Henry Purcell

Under verjemålet til Thomas blei Henry Purcell tatt opp som korgut i Chapel Royal seinast i 1669. Der fekk han først instruksjon av kormeister Henry Cooke (cirka 1616–1672) som, etter å ha tenestegjort under Karl 1. både som krigskaptein og musikar, var blitt tildelt den krevjande oppgåva med å sette saman eit nytt hoffkapell på Whitehall etter 11 års stille. Summen av ein turbulent barndom og iherdig musikkopplæring førte utvilsamt til ei snarleg musikalsk mogning. Særleg det ekspressive harmoniske språket hans, som foreinte vakre melodilinjer med ofte rike dissonansar, kromatikk og tverrstand, blei eit livslangt kjennemerke ved komposisjonane til Henry Purcell. Dette kjem tidleg til uttrykk hos den unge komponisten, som berre tretten år gammal skreiv si første utgåve av den svært fargerike motetten Thou knowest, Lord, the secrets of our hearts, moglegvis for gravferda til Henry Cooke.

Etter Cooke følgte to korte, men likefullt viktige år som elev av den nye kormeisteren Pelham Humrey (1647–1674), som etter eit opphald i Paris var sterkt påverka av dei musikalske nyvinningane på det franske hoffet, men også av den seinaste italienske vokalmusikken. Purcell gjekk til slutt i lære hos John Blow, som resulterte i eit livslangt vennskap og tett musikalsk samarbeid. Hos Blow lærte Purcell særleg den gamle, engelske renessansepolyfonien å kjenne, blant anna gjennom å studere og arrangere korverka til komponistar som Tallis, Byrd og Gibbons. Purcell handterte, i likskap med Blow, på meisterleg vis eit intrikat kontrapunkt kor dei horisontale linjene styrte det harmoniske forløpet.

Purcell sine evner blei tidleg sett høgt, for han blei i 1673 tildelt eit stipend frå hoffet, då han kom i stemmeskiftet og plassen hans i Chapel Royal dermed opphørte. Same år hadde han blitt assistent hos orgelbyggar John Hingeston. Då Matthew Locke (ein familievenn som med sine sceneverk hadde hatt stor påverknad på Purcell) døde i 1677, blei Purcell utnemnt til hoffkomponist. På usedvanleg vis valte John Blow i 1679 å gå av som organist i Westminster Abbey – ein raus gest som bana veg for den då tjue år gamle Purcell. I 1682 oppnådde han også ei stilling som organist i Chapel Royal.

Purcell sitt kanskje største kammermusikalske verk skulle også bli det sannsynlegvis mest tilbakeskodande i både form og innhald, då han i 1680 fullførte han sine femten fantasiar for fleire gambar (eit consort). Med sin nærmast makelause polyfoni og likeleies frislupne harmoniar hørte desse stykka til ein sjanger som allereie på Purcell si tid hadde vore forelda i fleire tiår. Pavanane han skreiv, innehar også den noko gammalmodige kvaliteten.

På den andre enden av tidsskalaen eksperimenterte Purcell også vidt med den nyare italienske triosonaten, og han tilrika denne forma med eit meir utvida tonespråk og innvikla kontrapunkt. Arbeidet resulterte i to bøker med triosonater: den første utgitt så tidleg som 1683, den andre posthumt i 1697. Suitene og ouverturane han skreiv for strykarar, var på si side av fransk art. Cembaloverka til Purcell bygger også i stor grad på fransk stil, med utstrekt bruk av forskjellige formar for utskrivne akkordbrytningar (også kjent som style brisée). I tillegg til suiter og små, enkelståande dansesatsar, skreiv han også transkripsjonar av songar. Dei bevarte orgelverka er i hovudsak frie fantasistykke i engelsk stil, kalt voluntaries.

Purcell skreiv musikk til over femti dramatiske verk, kor dei fleste av produksjonane var teaterstykke som han skreiv scenemusikk og mindre utdrag med vokalmusikk til.

Dei mest omfangsrike sceneverka han tonesette, King Arthur (1691) og The Fairy-Queen (1692), var i seg sjølv ikkje reine operaer, men såkalla semi-operaer som inneheldt ei blanding talt og sungen dialog. Desse kombinerte det gamle, engelske maskespelet med eit spektakulært scenemaskineri og kor- og dansesatsar som var inspirert av fransk scenekunst, då særleg musikkdramaa til Lully.

Den einaste fullstendig gjennomsungne operaen han skreiv, var Dido and Aeneas, som er eit langt meir kompakt verk.

Odar og hyllingsmusikk i form av kantater, utgjorde ein vesentleg del av produksjonen til Purcell, særleg den tileigna kongefamilie og adel. Dei viktigaste merkedagane var nyttårsdagen, fødselsdagen til monarken og dagen hoffet hadde heimkomst til London etter sommarane (som gjerne blei tilbringa på eksempelvis Windsor slott).

Hyllingsmusikken til monarken hadde ein klar funksjon i propagandamaskineriet, og tekstane Purcell måtte tonesette, var ikkje av nødvendigvis jamn kvalitet. Likevel, står eksempelvis fødselsdagsodane til Maria 2., slik som Now does the glorious day appear (1689) og Come, ye sons of art (1694) att som små meisterverk. I sistnemnde ode finst den kjente duetten Sound the trumpet, eit av dei mest kreative eksempla på korleis Purcell brukte ostinatformer til å komponere musikk.

Hyllingsmusikk på festdagen til St. Cecilia (22. november) blei også tradisjon i London på Purcell si tid, som sjølv komponerte blant andre Welcome all the pleasures (1683) og Hail! Bright Cecilia (1692) til ære for musikkens skytshelgen.

Purcell komponerte over hundreogfemti kyrkjemusikalske verk i nær alle format som fanst på tida hans, frå monodiar meint for tilbeding i den private sfæren til store fleirkorige verk som tok i bruk heile kyrkjerommet. Anthems - motettar – utgjer kjernen av kyrkjemusikken han skreiv, særleg under Karl 2. Kormotettane hans gav den gamle renessansestilen ei ny drakt, med ein langt større harmonisk palett og eit friare kontrapunkt. Grovt sett kan desse korverka delast inn i verse anthems og whole anthems. I førstnemnde form alternerer satsen mellom ulike solistgrupper og tuttiparti, nokon gonger med omkved som bind saman seksjonane. Eit av dei vakraste eksempla i denne stilen er kanskje Blow up the trumpet in Zion – eit ganske tidleg verk. Whole anthems er på den andre sida gjennomkomponerte satsar med tett polyfoni og heilt likeverdige stemmer. Med dette utgangspunktet skreiv Purcell eit av sine mest emosjonelle stykke: Hear my prayer, O Lord, som hører til eit større, uferdig verk som kan ha vore tiltenkt gravferda til Karl 2.

Symphony anthems, kor komponisten tok i bruk større ritornell med instrumentalmusikk mellom korpartia, var ei nyvinning som Purcell også bidrog sterkt til å utvikle. Eit av dei mest nemneverdige verka i denne stilen er My heart is inditing, som blei skriven til kroningsmessa for Jakob 2. i 1685. Ironisk nok oppretta den nye, katolske kongen eit eige hoffkapell som nesten berre tilsette utanlandske musikarar, noko som sterkt reduserte Purcell sitt arbeid i det anglikanske Chapel Royal. Under det katolske styret begynte Purcell å konsentrere seg om nye utgivingar med geistlege songar hos Playford i serien Harmonia Sacra. Sjølv om det protestantiske styret vendte tilbake i 1689 med dobbeltmonarkiet under Maria 2. og Vilhelm 3., fekk ikkje Chapel Royal den same given. Likevel skulle Purcell komponere eit av dei viktigaste verka sine for Maria 2.: musikken til gravferda hennes i 1695, som også skulle klinge då Purcell blei gravlagt i Westminster Abbey seinare same år.