Nestor Makhno

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

Nestor Makhno aj temp dl'arvira anàrchica an Ucrain-a Nestor Ivanovič Makhno (Нестор Іванович Махно an ucraìn, 26 d'otóber dël 1888 – 25 ëd luj dël 1934) a l'é stàit un rivolussionari anarco-comunista ucraìn ch'a l'ha arfudà dë butesse an riga coj Bolsievich dapress a la Rivolussion d'Otóber. A l'ha organisà un motobin gran esperiment sossial ant la pràtica dij valor anàrchich, che peui a l'é stàit liquidà daj Bolsievich, na vira che a l'han fàila a pijé 'l podej. Prinsipi ëd soa vita e rivolussion ucrain-a Nestor Makhno dël 1909 Nestor Makhno a l'era nà ant na famija ëd bonòm ëd campagna a Hulyai Pole, n'Ucrain-a, e a l'era ël pì giovo ëd sinch masnà. Ij lìber dla gesia a lo marco coma nà dij 27 d'otóber dël 1888, ma ij sò a l'han registralo coma nà dël 1889 (sòn a peul esse ch'a fussa për felo andé coscrit pì tard, ò pura ch'a sia rivà peui, për evité ch'a lo ampichèisso dapress a che l'avìo arestalo dël 1910 për soa partecipassion a na sela anàrchica e a vàrie ruberìe con but polìtich). A l'avìa studià a la scòla parochial da 8 a 12 agn d'età. Pen-a dapress a la Rivolussion Russa dël 1905 Makhno a l'era rintrà ant na sela d'anàrchich e a l'era stàit amplicà an vàire espròpri ëd proprietà, lòn ch'a l'avìa ëdcò mnà a massé vàire polissiòt. A l'era stàit arestà dël 1906, processà e giudicà inossent. A l'é stàit arestà n'àutra vira dël 1907, ma a l'é pa podusse ancriminé e j'acuse a son stàite chità. La tersa vira a l'han arestalo dël 1908, quand n'anfiltrà a l'ha testimoniaje contra. Dël 1910 Makhno a l'é stàit condanà a esse ampicà, ma la sentensa a l'é stàita cambià an përzon a vita, e dapress a sòn a l'han mandalo a la përzon Butyrskaya a Mosca. Ambelelà a l'ha passà 6 agn, fin a che a l'é stàit liberà dël 1917, dapress a la Rivolussion dël Fërvé. Ën stand an përzon a l'ha podù studié, con l'agiut ëd vàire inteletuaj ch'a l'ero sò compagn dë stansia (notaman Pëtr Aršinov). Dapress a soa liberassion Makhno a l'é giontasse al moviment rivolussionari an Ucrain-a e a l'ha giutà a organisé l'espròpri dle proprietà djë sgnor e dij capitalista ant la part oriental dël pais. Dël prinsipi dël 1918, ël neuv goèrn bolsievich an Russia a l'ha firmà ël Tratà ëd Brest-Litovsk, ën fasend la pas coj Podej Sentraj, al pressi dla cession ëd na gran quantità ëd teritòri, Ucrain-a comprèisa. La popolassion rural dl'Ucrain-a a l'é arvirasse. A son formasse dj'unità ëd partisan contra ai soldà tedësch e àustro-ungàrich. Ant la provinsa ëd Yekaterinoslav st'arvira motobin prest a l'ha pijait n'andi anàrchich. Nestor Makhno (ansema a Aršinov e Volin) a l'é trovasse a esse un dij pì gran organisator dë ste bande partisan-e, che a la fin dle fin a son unisse a formé l'Esércit rivolussionari ansuressional dl'Ucrain-a (ERAU), conossù ëdcò coma Armada Nèira (për via ch'a combatìo sot ël drapò nèir anàrchich). L'ERAU a combatìa ëdcò contra ij bianch (contra-rivolussionari), ij nassionalista ucrain, e j'anti-semita ch'a 'ndavo për ël pais a fé pògrom contra j'ebrèo (visadì a massé j'ebréo). Ël moviment anàrchich an ucrain-a a l'é peui stàit soèns ciamà "Makhnovism" ò, con un pegiorativ russi "Makhnovshchina" (ch'as podrìa disse an piemontèis coma "makhnolerìa"). Ant ij pòst andova a son na-ie j'unità dl'ERAU, campagnin e ovrié a sërcavo d'abolì tant ël capitalism che lë stat midem ën organisand-se an assemblée ëd vilagi, comun-e e consej lìber. Tera e fàbriche as espropriavo e as butavo sot a contròl diret ëd campagnin e ovrié, ma comsëssìa ij dirigent soèns a rivavo pitòst da 'nt l'esércit ëd Makhno, pitòst che da 'nt la gent dël pòst. La question se 'l goèrn ëd Makhno a restèissa pì democràtich che nen la RSFSR a l'é anco' duvèrta për jë stòrich. La Makhnovshchina (Ucrain-a anàrchica) Combatent dl'armada nèira L'ataman Pavlo Skoropads'kyj, cap dla motobin criticà Repùblica Popolar Ucrain-a (considerà da vàire coma na repùblica marionëtta, a l'avù ëd gran sagrin ën sërcand d'ocupé l'Ucrain-a, pròpe për via ch'as trovava dadnans l'esércit ansuressional ëd Makhno. Na vira che Gërmania e Àustria a l'han përdù la Prima guèra mondial Skoropads'kyj a l'é peui scapà an Gërmania. Dël mars 1918, l'ERAU a l'avìa fàila a bate ij tedësch, j'austrìach, ij nassionalista ucraìn ëd Simon Petljura e vàire regiment ëd l'esércit dij Bianch. Ant ës moment-sì, la fonsion militar che Makhno a l'avìa pijait ant sò prim agn a l'é tramudasse anvers a l'organisassion. Ël prim congress ëd la Confederassion dij Ragrupament Anàrchich, sot ël nòm ëd Nabat ("la ciòca"), a l'ha deliberà sinch pont prinsipaj: L'arfud ëd tuti ij partì polìtich, L'arfud ëd qualsëssìa forma ëd ditatura (an particolar dël dògma marxista dla "Ditatura dël Proletarià"), La negassion ëd qualsëssìa concet dë Stat, L'arfud ëd qualsëssìa "moment ëd transission" ch'a podèissa avej da manca ëd na ditatura, L'àuto-goèrn d'ovrié e campagnin për mojen dij "consej" (sòviet). Contut che ij Bolsievich a disèisso che sò concet ëd "Ditatura dël Proletarià" a fussa da capì coma "goèrn dij consej dj'ovrié", la piataforma makhnovista a 'l l'avìa dzortut contra l'amzura "temporanea" dla "ditatura dël partì". D'àutra part, coma peui a l'é s-ciairasse, st'amzura-lì "temporanea" a la sarìa pro nen ëstàita e a sarìa durà fin a la fin dl'Union Soviética. Dal novémber dël 1918 al giugn dël 1919, ij makhnovista a l'han continuà a dì che n'Ucrain-a a l'era dapress a creesse na sossietà anàrchica, andova campagnin e ovrié a l'avrìo goernà an manera democràtica. “ "An sti borgh ël pì amportant a l'era 'l travaj dla campagna, un travaj fàit da campagnin, dont cheidun a restava al midem temp ovrié e campagnin. As basavo dzortut ansima a la question che tuti a fusso midem coma valor e ch'as giutèisso l'un con l'àutr. Tuti, òmo e fomne, a travajavo ansema con la cossiensa motobin ciàira ëd quand a fussa ora dë travajé ant ij camp e quand a fussa ora dë travajé antëcà... Ij programa ëd travaj as fasìo an riunion andova a vnisìo tuti. E parej tùit a savìo lòn ch'a-i era da fé. ” —Makhno, La Rivolussion Russa an Ucrain-a Drapò dl'esércit makhnovista As pensava che 's neuv paradigma sossial-sì a dovèissa fé nasse ëd neuv valor e sistema ëd relassion, lòn ch'a l'ha mnà ij makhnovista a formalisé la polìtica dle lìbere comun-e coma forma pì àuta ëd giustissia sossial. L'educassion a l'era organisà ant sëj prinsipi ëd Francisco Ferrer, e l'economìa a l'era basà ansima al barat lìber antra comun-e ruraj e urban-e, a parte da gran e carn fin a rivé ai prodot ëd manufatura, conforma a le teorìe ëd Kropotkin. Ij crìtich da la part dij Bolsievich a diso che sta descrission dl'Ucrain-a makhnovista a sia mitològica. A treuvo ch'a sia malfé a chërde che dle region agrìcole rovinà da la guèra, e isolà da na mira econòmica (contut che l'ucrain-a oriental a l'avèissa le pì gran minere ëd carbon e fèr dël vej Imperi Russ, e a fussa pitòst andustrialisà për coj temp-là) a peulo esse vnùite un paradis anàrchich an chèich dì ò an chèich mèis, mach ën dovrand la giusta ideologìa anàrchica. Trockij, ant na serie d'artìcoj, a l'ha dit che la "repùblica anàrchica" a l'era nomach che na ditatura militar con pòche elession, dont vàire mach për finta, e che tuti ij pòst amportant a vnisìo dàit da Makhno ò pura da sò leutenent, e che soèns as fasìo dj'esecussion somarie. L'esempi pì famos dë ste acuse a l'é che Makhno, ën ciaciarand sot a soa tenda, a l'abia decidù che un dij sò ufissiaj a fussa un reassionari e a l'abia fàit che masselo ant sël pòst. A-i é gnun-a preuva nì che sossì a sia vèira, nì che ant la repùblica anàrchica a-i sia mai sta-ie da bon la democrassìa. Comsëssìa, a venta ëdcò dì che le categorìe marxiste a l'é belfé ch'a sio nen le pì còmode për giudiché dj'event ch'a resto motobin pì comprensibij e normaj se s-ciairà ant ël quàder dle costume ëd lìber goèrn anco' medioevaj dij Cosach ëd Zaporož'e, e che miraco, sot a la coèrta ideològica anàrchica, a l'é belfé ch'a sio manifestasse dij comportament motobin tradissionaj për la sossietà campagnin-a ucrain-a. A-i son ësta-ie vàire conte d'atrossità fàite da l'esércit ëd Makhno. Makhno midem a podìa nen vëdde monàrchich e nòbij, e lor-sì a son stàit massà sensa pietà quand a drocavo ant le man dij makhnovista, com a rivava ëdcò con j'ufissiaj bianch. Dapress a la fin dl'aliansa coj Bolsievich ij comandant ross e ij comissari ch'as caturavo a fasìo la midema final. Comsëssìa, Makhno për sòlit a l'avìa pì car lassé andé lìber ij coscrit ch'a finìo përzoné, coma "fradej proletari", con la possibilità 'd sërne se resté con sò esèrcit ò torness-ne a cà soa, na vira che tuti ij comandant a fusso stàit massà. Sòn, pr'esempi, a l'é rivà con na brigà eston-a dl'Armada Rossa, ch'a l'era arendusse a Makhno dël 1919, e con vàire àutre unità tedësche, nassionaliste e dl'Armada Rossa. Sta clemensa as aplicava a tuti, gavà ij Bianch, e a l'era nen tant basà ansima a n'ideal romàntich, ma pitòst a restava na strategìa precisa. A l'ha dàit dij gran arzultà, e a l'ha fàit chërse motobin tant ël nùmer ëd sò soldà, për via che an motobin tanti a sërnìo dë resté con j'anàrchich. Vita përsonal Dël 1919, Nestor Maknho a l'ha marià Agafya Kuzmenko (ch'a disìo ëdcò Galina), che dnans dla rivolussion a fasìa la magistra dë scòla elementar (1892-1978), ch'a l'é vnuita ëdcò sò agiutant. A l'han avù na fija, Elena. Galina Kuzmenko a l'avrìa eseguì ëd person-a la sentensa ëd mòrt ëd l'otaman Nikifor Grigoriev, un comandant subordinà ch'a l'avìa fàit na serie ëd pògrom anti-semita (ma conforma a dj'àutre version Grigoriev a sarìa stàit massà da Chubenko, component dla squadra ëd Makhno, ò pura da Makhno midem). Doj dij fradej ëd Makhno a son stàit ativ ant ël moviment. A son stàit caturà an bataja daj tedësch e fusilià. A-i son vàire conte rësgoard a l'estrema licensiosità ëd Makhno, e ëd sò stat magior e soldà, ma gnun a l'ha mai smonù gnun-a preuva. Un dij proclama makhnovista ch'a fa diviet ëd maltraté "viturin, ator e picie, përchè tuti lor-lì a-j servo al Pòpol" a l'é soèns ëmnà coma evidensa dla moral licensiosa dj'anàrchich. Antra Ross e Bianch Makhno a l'ha fërmà ij tentativ dij Bianch d'anvade l'Ucrain-a da sud-òvest për tré mèis, anans che ij Ross a-j rivèisso an agiut. Ma bele che dapress a la congiunsion con l'Armada Rossa, j'anàrchich a l'han tenusse soe struture polìtiche prinsipaj e a son arfudasse tant d'arfé j'elession dij consej che d'aceté comissari polìtich nominà dai Bolsievich. L'Armada Rossa për chèich temp a l'ha acetà ste condission, ma motobin prest a l'ha chità dë deje ai makhnovista dj'arforniment base, coma gran e carbon. Ël giornal La ciòca a l'é stàit proibì e 'l Tèrs Congress (ant la person-a ëd Pavel Dybenko) a l'ha diciarà ël moviment makhnovista fòra lege e contra-rivolussionari. An arspòsta ël Congress Anàrchich an pùblich a l'ha butà an dùbit la legitimità dij soviétich coma podej. “ Peul-lo esiste na lege fàita da chèich pòche person-e ch'as fan ciamé 'rivolussionari', e ch'a-j lassa a sò autor buté fòra lege na popolassion antrega, popolassion motobin pì rivolussionaria che nen sti 'rivolussionari'-lì?? ” —Aršinov, Moviment Makhnovista La giustìfica mnà da la stampa bolsievica a la question dla rotura dij rapòrt con j'anàrchich a l'é stàita basà ansima a vàire fator: lë "stat anàrchich" ëd Makhno a sarìa stàit mach na ditatura militar personal, con dj'aministrator sivij nominà (e nen elegiù) da Makhno midem e da dj'àutri cap militar, Makhno midem a sarìa arfudasse dë deje da mangé a ferovié e telegrafista soviétich, na "session special" dla costitussion anàrchica a l'avrìa përmetù esecussion segrete e tortura, le fòrse ëd Makhno a l'avrìo rubà dj'arforniment da un tren dl'Armada Rossa, e a Briansk a l'avrìo rubà un blindà ch'a dovìo mach rangé e peui dé andré, la distribussion ëd 'La ciòca' a l'avrìa anandià na burà d'atentà ant le sità russe. Lenin motobin prest a l'ha mandà Lev Kamenev an Ucrain-a, andova a l'ha avù na conversassion motobin cordial con Makhno. Quand Kamenev a l'era pen-a andà via, Makhno a l'ha antercetà doj messagi dij Bolsievich, ël prim ch'a-j dava órdin a l'Armada Rossa d'ataché ij makhnovista, lë scond ch'a ordinava dë massé Makhno an person-a. Dapress al Quart Congress (anàrchich), Trockij a l'ha ordinà an manera motobin ciàira d'aresté tuti ij partessipant al congress, peui as dis ch'a l'abia dit che "a l'é mej smon-e l'Ucrain-a antrega ai bianch ëd Denikin che nen lassé che 'l makhnovism as ëspantia". Butand an consideran che ij Ross a stavo già combatend contra ai Bianch e a j'anvasor forest daspërtut, as peul discute che Trockij da bon a l'avèissa pì car d'avej contra an Ucrain-a n'àutra fòrsa bianca, che nen n'esércit nen-alinià ëd contadin. Comsëssìa, coma arspòsta a l'atach dl'Armada Rossa, Makhno e sò colaborator pì s-ciass a son scapà. Le fòrse ëd Trockij peui a son staite batùe da Denikin e a l'han dvù artiresse da 'nt l'Ucrain-a. Makhno a l'ha torna formà soe fòrse e a l'ha batù ij Bianch ëd Denikin, ën salvand parej tant l'ERAU che ij soviètich midem. La partìa ëd colaborator pì s-ciass ëd Makhno Ën essend parej vnùita potenta e motobin popolar, la makhnovshchina a l'é dasse n'àutra vira a possé për l'auto-organisassion dla nassion. E na vira che mità dle fòrse ëd Makhno a l'ero malavie për n'epidemìa ëd tif, Trockij a l'é tornà a atacheje. Dl'otóber dël 1920 a-i é sta-ie na neuva tregua antra Makhno e l'Armada Rossa, quand tut e doj a son rivà tacà ai teritòri tenù da l'esércit bianch ëd Wrangel. La makhnovshchina a l'ha torna consentì a giuteje ai Ross, ma na vira che an Criméa ij Bianch a l'ero stàit eliminà d'autut, ij comunista a son torna virasse contra a Makhno. Makhno a l'ha antercetà tre messagi da Lenin a Rakovsky, ël cap dël podej bolsievich an Ucrain-a. J'órdin ëd Lenin a-i ero d'aresté tuti ij component dl'organisassion ëd Makhno e dë processeje coma criminaj comun. Esili Dl'aost dël 1921, un Makhno giumaj sensa fòrse a l'ha sërnù d'andé an esili, ën scapand an Romanìa, peui an Polònia, a Dànzica, a Berlin e a la fin dle fin a Paris. Dël 1926, a l'é butasse ansema a dj'àutri ésuli russi a Paris coma part dël Ragrupament dj'Anàrchich Russi a lë Strangé (Группа Русских Анархистов Заграницей), che a stampava ël giornal mensil "Delo Truda" (Дело Труда, "La Causa dël Travaj"), Makhno a l'é stait co-autor e co-editor ëd la Piataforma Organisativa dl'Union General dj'Anàrchich (che soèns a ciamo Piataforma Organisativa dij Comunista Libertari), ch'a la fortìa soe ideje ansima a coma j'anàrchich a podèisso organisesse, basà ant sj'esperience dl'Ucrain-a rivolussionaria e ant sla sconfita për man dij Bolsievich. Ël document an prinsipi a l'é stait arfudà da vàire anàrchich, ma al dì d'ancheuj a l'é motobin popolar. A resta soget ëd controversia, e se da na banda a ispira vàire anàrchich përchè lòn ch'a smon a l'é ciàir e fonsional, da l'àutra as tira contra dle crìtiche (antra j'àutri, cole ëd Volin e Malatesta) ëd chi ch'a pensa ch'a men-a a na strutura tròp rìgida e geràrchica. (Ch'a varda ëdcò Piataformism) A la fin ëd soa vita Makhno a lë stava a Paris e a travajava da murador e agiutant ëd sena a l'Òpera 'd Paris e an vàire studi ëd cine, coma pura ant la fàbrica dla Renault. Makhno a l'é mòrt a Paris dël 1934 ëd tubercolòsi. A l'é stàit cremà tre dì dapress a che l'era mòrt, ai funeraj a son ëvnu-ie 500 person-e, al famos cimetière du Père-Lachaise a Paris. La vìdova e la fija ëd Makhno, Elena, a son stàite deportà an Gërmania ai travaj forsà a la fin dla Sconda guèra mondial. Dapress a la fin dla guèra a son torna stàite arestà da la NKVD, ëmnà a Kijv andova a l'han processaje dël 1946 e condanaje a 8 agn ëd travaj forsà. Na vira ch'a l'han liberaje, dël 1953, a son andàite a vive an Kazakhstan. Ant la coltura popolar Makhno a intra coma personagi ëd fantasìa ant la serie ëd conte ëd Michael Moorcock centrà ansima a Jerry Cornelius. Pr'esempi, al prinsipi ëd Tango dl'Entropìa, j'armade ansuressionaj ëd Makhno a pijo na part dël Canadà. La banda d'anàrchich punk russa Mongol Shuudan (Монгол Шуудан) a pija motobin tanta ispirassion da 'nt j'event e le conte ansima a la vita ëd Makhno. Na miniserie televisiva an 12 pontà ciamà "Le 9 vite ëd Nestor Makhno" a l'é staita girà an Ucrain-a dël 2006. Da lese Nestor Makhno, The Struggle Against the State & Other Essays (AK Press). Alexandre Skirda, Nestor Makhno—Anarchy's Cossack: The Struggle for Free Soviets in the Ukraine 1917-1921 (AK Press). Peter Arshinov, History of the Makhnovist Movement; G.A. Kuz'menko's Diary; Makhno's Memoir (ISBN 5-300-00585-1). S.N. Semanov, Nestor Makhno: Vozhak Anarkhistov. Novoye prochteniye po novym materyalam; Nestor Makhno: Anarchist Chieftain. A New Reading Based on New Material (Veche, Moscow, 2005). S.N. Semanov, Makhno. Podlinnaya Istoriya; Makhno. An Authentic History (AST-PRESS | 2001). Arferiment

Aiuto per la lettura Ayuda para la lectura Help for Reading Rintré ant la Piòla Contaté j'Aministrator Lìber për Amprende Coression ortogràfica Tastadura piemontèisa Portaj e Proget Agiut pr'ij Contributor Travajòt sempi