Yehudi Menuhin
 Yehudi Menuhin (1976) | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Pochodzenie | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Przyczyna śmierci | |
| Instrumenty | |
| Gatunki | |
| Zawód | |
| Aktywność |
1921–1999 |
| Instrument | |
| skrzypce Giovanni Bussetto 1680 Giovanni Grancino 1695 Guarneri filius Andrea 1703 Soil Stradivarius Prince Khevenhüller 1733 Stradivari Guarneri del Gesù 1739 Lord Wilton 1742 Guarneri del Gesù | |
| Odznaczenia | |
                
| |
| |
| Strona internetowa | |
Yehudi Menuhin (ur. 22 kwietnia 1916 w Nowym Jorku, zm. 12 marca 1999 w Berlinie)[1] – amerykański wirtuoz skrzypiec oraz dyrygent.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Pochodził z rodziny żydowskiej. Syn Moshe Menuhina i nauczycielki gry na fortepianie Maruthy Sher. Z urodzenia Amerykanin, z wyboru Brytyjczyk. Naukę gry na skrzypcach rozpoczął w wieku czterech lat u Sigmunda Ankera w San Francisco, a następnie kontynuował u Louisa Persingera[2]. Publicznie zadebiutował w wieku siedmiu lat. W wieku ośmiu, po raz pierwszy wystąpił w San Francisco, jako solista z towarzyszeniem San Francisco Symphony Orchestra, wykonując niezwykle trudną Symfonię hiszpańską Édouarda Lalo przy akompaniamencie jego pierwszego nauczyciela – Louisa Persingera. Od 1927 studiował w Paryżu u Georga Enescu, a w latach 1929–1930 u Adolfa Buscha[3]. W Berlinie zadebiutował 6 stycznia 1927 w wieku 12 lat, gdzie po występie z Berlińskimi Filharmonikami pod dyrekcją Bruno Waltera okrzyknięto go złotym dzieckiem[4].
Wiem od tej chwili, że jest w niebiosach Bóg
Cudowne dziecko jest czymś zasadniczo anormalnym, jak samo słowo wskazuje.
On jest jednak po prostu geniuszem, geniuszem – by tak to ująć – w stanie normalnym
Występował główne w Wielkiej Brytanii. Jako skrzypek był obok Jaschy Heifetza legendarnym wykonawcą Henryka Wieniawskiego i Niccola Paganiniego. Wielokrotnie odwiedzał Polskę, w której najchętniej koncertował w Poznaniu, współpracował także z Sinfonią Varsovia, której był pierwszym gościnnym dyrygentem[6]. W czasie II wojny światowej dał ponad 500 koncertów dla żołnierzy amerykańskich i alianckich oraz koncertował na rzecz Czerwonego Krzyża.
W 1963 założył własną szkołę dla młodzieży pod Londynem w Anglii Yehudi Menuhin School, mającą kształcić nie tylko świetnych muzyków, lecz przede wszystkim, jak mówił istoty otwarte i zrównoważone.
W 1975 jako ówczesny prezydent Międzynarodowej Rady Muzyki działającej przy UNESCO ustanowił 1 października Międzynarodowym Dniem Muzyki[7][8]. Jego najbardziej znanym uczniem jest Nigel Kennedy. Menuhin to także autor wielu książek, w tym autobiograficznej Unfinished Journey (1977). Za wybitne osiągnięcia w dziedzinie muzyki uhonorowany tytułem szlacheckim. 7 sierpnia 1983 roku wystąpił dla papieża Jana Pawła II w Castel Gandolfo razem z Polską Orkiestrą Kameralną Jerzego Maksymiuka[9].
Był twórcą i dyrektorem festiwali muzycznych w Gstaad (Szwajcaria), Bath (Anglia) oraz Windsor Festival.
Od pobytu w Indiach w 1952 fascynował się jogą – filozofią, medytacjami i ćwiczeniami sprawnościowymi. Był uczniem twórcy jogi iyengarowskiej B.K.S. Iyengara[10].
Związki z Polską
[edytuj | edytuj kod]Jego związki z Polską rozpoczęły się w kwietniu 1984, kiedy przybył na zaproszenie Polskiej Orkiestry Kameralnej, jako solista i dyrygent. By sprostać wymaganiom zaplanowanego wówczas repertuaru do współpracy zaproszono wybitnych muzyków z całego kraju i powiększono skład zespołu do 40 osób[11]. Po pierwszym entuzjastycznie przyjętym koncercie Yehudi Menuhin przyjął propozycję dyrektora Waldemara Dąbrowskiego oraz Franciszka Wybrańczyka i objął funkcję pierwszego gościnnego dyrygenta nowo powstałej orkiestry symfonicznej, która odtąd przyjęła nazwę Sinfonia Varsovia[12].
Praca z żadną inną orkiestrą nie dała mi tyle satysfakcji, co moja praca, w charakterze solisty i dyrygenta, z orkiestrą Sinfonia Varsovia
W 1996 roku, z okazji przypadającej 80. rocznicy urodzin Yehudiego Menuhina, orkiestra Sinfonia Varsovia pod jego dyrekcją nagrała komplet symfonii Beethovena oraz Schuberta. Odbyła szereg tournée koncertowych po Europie, a następnie praktycznie po całym świecie (USA, Kanada, Brazylia, Chile, Argentyna, Japonia, Korea, Tajwan, Hongkong), dając łącznie 65 koncertów[13].
Nagrody i odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]Odznaczenia państwowe
[edytuj | edytuj kod]Królowa Elżbieta II nadała mu tytuł Kawalera Komandora Orderu Imperium Brytyjskiego (KBE)[14] w 1965 (przysługujący tej klasie orderu tytuł szlachecki zaczął obowiązywać gdy w 1985 otrzymał obywatelstwo brytyjskie[15]), w 1987 otrzymał Order Zasługi[16], a w 1993 został odznaczony tytułem barona, czyli godnością para[17] i członkostwem w Izbie Lordów.
Posiadał też holenderski Krzyż Komandorski Orderu Oranje-Nassau, francuskie Order Legii Honorowej II[18], III[19] i V klasy[20] oraz Krzyż Komandorski Orderu Sztuki i Literatury, grecki Krzyż Wielkiego Komandora Orderu Feniksa, belgijskie Order Leopolda i Order Korony[19], włoskie Krzyż Wielkiego Oficera i Krzyż Wielki Orderu Zasługi (1983[21] i 1996[22]), hiszpański Krzyż Wielki Orderu Zasługi Cywilnej (1995)[23], węgierski Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Zasługi (1996)[24], niemieckie Krzyż Komandorski i Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Zasługi RFN[25] (1956[20] i 1997), portugalski Krzyż Wielki Orderu św. Jakuba od Miecza (1998)[26].
Uhonorowany obywatelstwem miast: Edynburga, Bath, Reims, Warszawy, a także medalami Paryża i Jerozolimy.
Doktor honoris causa 27 uczelni na całym świecie m.in. Uniwersytetu Oksfordzkiego, Uniwersytetu Cambridge, Uniwersytetu w Bath, Belgijskiego Niderlandzkojęzycznego Uniwersytetu w Brukseli, Narodowego Uniwersytetu w Córdobie, Narodowego Uniwersytetu Muzycznego w Bukareszcie.
Za swoją autobiografię Niedokończona podróż otrzymał w 1972 nagrodę niemieckich krytyków na Międzynarodowych Targach Książki we Frankfurcie[27].
W 1991 otrzymał izraelską nagrodę Wolfa w dziedzinie sztuki.
W 1972 został laureatem prestiżowej duńskiej Nagrody Fundacji Muzycznej Léonie Sonning.
W 1968 roku w uznaniu zasług za działania charytatywne otrzymał od Indiry Gandhi Pokojową Nagrodą im. Nehru.
Życie osobiste
[edytuj | edytuj kod]Miał dwie siostry Hephzibah (pianistka) i Yaltah (pianistka, poetka i malarka)[28]. Dwukrotnie żonaty z Nolą Nicholas (od 1938 do 1947), z którą miał dwójkę dzieci: Zamirę[29] i Krova, oraz z primabaleriną Dianą Gould (od 1947 do 1999), z którą miał dwóch synów: Jeremiego (pianistę) i Gerarda.
Śmierć
[edytuj | edytuj kod]Ostatni koncert dał 7 marca 1999 w Düsseldorfie, dyrygując Symfonią nr 3 a-moll Mendelssohna[30]. Zmarł 12 marca 1999 w Berlinie na zawał serca, podczas europejskiej trasy koncertowej z orkiestrą Sinfonią Varsovią[31]. Został pochowany w Londynie. Pogrzeb odbył się zgodnie z obrządkiem judaistycznym.
Dyskografia
[edytuj | edytuj kod]Nagrał ponad pół tysiąca płyt z samym tylko repertuarem skrzypcowym, nie licząc jego dyrygenckich dokonań.
- 1966: West Meets East
- 1968: West Meets East, Volume 2
- 1988: Menuhin And Grappelli Play Gershwin
- 1988: Menuhin & Grappelli Play Berlin, Kern, Porter & Rodgers & Hart
- 1988: Menuhin And Grappelli Play "Jalousie" And Other Great Standards
- 1988: The Very Best of Grappelli & Menuhin
- 1988: Menuhin & Grappelli Play Gershwin
- 1990: Jealousy: Hits Of The Thirties
- 1991: Concert of the Century
- 2009: The Great EMI Recordings Yehudi Menuhin
- 2009: 100 Best Menuhin
- 2012: Bach: Works With Orchestra
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Yehudi Menuhin na stronie allmusic.com. allmusic.com. [dostęp 2011-05-14]. (ang.).
- ↑ Kevin Starr: The Dream Endures: California Enters the 1940s. Oxford University Press, 2002. ISBN 0-19-992393-0.
- ↑ 10. rocznica śmierci Yehudi Menuhina. 2009-03-12. [dostęp 2015-06-19].
- ↑ Tytan odchodzi. [dostęp 2015-06-17].
- ↑ Yehudi Menuhin - anioł stulecia. 2010-12-02. [dostęp 2015-06-17].
- ↑ Orkiestra Sinfonia Varsovia. polmic.pl. [dostęp 2015-06-17].
- ↑ Międzynarodowy Dzień Muzyki. ZAiKS. [dostęp 2015-06-17].
- ↑ Światowy Dzień Muzyki UNESCO. radiozet.pl (archiwum), 2009-10-01. [dostęp 2011-05-15].
- ↑ Jacek Moskwa: Kalendarium pontyfikatu Jana Pawła II. Wydawnictwo Otwarte, 2014. ISBN 978-83-240-3115-3.
- ↑ Indie: nie żyje znany na całym świecie mistrz jogi B.K.S. Iyengar. polskieradio.pl, 2014-08-20. [dostęp 2015-06-19].
- ↑ 30 lat Sinfonii Varsovii. "Nie zatraciliśmy miłości do muzyki". 2014-05-27. [dostęp 2015-06-19].
- ↑ Sinfonia Varsovia. Oficjalna strona Orkiestry. [dostęp 2015-06-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-09)].
- ↑ Nauczyciel wirtuozów. [dostęp 2015-06-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-18)].
- ↑ "No. 53332". The London Gazette (Supplement). 11 June 1993. p. 1.
- ↑ British and Other Honours in Music. www.heraldica.org. [dostęp 2020-02-07]. (ang.).
- ↑ "No. 50849". The London Gazette. 3 March 1987. p. 2855.
- ↑ "No. 53379". The London Gazette. 22 July 1993. p. 12287.
- ↑ Andrew Cox: Dod's Parliamentary Companion. Vacher Dod Publishing, 1999, s. 275, seria: en.
- ↑ a b The New York Times Guide to the Arts of the 20th Century. V. 4 (1980-1999). Nowy Jork: Taylor & Francis, 2002, s. 3078.
- ↑ a b Johannes Peters, Alida Aden, Jürgen Stenzel: Musik im Dienste der Humanität. Zur Brunnerrezeption Yehudi Menuhins. Die Blaue Eule, 2002, s. 73, seria: de.
- ↑ Menuhin Yehudi. 13/09/1983. Grande Ufficiale Ordine al Merito della Repubblica Italiana
- ↑ Menuhin Yehudi. 08/03/1996. Cavaliere di Gran Croce Ordine al Merito della Repubblica Italiana
- ↑ Real Decreto 2241/1995, de 28 de diciembre, por el que se concede la Gran Cruz de la Orden del Mérito Civil al señor Yehudi Menuhin
- ↑ Húsz éve halt meg Yehudi Menuhin, minden idők egyik legnagyobb hegedűművésze. akibic.hu, 2019-03-10. [dostęp 2020-02-07]. (węg.).
- ↑ Warren Allen Smith: Celebrities in Hell. Fort Lee, NJ: Barricade Books, 2002, s. 80. (ang.).
- ↑ Estrangeiros com Ordens Portuguesas. www.ordens.presidencia.pt. [dostęp 2020-02-07]. (port.).
- ↑ Justyna Moćko: „Niedokończona podróż – dwadzieścia lat później” Yehudi Menuhin - fragmenty autobiografii. 2014-09-09. [dostęp 2015-06-17].
- ↑ Hans Keller, Christopher Wintle: Music and Psychology: From Vienna to London, 1939-52. Plumbago Books and Arts, 2003, s. 191. ISBN 0-9540123-1-3.
- ↑ Yehudi Menuhin is the father of a baby girl whose name is "Peace". „LIFE”. Tom 7,Nr 26, s. 27-28, 1939-12-25. ISSN 0024-3019.
- ↑ Yehudi Menuhin. 2004-04-05. [dostęp 2015-06-17].
- ↑ Yehudi Menuhin (1916-1999) - dyrygent Sinfonii Varsovii. culture.pl, 2014-05-05. [dostęp 2015-06-17].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- W. Marchwica (red.), Słownik muzyki, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2006, ISBN 83-7435-239-6, ISBN 978-83-7435-239-0.
- Yehudi Menuhin, Niedokończona Podróż. Dwadzieścia Lat Później, tłumaczenie Rafał Śmietana, 2002, ISBN 83-88667-15-7, 9788388667152.
- Yehudi Menuhin, Skrzypce i ja, Wydawnictwo Arkady, 2004, ISBN 83-213-4090-3.
- Yehudi Menuhin w bazie Filmweb
- Nowa encyklopedia powszechna PWN, Tom 5, Wydawn. Nauk. PWN, 1997, ISBN 83-01-11097-X, 9788301110970
- Portal wiedzy onet: Menuhin Yehudi. portalwiedzy.onet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-19)].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Spotkanie Jehudi Menuhina z młodymi muzykami podczas wizyty w Warszawie w 1984 roku, film dokumentalny Andrzeja Brzozowskiego, 1985
- Yehudi Menuhin dyryguje Polską Orkiestrą Kameralną w Warszawie, 1984 na stronie KronikaRP
- Amerykański skrzypek Yehudi Menuhin prowadzi próbę z Orkiestrą Sinfonia Varsovia w Warszawie, 1989 na stronie KronikaRP
- Tony Palmer: Menuhin: A Family Portrait. Gonzo Multimedia, 2016. ISBN 1-908728-06-X.
- ISNI: 0000000121208271
- VIAF: 12312362
- LCCN: n50036995
- GND: 118580906
- NDL: 00449773
- LIBRIS: wt79b5jf3bpb7s8
- BnF: 11915594t
- SUDOC: 027023214
- SBN: RAVV039687
- NLA: 35347047
- NKC: jn19990005610
- BNE: XX963009
- NTA: 069234205
- BIBSYS: 90127451
- CiNii: DA00374601
- Open Library: OL351991A
- PLWABN: 9810622325105606
- NUKAT: n96210247
- OBIN: 72100
- J9U: 987007265210105171
- PTBNP: 46463
- LNB: 000113025
- NSK: 000097607
- CONOR: 45214563
- ΕΒΕ: 257984
- BLBNB: 000259082
- KRNLK: KAC2018N1855
- LIH: LNB:V*122371;=BC
- RISM: people/41023929
- Amerykańscy skrzypkowie
- Amerykańscy dyrygenci
- Dyrygenci Sinfonii Varsovii
- Dyrygenci Polskiej Orkiestry Kameralnej
- Doktorzy honoris causa Uniwersytetu w Cambridge
- Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Oksfordzkiego
- Jurorzy Międzynarodowego Konkursu Skrzypcowego im. Henryka Wieniawskiego
- Kawalerowie Legii Honorowej
- Komandorzy Legii Honorowej
- Komandorzy Orderu Sztuki i Literatury
- Laureaci Nagrody Fundacji Muzycznej Léonie Sonning
- Laureaci Nagrody Wolfa w dziedzinie sztuki
- Laureaci Kennedy Center Honors
- Odznaczeni Orderem Feniksa
- Odznaczeni Orderem Imperium Brytyjskiego
- Odznaczeni Orderem Korony (Belgia)
- Odznaczeni Orderem Leopolda (Belgia)
- Odznaczeni Orderem Narodowym Zasługi (Francja)
- Odznaczeni Orderem Oranje-Nassau
- Odznaczeni Orderem Świętego Jakuba od Miecza (Portugalia)
- Odznaczeni Orderem Zasługi (Węgry)
- Odznaczeni Orderem Zasługi (Wielka Brytania)
- Odznaczeni Orderem Zasługi Cywilnej (Hiszpania)
- Odznaczeni Orderem Zasługi Republiki Federalnej Niemiec
- Odznaczeni Orderem Zasługi Republiki Włoskiej
- Parowie dożywotni
- Wielcy Oficerowie Legii Honorowej
- Amerykanie pochodzenia żydowskiego
- Amerykanie pochodzenia ukraińskiego
- Ludzie urodzeni w Nowym Jorku
- Urodzeni w 1916
- Zmarli w 1999