Bertolt Brecht

Brecht sitt bidrag til teateret er eit av dei viktigaste og mest varige gjennom heile 1900-talet. Han var brennande oppteken av teateret sin sosiale funksjon, at det skulle bidra til at folk gjorde meir medvitne og opplyste val i liva sine. Dette må vi sjå i samanheng med den politiske stoda i Europa og særleg i Tyskland frå og med Weimarrepublikken til og med andre verdskrigen.

For å oppnå dette målet utvikla Brecht ei «episk» teaterform. Dette var ein heilt ny måte å skrive og setje opp teater på, der ein aktivt motarbeider den dramatiske illusjonen som gir tilskodarane empati med karakterane i stykket. Slik forsøkte han å utvikle tilskodarane si kritiske observasjonsevne og forhindre ei kjenslemessig innleving. I staden forsterkar han dei elementa som minner publikum på at det dei ser, ikkje er ekte.

Denne effekten kalla han «Verfremdung» (framandgjering), der han nytta distanserande middel som til dømes kommentarar, plutselege songnummer, karakterar som vender seg direkte til publikum frå scena, eller kulissar som øydelegg teaterillusjonen. Brecht såg på vår tids menneske som «barn av ein vitskapleg tidsalder» og såg det som si oppgåve å oppsede dei til å bli sosialrevolusjonære. I Kleines Organon für das Theater frå 1948 (norsk omsetjing Vår tids teater frå 1959) har han utvikla sitt eige syn på teateret sin samfunnsmessige funksjon.

Brecht starta karrieren sin i München, der han fekk sett opp det første dramatiske verket sitt i 1922. 1920-åra var svært formande for Brecht, som tok dramatimar, skreiv teaterkritikkar og var med på kabaretoppsetjingar. Han tok snart til å skrive stykke sjølv, og det første stykket han fekk sett opp, Trommer i natta (1922), vart ein suksess. I både dette stykket og i Baal frå 1918 stiller han opp eit sanselegdommens kaos mot borgarskapet si trygge verd. Brecht sin tidlegaste produksjon viser særleg påverknad frå ekspresjonismen.

I 1924 flytta han til Berlin og han fann seg godt til rette i det radikale kunstnarlivet i byen. I Weimarrepublikkens Berlin fann han eit miljø som passa han godt, og han vart ein del av Neue Sachlichkeit-rørsla, som var ein sosialt medviten reaksjon mot den sjølvopptekne ekspresjonismen, som hadde dominert i tida før første verdskrigen. Under depresjonen som følgde etter børskrakket i 1929 fekk stykka hans ein tydelegare politisk og marxistisk brodd, særleg i dei såkalla lærestykka («Lehrstücke») Die Massnahme frå 1930 og Die Mutter frå 1932.

Samarbeidet med komponisten Kurt Weill skapte Brecht kjempesuksessen Die Dreigroschenoper (Tolvskillingsoperaen) i 1928 og mellom anna Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny (Byen Mahagonnys oppgang og fall) frå 1928–1929. Handlinga var i stor grad teken frå The Beggar's Opera av John Gay, ein satirisk opera frå 1728, og skildrar eit gjennomkorrupt samfunn, med den kaldblodige mordaren Mackie Kniven i sentrum. I både Tolvskillingsoperaen og Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny vert dei satiriske elementa knytt saman med sosialskuld, der teateret vart nytta som ein skule for politisk oppseding.

Etter at nazistane hadde teke makta i Tyskland i 1933 vart det i februar same år gjort massearrestasjonar av tyske kommunistar, og kommunistane skulda til dømes då Riksdagen brann 27. februar. Som uttalt marxist måtte Brecht flykte frå Tyskland, og etter eit kort opphald i Praha reiste han til Danmark, der han vart buande fram til 1939.

Ein betydeleg del av Brecht sin produksjon oppstod under eksilet. Brecht skreiv nokre av dei fremste teaterstykka sine i Danmark, mellom anna Fru Carrars gevær (1937), Galileos liv (1938) og Mor Courage og borna hennar (1939). Dette siste stykket handlar om ei mor som prøver å tene pengar på krigen, men som endar opp med å miste alle borna sine. Stykket er eit av dei Brecht-stykka som oftast vert sett opp, og det er eit typisk døme på det såkalla episke teateret, med gjennomgåande bruk av «verfremdung»-teknikk, for å sikre at publikum held ein kritiske distanse til karakterane.

I 1940–1941 reiste Brecht vidare til California i USA, via Finland og Russland. Der vart han verande til krigen var over. I USA heldt han fram med den intensive skrivinga og fullførte mellom anna Det gode mennesket frå Sezuan (1942) og Den kaukasiske kritsirkelen (1945). Likevel var denne tida frustrerande for Brecht, som sleit med å finne seg til rette i det svært uvande Los Angeles.

Etter eit stopp i Sveits, der han mellom anna regisserte ein svært radikal versjon av Sofokles' Antigone og skreiv det viktige teoriverket Kleines Organon für das Theater («Vår tids teater»), vende han til Tyskland i 1948. Brecht kom tilbake til det då kommunistiske Aust-Berlin som ein helt. I 1949 regisserte han ein storslegen produksjon av Mor Courage, og som resultat av den følgjande suksessen fekk han midlar til å starte det eksperimentelle teateret Berliner Ensemble i Aust-Berlin, med kona Helene Weigel som direktør og han sjølv som kunstnarleg ansvarleg.

Saman med ulike medarbeidarar, blant anna Hanns Eisler, Paul Dessau og Caspar Neher skapte han eit teater med verdsry som fekk banebrytande innverkand på det europeiske etterkrigsteateret. Resten av livet regisserte han eigne stykke og omarbeidingar av andre sine, slik som omskrivinga av Shakespeare sin Coriolanus i 1951. I 1953 fekk selskapet ein permanent heim i Schiffbauerdamm-teateret, der det framleis held til. Brecht hadde ein meget stor produksjon, og delar av den er enno upublisert og ligg i Brecht-arkivet i det tidlegare Aust-Berlin.