/h, na pochyłości 3‰ – 760 ton z prędkością 35 km/h, a na pochyłości 10‰ – 430 ton z prędkością 25 km/h^[3].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q H. Obermayer, M. Weisbrod, Dampflok..., s. 10.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Jan Piwowoński, Parowozy kolei polskich, Warszawa: WKiŁ, 1978, s. 223, 231.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p M. Weisbrod, Sachsen-Report..., s. 20–27.

Bibliografia

ManfredM. Weisbrod ManfredM., Dampflok-Report: Lokomotiv-Archiv. Band No 4. Baureihen 53 – 59, Tender. – Teil 2, Horst JH.J. Obermayer, Fürstenfeldbruck: Merker Verlag, 1997, ISBN 3-89610-008-4, OCLC 645833685 (niem.).
Manfred Weisbrod, Sachsen-Report Bd. No 4. Güterzuglokomotiven und Tender der K.S.St.E.B., Hermann Merker Verlag, 1996, ISBN 3-89610-001-7 (niem.)

[dampf-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q H. Obermayer, M. Weisbrod, Dampflok..., s. 10.

[piw-2] Jan Piwowoński, Parowozy kolei polskich, Warszawa: WKiŁ, 1978, s. 223, 231.

[saks-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p M. Weisbrod, Sachsen-Report..., s. 20–27.

[1]

[2]

[3]