Smrt

Kuoleman puutarha, Hugo Simberg (1906)

Smrt (latinski mors) označava prestanak života, odnosno nepovratno prekidanje životne aktivnosti organizma (biljke, životinje, čovjeka) i kao konačan rezultat - prestanak postojanja jedinke kao zasebnog živog sistema.

U širem smislu, smrt je svaki konačni prestanak mijene tvari (metabolizma) u živoj supstanciji. S biološkog gledišta treba razlikovati smrt organizma kao cjeline (ovo predstavlja pravu smrt jedinke) od djelomične smrti pojedinih elemenata koji čine organizam (tako se govori o smrti lista, korijena, površinskog sloja epiderma koji stalno umire i obnavlja se, o smrti tkiva ili cijelog organa).

Prema uzroku smrti najčešće se razlikuju normalna prirodna i abnormalna smrt.

Prirodna ili fiziološka smrt je u pravilu završetak dugotrajnog i postepenog procesa gašenja osnovnih životnih funkcija, odnosno rezultat starenja.

Abnormalna ili patološka smrt je izazvana bolesnim stanjem ili ozljedama organizma, odnosno za život najvažnijih organa (mozga, srca, pluća i dr.).

Medicinski aspekti

S obzirom da smrt predstavlja proces, teško je precizno ustanoviti trenutak smrti određenog organizma. Kod toplokrvnih životinja (sisavci, čovjek) se smatra da je smrt nastupila prestankom osnovnih životnih funkcija - prije svega nervne djelatnosti, disanja i optoka krvi. Taj se proces obično odvija u dvije faze.

U prvoj fazi - kada je prestalo disanje i kucanje srca, ali dok tkiva još nisu izvrgnuta raspadanju - govori se o tzv. kliničkoj smrti. U toj fazi (koja obično traje 5-7 minuta, a u uvjetima hipotermije do 1 sat) primjenom posebnih terapijskih mjera (oživljavanje) je ponekad moguće uspostaviti životne funkcije organizma. U drugoj fazi nastupa asfiksija stanica i druge ireverzibilne promjene.

Znakovi smrti

Rembrantov prikaz autopsije

Znakovi smrti imaju veoma važnu ulogu u prosuđivanju i utvrđivanju smrti. Znakove smrti dijelimo na

• Presumptivne ili rane znakove smrti
• Pozitivne ili sigurne znakove smrti

Presumptivni znakovi smrti su:

• Prestanak disanja
• Prestanak srčane akcije
• Isušivanje sluznica

Sigurni znaci smrti dijele se na rane i kasne znakove. U rane znakove spadaju:

• Mrtvačke pjege
• Mrtvačka ukočenost (lat:rigor mortis) iz koje posle oko sat vremena sledi mrtvačka mlitavost
• Hlađenje tijela (algor mortis)
• "Mačije oko"

Kasni znaci smrti su:

• Truljenje
• Mumifikacija
• Saponifikacija

Uzroci smrti kod čovjeka

Prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije za 2002. godinu, uzroci smrti među stanovništvom svijeta su bili:

• kardivoaskularne bolesti - 29,34 %
• maligne neoplazme (rak) - 12,49 %
• infektivne ili parazitske bolesti - 19,12 %
• bolesti respiratornog sistema - 6,49 %
• nehotične ozljede - 6,23 %
• bolesti probavnog sistema - 3,45 %
• namjerne ozljede - 2,84 %
• neuropsihijatrijski poremećaji - 1,95 %
• bolesti genitourinarnog sistema - 1,49 %
• bolesti vezane uz neadekvatnu ishranu - 0,85 %
• ostalo/nepoznato - 15,75 %

Uzroci smrti u kaznenom/krivičnom pravu

U većini današnjih država je smrt, ovisno o uzroku, predmet kriminalističke istrage, odnosno eventalnog krivičnopravnog procesa.

U slučaju prirodne smrti, odnosno kada je smrt određene osobe kao takvu proglasio zato nadležan zdravstveni ili drugi organ, se ne provode istražne radnje i ona nije predmet krivičnog prava.

U slučaju abnormalne smrti se postupak obično razlikuje s obzirom da li je smrt uzrokovana bolešću ili ozljedama. U slučaju da je smrt posljedica ozljeda, vrši se istraga, a krivično pravo takve smrti općenito dijeli na:

• smrt od nesretnog slučaja (automobilske i druge nesreće);
• samoubojstvo;
• ubojstvo, koje, s obzirom na stupanj umišljaja može biti tretirano kao:
  • ubojstvo iz nehata
  • ubojstvo na mah
  • obično ubojstvo ili kvalificirano ubojstvo.

(Napomena: U anglosaksonskom pravu izraz manslaughter pokriva ubojstvo iz nehata i ubojstvo na mah).

Filozofska shvaćanja

Kada je atinski filozof Sokrat 399. godine pne. osuđen na smrt zbog „bezbožništva“ i „kvarenja omladine“, pred sudijama je održavo svoju čuvenu besedu o smrti:

Jer bojati se smrti, ljudi, nije drugo nego misliti da si mudar, a nisi. To znači misliti da znaš ono što ne znaš. Ta niko ne zna da li nije smrt upravo najveće od svih dobara za čoveka, a opet je se boje, kao da sigurno znaju da je najveće zlo. I zar to nije neznanje, i to ono najviše prekora vredno, kad neko misli da zna ono što ne zna? A ja, ljudi, baš se u tome i time razlikujem od većine ljudi, pa ako bih zaista rekao da sam u čemu mudriji nego drugi, rekao bih da sam u tome što, kako ne znam ništa o prilikama u Hadu, i ne mislim da šta znam ... Dakle, namesto onoga zla za koje znam da je zlo, nikad se neću bojati i kloniti onoga o čemu ne znam nije li baš dobro... Vreme je, sudije, da ja pođem u smrt, a vi u život. A ko od nas ide boljoj sudbini, to niko ne zna.

– Sokrat

Iako su ga prijatelji posećivali u tamnici i nagovarali na bekstvo (nakon što su podmitili čuvare), on odbija, smatrajući da ne treba dug i častan život uprljati nečasnom smrću.

Platon je, na osnovu svojeg idealističkog ontološkog stava, tvrdio da je smrt samo odeljivanje duše od tela. Njegovo shvatanje kulminira u stavu da je smrt najviše dobro jer se upravo pomoću nje duša može potpuno uzdignuti do čiste vrline.

Cvet, lobanja i peščanik, predstave života, smrti i vremena

Epikur je zastupao materijalističku tezu da fizička smrt znači ujedno i prestanak svih psihičkih funkcija i da zbog toga prema njoj možemo biti potpuno ravnodušni.

Jer dok postojimo mi, nema smrti, a kad dođe smrt, tada više nema nas.

– Epikur

Rano hrišćanstvo smrt tumači kao kaznu, posledicu praroditeljskog greha (Tertulijan, Avgustin, itd.). Kasniji zapadni hrišćanski teolozi (Toma Akvinski, Duns Skot) više ističu da je smrt povratak tela tvari iz koje je stvoreno, a duše u život večni.

Lajbnic smatra kako smrt nije ništa drugo do postepena involucija tela. Fihte smrt dijalektički povezuje s rađanjem i tvrdi da je ona samo korelativni pojam prema životu, tj. »negativna strana života«. Po Hegelu, smrt je najviša opštost do koje dopire pojedinac. Fenomenom smrti ukinuta je poslednja spoljašnjost prirode, te je »samo po sebi bivstvujući pojam postao time za sebe«. Za Šopenhauera je smrt samo »površni fenomen«, kojim se ne rešavamo metafizičkog zla, jer njime nije uopšte pogođena jedinstvena, nadindividualna volja, izvan prostora i vremena. Smrt i rođenje samo su »vibracije« večno žive ideje, pa »kad umre čovek, propada, doduše, jedan svet, ali samo onaj koji on nosi u glavi«.

Sve je taština

Georg Zimel (1858-1918), nemački filozof idealističkog pravca, ističe da bi »umesto svojevrsnog suprotstavljanja života i smrti trebalo istaći kako postoji jedinstvena beskonačna egzistencija u kojoj se smrt i život prepliću kao prsteni „jednog lanca“. Fridrih Niče smatra da sam akt umiranja nije uopšte toliko važan koliko mu to filozofija i teologija pripisuju, i tvrdi da »ne postoji banalnija stvar od smrti». U delu Tako je govorio Zaratustra izriče svoj poznati kredo: "Umri u pravi čas!"

Mnogo ih umire prekasno, a poneki umire i prerano. Još uvek je svetu strano učenje: Umri u pravi čas! Dakako, onaj ko nikad ne živi u pravi čas, kako bi ikako mogao umreti u pravi čas... Mnogome ne uspeva život: otrovni mu crv nagriza srce. Neka barem nastoji da mu utoliko bolje uspe smrt... Morali bi doći propovednici brze smrti.

– Fridrih Niče

Filozofija egzistencije od Kjerkegora do Hajdegera i Kamija, smatra fenomen smrti jednim od centralnih problema celokupne filozofije, čak „jedinim pravim problemom filozofije«, a zabrinutost, strah i „bolest na smrt“ postaju bitne preokupacije zapadnoevropskog filozofiranja.

Smrt nije izlaz nekuda napolje nego prolom u dubinu sebe.

– Konstantin Ostrovski

Povezano

• Besmrtnost
• Eutanazija
• Fosil
• Koma
• Mortalitet
• Sahrana
• Pogreb
• Pogrebnik
• Reinkarnacija
• Smrtna kazna
• Spisak reči sa nastavkom -cid
• Tanatologija

Vanjske veze

Ostali projekti

	U Wikimedijinoj ostavi nalazi se članak na temu: Death
	Potražite izraz smrt u W(j)ečniku, slobodnom rječniku.