Borbe za Virovitički mostobran

Borci 12. slavonske brigade 12. divizije u rovovima na virovitičkom mostobranu kod Voćina.

Borci 6. udarnog korpusa na zaplenjenom nemačkom tenku u oslobođenom Daruvaru (iz albuma generala Veljka Kovačevića)

Crvenoarmejci prelaze Dravu kod Barča skelama

Tokom septembra i oktobra 1944. NOVJ je veoma proširila slobodnu teritoriju u Slavoniji i Podravini. 9. septembra oslobođena je Slavonska Požega, 13. septembra Daruvar, 15. septembra Pakrac. Kad je 5. oktobra oslobođena Virovitica, slobodna teritorija je znatnom širinom izbila na Dravu. Dalje širenje ograničeno je neuspešnim napadima na Koprivnicu 13-18. oktobra i Našice 18-24. novembra 1944.

Nakon forsiranja Dunava kod Apatina i Batine 11. novembra 1944, 57. armija Crvene armije potpomognuta Dvanaestim korpusom NOVJ napredovala je kroz delove Mađarske na levoj strani Drave. Početkom decembra ove snage oslobodile su Barč, čime je ostvarena neposredna veza sa slobodnom Viroviticom. Time je otvorena perspektiva da se u oblast Slavonije ubace krupnije snage koje bi mogle prodreti u dolinu Save, izazivajući na taj način kolaps Sremskog fronta i prekidajući trasu za izvlačenje Armijske grupe E. Time je slobodna teritorija u Slavoniji i Podravini postala u pravom smislu reči saveznički mostobran uklinjen u osetljiv prostor od velikog značaja za nemačke snage Komande Jugoistoka.

Međutim, ove operativne pretnje kojih su se Nemci pribojavali nisu ostvarene. Komanda Crvene armije imala je druge planove. Naprotiv, umesto prelaska u Slavoniju, po uspostavljanju neposredne veze između snaga sa obe strane Drave, sovjetski štabovi tražili su od snaga NOVJ da intervenišu svojim snagama preko Drave u Mađarskoj, u pozadini nemačkog fronta. Na desnu obalu Drave Crvena armija prebacila je samo jedan puk 233. divizije, koji se na mostobranu borio od 10. decembra 1944. do 20. januara 1945.

Budući da je Virovitički mostobran predstavljao potencijalnu pretnju, štab 69. nemačkog korpusa tokom decembra bezuspešno je pokušavao da ga likvidira raspoloživim nemačkim i ustaško-domobranskim snagama. Na mostobran su tokom decembra 1944. i januara 1945. prebačene sve tri divizije 12. vojvođanskog korpusa NOVJ, tako da su se na njemu nalazila tri korpusa (6, 10. i 12.), od 1. januara 1945. pod komandom Treće armije JA.

Kad je Armijska grupa E tokom decembra 1944. i januara 1945. uspela da oslobodi svoje snage koje su bile vezane u Crnoj Gori i Sandžaku, znatne snage prebacila je na područje između Save i Drave. Tokom januara organizovala je protivofanzivu na Sremskom frontu (operacija Zimska oluja), a tokom februara operaciju za likvidaciju Virovitičkog mostobrana (operacija Vukodlak).

Početkom februara 1945. Armijska grupa E konačno je uspela da privuče odgovarajuće snage za napad na mostobran. Ovim napadnom nameravala se ukloniti stalna operativna pretnja, i istovremeno stvoriti osnova za amibicioznu nemačku operaciju "Frilingservahen" u martu, kojom je nemačka Vrhovna komanda nameravala preokrenuti tok rata na istoku i jugoistoku. U ovom smislu, Virovitički mostobran predstavljao je istureni odbrambeni položaj snaga Crvene armije u južnoj Mađarskoj.

Za operaciju Vukodlak (nem. Wehrwolf) Armijska grupa E uspela je da koncentriše 6 nemačkih divizija uz pet samostalnih bataljona, te elitnu formaciju NDH, Prvu hrvatsku udarnu diviziju, uz 3 bojne 2. ustaškog stajaćeg zdruga. Operacija je počela 6. februara 1945. u rano jutro. Glavni pravac napada bio je od Našica preko Podravske Slatine ka Virovitici. Na ovom pravcu komandu je imao štab 91. korpusa. Nastupanjem sa zapada prema Virovitici rukovodio je štab 15. kozačkog konjičkog korpusa. Postigavši iznenađenje u pogledu glavnog pravca napada, nemačke snage uspešno su napredovale. Suočen sa koncentričnim nastupanjem Nemaca, štab Treće armije JA bio je prinuđen da evakuiše Viroviticu. Odlučeno je da se 12. korpus prebaci preko Drave u Mađarsku, dok su 6 i 10. ostali da se bore u Slavoniji. Evakuacija 12. korpusa izvršena je tokom 9. februara i tokom noći 9/10. februara. Nemci su 10. februara ušli u Viroviticu, čime je Virovitički mostobran prestao da postoji.

U nastavku operacija od 16. do 28. februara 1945. Nemci su uspeli da ovladaju gradovima i da se probiju komunikacijama u Slavoniji, nastojeći da unište snage 6. i 10. korpusa. Kako im to nije uspelo, nakon operacije povukli su snage iz središnjeg dela Slavonije i, pored učešća u ofanzivi na Dravi, prvenstveno se koncentrisali na odbranu doline Save.

Na mostobranu su za sve vreme njegovog postojanja vođene teške i uporne borbe uz obostrane velike žrtve. Od 1. januara do 10. februara 1945. ukupni gubici Treće armije JA iznosili su 1.675 poginulih, 4.911 ranjenih i 1.241 nestalih boraca.

Literatura

• Oslobodilački rat naroda Jugoslavije, knjiga 2 (drugo prepravljeno i dopunjeno izdanje) - Vojnoistorijski institut, Beograd 1965
• Periša Grujić: Šesnaesta vojvođanska divizija NOVJ - Beograd, Vojno delo, 1959.
• Sreta Savić: 51. VOJVOĐANSKA DIVIZIJA, Vojnoizdavački zavod, Beograd 1974
• Rade Bulat: DESETI "ZAGREBAČKI" KORPUS NOVJ, Globus, Zagreb / Vojnoizdavački zavod, Beograd 1985
• Jovan Kokot: DVANAESTA PROLETERSKA SLAVONSKA BRIGADA, Vojnoizdavački i novinski centar, Beograd 1987
• Rade Roksandić, Zdravko B. Cvetković: 18. SLAVONSKA BRIGADA, Vojnoizdavački zavod, Beograd 1974
• MLADOST SLOBODI DAROVANA (PRVA VOJVOĐANSKA BRIGADA - SEĆANjA), Institut za istoriju Novi Sad 1991
• Žarko Atanacković: DRUGA VOJVOĐANSKA NOU BRIGADA, Vojnoizdavački zavod, Beograd 1978
• Radovan Panić: TREĆA VOJVOĐANSKA NOU BRIGADA, Beograd 1980

Vidi još

• Operacija Vukodlak (1945)