Władysław Gomułka
| Władysław Gomułka | |
|---|---|
 Gomułkin portret s kraja 1960-ih | |
| Mandat 21. oktobar 1956. – 20. decembar 1970. | |
| Premijer(i) | Józef Cyrankiewicz |
| Prethodnik | Edward Ochab |
| Nasljednik | Edward Gierek |
| Mandat 23. novembar 1943. – 3. septembar 1948. | |
| Rođenje | 2. maj 1905. Białobrzegi pored Krosna (Austro-Ugarska) |
| Smrt | 1. septembar 1982. Varšava. (Narodna Republika Poljska) |
| Politička stranka | Nezavisna seljačka partija (1925–1926) Poljska komunistička partija (1926–1938) Poljska radnička partija (1942–1948) Poljska ujedinjena radnička partija (1949–1970) |
| Supružnik | Zofia Gomułkowa |
| Zanimanje | političar |
Władysław Gomułka (Białobrzegi pored Krosna, 6. februar 1905. - Varšava, 19. maj 1982.) bio je od 1956. do 1970. Prvi sekretar Centralnog komiteta Poljske ujedinjene radničke partije, vodeće političke partije Narodne Republike Poljske.[1]
Władysławovi roditelji bili su povratnici Sjedinjenih Američkih Država, iz koje su se vratili razočarani prije Gomulkinog rođenja, tamo je njegov otac Jan (uvjereni socijalist) radio je na naftnim poljima. Gomułka je Varšavi nakon osnovne završio i zanat za bravara.[1]
Još kao šesnaestogodišnjak postao je član Mladih Socijalista, a 1926. i član ilegalne Poljske komunističke partije. Te iste godine je prvi put uhapšen zbog revolucionarne aktivnosti.[1]
U to je vrijeme Gomułka postao sindikalni funkcioner, pa 1905. izabran je za sekretara Sindikata kemijskih radnika Poljske. Nakon toga je organizirao štrajkove po cijeloj zemlji. Prilikom štrajka tekstilaca u Łódźu 1932. policija ga je teško ranila u nogu i ostao je trajno šepati. Za tog incidenta je uhapšen i osuđen na četiri godine zatvora, iz kog je pušten iz zdravstvenih razloga 1934. Period između 1934.-35. proveo je u Moskvi na školovanju u Međunarodnoj lenjinskoj školi.[1]
Nakon povratka u Poljsku nastavio je revolucionarnu aktivnost u Šleskoj, pa je 1936. ponovno uhapšen i osuđen na sedam godina zatvora. Kad je Poljska komunistička partija raspuštena po Staljinovom nalogu 1938., većina njezinih rukovodilaca je stradala u moskovskim čistkama, Gomułka je to izbjegao jer je bio u zatvoru u Poljskoj. Pušten je kad su Njemačka i SSSR napali Poljsku 1939. Nakon sudjelovanja u obrani Varšave, preselio se u istočni dio Poljske koji je okupirao SSSR i zaposlio kao niži službenik u tvornici papira u Lavovu.[1]
Kad je 1941. Treći Reich napao Sovjetski Savez Gomułka se vratio u Krosno i organizirao prve komunističke ćelije. U julu 1942. se preselio u Varšavu, u kojoj je postao regionalni sekretar i član Centralnog komiteta novoosnovane Poljske radničke partije (Polska Partia Robotnicza). Tamo je organizirao smione napade ilegalaca na okupatorske vojnike. U novembru 1943. je postavljen za Generalnog sekretara Poljske radničke partije, kad je dotadašnji uhapšen.[1]
Gomułka je zaslužan za pisanje ideološkog manifesta partije i formiranje Narodnog nacionalnog vijeća (Krajowa Rada Narodowa). Kad su jedinice Crvene armije u julu 1944. počele napredovati poljskim ozemljem, Gomułka se preselio u Lublin, u kom je formirana Privremena vlada, u kojoj su dominirali komunisti. U januaru 1945. je postao zamjenik premijera, a u junu ministar novostečenih pruskih teritorija. U decembar 1945., Na Prvom kongresu Poljske radničke partije u Varšavi, Gomułka je izabran za člana Politbiroa i Centralnog komiteta.[1]
Gomułka je bio nemilosrdan u uklanjanju svih protivnika komunističke vlasti, lično je vodio borbu za slamanje Poljske narodne partije (Polskie Stronnictwo Ludowe) i bio je snažni zagovornik ujedinjenja Poljske radničke partije i Poljske socijalističke partije, ali pod vodsvom komunistista.[1] Istovremeno je bio protiv prisilne kolektivizacija poljoprivrede i pozitivno se izrazio o poljskoj socijalističkoj tradiciji, i bio protiv formiranja Informbiroa u septembru 1947., i čak se usudio kritizirati sovjetsku politiku. To mu je ugrozilo karijeru, jer je po Staljinovom nalogu optužen za nacionalistički revizionizam, i u septembru 1948. smjenjen sa položaja prvog ekretara Poljske radničke partije (zamijenio ga je Bolesław Bierut).[1] Nakon što su se Poljska radnička partija i Poljska socijalistička partija u decembru 1948. ujedinile u Poljsku ujedinjenu radničku partiju (Polska Zjednoczona Partia Robotnicza), Gomułka je izbačen iz Politbiroa. U januaru 1949. je smjenjen sa svih funkcija u vladi, a u novembru iste godine je izbačen iz partije, na kraju je uhapšen u julu 1951.[1]
Iz zatvora je pušten pred kraj 1954. više od godinu dana nakon Staljinove smrti, a politički je rehabilitiran 1956., nakon što je sovjetski premijer]] Nikita Hruščov u februaru pokrenuo kampanju destaljinizacije. Nakon velikih radničkih demonstracija u Poznańu u junu 1956., Gomułka je kao žrtva Staljinovog progona ponovno postao aktualan, i mnogi su željeli da se vrati na kormilo zemlje. U augustu 1956. Gomułka je ponovno primljen u partiju, a u oktobru u Politbiro i na položaj prvog sekretara Centralnog komiteta.[1]
Ubrzo je izabran i za člana Državnog savjeta (poljsko kolektivno predsjedništvo), njegov povratak na vlast bio je trenutak velikog Gomulkinog trijumfa.[1]
Reforme koje je inicirao Gomułka bile su polovične i svele su se na ublažavanje staljinističkog modela vladanja, policija više nije bila toliko gruba, odnos sa Katoličkom crkvom je popravljen i odustalo se od kolektivizacija poljoprivrede (velikih zadruga). Ipak je zadržano nekoliko neprihvatljivih karakteristika starog sistema; intelektualna sloboda i dalje je bila ograničena i nije provedena korjenita ekonomska reforma koja bi privredu učinila efikasnijom. Njegov retrogradni kurs razočarao je mnoge, ali su krajem 1950-ih još brojni Poljaci i dalje vjerovali da je njegova politika rezultat pritiska iz Moskve.[1]
Val studentskih demonstracija u martu 1968. ozbiljno je uzdrmao režim, ali je Gomułka preživio krizu pa na Petom kongres]]u partije u novembru 1968. ponovno je izabran za Prvog sekretara, ali njegov politički utjecaj oslabio. Dobar dio naroda više mu nije vjerovao, a nakupio je i snažne rivale unutar same partije.[1] Gomułka se pokušao održati zakašnjelom promjenom političkog kursa, - 1969. promijenio je odnos prema Zapadnoj Njemačkoj, što je rezultiralo potpisivanjem u decembru 1970. poljsko-zapadnonjemačkog sporazuma o normalizaciji odnosa između dviju zemalja i priznavanja poljske zapadne granice.
Istovremeno je pokrenuo značajne ekonomske reforme, ali se dotad poljska privreda već ozbiljno urušila. Najava velikog poskupljenja hrane uoči Božića dovela je do velikih radničkih demonstracija u Gdańsku, Gdynji i Szczecinu. Ti nemiri doveli su do promjena u partijskom vodstvu, pa je Gomułka 20. decembra 1970. smjenjen sa mjesta prvog sekretara.[1]
Iako je službeno i dalje bio član Državnog savjeta sve do 1971. i Sejma (skupštine) do 1972., Gomułka je politički umirovljen i odstranjen iz javnog života. Tek 1980. partija je službeno rehabiritirala Gomułku u povodu njegova 75. rođendana.[1]
