Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                
Prijeđi na sadržaj

Sveti Sava

Izvor: Wikipedija
(Preusmjereno sa stranice Sv. Sava)
Ukoliko ste tražili drugu osobu, vidite članak Sava (razvrstavanje).
Sava Nemanjić

Freska iz Bogorodice Ljeviške u Prizrenu (UNESKO).
Freska iz Bogorodice Ljeviške u Prizrenu (UNESKO).

Pravo ime Rastko Nemanjić
Datum rođenja oko 1174.
Mesto rođenja Ras
Datum smrti 14. januar 1236.
Mesto smrti Trnovo (Bugarska)
Zvanje Arhiepiskop srpski
Godine 1219-1233.
Naslednik Arsenije I

Sava Nemanjić (po rođenju Rastko Nemanjić,[1][2] 1174.[3] - 1236.) je bio raški plemić iz vladarske obitelji Nemanjića, uticajni diplomata i prvi srpski arhiepiskop.[4] Srpska pravoslavna crkva ga slavi kao svetog Savu.

Bio je najmlađi sin velikog župana Stefana Nemanje i brat kraljeva Vukana i Stefana. Uz podršku vaseljenskog patrijarha je proglasio samostalnost raške crkve od Ohridske arhiepiskopije 1219. godine i postavio temelje današnje Srpske pravoslavne crkve. Od rimskog Pape je isposlovao kraljevsku krunu i suverenitet za tadašnju Srbiju.[4] Nakon krunisanja brata Stefana 1221. godine, radio je na jačanju crkvene organizacije, pokrštavanju "neznabožaca" i "jeretika" i iskorenjivanju raških bogumila.

Napisao je ili priredio nekoliko dela poglavito namenjenih organizaciji crkve. Najznačajnija su: Zakonopravilo, Hilandarski tipik, Studenički tipik i Žitije svetog Simeona. Na Svetoj Gori je, zajedno sa ocem Nemanjom, obnovio manastir Hilandar, a uz njegovo ime pominje se i osnivanje manastira Žiča u Srbiji.

Dan svetog Save, Savindan, obeležava se 27. januara po gregorijanskom, odnosno 14. januara po julijanskom kalendaru, kao crkveni praznik, i kao "školska slava" u Srbiji i Republici Srpskoj.

Zbog jakog Savinog kulta, srpsko pravoslavlje se nekad naziva i svetosavlje.

Mladost i monaštvo

Rastko Nemanjić se rodio 1174. u mjestu Ras, u blizini današnjeg Novog Pazara. Bio je najmlađi sin velikog župana Stefana Nemanje i njegove supruge Ane. Pripada uticajnoj vladarskoj lozi Nemanjići, porijeklom iz današnje Hercegovine. Vladali su dugi niz godina manjim prostorom Balkana između Jadranskog mora i Bosne na zapadu, današnje Albanije na jugu. Okosnica tadašnje Srbije je današnji Sandžak (Raška).

1190. godine, Savu je sa petnaestak godina otac postavio za humskog župana, no tu ostaje manje od godinu dana. Hum je bio oduzet Nemanjinom bratu Miroslavu.

Manastir Hilandar na Atosu.

Godine 1191, kad je imao oko sedamnaest godina (ili oko 22), Rastko je otišao na Svetu Goru (u današnjoj Grčkoj), jedan od najznačajnijih centara istočnopravoslavnog monaštva, gde postaje monah. Hagiografski pisci navode da se najmlađi Nemanjin sin Rastko toliko zaljubio u pravoslavnu veru da je napustio položaj princa, pobegao na Svetu Goru i zamonašio se. No, kritička istorija smatra da je Nemanjina odluka da najmlađega sina pošalje na Atos prvenstveno politički potez, jer je Raški župan znao da mu država ne može napredovati od županije do kraljevstva ako ne postigne autokefalnost Crkve.[5] Na Atosu, Sava ostaje narednih nekoliko godina.

Savi će se pridružiti i njegov otac Stefan Nemanja, koji je u 1196. godine abdicirao u korist srednjeg sina Stefana. Iako je po tadašnjim opće prihvaćenim evropskim pravilima nasljednik vladar bio najstariji sin Stefan Nemanja je dao Vukanu na upravljanje Duklju, dok je izabrao drugorođenog sina Stefana Prvovenčanog za nasljednika srpske krune. Nemanja i Sava su potom oživeli zapusteli manastir Hilandar 1198. godine:

...koji će služiti za primanje ljudi od srpskoga naroda...

– Osnivačka hrisovulja manastira Hilandar

Car je odredio je da manastir uživa potpunu slobodu. Obnova Hilandara je brzo napredovala i već sredinom godine u njemu je otpočeo monaški život. Stefan Nemanja, u monaštvu Simeon umire 1199. godine. Sava je na Atosu radio na učvršćenju Nemanjinog kulta, koji je kanoniziran za sveca već 1200. godine.[6]

Borba Stefana i Vukana za presto

Glavni članci: Stefan Nemanjić i Vukan Nemanjić
Nakon smrti Stefana Nemanje, dolazi do borbe za vlast između Stefana i Vukana.

Nakon smrti velikog župana Nemanje, ubrzo dolazi do borbe za vlast između njegovih sinova, Savine braće. Najstariji sin Vukan je uz podršku Ugarske u proleće 1202. godine preuzeto vlast u Raškoj. Emerik dozvoli Vukanu da uzme naziv velikog župana Raške, ali ugarski kralj uze naziv kralja Srbije. Ovaj sukob braće oko prestola naneo je ogromne štete Raškoj i izazvao veliku sablazan.[7] Bugarski car Kalojan, koristeći Emerikovu odsutnost, zauze istočne srpske oblasti 1203. godine. Sa njim se izgleda udružio Stefan u borbi za raški presto protiv starijeg brata Vukana.[8] Razaranja u građanskom ratu su bila strašna.[6]

Krstaši 1204. godine zauzimaju Carigrad, a Bugari zauzimaju skoro ceo vizantijski zapad, između ostalih i gradove Prizren, Skoplje, Ohrid i Ber. Iz tog doba datira Kalojanov upad u Rašku i stvaranje uslova za povratak Stefanov na županski presto. Do 1205. godine, mlađi brat, Stefan, je povratio vlast nad Raškom.[6] On šalje Savi pismo, napisano sa mnogo žurbe, da se vrati u Rašku i donese Nemanjine mošti. Pismo je puno podsećanja na Nemanjinu želju da Stefan vlada, ali da se to zbog Vukanove neposlušnosti nije moglo sprovesti i da je to razlog građanskoga rata. Stefan govori da je rat uglavnom dobio, ali da Vukan još uvek nije savladan te da njegova vlast nikako nije sigurna.[6]

Zato te neprestano molim, o prečasni oče naš Savo, poslušaj glas koji ti šaljem iz dubine srca, i ne prezri moljenja mojega, i, skupivši mošti Svetoga i Prečasnoga, učini nam milost, potrudi se i sam donesi prijatna mirisa mošti Svetoga, da se prosveti otačastvo njegovo donosom moštiju njegovih i dolaskom tvojih...[6]

– Stefan Prvovenčani

Istovremeno, Latini su zauzeli Svetu Goru. Sava se veoma brzo odlučio da posluša Stefana i sa grupom učenika dođe u Srbiju.

I ne prezre moljenja njegova, i požurivši se sveljubazno, i skupivši mošti svetoga, i uzevši sobom Hristoljubive muževe i prepodobne, izvanredne svete črnce Svete Gore, na pohvalu i na blagodarenje svetoga, i pošavši na put, počeše putovati sa svetim u svoje otačastvo".[6]

– Domentijan

Savin je stav veoma jasan, on Stefana naziva "bogom izabranog" dok Vukana zove "velikim knezom".[6] Sava oko 1206. ili 1207. godine stiže u Rašku. Po nekim izvorima, u Hvosnu je bio svečani doček Savin i svetih moštiju Nemanjinih, a na dočeku su prema Savi bili i Stefan i Vukan. Po drugim biografima (Domentijan i Teodosije) ovome dočeku je bio prisutan samo Stefan, a Vukan nije.[6] Smatra se da Sava protivio uticaju koji na Vukana ima Rim.[6] Sava je sahranio Nemanjine mošti u Studenici, i popularna verzija glasi da su se Stefan i Vukan, baš tu nad moštima mrtvoga oca, konačno izmirili. Vukan Nemanjić je ostao da vlada u Zeti, a izgleda da je ubrzo nakon toga umro, mada nije nemoguće da je na neki način i uklonjen.[6] Njegovo poslednje spominjanje bilo je 12. aprila 1207. godine.

Po povratku u Srbiju, Sava postaje iguman manastira Studenica, u kojem je položeno Nemanjino telo.

Ubistvo sevastokratora Streza

Glavni članak: Strez
Klisura Vardara kod današnje Demir Kapije je bilo Strezovo uporište Prosek.

Strez je bio bugarski plemić iz dinastije Asena, pretendent na bugarski presto, koji je, nakon sukoba sa carem Borilom, kao vazal Savinog brata Stefana zavladao područjem Makedonije. Međutim, utvrdivši se u nepristupačnoj tvrđavi Prosek kraj reke Vardar, Strez se miri sa Bugarima, dobija titulu sevastokratora, i okreće se protiv svojih sizerena. Ubijen je 1214. godine, prilikom pohoda na Rašku, pod nerazjašnjenim okolnostima, u zaveri u koju je verovatno umešan Sava Nemanjić.

Naime, Stefan Nemanjić šalje svog brata Savu u Srezov logor pokušavajući da ga ubedi da napusti učešće u pohodu protiv Raške.[9][10] Nakon neuspeha diplomatije, arhiepiskop Sava noću napušta logor, a iste noći, sevastokrator Strez je ubijen.[11] Savin hagiograf Teodosije, koji opisuje Streza najgorim rečima, kao objašnjenje Strezovog ubistva je predložio intervenciju natprirodnih sila (ubio ga anđeo zbog Savine molitve), ali očigledno Strez je žrtva političkog ubistva, ubijen najverovatnije u zaveri koju je organizovao Sava.[9] Historičar John V. A. Fine pretpostavlja da je Sava imao podršku među nekim Strezovim plemićima, koji su se okrenuli protiv njega i organizovali ubistvo, da bi prebegli u Rašku nakon toga.[12] Prema hagiografiji Svetog Save, Strez je na samrti rekao da ga je ubio mladić po Savinom naređenju:

Neki strašni mladić po zapovesti Savinoj rečena spavanju je na mene napao, i izvadivši mač moj njime probode srce moje[8]

– Teodosije, Žitije svetog Save

Postoje tumačenja da je Strez uboden otrovnom iglom ili bodežom.[13] Profesor Vasil Zlatarski smatra da je arhiepiskop Sava direktno umešan u smrt sevastokratora.[14] Istoričar Željko Fajfrić takođe smatra da je atentat na Streza "veoma vešto izvedeno uz verovatnu Savinu ulogu".[8]

Iste 1214. godine, epirski vladar Mihajlo Anđeo je od Stefana osvojio Skadar.[15] Kao Stefanov izaslanik Sava Nemanjić je pokušao diplomatski da odgovori Mihajla od napada na Rašku, ali nije uspeo. Ubrzo potom jedan sluga je ubio Mihaila Anđela u krevetu 1215. godine (ovo se tumačilo kao čudo svetog Save[16]), nakon čega je Stefan ponovo zadobio Skadar.[15]

Proglašenje autokefalnosti crkve

Glavni članci: Žička arhiepiskopija, Istorija Srpske pravoslavne crkve i Zakonopravilo
Države nastale nakon pada Vizantije.

U to vreme crkva u Raškoj nije bila samostalna, već podređena Ohridskoj arhiepiskopiji i imala je samo tri episkopije (Ras, Lipljan i Prizren). Sava je iskoristio tadašnje političke prilike i izborio se za autokefalnost srpske crkve.

Krstaši su bili zauzeli Carigrad, Vizantija više nije postojala. Carigrad je postao prijestolnicom Latinskoga carstva, a na bizantskom teritoriju nastaju mnoge državice (Solunska Kraljevina, Atensko Vojvodstvo, Ahajska Kneževina), oslonjene na europski Zapad. Pored njih, postojale su i jače države koje su nastavljale bizantsku tradiciju. Najvažnije su među njima Trapezuntsko Carstvo, Epirska Despotovina i Nikejsko Carstvo, koje je osnovao bizantski plemić Teodor I. Laskaris. Vojni uspesi Teodora Anđela, epirskog vladara, smetali su Nikeji, koja je pokušala zadržati uticaj u balkanskim državama. Zadržavši tradicionalne bizantske ustanove, i prisustvo vaseljenskog patrijarha, Nikejsko Carstvo se smatralo legitimnim nasljednikom Bizantskoga Carstva.

Iako je dozvolu za osnivanje arhiepiskopije imao tražiti u Ohridu[17], Sava Nemanjić, u dogovoru sa Stefanom[18] odlazi u Nikeju (navodno sa tovarom zlata[5][15]) kod vaseljenskog patrijarha Manojla, od koga će krajem 1219. isposlovati autokefalnost srpske crkve i čin arhiepiskopa. Sava je protivno odredbama kanonskog prava odmah posvećen za arhiepiskopa iako nije bio episkop.[17] Bio je običan monah koji je postao arhiepiskop, preskočivši čin episkopa.[5] Takođe, Savino rukopoloženje dovelo je do delikatnog problema u oblasti kanonskog prava, koje je zabranjivalo je da se određena ličnost preporuči za neku dijecezu.[19] Sava u povratku prevodi Fotijev Nomokanon (Zakonopravilo), zbornik crkvenih i pravnih propisa, sa grčkog na staroslovenski jezik. U Nomokanonu navodi i popis kanonskih knjiga, kako bi sprečio upotrebu slovenskih apokrifa.[20]

Po povratku, Sava je proterao kanonski postavljenog prizrenskog episkopa potčinjenog Ohridu i na njegovo mesto drugoga postavio.[17] Žiča je određena za središte nove srpske arhiepiskopije. Sava se odmah posvetio njenom organizovanju — osnovao je 8 novih episkopija (zetsku, hvostansku, humsku, topličku, budimljansku, dabarsku, moravičku) uključujući i arhiepiskopiju u Žiči. Svi novopostavljeni episkopi dobijaju po jedan prepis Nomokanona. Novoizgrađeni manastiri su bogato darovani imanjima, njivama, šumama, vinogradima, pašnjacima i voćnjacima.[21] Sava je za episkope postavio svoje učenike, od kojih su neki upravo stigli iz Hilandara. Odredio je još jednu grupu učenika čiji je zadatak bio da kao njegovi zastupnici misionare po Raškoj i iskorenjuju „neznaboštvo“.[22] Episkopija u Dabru na Limu je postavljena uz bosansku granicu, da suzbija bogumilsko učenje.[23]

Pošto je stekla autokefalnost, crkva u Raškoj je ohrabrivala širenje pravoslavlja i kulta dinastije Nemanjić.[24]

Reakcija Ohridske arhiepiskopije

Glavni članci: Ohridska arhiepiskopija i Dimitrije Homatijan
Ohridska arhiepiskopija u 11. veku.

Srpska crkva se jednostrano ocepila od Ohridske arhiepiskopije, što je dovelo do sukoba s Dimitrijem Homatijanom, ohridskim arhiepiskopom.[25] Ohridski arhiepiskop, koji je zbog ovoga izgubio tri episkopije, je maja 1220. godine poslao Savi pismo u kome oštro kritikuje njegove postupke, nezakonito sticanje čina arhiepiskopa, ali pre svega nekanonsko smenjivanje pravoslavnih episkopa u Prizrenu i Rasu. Arhiepiskop Dimitrije optužuje Savu da je izneverio ideale monaškog života jer se »isposnik se pretvori u upravnika i savetnika tamošnjih poslova, u poslanika okolnim vlasnicima«; malo dalje, u sve gnevnijem tonu, on mu zamera da »poče ići na gozbe, poče jahati« i općenito živeti raskošno:

I sasvim se pusti u svetske brige i u svetsko slavoljublje, poče ići na gozbe, poče jahati konje odabrane, okićene i opremljene, poče voditi mnogu svitu, poče putovati sa paradom, uz pratnju veliku i različitu.[26]

– Ohridski arhiepiskop Dimitrije Homatijan o Savi Nemanjiću

Dimitrije piše da se Sava »naturio Srbiji« na nezakonit način, protivno kanonima. On dokazuje da je Sava prvo trebalo da bude episkop, da bi se mogao uzvisiti na rang arhiepiskopa, zaključivši: "i po tome si kanonima protivno postigao dostojanstvo arhijerejsko, i otvoreno si na silu ugazio u oblast tuđu".[26] Dalje navodi da je Sava surovo postupao sa onima koji nisu sledili novu crkvenu liniju, pa je tako i zakonitog episkopa u Prizrenu »tiranski iz episkopije izbacio«, da bi drugoga, koji mu je po volji, na to mesto postavio.[26][27] Na kraju, arhiepiskop mu nudi priliku da se pokaje, ili će ga izopštiti iz zajednice vernih kao prestupnika:

Ako li neotstupno budeš ostao pri tvojim drskostima i pri tvojoj jednostranosti, ako li prezreš ovo naše pismo, pogrešićeš protiv kanonskog pravila, kojim ti se pravilno zakonita tvoja vlast obraća, podvrći ćemo te odlučenju od svete i živonačelne Trojice, izključićemo te iz zajednice vernih kao prestupnika svetskih božanskih i kanonskih zapovesti, kao krivca, koji potresa i brka crkveni ustav, koji su još u početku sveti oci uzakonili. A toga radi pod istu će krivicu i odgovornost potpasti i oni, koji s tobom opšte, bili oni u crkvenom ili u svetovnom redu ili činu.[26]

– Ohridski arhiepiskop Dimitrije Homatijan Savi Nemanjiću

Sabor u Žiči i verski progoni

Glavni članci: Sabor u Žiči, Progoni bogumila u Raškoj i Crkva bosanska

Između 1217. i 1220. godine, Stefan Nemanjić ili njegov brat Sava su po drugi put od rimskog pape tražili kraljevsku krunu, te je Honorije III poslao je svog legata sa krunom oko 1220. godine.[28]

Manastir Žiča, sedište arhiepiskopije.

1221. godine je održan veliki državno-crkveni sabor u novom manastiru Žiča, podignutom kao sedište nove arhiepiskopije. Na žičkom saboru arhiepiskop Sava Nemanjić Papinom krunom kruniše svog brata Stefana Nemanjića za kralja, te Raška postaje kraljevina.

Sava je pred saborom održao besedu o pravoj veri, kojom poučava vlastelu i novoizabrane episkope osnovnim dogmama hrišćanske ortodoksije. Sava im je objasnio da su "oci naši" primili hrišćansku veru sa nedostacima, pa je Bog uzdigao njega na ovaj položaj da "ispuni nedostatke otaca naših".[29] On je apelovao na sve da se drže prave vere, koja je utvrđena na sedam vaseljenskih sabora, upozoravajući da su bez toga dobra dela uzaludna:

Jer niti koristi ispravnost života bez prave i prosvećene vere u Boga, niti nas pravo ispovedanje bez dobrih dela može izvesti pred Gospoda, nego treba imati oboje, da savršen bude čovek Božji.[29]

Novi crkveni poglavar je podsetio da "poštujemo časnu ikonu" i "klanjamo se drvetu časnog krsta", a sve jeretike i svaku jeres njihovu proklinjemo.[29] Tom prilikom Savin Sinod je prokleo babune, odnosno bogumile:

Zli jeretici, trikleti babuni, koji se lažno nazivaju hrišćanima, i koji se rugaju našoj pravoj veri, izostavljajući iz svetih knjiga reči i preokrećući na zloverje, i koji se otkidaju od svete i pravoslavne crkve, i koji se rugaju svetome i časnome krstu, i koji se rugaju svetim ikonama i ne klanjaju im se - da budu prokleti.

– Sinod pravoslavne crkve

Sinod je takođe prokleo i poglavare bosanske crkve koja je primala prognane hrišćane iz Raške:

I razglasiti svima: Rastudije bosanski i Radomir i Dražilo i Tolko i Tvrdoš i svi koji se nazivaju hrišćani i hrišćanice a ne klanjaju se svetim ikonama i krstu časnomu, da budu prokleti.

– Sinod pravoslavne crkve[30]

Posle sabora Sava je isledovao i pokrštavao one koji nisu prihvatali novouspostavljenu crkvenu hijerarhiju: "A one koji su propovedali jeres zadrža sa sobom kod crkve i nasamo ih tačno ispita. Nekrštenima, uz prethodno proklinjanje jeresi koju imađahu, zapovedi da drže dane oglašene u čuvanju čistote, i tako zapovedaše im da se krste."[31] Sava i Stefan Nemanjić su plemićima nudili mnoge darove i počasti ako prihvate Savinu crkvenu vlast, a onima koji nisu pristajali, sledio je progon:

A blagorodne koji su bili u jeresima koje nalažaše, mnogo je molio i učio da se vrate sabornoj apostolskoj crkvi, obećavajući im počasti i darove velike, i koji bi ga poslušao bio je priman od njega s ljubavlju velikom, i primao je od samodršca kralja, brata njegova, mnoge darove. A ko se, ne povinujući se, utvrđivaše u bogomrskim jeresima, ovoga proklevši a velikim beščašćem iz cele svoje zemlje izgonjahu.

– Teodosije, Žitije svetog Save

Nakon sabora je došlo do novih progona bogumila u Raškoj - one koji nisu pristali da se odreknu svoje vere i pređu na pravoslavlje, "s velikim beščašćem iz cele svoje zemlje izgonjahu."[6]

Kralj Radoslav i promena raške politike

Glavni članci: Stefan Radoslav i Epirska Despotovina
Epirska Despotovina je na vrhuncu moći pod svojim uticajem imala i Rašku.

1228. godine, nakon smrti Stefana Nemanjića, novi kralj postaje njegov najstariji sin Radoslav Nemanjić, čime dolazi do promene raške politike prema Ohridskoj arhiepiskopiji. Kralj Radoslav se u vanjskoj politici oslanjao na Epirsku Despotovinu i želeo da izgladi odnose sa Ohridskom arhiepiskopijom, koja je bila u Teodorovoj državi. Radoslav se dopisivao sa ohridskim arhiepiskopom u vezi sa nedoumicama oko crkvenih pitanja.[32] Neki istoričari smatraju da je Sava napustio Rašku zbog crkvene politike novoga kralja.[25][33]

Godine 1229. Sava je krenuo na Istok. Na tom putu je svratio na nikejski, Teodoru neprijateljski, dvor, kod cara Jovana Duke Vataca.[33] Takođe je putovao Palestinom, gde je obišao Jerusalim, Vitlejem i Jordan. U zimu 1229/30. je posetio Epirsku Despotovinu, išao na Svetu goru a potom boravio u Solunu gde se sastao sa Teodorom Anđelom. Savino putovanje na Istok imalo je velikog značaja za razvoj bogosluženja u srpskoj crkvi. Na ovom putu, Sava je proučio Jerusalimski tipik po kome je organizovan život u manastiru Svetog Save Osvećenog, a po povratku u zemlju je u bogoslužbenu praksu srpske crkve uneo neke elemente iz ovog tipika.[34]

Svrgavanje Radoslava

Glavni članci: Stefan Vladislav i Bitka kod Klokotnice

Teodor Anđeo, vladar Epirske Despotovine, Radoslavljev tast i zaštitnik, biva poražen od Bugara 1230. godine u bici kod Klokotnice. Iste godine, Sava se vraća u zemlju i ženi Vladislava Nemanjića kćerkom bugarskog cara Asena.[33]

Porazom Teodora Duke, kralj Radoslav ostaje bez moćne podrške. 1233. godine raški velikaši dižu bunu i uz bugarsku pomoć svrgavaju Radoslava početkom 1234. godine. Na presto dolazi njegov mlađi brat Vladislav, oženjen ćerkom bugarskog cara. Sava ga je krunisao za kralja 1234. godine.

Povlačenje i smrt

Sava se povlači sa položaja arhiepiskopa 1234. godine (John Fine njegovu abdikciju smešta u 1233. godinu[35]). Za naslednika je postavio svog učenika Arsenija. Potom se uputio na drugo putovanje na Istok.

Ukrcao se u Budvi u proleće 1234. godine i prispeo u luku Brindizi u južnoj Italiji. Odatle se zaputio u Palestinu gde se u Jerusalimu sastao sa patrijarhom Atanasijem. Slobodno se dalje kretao po Egiptu gde je vladala dinastija Ejubida. Sastao se i sa aleksandrijskim patrijarhom, a zatim ga je lično primio sultan Al-Kamil koji mu je obezbedio vodiče za obilazak Sinaja. Sa Sinaja ponovo odlazi u Jerusalim i preko Antiohije dolazi u Malu Aziju. U Carigradu je primio poziv bugarskog cara Ivana Asena II koji ga je pozvao u posetu. Početkom 1236. stigao je u Bugarsku, gde ga zatiče smrt u bugarskoj prijestonici Velikom Trnovu. Prema predanju, nakon učešća u ceremoniji blagosiljanja vode je uhvatio prehladu, koja se razvila u upalu pluća, od čega je i umro.[36]

Njegove mošti je u manastir Mileševu preneo njegov nećak, kralj Vladislav 1237. godine.

Djela

Savino Zakonopravilo, prepis iz 1262.
Glavni članak: Zakonopravilo

Savin književni rad je namenjen poglavito organizaciji manastira. Sava je preveo i priredio vizantijski Nomokanon, radi organizovanja crkvene administracije u Srbiji. Sava je takođe doneo u Srbiju prevode manastirskih pravila sa Svete Gore, da se koriste i prilagode za srpske manastire.[37] Sava je u Rašku doneo i prevode drugih grčkih tekstova (žitija, besedi i slično) sa Svete Gore, gde je boravilo sve više Srba monaha.[37]

Najznačajnija pisana djela koja se pripisuju svetom Savi su:

  • Tipikon, pravilnik života u manastiru („Karejski tipik“, „Hilandarski tipik“ i „Studenički tipik“)
  • Nomokanon, Savina verzija vizantijskog Nomokanona, zbornika crkvenih i svetovnih pravila
  • Žitije svetog Simeona, hagiografija Savinog oca Stefana Nemanje

Hagiografija Stefana Nemanje se nalazi na početku „Studeničkog tipika“, ali je docnije postala samostalno delo. Ostali Savini spisi su: „Služba Svetom Simeonu“, „Poslanica igumanu Spiridonu“, „Ustav za držanje ‘Psaltira’“.

Po oceni Milana Kašanina, „istinskoj književnosti i originalnom stvaralaštvu od onoga što je Sava napisao pripada u svemu stotinak stranica“.[38]

Kult svetog Save

Glavni članci: Savindan, Svetosavlje i Svetosavski nacionalizam
Hram svetog Save u Beogradu.

Kroz stoljeća je Sava postao folklorna pojava, junak narodnih priča koji nadmudruje đavla.[4] Mošti svetog Save su bile u Mileševi, sve dok ih Sinan-paša nije spalio u Beogradu kao kaznu za banatski ustanak Srba 1594. godine. Posle oslobođenja od Turaka na Vračaru je podignut Hram svetog Save.

U crkveni kalendar sveti Sava je ušao tek za Balkanskih ratova 1912-1913. Srpska pravoslavna crkva slavi Savu kao sveca 27. januara po gregorijanskom, odnosno 14. januara po julijanskom kalendaru. Nakon Prvoga svjetskoga rata Sv. Sava postaje školska slava u sklopu stvaranja ‘svetosavlja’, nove ideologije desnih krugova u Crkvi i oko nje. Za vrijeme SFRJ nije se službeno slavio, da bi se u škole vratio 1990. kao neradni dan i školska slava.[4]

Svetog Savu danas neki nazivaju utemeljivačem srpske crkve, prosvete, kulture i "celokupne srpske ideje".[39] Justin Popović piše da je Sveti Sava "svojim jevanđelskim djelima postao, i navijek ostao, najmudriji i najveći srpski filozof".[40] On se također smatra utemeljivačem obrazovanja i začetnikom srpske srednjovekovne književnosti.[41]

Dan Svetog Save, Savindan, obeležava se kao školska slava u školama u Srbiji i Republici Srpskoj. Sveti Sava je prvi put ustanovljen za školsku slavu odlukom Sovjeta Knjažestva Srbskog 2. januara 1840. godine.[42] Srpsko pravoslavlje se, po Svetom Savi, često naziva svetosavlje, kao „hrišćanstvo srpskog stila“. Termin „svetosavlje“ je nastao tridesetih godina 20. vijeka u Kraljevini Jugoslaviji. U današnje vrijeme, prisutno je svođenje svetosavlja na desnu političku ideologiju koja se naziva svetosavski nacionalizam.

Smatra se da je SPC stvaranjem kulta Save htela da ostvari kontinuitet sa državnom idejom monarhije Nemanjića.[43]

Izvori

  1. ↑ Sveti Sava, arhiepiskop srpski
  2. ↑ Sveti Sava[mrtav link]
  3. ↑ Narodna enciklopedija, St. Stanojević, Zagreb, 1925.- 1929.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Miloš Vasić, Slučaj Svetog Save
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 „Новак Килибарда: Црногорци не љубе ланце”. Arhivirano iz originala na datum 2010-12-18. Pristupljeno 2012-05-14. 
  6. ↑ 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 6,10 Željko Fajfrić, Sveta loza Stefana Nemanje
  7. ↑ "Hoću ovde da ispričam mržnju braće, a ustežem se od stida" (Teodosije)
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Željko Fajfrić: Sveta loza Stefana Nemanje
  9. ↑ 9,0 9,1 Андреев (2004), p. 183
  10. ↑ Fine, p. 103
  11. ↑ Бакалов (2003)
  12. ↑ Fine, pp. 103–104
  13. ↑ Saga o Svetom Savi i Anđelu-ubici
  14. ↑ "История на българската държава презъ средните векове. Томъ III. Второ българско царство. България при Асеневци (1187—1280)" - Васил Н. Златарски, Издателство "Наука и изкуство", София, 1972 г.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 Dr Radoslav Rotković: ZETA U DRŽAVI NEMANJIĆA (1186 -1356)
  16. ↑ Симон Монах, преподобни - Стефан Првовенчани, краљ
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 Konstantin Jireček, "Istorije Srba", Prva sveska (str. 219), Beograd. 1922.
  18. ↑ Obolenski, 168-169.
  19. ↑ Obolenski, 171.
  20. ↑ Branko Bjelajac, Srbi i rukopisno Sveto pismo
  21. ↑ „Željko Fajfrić: Sveta loza Stefana Nemanje”. Rastko.org.rs. Pristupljeno 10. 1. 2012. 
  22. ↑ Д. Оболенски, Шест византијских портрета (Свети Сава), Београд 2004, стр. 175.
  23. ↑ Vladimir Ćorović, Istorija srpskog naroda (Latinsko Carstvo i stvaranje Srpske Kraljevine)
  24. ↑ McDaniel, Gordon (1989) [XIV vek] „Uvod” Danilovi nastavljači Beograd: Prosveta ISBN 9788607004423 OCLC 243714767. Pristupljeno 23. oktobar 2011 »Odnedavno samostalna, srpska crkva;... ohrabrila je širenje pravoslavnog hrišćanstva i podržavala razvoj kulta dinastije Nemanjića.« 
  25. ↑ 25,0 25,1 Историја српског народа I, 308-309.
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 26,3 Sveti Sava (S. Stanojević)
  27. ↑ O sestrama surevnjivim
  28. ↑ Pitanje Stefanovog krunisanja izazivalo je mnogo nedoumica u srpskoj istoriografiji. Izveštaji zapadnih i srpskih izvora razlikuju se u bitnim pojedinostima vezanim za krunisanje. Toma, splitski arhiđakon, napominje da je Stefan odmah po Andrijinom odlasku u krstaški pohod 1217. uputio izaslanike u Rim po kraljevsku krunu. Andrea Dandolo, mletački hroničar iz 14. veka, potvrđuje vesti arhiđakona Tome. S druge strane, Domentijan tvrdi da je Sava nakon povratka iz Nikeje (najranije 1220. godine) uputio izaslanike u Rim da traže od pape kraljevsku krunu; papa mu je izašao u susret i Sava je krunisao brata. Teodosije detaljno opisuje samu ceremoniju krunisanja, ali ne pominje odakle je kruna došla. I po njemu Stefana je krunisao Sava. Po svoj prilici srpski izvori nastoje da uvećaju Savinu ulogu u ovim dešavanjima, a Teodosije još nastoji da isključi svaku ulogu Rima i pape.
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 Žička beseda Svetoga Save o pravoj veri
  30. ↑ Navedeno prema: Miodrag M. Petrović: Pomen bogumila - babuna u zakonopravilu svetoga Save i "Crkva bosanska", Beograd, 1995. godine
  31. ↑ Teodosije, Žitije svetog Save
  32. ↑ Оболенски, 181.
  33. ↑ 33,0 33,1 33,2 Grigorije Mikić, Od samostalnosti Srpske Crkve do ukidanja Pećke patrijaršije
  34. ↑ Оболенски, 183.
  35. ↑ John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (p. 117), The University of Michigan Press, 2009.
  36. ↑ „ST. SAVA, ARCHBISHOP OF SERBIA”. Arhivirano iz originala na datum 2012-01-29. Pristupljeno 2012-05-17. 
  37. ↑ 37,0 37,1 John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (p. 119), The University of Michigan Press, 2009.
  38. ↑ Milan Kašanin, Srpska književnost u srednjem veku, 1975.
  39. ↑ Српске странпутице-европејци, конзервативци,неопагани и екуменисти[mrtav link]
  40. ↑ Dr Justin Popović: „Svetosavlje kao filosofija života“
  41. ↑ Danas je Sveti Sava
  42. ↑ Mile Nedeljković, 1998.
  43. ↑ Antiratne i mirovne ideje u istoriji Srbije i antiratni pokreti do 2000. godine

Literatura

Povezano

Vanjske veze

Prethodnik:
nema 		arhiepiskop srpski
1233—1263. 		Nasljednik:
Arsenije I Sremac
p • r • u
Poglavari Srpske pravoslavne crkve

Žičko-pećki arhiepiskopi (1219-1337):
Sveti Sava • Arsenije I Sremac • Sveti Sava II • Danilo I • Joanikije I • Jevstatije I • Jakov • Jevstatije II • Sveti Sava III • Nikodim • Danilo II • Joanikije II
Pećki patrijarsi (1346-1463):
Joanikije II • Sava IV • Jefrem • Spiridon • Danilo III • Sava V • Danilo IV • Kirilo • Nikon • Teofan • Nikodim II • Arsenije II
Pećki patrijarsi (1557-1766):
Makarije Sokolović • Antonije Sokolović • Gerasim Sokolović • Savatije Sokolović • Jerotej Sokolović • Filip Sokolović • Jovan • Pajsije Janjevac • Gavrilo I Rajić • Maksim Skopljanac • Arsenije III Crnojević • Kalinik I • Atanasije I • Mojsije Rajović • Arsenije IV Jovanović • Joanikije III Karadža • Atanasije II Gavrilović • Gavrilo II Sarajevac • Gavrilo III • Vikentije Stefanović • Pajsije II Grk • Gavrilo IV Grk • Kirilo II • Vasilije Jovanović-Brkić • Kalinik II Grk
Karlovački mitropoliti i patrijarsi (1690-1920):
Arsenije III Crnojević • Isaija Đaković • Sofronije Podgoričanin • Vikentije Popović • Mojsije Petrović • Vićentije Jovanović • Arsenije IV Jovanović • Isaija Antonović • Pavle Nenadović • Jovan Đorđević • Vićentije Jovanović Vidak • Mojsije Putnik • Stefan Stratimirović • Stefan Stanković • Josif Rajačić • Samuilo Maširević • Prokopije Ivačković • German Anđelić • Georgije Branković • Lukijan Bogdanović
Beogradski mitropoliti (1831-1920):
Melentije Pavlović • Petar Jovanović • Mihailo Jovanović • Teodosije Mraović • Inokentije Pavlović • Dimitrije Pavlović
Patrijarsi Srpske pravoslavne crkve (1920- ):
Dimitrije • Varnava • Gavrilo (V) • Vikentije (II) • German • Pavle • Irinej

Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Sveti_Sava&oldid=42173769