Khubilai khan

Khubilai vart fødd i 1215, same år som Djengis khan for alvor byrja erobringa av Nord-Kina med å hærta Beijing. Han var son av Sorghaghtani Beki og Tolui, fjerde (legitime) son av Djengis khan. Tolui vart sett til å styre dei austlegaste delane av det mongolske riket då Ögödei tok over som storkhan (mongolsk khagan) etter at Djengis khan døydde i 1227.

Som nevø av Ögödei var Khubilai langt bak i arverekkja til storkhan. Likevel synte han seg raskt som ein dyktig og ambisiøs administrator i dei vesle områda i Nord-Kina han fekk råde over som mongolsk prins. Mora innførte han i kinesisk kultur og fekk han til å respektere livsførselen til dei lokale bøndene. Dette gjorde at Khubilai vart relativt godt likt av kinesarar, i motsetnad til dei fleste mongolar. Han gjorde det til ein vane å ha kinesiske lærde kring seg i hoffet, både då han vart il-khan i Nord-Kina og deretter storkhan i det mongolske riket.

Khubilai gifta seg i 1239 med Chabi, som seinare skal ha vore ein viktig innverknad ved hoffet – synt til dømes i den statlege sponsinga av buddhismen. Dei fekk fire born.

Då Möngke, storebror av Khubilai, overtok trona i 1251, sette han Khubilai til å styre Nord-Kina, som mongolane hadde erobra frå jursjenarane innan 1234. Merittlista og maktbasen herifrå gjorde han i stand til å overta som storkhan då Möngke brått døydde i 1259. Men maktkampen med veslebror Arigh på starten av 1260-talet førte til ein borgarkrig som mellom anna resulterte i eit fragmentert mongolsk rike. I praksis herska Khubilai difor berre over dei austlege delane av riket: Mongolia, Kina, Mandsjuria, Tibet og Korea.

Den kinesiske delen vart dramatisk utvida under styret til Khubilai. Alt i det første året som storkhan gjorde han ambisjonane sine kjende ved å namngje regjeringstida si i kinesisk stil. I 1279 kapitulerte dei siste restane av Song-hoffet, og Khubilai vart keisar av heile Kina – som den første ikkje-kinesaren i historia – under dynastinamnet Yuan. Frå det året og heilt til Khubilai døydde i 1294, var det få opprør mot mongolsk styre i Kina.

Kina under herredømet til Khubilai khan er skildra av Marco Polo, som i 1275–1292 skal ha oppheldt seg ved hoffet hans.

Korea vart òg bringa inn i den mongolske falden under Khubilai. Sidan dei koreanske herskarane i mindre grad enn Song-Kina motsette seg mongolsk overhøgd, let Khubilai dei bli ved trona mot at dei gav tributt og hjelpte mongolane mot Japan.

Han ville ha Japan inn i same tributtforhold som Korea, men utsendingane hans møtte kalde skuldrer og jamvel avretting. Khubilai svara med å freiste å hærsetje Japan slik som han hadde teke Song-Kina, men desse maritime invasjonane lei spektakulære nederlag.

Likevel gav Khubilai mot slutten av livet klarsignal til ein ny enorm invasjon til sjøs, denne gong mot Java i noverande Indonesia i 1292 – med like lite hell.

Angrepa mot rika i noverande Vietnam, Kambodsja og Myanmar gjekk noko betre, men kostnadane var nok større enn gevinstane, som avgrensa seg til at dei anerkjente storkhanens overherredømme i namnet.

Eitt av problema til Khubilai var at han ikkje disponerte hærane til dei andre delane av det mongolske riket, og måtte basere invasjonsstyrkane på kinesarar. I Vest-Kina var det jamvel vedvarande problem med plyndringar frå Dsjagatai-khanatet i Sentral-Asia, styrt av fetteren til Khubilai, Kaidu.

Khubilai makta aldri å atterreise den mongolske samlinga som hadde herska under bror hans Möngke. Det gjorde heller ingen mongolske herskarar etter han.

Dei militære nederlaga på slutten av livet til Khubilai fall saman med tilbakeslag på heimebane. I 1281, like før den andre invasjonen av Japan, døydde keisarinna Chabi. Fire år seinare døydde uventa kronprinsen Jingim, som Khubilai hadde førebudd til storkhantrona i lang tid. Også fleire av dei mest trufaste kinesiske rådgjevarane hans døydde i løpet av 1280-talet.

Ifølgje kinesiske historieskrivarar gjorde desse personlege ulukkene Khubilai meir passiv i forvaltinga av både riket og eige liv. Han vart sjukeleg overvektig og alkoholtørst – som igjen forverra helsa, prega av gikt. Han var 79 år gamal då han døydde vinteren 1294, etter 34 år på storkhan-trona.

• khan
• Yuan-dynastiet
• Song-dynastiet
• Mongolriket
• Kinas historie
• Marco Polo
• Djengis khan