Mohammad Ragheb

نخستین رمان تاریخی فارسی، شمس و طغرا (کرمانشاه: 1288-1289ش./1327-1328ق.) اثر محمدباقرمیرزاخسروی (1266-1338ق.)، در زمان سلغریان روی می‌دهد و فضایی فراهم می‌آورد تا در شش زمینۀ روابط زبانی و بینامتنی، گونۀ ادبی، نظام روایتگری، شخصیت‌پردازی، زمان و مکان و سیاست و سازگاری پیکاری میان اندیشه‌ها، شگردها و شکلهای کهنه و نو دربگیرد. مسئلۀ اصلی اینجاست که در جریان شکل‌گیری ادبیات نوین فارسی، شمس و طغرا چه چایگاهی دارد؟ آیا اثری نوگراست یا همچنان پایبند سنت؟ آیا می‌توان نگارش آن را گشودن راهی تازه در فضای داستان‌نویسی فارسی دانست؟ از یک‌سو، با وجود همۀ نوگراییها باز هم ساخت شکلی تازه همچون سیاحت‌نامۀ ابراهیم بیگ زین‌العابدین مراغی ممکن نیست زیرا که اثر فاقد قهرمانی مسئله‌دار است. اما از سوی دیگر، تصویر دنیای معاصر نویسنده به شکلی دیگر بر رویدادها بازتابانده شده و از خلال آن، تعارضات موجود در جامعه بازنمایی شده است؛ تعارضاتی که با سازگاری یک‌سویه به فرجام می‌رسد. در واقع، اگرچه رمان تاریخی شکلی تازه برنمی‌سازد اما آیینه‌ای است در مقابل دنیای معاصر. در مجموع تقریبا در همۀ زمینه‌هایی برشمرده، پی...

کلک خیال­انگیز، نوشتۀ ابوالفضل حری، به موضوعاتی چون «نظریۀ انواع ادبی»، «فانتزی و فانتاستیک»، «شگرف در روان‌کاوی و ادبیات»، «رویکرد ساختاری به وهم‌ناک»، و «بوطیقای ادبیات وهم‌ناک، معجزات، و کرامات در عمل» می­پردازد. پیکرۀ تحلیلی کتاب شامل فرج بعد از شدت، هفت پیکر، هزارویک شب، عجایب‌نامه­ها، و داستان‌های سورۀ کهف می­شود. رویکرد اصلی مؤلف نیز روش تزوتان تودوروف در کتاب فانتاستیک (رویکردی ساختاری به‌گونه­ای ادبی) است. در نگاهی کلی و ارزیابانه می­توان انتقادات بسیاری را برشمرد: کاربست نظریۀ فرنگی بر پیکرۀ داستان سنتی فارسی کارآمد و مفید به‌نظر نمی­رسد؛ حدود گونه­های مختلف به‌درستی تعریف و تدقیق نشده­اند؛ در انتخاب پیکره ملاحظۀ ویژه­ای صورت نگرفته است؛ در تحلیل داستان‌ها اشکالاتی دیده می­شود و برخی نمونه­ها و مثال‌ها چندان منطبق بر مقتضیات رویکرد نویسنده نیست؛ تعداد اندکی از معادل‌های زبانی نادرست­اند؛ گاه مشکلات ویرایشی و چاپی ساده‌ای دیده می­شود؛ حشو و تکرار و اطناب ممل مخل خوانش است؛ نتیجه­گیری‌های کلی و بدیهی در کتاب فراوان­اند؛ در نظام ارجاعی و منابع کتاب، اشتباهاتی وجود دارد؛ و ازه...

هر دو رمان پسامدرن آخرین انار دنیا (2002) نوشتۀ بختیار علی، نویسندۀ کرد عراقی، و وقت تقصیر (1383) اثر محمدرضا کاتب فضایی پادآرمانشهری دارند. ایران آن سالها در گیر و دار گذار از دورۀ خاتمی به احمدی‌نژاد است و عراق آخرین سالهای حاکمیت صدام را از سر می‌گذراند. برای بررسی وضعیت فراگیر پادآرمانشهری به سراغ روزنه‌های آرمانشهری شخصیتهای اصلی رفتیم و از دریچۀ امکان رهایی از پادآرمانشهر به مطالعۀ رمانها پرداخته‌ایم. شخصیتهای تکثیرشده یا ادغام‌شده در این میانه به خاطر شرایط پیچیدۀ خاورمیانه آرمانشهرهایی دست‌نیافتنی دارند که به دلیل شیءوارگی، خصوصی‌سازی و ... امکان وجودی ندارند. افیونها و پیمانها بسته به موقعیت، مسیرهای ایدئولوژیک/ اتوپیایی‌ای هستند که شخصیتها در قالب آنها پیرنگ‌سازی می‌شوند. پیمانهای ستودۀ بختیار، امیدبخش زدایش پادآرمانشهر است و افیونهای نکوهیدۀ کاتب، فراهم‌آورندۀ امکان همزیستی با آن؛ بدین سان اتوپیا، ایدئولوژی را آشکار می‌سازد و ادبیات رهایی‌بخش با درج ساختار واقعیت در ساختار رمانی، آینده را پیش‌بینی می‌کند.

کلك خيال انگيز، نوشتة ابوالفضل حري، بـه موضـوعاتي چـون «نظريـة انـواع ادبـي»،
«فانتزي و فانتاستيك»، «شـگرف در روانكـاوي و ادبيـات»، «رويكـرد سـاختاري بـه
وهمناك»، و «بوطيقاي ادبيات وهمناك، معجـزات، و كرامـات در عمـل» مـي پـردازد.
پيكرة تحليلي كتاب شامل فرج بعد از شدت، هفت پيكر، هزارويـك شـب، عجايـب
نامه ها، و داستانهاي سورة كهف مي شود. رويكـرد اصـلي مؤلـف نيـز روش تزوتـان
تودوروف در كتاب فانتاستيك (رويكردي ساختاري به گونه اي ادبي) است. در نگاهي
كلي و ارزيابانه مي توان انتقادات بسياري را برشمرد: كاربست نظرية فرنگي بر پيكـرة
داستان سنتي فارسي كارآمد و مفيد به نظر نمي رسد؛ حدود گونه هاي مختلف به درستي
تعريف و تدقيق نشده اند؛ در انتخاب پيكره ملاحظة ويژه اي صورت نگرفته اسـت؛ در
تحليل داستانها اشكالاتي ديده مي شود و برخي نمونه ها و مثالها چنـدان منطبـق بـر
مقتضيات رويكرد نويسنده نيست؛ تعداد اندكي از معادلهاي زباني نادرست انـد؛ گـاه
مشكلات ويرايشي و چاپي ساده اي ديده مي شود؛ حشو و تكرار و اطناب ممل مخـل
خوانش است؛ نتيجه گيري هاي كلي و بديهي در كتاب فراوان اند؛ در نظـام ارجـاعي و
منابع كتاب، اشـتباهاتي وجـود دارد؛ و ازهمـه مهـمتـر، گـاه ترجمـه جـاي تـأليف را
گرفته است.

چکیده
بی شو کم بحث از تعزیه به ترازهای مقول هی دیگری چون نمایش، نمایش شرقی، نمایش ایرانی و ...
» تعزیه « انتقال داده شده است و همین امر روندِ بازشناسی خود تعزیه- و درواقع، یادکردی را که
خوانده م یشود- مبهم ساخته است. ازای نرو در آ نچه م یآید، تعزیه نه فصلی از تاریخ نمایش در
تنها مثال ،» رابطه با خودش « ایران، بلکه در نتیج هی تعلیق ویژگ یهای تجرب یاش و قرارگرفتن در
یا پارادایم خودش )یک فرضیۀ پارادایمی( خواهد بود تا بدی نسان بتواند در فرایند فهم پذیری خود
مشارکت کند.
خود تعزیه خواهد بود پیش از واگذار یاش به مقول ههایی که » چیستیِ « بنابراین پرسش اصلی
انتظارش را م یکشیده اند. و چنا نکه اشاره شد پاسخ به این چیستی نه از توصیف ویژگی های تعزیه
که از تعلیق آن ها ممکن خواهد شد. بدی نسان نامی که در این تعلیق برای تعزیه به یاد خواهد آمد
خواهد بود از چشم اندازی دیگر. درواقع، مثالِ تعزیه خواهد کوشید تا میمسیس را mimesis همان
دوباره معنا کند، ب هطوری که میمسیس دیگر نه تقلید یا بازنمایی که فراشد تجرب هی حضورِ )یک اثر(
ه مچون » تئاتر « خواهد بود: زندگیِ بالفعلِ اثر. در نتیجه، ممیسسِ تعزیه نشان خواهد داد که چگونه
آن، شکل گرفته است. » تقدیر گفتمانیِ « انحرافی از کنش و منش میمسیس یونانی، و به عنوان
اجرا )با زنمایی » هنر « بدی نسان، مسأل هی نهانی بحث نمایان خواهد شد: تقابلِ سادگی حضور و
» تئاتریک(، تقابلِ حضورِ صرف چیزها و واقعیتِ در حالِ اجرا؛ این که آن چه به اصرار واقعیت
خوانده م یشود برساخت هی هنرِ فراگیرِ اجراست.

در دهه‌های اخیر کاربرد رویکردهای پسامدرن در حوزۀ ادبیات داستانی ایران گسترش یافته ‌است. در اینجا با تعیین مشخصه‌های کلی پسامدرنیسم در داستان و تحلیل داستان‌های کوتاه نویسندگان شاخص دهة هشتاد از دیدگاه منتقدان، کوشش شده‌است چشم¬اندازی اجمالی از وضعیت پسامدرن آنها ارائه شود. در نتیجه می‌توان گفت از میان داستان‌های کوتاه بررسی¬شده، تنها 35% دست کم یک ویژگی پسامدرنیستی داشته¬اند که از این میان بیشترین سهم مربوط به سال‌های 82 و 86  و کمترین مربوط به سال‌های 83 تا 85 است. با آنکه مشخصه‌هایی چون فراداستان، پسامرگ و بعد سوم بیشترین بسامد و منطقه‌سازی و وانمودگی کمترین بسامد را داشته‌اند و نویسندگان با اتخاذ شیوه‌ای محافظه‌کارانه در مواجه با واقعیت، بیشتر به مقولاتی مربوط به طرح داستانی پرداخته‌اند تا مایة داستانی اما سیر بهره‌گیری از مشخصه‌ها نشان می‌دهد که تمایل نویسندگان در این دهه از مشخصه‌های ظاهری به سمت مشخصه‌های محتوایی سوق یافته‌است. بر این اساس اگرچه می‌توان به دو رویکرد متفاوت میان نویسندگان در داستان‌پردازی پسامدرن اشاره کرد اما از میان آن‌ها افرادی چون خسروی، شهسواری، یادعلی، بیگدلی، صادقی، مختاری، ریاضی و محمودی گاه با بسامد بالای تنوع کاربرد مشخصه‌ها و گاه با تکیه اساسی بر بعضی مشخصه‌ها توانسته‌اند تا حدودی سبک خاص خود را در داستان پسامدرن عرضه کنند.

در اینجا داستان برهان العاشقین (شکارنامه یا قصه چهار برادر) از سید محمد گیسودراز (۷۲۱-۸۲۵ق)، عارف چشتی ساکن شبه قاره و تحریر های آن در مناطق مختلف ایران نظیر اهر، تربت حیدریه، جیری بوشهر، دلاخل، سبزوار، سیاه سل رشت، فم تفرش، فیروزامرد فسا، فیروزکوه، قاین، قنات ملک رابر کرمان،کرمان و ... مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته اند. در آغاز، چگونگی روایت داستان در تمامی تحریرهای منتخب، گزارش و با یکدیگر سنجیده می شوند. سپس الگوریتمها و ساختهای ویژه ای که گیسودراز و سایرین استفاده کرده اند بررسی می شوند. آنگاه بر اساس مباحث مطرح در مقاله، داستان بازخوانی می شود.

كاركرد گفتماني سكوت در ادبيات معاصر فارسي (انتشارات نقش جهان : 1392
از منظري زبانشناختي ميپردازد و رويكردها و « سكوت » اثر ليلا صادقي به بررسي
ديدگاههاي تازهاي را از افرادي چون دنيس كورزون، توماس برونو، توماس هاكين،
ژاك دريدا، سوزان سانتاگ، ميشل افرات و ديگران بررسي مي كند و آنها را در
پيكرهاي متنوع از ادبيات داستاني معاصر ميآزمايد. در اين مقاله، برخي كاستيهاي
كتاب از منظر صوري و محتوايي بررسي شده است؛ بيش از همه، به چگونگي
استفادة صادقي از منابع غربي توجه شده و كاربرد اين ديدگاهها در متون منتخب
داستاني فارسي نيز مورد نقد و داوري قرار گرفته است.
در بخش نظري كتاب، مشكلاتي نظير ترجمه به جاي تأليف، منبع سازي و بي -
توجهي به پيشينة مطالعة سكوت در ايران ديده مي شود و در بخش كاربردي،
مشكلاتي همچون مسائل روششناختي و استفاده از شواهد و مثالهاي نادرست و
نارسا و انتخاب غير منطقي و اتفاقي پيكرة تحليلي به چشم ميخورد.
كليدواژه ها:سكوت، ادبيات داستاني، دنيس كورزون، ميشل افرات، توماس برونو

Maulana Jalaluddin Balkhi, the great Iranian poet and mystic, does not only belong to the present Iran borders, Iran plateau, Deccan lands, and Anatolia. He is a global literary figure and has a metanationality identity. Orhan Pamuk, the Nobel Prize winner talks about his familiarity with Maulana (Shirzadi,16). In the USA the translations of Coleman Barks concerning Maulana and his works are among the American bestsellers.1 Besides, the great men, such as Hegel,2 Bergson, Goethe, Jung, Kristeva, … were all familiar with Maulana and his works which shows his cultural position among the Western great thinkers. But, here, we should raise a question. How and when did the first familiarity of the Western researchers with Maulana and his works begin?

کاوه میرعباسی، مترجم توانای ادبیات فرانسوی، اسپانیایی و انگلیسی به تازگی رمانی کارآگاهی به نام سین مثل سودابه (افق: 1393) نوشته که مورد توجه مخاطبان قرار گرفته است. اگر چه این رمان اولین رمان کارآگاهی فارسی نیست اما به دلیل کمبود آثار مطرح در این حوزه شایستۀ توجه و مداقه است. در این مقاله پس از ارائۀ کلیاتی دربارۀ ویژگیهای این رمان، قوانین گونۀ ادبی کارآگاهی را شرح می-دهیم. سپس به اختصار میزان انطباق شکلی سین مثل سودابه را با آنها بررسی می¬کنیم و پس از مقایسۀ کوتاه آثار چندلر و میرعباسی به ویژه در حوزۀ شخصیت¬پردازی کارآگاه، نتیجه¬گیری خود را دربارۀ اهمیت این رمان فارسی در حوزۀ گونۀ ادبی خود عرضه می¬کنیم.

The topic of discussion in the present article is the short account of Ibrahim Adham’s repentance; selected from four resources; Kashf al-Mahjūb by Hejviri Qaznavi (5th A.H.), Tabaqāt al-Sufīye by Khwaje Abdollah Ansari (5th A.H.), the translation of Resāleye Qoshayrīye by an anonymous author (6th A.H.), and Sharh al-Ta’arrof by Mostameli Bukhari (5th A.H.).
The main approach of the present article is narratology. As the first step, all the texts were divided into a number of propositions; then the propositions were classified, based on the difference of their codes, finally they were compared with each other, based on the narrative construction framework, so that the narrative features of the accounts could be recognized, in other words the “stylistics of narrative” displayed in the four very short excerpts of these texts, have been investigated.

موضوع مورد بررسی ما حکایت کوتاه توبه ابراهیم ادهم است که از چهار متن انتخاب شده است : کشف المحجوب هجویری غزنوی ، طبقات الصوفیه خواجه عبد الله انصاری ، ترجمه رساله قشیریه از مولفی نامعلوم و شرح تعرف مستملی بخاری .
ابتدا هر چهار متن را به تعدادی گزاره تقسیم کردیم وآنها را بر اساس رمزگانهای متفاوت دسته بندی و در چارچوب ساختار روایی با یکدیگر مقایسه کردیم تا بدین وسیله ویژگیهای روایی آنها را کشف کنیم . در واقع به بررسی ‹‹ سبک شناسی  روایت ›› در چهار قطعه بسیار کوتاه از این متون پرداختیم .

در اين مقاله بر اساس شواهدي از كليله و دمنه، مرزبان نامه، روضه العقول، هزار و يكشب و ... به بررسي شيوۀ خاصي از گسترش پيرنگ در قصۀ فارسي به¬ويژه داستانهاي جانوران پرداخته‌ايم. پيرنگ در اين گونه قصه‌ها، علي‌رغم شيوه مرسوم در ذهنيت داستاني خوانندگان امروزي، به جاي پرداختن به خطوط اصلي قصه، خطوط فرعي داستان را دنبال مي‌كند. بدين ترتيب با پيرنگي مواجه¬ايم كه از ديدگاه خوانندۀ امروزي در جريان گسترش روايت، ضعیف تلقي مي‌شود در حالي كه اين نكته، ويژگي خاص مربوط به اين نوع از قصه‌هاست و خصلتي عام و تا حدودي فراگير محسوب مي‌شود.

در اين مقاله، ابتدا مختصري دربارۀ پيشينۀ روايت‌‌شناسي بلاغي مطرح و اصطلاحات مهم نويسندۀ ضمني، انواع مخاطبان، راوي نامعتبر، تنش، ناپايداري و ... از ديدگاه سه نسل از نظريه‌‌پردازان بلاغي تعريف شده است. سپس داستان كوتاه «درخت» اثر گلي ترقّي از مجموعۀ من هم چه‌‌گوارا هستم بازخواني و تفسير شده است. موضوع اصلي داستان، چرخۀ سوءاستفاده است كه هر يك از شخصیّت‌ها به نوعي در آن دخيل هستند. هر يك از گروه‌های مختلف مخاطبان، دیدگاه‌های ويژه‌‌اي دربارۀ اين شخصیّت‌ها دارند و با برخي از آنها همدلي مي‌‌كنند. هدف اصلي، بررسي تفاوت‌های خوانش و چگونگي گسترش پی‌رنگ از ديدگاه مخاطبان مختلف است. مضمون «درخت: جاودانگي و پوسيدگي»، بنياد داستان را شكل مي‌‌دهد و با قرار گرفتن شخصیّت‌ها در جای‌گشت‌های متنوع، خوانشهای متفاوتی ممكن مي‌‌شود.

در این مقاله، 21 مقامه از مقامات حمیدی (تألیف: 551 ق.) قاضی حمیدالدین بلخی (فو 559 ق.) بررسی شده اما مطالعۀ دو مقامۀ 6 و 14 به دلیل تمایزات آشکار ساختار پیرنگ با سایرین به آینده موکول شده است. ساختار پیرنگ هر مقامه، شامل 10 کارکرد است که با افزایش و کاهش در آن گسترش می¬یابد. در واقع هدف اصلی این مقاله، ارائه تعریفی منسجم از قواعد نوع ادبی مقامه در ادبیات فارسی است. رویکرد مورد نظر در این پژوهش، برگرفته از دیدگاه ولادیمیر پراپ (1895-1970 م.) در ریخت¬شناسی قصه¬های پریان (1928 م.) و پیوند آن با آموزه¬های روایت¬شناسی است.

پژوهشگران به شباهتهای تاریخ بیهقی (تألیف 448-451 ق.) و تاریخ فیروزشاهی (تألیف 758 ق.) به اجمال اشاره کرده¬اند و برخی ضیاءالدین برنی را «بیهقی هندوستان» دانسته¬اند اما دربارۀ جزئیات آن بحثی نکرده¬اند. تاریخ فیروزشاهی از جنبه¬های متعدد به تاریخ بیهقی شباهت دارد و خود برنی در مقدمۀ کتابش به استادی بیهقی اشاره کرده است اما در همان مواردی که برنی به راه بیهقی می¬رود، تفاوتهای ظریفی وجود دارد. عمدۀ این شباهتها به رویکردهای روایی¬ای مربوط می¬شود که هر دو نویسنده به کار می¬گیرند تا تاریخی داستان¬گونه بسازند. مقالۀ حاضر به بررسی شباهتها و تفاوتهای روایی این دو اثر می¬پردازد.